![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 47. 23 November 1878 |
![]() |
1 581 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA 47. NEPIA, HATAREI, NOEMA 23, 1878. PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA.
KIA KITE! KIA KITE!
I A, RENETI MA,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI,
A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potete, Kiapa
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
HAERE MAI KIA KITE
I te whare Hoko a
RENETI MA.,
Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
I TE HEKIPIA RORI.
NEI TAKU PANUI KI NGA IWI MAORI
KATOA.
NGA ra oku e korero ai ki nga Maori i taku Tari i
Nepia, ko Te Mane, ko Te Weneti, ko Te
Paraire, o nga wiki katoa.
NA TE RIIHI,
91 Roia, Nepia.
Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa!
Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
HE mea ata tenei kia rongo koutou, kaua te mea
kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa,
ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
e puta ai mo auu mahi. Naka na,
TE RIIHI,
58 Roia i Nepia.
HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI.
KO te utu mo te WANANGA i te tau, kotahi paana
e rua hereni me te hikipene.
NOTICE.
SUBSCRIPTIONS to the WANANGA newspaper
per year, Ł1 2s 6d, by post. .
Panuitanga ki nga iwi Maori katoa.
HE mea ata tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia
mahia e ahau e Te Roia Kihipene nga mahi ma te
Maori. Maku e ata mahi pai, te mahi ana tukua mai ki ai
![]() |
2 582 |
▲back to top |
TE WANANGA.
pooti a te Maori ki nga tikanga pooti u to Pakeha,
a he tini no nga tikanga ki nga mea Maori a i kiia
aua tikanga e Te Makarini ki te Paremata, i kore ai
e tino pooti te Maori, koia taua mahi i kiia ai kia
roa pooti ma te Maori. he mea hoki kahore kau he
tino kai korero mo te iwi Maori i to Paremata i aua
tau, a na reira i kiia ai te Ture, me tu te mema
Maori ki te - Paremata. A ko te Ture i mana ai te
tu a aua mema Maori ki te Paremata, e kiia ana te
ingoa o taua Ture ko " Te Ture e nui ake ai te
tikanga ma te Maori ki te Paremata,'" a ko nga
korero whakamatua o taua Ture i tino marama rawa
era, a koia nei aua kupu whakamatua o taua Ture,
e mea ana. " He mea no te ahua tini tikanga o
nga take e mea nei te Ma ri ki ana whenua e mau
ai ki aia, me etahi tikanga ano a te Maori, koia nga
Maori o te Koroni o Nui Tireni nei i kore ai "he
mana mo ratou e mau ai o ratou ingoa ki te puka-
puka pooti mo nga mema o te Paremata, a o te
Kaunihera Porowini ano hoki, koia i kiia ai, he
mea pai kia mahia he tikanga e puta ai he pai ki
aua tamariki a Te Kuini, a koia i kiia ai me tu he
tikanga mo enei tau anake, kia tu ai he Maori ki te
Paremata, a ki nga Kaimihi ra Porowini ano hoki."
Na enei kupu i tino Kiia ai, he tino tangata te
Maori na Te Kuini, a he Pakeha motuhake te
Maori ki o te Pakeha Ture. A e tika ana kia
pooti te Maori, no te mea, he whenua ano a te
Maori, a na te whenua tetahi take e pooti ai te
tangata. A ehara taua Ture nei i te Ture hei
whakakahore i to mana, pooti a te iwi mo ana whe-
nua, otira he pooti taua pooti nei, hei mana kau mo
etahi tau anake, e whai kupu ai te Maori i te Pare-
mata, a e kore e he te manu pooti a te Maori mo
ana whenua, i a ia i te Maori e pooti nui nei te iwi
i katoa mo nga mema Maori. A he tino pai no te
I Kawana ki taua tikanga, koia a te Kawana i mea ai
me tu ano hoki he mema Maori ki te Paremata
Ariki, a tu ana a Wi Tako raua ko te Mokena.
He nui noa atu te ata mahi marire a te Makarini
i nga tikanga a te Maori, ara kia puta tika ai he
mea pai ma te Maori i nga mea ma te iwi, a be pai
nona. ki te Maori koia te Maori i tu ai hei mema ki
te Paremata, ara, nanu i whakaae ka pooti te Maori
Karauna Karaati mo nga mema Pakeha, a kia pooti
te iwi Maori Karauna Karaati kore mo nga mema
Maori, koia ra nga pooti e ma e kiia nei. A i a te
Makarini e ora ana, he tini ana hoa i nui i a ia te
whakanui ki te rongo o te ingoa o te Makarini, a
Kahore kau he kupu a taua hunga hei whakahe i
aua pooti e rua i kiia nei e te Makarini mo te Maori.
Ano ka mate a te Makarini, koia i kiia ai te whaka-
tauki a te Pakeha, "He nui te nui o te kuri pero-
pero i te ra o te kuri e ora ana, a he iti te wehi atu
ki te Raiona kua mate atu ki te po." A e mea ana
matou, ko te ra ano tenei e whiti nei, a i whiti ano
• taua ra i te wa i kiia ai aua pooti e rua e te Maka-
• rini. a kahore hoki he ahua ke o nga tikanga o te
Ture, ahakoa kiritea ranei, kiri pango ranei te
tangata. A kua kore he inana a te tangata e kii
kau ai kia te Makarini, i te mea hoki kua mate aia
![]() |
3 583 |
▲back to top |
TE WANANGA.
a ahakoa ahua tangi etahi <> nga hoa Pakeha o te
•Makarini ki a ia, he tan i kau, ehara i te mea he
aroha pono to ratou ki a in. a i enei ra e maia ana
aua tu Pakeha ki te whakahe i nga. mea i whakapai
ai ratou i nga ra o te Makarini e ora ana. A e
mana tonu ana te mahi pooti a te iwi i enei ra, ka-
hore hoki he rerenga ketanga o te Ture. A kei te
mea aua Pakeha kia he ia ratou nga mea pai a te
Makarini i mahi ai ma te Maori, a ahakoa mea
ratou he nui to ratou pai kia te Makarini, he kupu
kau, a me mutu te mahi penei i te ao ne", no te mea
he whakarewha kau taua mahi i te iwi.
A ko te Omana ko te tangata i nui ia te Maka-
rini raua ko Kawana Kerei, e whakahe nei aia kia
Kawana Kerei raua ko te Makarini. A na te
Makarini i whakaae kia tu he Maori ki te Paremata
ara, kia rua nga pooti ma te Maori, a e mahia nei
hoki e te Omana, e Kapene Hata, e Tatana, me. o
ratou hoa kia kore he pooti ma te Maori. Ano taua
mahi nei e tangohia ana te taro a te Maori, a e
hoatu ana he kohatu. K kii aua matou na taua
mahi nei i rangona hetia ai te ingoa o te iwi i Nepia
nei. A he takahi ano hoki taua mahi whakahe ki
aua pooti e rua ma te Maori, i te ingoa o te Maka-
rini, he whakakaitoa ki te tupapaku kua mate a he
ran; ki aua tangata te mutunga, no te mea e kore e
puta ta ratou e rapu nei.
Nei te kupu ki nga mema o Haku Pei; kei te ora
ano a Te Kuini a e kore taua kupu e mate, ahakoa
he nga kupu a te Minita Maori kua mate, e kore
nga tikanga me te mana o nga Ture a te Pakeha a
Kuini e mate. A e kore te mate e eke ki te Maori,
i te mea, kahore he titiro a te Ture ki te pango
ranei, ki te ma ranei o te tangata, he mea hoki, e
ata titiro ana te Ture ki te tika, ki te ora anake mo
te iwi katoa, ah koa Pakeha, ahakoa .Maori ranei.
![]() |
4 584 |
▲back to top |
TE WANANGA.
FALSE INFORMATION GIVEN.
The Taranaki weekly writes :—«' We regret to hear
that some Europeans at Opunake have been telling
Natives they met there that it is the intention of the
Government to at once bring an armed force te Pari-
haka to drive the Natives from that district. Our
informant, Mr. A. Coffee, states that the Natives are
quite uneasy about it, and notwithstanding all he told
them to the contrary, they, seemed scarcely to believe
him. Mr. Coffee is engaged, in. making the road
through, the Parihaka district passable for the,coach
and the Natives told him that he was only doing it
for the big guns to come over, as they were informed
that Mr. Sheehan and an armed party were coming
to New Plymouth in the Hinemoa with a large force
and intended to kill all the Maoris and drive them
from the place. It is very reprehensible on the part
of those who have alarmed the Natives in this way,
for there is no knowing what disturbance they may
cause.
" Heroki is still at Parihaka. His wound is heal-
ing, and there is no likelihood: of his dying from its
effects. He was shot by the search party near Opu-
nake, and the bullet hit him under the short rib on
his right side, and passed through his body, taking
with it six matches and three gun caps, which, Maori-
like, he Lad wrapped up in his shirt. The wound
could not have bled externally, because Heroki states
that he was not aware he was hit until half-a-mile
from the spot where he was fired at. Those who
have seen him say he talks with much bravado."
Another paper states that some Europeans at Opu-
nake have been telling the Natives they met there
that it is the intention of the Government to bring an
armed force to Parihaka to drive the Natives from
that district. Mr.A Cofffee states that the Natives
![]() |
5 585 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Parihaka
New Plymouth
Hinemoa
Hawera
Heroki
Mr. Williams
Captain Wilson
TE OPE HOIA MO INIA
VOLUNTEERS FOR WAR
HE HINU WHENUA
Te Ruhia
Te Kapihana
OIL WELL
TE KAI WHAKAWA MO NEPIA
Te Herara
Nepia
H. H. Rahika
Akarana
R. M. FOR NAPIER
REWI
Te Hiana
Waitara
Whanganui
NGA RANGATIRA MAORI I AKARANA
Waikato
Whaingaroa
Aotea
Hau Hau
CHIEFS IN AUCKLAND
Raglan
King Country
TE PIRIMIA
Whangarei
TAIAROA
TE PIRIMIA O NUI TIRENI
Kawana Kerei
Poihakena
Wikitoria
Te Whiti
THE PREMIER OF NEW ZEALAND
New South Wales
Victoria
![]() |
6 586 |
▲back to top |
TE WANANGA,
TE PENETI A TE HOIA.
E kiia ana no te tau 1603 i timataria ai te mahi o
tenei patu o te peneti, a na nga iwi Wiwi i kite te
mahi o taua patu, a i patua te paia parekura ki taua
ta patu i taua tau. He mea hanga taua patu nei ki
te Pa i Peneti, a koia ra te take mai o te ingoa Peneti
mo taua tu patu.
THE BAYONET.
The bayonet derives its name from the place where
it was invented, Bayonne, in France, and was first
used in battle as a weapon by the French in the year.
1603, proving a novel and efficient arm.
![]() |
7 587 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KUINI WIKITORIA.
Kua tae nga tau o Te Kuini i noho Kuini ai ki te
41 tau a kia toru ake hoki tau ka tae ona tau ki a
Kuini Riripeti i noho Kuini ai.
QUEEN VICTORIA.
Queen Victoria has reigned, forty-one years, only
three years less than Queen Elizabeth.
ROIA WAHINE.
E kiia ana e tora roia wahine e mahi roia ana i te
pa i Tikato i Amerika. A he aha te he ana ta te
wahine hei roia ?
FEMALE LAWYERS.
Chicago Las three lady lawyers in successful
practice. .
TE KUPU A TE POPA.
E kiia ana, kua mea te Popa kia kaua rawa nga
wahine o ana tangata e noho i te Parihi, me haere ke
atu nga wahine i tana whare i te Parihi a Te Popa.
ORDER OF THE POPE.
All the female members of ihe families residing fit
the Vatican are being removed from the palace. The
Pope objects to the presence of women on the pre-
mises.
TE PEEKE MONI TUATAHI.
E kiia ana no te tan 808 i muri iho i a Te Karaiti i
tu ai tetahi whare Peeke moni i nga Hurai i Roma
pati.
FIRST BANK.
The first Bank was established by the Lombard
Jews, A D. 808.
TE UTU MO TE KAIPUKE TAHURI.
E kiia ana no te tau 43 i muri iho i a Te Karaiti, i
nga ra o Karauria Hiha i tu ai nga whare utu kaipuke
tahuri. A no te tau 45 i kiia ai kia utua te kaipuke
rere moana. .
ANTIQUITY OF INSURANCE.
The practice and principle of insurance is of great
antiquity, and was known in the time of Claudius
Caesar, A.D. 43. It is certain that assurance of ships
at sea was practised as early as 45 A.D.
TE TIRITI I MAHIA I PARINI.
E ki ana te Epara o Ruhia, e pai pu ana aia kia
mahia eia nga tikanga o te tiriti i mahia i te pa i
Panui, kia kore nga Take e rahua kinotia eia, kia
pono i aia, he kupu aua kupu a taua Epara kia Te
Kuini.
TREATY OF BERLIN.
The Emperor of Russia has assured the British
Ambassador here that he wishes faithfully to execute
the Treaty of Berlin in order to bring about the
desired pacification of the occupied territory.
![]() |
8 588 |
▲back to top |
TE WANANGA
KAWANA KEREI.
E ki ana te Nupepa te " Pei o Pureti Taima " he
nui ta matou whakaae atu ki te riri tika a Kawana
Kerei e ki nei i ana korero ki te iwi. He mea hoki
he tino, tangata tika rawa a Kawana Kerei, he nui no
ana mahi pai mo te iwi, a he kino te kino o te tawai a
te tutua e tawai nei ki a ia. E ui ana matou he aha
te take o Kawana Kerei i mahi ai ma te iwi e nui nei
hoki ana moni, me ana taonga aue ano, a kite mea e
pai ana aia ki te noho mahi, kore, he taonga nui ana
taonga e noho noa iho ai aia, a ko tana mahi e mahi
nei mo te iwi, ke mahi utu kore, taua mahi, a na tana
ngakau aroha ki taua iwi aia i mahi ai mo te iwi, ehara
i te mea he mahi utu kia homai ki aia, ehara i te mea he
mahi taua kia rangona tana ingoa ki te ao, no te mea he
uri ariki aia, a kua nui noa atu ana mahi nui, a kua
kapi te ao i taua, rongo nui, Koia matou i mea ai
katahi ano te tangata mahi utu kore, a na tana ngakau
aroha ki taua iwi :«ia i mahi tonu ai mo tana iwi i
; enei tau, a koia matou i mea ai-kia mau e te iwi ki to
ako a Kawana Kerei kia u ki ana kupu ako, maua
rawa ano, tana iwi e noho pai ai i te ao nei.
![]() |
9 589 |
▲back to top |
TE WANANGA.
SIR GEORGE GREY
Major Atkinson
Bay of Plenty
TE MOUTERE T TUKUA MAI NEI E TE
TAKE KIA TE KUINI I HAPARIHI
Ngatiparonihana
Hitama
Hepata
Noa
Panapa
Maaka
Ingarangi
Ihaka
Rihari
Perekaria
Ruhia
Take
NOTICE OF CYPRUS
Richard
England
Russia
Turkey
TE PAREMATA O AMERIKA
![]() |
10 590 |
▲back to top |
TE WANANGA
RETA I TUKUA MAI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, tukua atu e koe ta matou panui ki runga
ki to tatou Wananga, hei kawe atu ki te ao katoa, kia kite
iho nga kanohi e rua, Maori, Pakeha i taua panui, koia
tenei—He ture na matou, kua hangaia e matou i to matou
takiwa i te awa o Turanganui ki te awa o Uawa, mo nga
tangata hara i roto i to matou takiwa i nga hara katoa, ina
whakawakia taua tangata, wahine, ki te kitea e te Komiti,
he tika tona hara i runga i nga take i whakawakia ai taua
tangata, wahine ranei, ka tonoa e te Komiti ki te utu, ka
kore ia e homai i te utu, me hopu e te Komiti ki etahi o ana
taonga, ka makete, ka riro mai nga utu ko te wahi e rite ana
mo te hara, me mau e te Kooti mana, ko te toenga me hoki
ki taua tangata, wahine ranei, mehemea he tangata kaore
ana taonga, mo pana atu kia haere atu i te motu nei. E hoa
ma e nga tangata mohio e kite iho ana i tenei panui, ki te
mea e kitea iho ana e koutou te he o tenei panui, te tika
ranei, tuhituhia mai a koutou -whakahe, whakatika ranei ki Te
Wananga o koe e te tangata e whakahe ana, e whakatika ara
ranei. E hoa e te Etita o Te Wananga, me tuku tonu e koe
tenei panui hei titiro ma o tatou hoa i tenei panui, e hoa ki»
tere to tuku mai i tenei wiki e haere ake nei, ka huri.
Hapi Hinaki, Paora Parau, Rute te Eke, Hare Wahie,
Pateriki Pahura, Hoani Matiaha, Rutene Koroua, Arapeta te
Hau, Mehaka Ngahue, Hepeta Maitai, Paki Amaru, Henare
Ruru, Arapeta Rangiuia, me te Komiti katoa.
Turanganui.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Kia Ta Hori Kerei. E hoa ten» koe, tenei ta matou pitiha-
na ka tukua atu nei ki a koe mo to matou whenua mo
Paranui i roto i te ruuri a te Kawanatanga, i roto i te poraka
o Paarahaki o Whareora, e tata ana ki Whangarei, e tono atu
ana matou ki a kue kia whakahokia, mai kia matou taua piihi,
te take i riro i te hoko a Te Honiana, rae titiro e koe ki te
mapi a Himi Kerea. ua hoa.
Wiremu Pepere, Hone Rakite.
Wi Kawhena Tauwhitu, Rikihana Takurua,
Whangarei,
![]() |
11 591 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
K hoa tena koe te kai uta o nga mahara a te motu nei ki
runga i a Te Wananga, kia ora koe. E hou mau e uta atu
aku kupu ruarua nei ki runga i a Te Wananga, ki nga reo e
rua, a ki te reo Maori, ki te reo Pakeha. E hoa ma tena
koutou katoa kia Te Wikiriwhi kai Ohinemuri, e hoa tena
koe nga maramara o te waka a to tipuna e tau nei i roto i te
kopu, heoi te mihi, he kupu tenei na aku ki a koe, otira na
matou katoa, kanui to matou ahua pouri ki te he o Te Whatu,
ara, o Ngatikahungunu katoa, kua haere atu ratou i te 9 o
nga ra o Hurae 1878. ko te take i pouri ai matou ko te kore
pukapuka, ara, tau ki muri nei kia matou, i patua atu te waea
i te 8 o nga ra o Akuhata 1878, kaore i hoki mai, patua atu i
muri mai, kaore i hoki mai, kaati, he huarahi ke tenei, me
kore e tae ata kia koutou taua patai mo taua ope. E hoa ki
te tae atu tenei panui ki a koe, me patu mai ki te waea kia
wawe matou te mohio, heoi ano.
TE RUPAPERA TE AOTAKAHIRANGI.
Waihirere.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, ara koutou ko ou hoa, ma te Atua tatou
tahi e tiaki, heoi te raihi. E hoa, utaina atu a maua kupu
mo nga korero a Ihaka te Riaki ma, mo a ratou kai kua
ngaro i to ratou whenua, mo a ratou kai o te waitai kua
kore, me a ratou manu hoki. E hoa e Ihaka te Riaki, koia
nei pea te kahui manu i kitea atu nei e maua e rere mai ana
i te ngutu awa o Ngaruroro, ka mahara maua he manu mo-
ana, kaore ko nga manu o to whenua o te Mahia, kaati, e hoa
tenei au manu kei to mau kainga e noho ana. engari kua rata
ia maua, nua marui, me o ika hoki kei konei e haere ana. kei
te awa o Ngaruroro, engari kua hangaia e maua ki te taiepa
kei puta hoki ki te moana ka ngaro ano, ai hoki a
maua nei penapena te kai mo tetahi takiwa, kaati kei hoha
te kai tuhi. E hoa, utaina, atu enei kupu ki runga i to tatou
waka kia Te Wananga, hei titiro ma nga hoa i te motu.
NA HOANI TATARE.
NA RAIHANIA WAIPAPA.
To Waipatu.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
He panuitanga tena kia rongo mai nga iwi Maori o Aotea-
roa, be kupu whakapai atu tenei na matou mo to tatou Ka-
wanatanga kua tu nei i tenei tau. E hoa ma, kin tupato kei
tahuri mai te mate ka whiu i ana poai, mehemea he kaha 1
rawa tenei mate ki te whakaheke ki uta, katahi ano tatou ka
mohio koia te tino mate pai, kaore hoki te poti i pakaru i te
ngaru. E hoa ma, mehemea ka u pai ki uta, ko au tetahi o
nga poai, heoi enei. E ki ana hoki te Karaipiture, rukuhia,
kei raro iho te painga o tenei akoranga ka homai nei kia ta-
tou heoi nga kupu mihi atu ki to tatou Kawanatanga, hei
kona koe e hoa, ka mutu i konei aku kupu.
NA WAIHEKE PUHA.
Maruhou.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
E hoa tena koe, mau e uta atu tenei panui ki runga i to
tatou waka i a Te Wananga, mau e tau ki nga reo e rua, ki te
reo Maori, kia kite ai hoki o tatou hoa o te Kawanatanga
koia tenei te panui, ka tuhia iho nei ki raro nei :—
Tua-tahi : Ko matou ko toku iwi ko Ngaitahu, me Rangi-
taane, me era atu tangata e whakahe ana ki te tono a Ngati-
toa e tono nei ki te Kawanatanga kia riro i H ratou te pito
whaka-te-rawhiti o Te Waipounamu kia utua kia ratou he
moni, a he whenua ranei, ft kei te ahua mea te Kawanatanga
ki te hoatu. E hoa e te Kawanatanga, kaua e hohoro te
whakarite i taua tono a Ngatitoa, kaati ra te pohehetanga o
te Kawanatanga ki te hoatu i nga utu o taua whenua kia
Ngatitoa i mua ra, ko tenei me ata whakaaro te Kawanatanga
mo matou take ko Ngatitoa, me whakaae te Kawanatanga ki
taua Pire a Ngai-tahu. mehemea ka tae atu he Pire, he Piti-
hana ranei.
Ngaitahu
![]() |
12 592 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Hiana
Wairarapa
Ngatimariunga
Ngatiteahuhu
Hamiora Maraetai
Wi Hopiona
Tahunga
HAMI PAKAIAHI
KI TE KAI TUHI O WANANGA
Hemi Mahu
Wi Pere
Turanga
Muriwai
HONE WHARIKI
KARAURIA TE PEI
Eru Pohatu
KI TE ETITA O TE WANANGA
Horomona Kiingi
TE PUNIHANA TE RITO
Kakariki
HETA MATUA, K. W. M.
Porangahau
Henare Rorirori
Waihou
Ngatihako
PAKARA HENARE
Ohinemuri
Hipora te Naihue
te Waipounamu
Tawakiteraki
MAIKA PIKAKA
Waikouaiti
Te Wirihana Rore
Aotearoa
Wairewa Potikupa
Te Rore Pukekohatu
![]() |
13 593 |
▲back to top |
TE WANANGA.
ake i te timatanga o tenei reta tena ano taua tamaiti e tae ki
te turanga ona tupuna matua, mei ora tonu, no Ngati-rarua
no Ngati-toa tenei tamaiti, he iwi rangatira enei ki a matou
ano, e mohio ana etehi o nga iwi o Aotearoa ki enei iwi me
nga Pakeha hoki ki te ahua rangatira, e hara inaianei, no mua v
mai ano no nga tupuna. E mau nua te whakatauki ta wha-
kamana o Kaihamu, e mau ana te whakatauki, te pokeke tuku
mai i runga o Moatoa reina ana te whare, me korero etahi
ona tupuna.
Tuhianga, tana Kopoutama, tana ko Mango, tana ko Kai-
hamu. tana ko Teurutira, taua ko Tupahau, taua ko Karewa.
tana ko Kamupaku, tana ko Turangaapeke, taua ko Parerarua
tana ko te Tao, tana ko Hotungaue, taua ko Pukekohatu," taua
ko te Rore, tana ko te Wirihana. Tera atu etahi ona tupuna
no runga i nga waka i utaina mai ai nga tupuna i haere mai
ai i Hawaiki.
NA KEREAMA HERANGI.
Poneke. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, kia ora, kia nuku atu ou tau i te ora roa,
hei whakahaere i to tatou Wananga, hei kapehu e tika ai tuna
haere, heoi kia koe. He kupu whakahoki na matou mo te
panui a Areta Apatu ratou ko ona hoa. e ki nei ratou, no
ratou a Opoho puta noa ki te Kauanga i te Karaka, te Wha-
kaumu, a te Ruruku, na, whakarongo mai e nga hoa Maori,
Pakeha hoki, he korero teka, he korero tito, he korero parau,
he korero horihori na Areta ratou ko ona hoa. i te tau 1851.
ka tu te tautohe a taua iwi mo taua kainga, heoi, karangatia
ana he whakawa mo tana kainga, hui ana a Ngatikahu-
ngunu nga tangata o te Wairoa. ko Paora Apatu te Timuaki
o taua whakawa i tu ki te Whakaki Mei 1, 1861, kitea ana
te he o taua iwi i te uinga a te kai whakawa, ka korero nga
kai korero a taua iwi, tokorima nga tangata whakaatu i a
ratou korero, ka tu te tuatahi ka korero i tana rohe, ka tu te
tuarua, rere ke i te tuatahi, ka tu te tuatoru, rere ke i ta to
tuatahi i ta te tuarua, puta noa i te tokorima, rere ke rere
ke, ka karanga te kai whakawa kia tu a Rakaipaaka, ka tu
te tuatahi me te tuarua me te tuatoru, rite tonu a ratou
korero, kaore i rere ke. kotahi ano ta ratou rohe. na ka kara-
nga te kai whakawa kia mutu te korero, ka tahuri Te Runanga
ki te whiriwhiri,
Ngatihine
![]() |
14 594 |
▲back to top |
TE WANANGA
Maruhou
Orutua
Hamahona Wiki
Matiu Ngatoro
Hone Wipaki
Te Hemorere
Henare Ngataura
Matakaraka Whangaroa
Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa
moana kia kaua e whakamaroketia i muri ia au nei
Ta Hori Kerei
Renata Tamakihikurangi
Te Harawira te Tatere
Te Ropiha te Takou
Hemi te Hukui
Te Waaka Rewharewha
Matene Waewae
Renata Tamakihikurangi
Raniera te Iho
Ropata te Hoa
Kiingi Tohanga
Maika te kai tuhi
![]() |
15 595 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA.
RARAKA RAUA KO PARAHI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairani i Mua).
KUA TAE MAI I INGARANGI—
30 Pu tupara
30 Hakimana
14 Tupara puru, puru atu i te kake
3 Hakimana puru atu i te kake
20 Pouaka paura pupuhi manu
•2 Tana Hota.
He Paraihe Paura, he Paraihi Hota, he Okaoka Pu. he
Okaoka Horoi Pu. he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu
Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu. he Takawe Pu. ho Kuku
Mata.- Pu. he Whakapura mo te Pu aua purua, me nga tini
mea atu mo te Pu.
He tino mea pai nua mea nei, a e hara i te mea tino nui te
utu.
PANUI KI TE IWI NUI KATOA.
HE mea atu tenei na maua na TEREINA raua ko KAHI-
TANA, kua tu ta mau Toa Hoko Kakahu i Nepia, i
tawahi ake o te Paparakauta hou i Hehitinga Tiriti, a he
mano tini a maua Potae. Kaone, Tokena, Tarautete. Wekete
Hooro. Aikiha, me nga kakahu katoa e kakahuria ana e te
taane e te wahine, e te tamariki. He kai tuitui kakahu ano
ta matou a ki te pai te kai boko me tuitui ona kakahu e
matou kia aro pai ai te ahua mau o te kahu ki te tangata
mona te kakahu.
06 NA TEREINA RAUA KO KAHITANA.
HE PANUITANGA.
KOTAHI hoiho kai ahau e tu ana, i mau i ahau ki te
Totara, i te takiwa o Horohoro, o Tumunui. o
Waikato awa o Rotorua, i roto i nga hoiho puihi. He whero
pumangu, he tiwha nui kai te rae, be ma kai te matamata o
te ihu. e toru waewae ma, he raho-poka, he hoiho ahua nui.
he parani ranei kai te papa-katau, he mate ranei, kihai i
marama. Ko taku kupu tenei, me tere to tiki mai i to hoiho,
ana kite koe i te panui i roto i Te WANANGA, ahakoa Pakeha,
Maori ranei. Ka timata i te 2S o Oketopa nei. he taima tatari
tena naku i a koe e te ariki o taua hoiho, ki te tae mai koe ki
te tiki mai. a ki te homai hoki i taku moni i riro i te utu o te
panuitanga, tae noa ki te 28 o Tihema. Ka mutu, ara, e rua
marama i whakaritea e au mo to haere mai i raro, i runga
ranei o te motu nei ki te tiki mai i to hoiho. Ka timata \\ te
29, o Tihema, tae noa ki te tau 1879, kua kore to arikitanga
ki taua hoiho ka maketetia tana hoiho i tena taima, kai te.
tiakina paitia e au taua hoiho i tenei ra i te 7 o Oketopa, tae
noa ki te 28 o Tihema, heoi ano.
! NA NGAMARE HAKARIA.
Kaiteriria, Oketopa 7, 1878.
NOTICE.
A HORSE has been found by me in the Horohoro District-,
between Waikato and Rotorua running with the wild
horses iu that district. He is a GELDING, dark-red and
while line on nose and forehead, three white feet, brand not
visible Any one paying for this advertisement can have this
Horse I will publish this till the 28th December, 1878: If
not Claimed ia Two Months from this I will put it up to
auction NGAMARE HAKARAIA
Kaiteriria, October 7, 1878, 108
![]() |
16 596 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TE HOIHO TINO MOMO REIHI, KO
TERENGA
Ko te tepara a Hori Karati a Terenga tu ai, hei wahi e
kawea atu ai nga uha ki a ia.
E whitu tau o Terenga, a na Kererewata aia, a ko Piipi te
whaea. He hoiho pai a Terenga ki te reihi, a ki te pai o ana
uri. A i a ia te wiini o te whakakite hoiho i Haku Pei. a he
hoiho pai aia i ana uri haka. Koia te matua o Heri Rihipeti
te hoiho nana i wiini te Haku Pei porotuhi teika. He hoiho
pai a Terenga ki te mea hoiho haka, i te mea he uri kaha ona
uri.
Ka tiakina paitia nga uha e kawea atu ana ki a ia, otiia e
kore te rangatira o Terenga e pai koia kia he, ana he nua uha.
Me mau atu nga uha ana oti te eke e Terenga, ft me utu i aua ra,
a ki te mea ka noho tonu te uha i reira, ka utu te tangata e
rua hereni me te hikipene mo te wiki.
Nga utu, £5. 5. O. mo te uha kotahi.
Ma te tangata nana nga hoiho, me te rangatira o Terenga
te korero mo nga utu mo nga hoiho i nui ake i te mea kotahi.
Ko nga uha kihai i hapu i tera tau, £2. 2. 6. utu mo tenei tau
NA HOKI KARATI.
Hawheraka.
He mea pm ano, me utu ki te ooti te utu mo te uha. 97
HE PANUITANGA.
HE panuitanga tena mo aku hoiho i ngaro ki Himatangi,
wahi o Pokitaone i ngaro i te 1 o nga ra o Oketopa
1878. Ko aua hoiho e toru ko te utu mo te hoiho kotahi
pauna ina kitea e te tangata. Ka hoatu e au kotahi pauna
mo te hoiho kotahi, huihui katoa e toru pauna mo nga hoiho
e toro, mehemea ka kitea e te tangata aua hoiho, me hari mai
ki te Paparakauta a Waiti i Pokitaone nei, mana e hoatu to
utu ki te tangata nana i kite aua hoiho, nga mea ranei e rua,
te mea kotahi ranei o aua hoiho, ki te kore ia e kaha ki te
hari mai, me whakaatu mai, maku e tiki atu ki te kaainga o
te tangata nana i kite, maku e hoatu te utu mo tona kitenga,
heoi tena. Ko te ahua o tetahi he whero pouri, he uha, ko te
parani R O P. Ko tetahi he ona, ko te parani )-(. Ko
tetahi he puhinahina, he taane, ko nga tau e ono.
NA TE ROORE RANGIHEUEA.
Pokitaone, Noema 5, 1878.
NOTICE OF HORSES LOST.
LOST, from Himatangi, Foxton, Three Horses on the 1st
of October last. One dark-bay Mare, branded R O P,
one roan, branded )( with — through the centre, and one
grey Gelding. Any one finding the same will receive £1
each if brought to Mr. White at his Hotel at Foxton. Any
one finding same if they will inform me will be rewarded, and
I will come and fetch them,
ROORE RANGIHEUEA.
Foxton. -
PANUITANGA.
HE panuitanga tenei na matou i te whakataunga a te kai-
whakawa ratou ko taua Komiti mo tetahi hara i
whakawakia ki Te Hauke i te 16 o nga ra o Oketopa, i te tau
1878. Ko te take o taua whakawa mo nga Tuna o Te
Rotoakiwa i mahia pokanoatia e tetahi tangata i runga i te
ture rahui o taua Roto. E hara nei i te mea whakarite kia
mahia taua Roto, whakataua ana e taua whakawa ko Renata
Kawepo. Arihi te Nahu. Watene Hapuku, Renata Pukututu
nga kai-tiaki mo taua Roto kei haere pokanoa tetahi tangata
ki taua Roto mahi ai, maua tangata e mau nei o ratou ingoa e
whakarite kia mahia. ka haere ai te katoa ki te mahi, ki te
whakahe tetahi i muri iho o tenei whakaotinga, ka hinga te
ture ki a ia.
RENATA KAWEPO, ARIHI TE NAHU.
TE WATENE HAPUKU. RENATA PUKUTUTU.
Te Hauke, Oketopa 23,1878, 112
NOTICE.
WE HEREBY give notice, that we have held a meeting
at Te Hauke on the 16th of this month, in respect to
some one having taken the Eels out of the Lake Roto-a-Kiwa,
and we have appointed Renata Kawepo, Arihi Te Nahu,
Watene Hapuku, and Renata Pukututu as guardians of that
lake. Let not any one take fish out of that lake unless
authorised by the abovenamed persons.
RENATA KAWEPO. ARIHI TE NAHU,
WATENE HAPUKU, RENATA PUKUTUTU.
PANUITANGA.
KI te Etita o Te WANANGA, e ta tena koe, heoi te mihi.
E ta. utaina atu e koe aku kupu ki runga ki to tatou
waka kia TE WANANGA, ki nga reo e rua, Maori, Pakeha, hei
titiro iho mana ma o tatou, ki te korero o tena panui, he mea
naku kia kauaka te tangata Maori Pakeha e pokanoa ki te
pakaru i te taiepa o Kakewahine Nama 2, wahi o Te Aute i te
keeti ranei, i nga wahi katoa ranei o taua piihi pakaru ai
tetahi, kauaka tetahi tangata e haere ma taua piihi to haere
ai i tana terei wahie, kaata ranei o nga wahie o etahi piihi
atu. me haere tonu nga wahie o ia piihi, o ia piihi, ma tona
piihi, ma tona piihi, ki te pokanoa te tangata Maori Pakeha
ki te pakaru i enei ture, e mau nei i roto i tenei panui, ka utu
ia ki te 50 pauna, ki te kore, ka tae atu ia ki te whare kino,
ko nga kai-tiaki o taua whenua hei titiro mo te mahi a taua
tu tangata, ko Te Otene Pomare, ko Tamati Maere, ko Ihaia,
ko aua tangata kia kaha, ahakoa ko nga tangata o roto o taua
whenua ka haere atu ki taua whenua, ka pono atu e kii ana te
keeti, me ata haere atu ki te tangata i a ia te kii o te keeti,
ko nga tangata tena e tika ana ki te haere ki reira, ka mutu
i konei.
MAATA HEIPORA.
Porangahau, Oketopa 17, 1878.
NOTICE.
I HEREBY CAUTION all PERSONS NOT to OPEN the
GATE leading on to the Kakewahine Block of Land
situate ia Te Aute District. Also that not any person will be
allowed to go on to that land, or to take drays or carts for
firewood ; any firewood taken from other Blocks must not be
taken over Kakewahine Block of Land. Any one trespassing
will be fined £50 or be sent to gaol. The men in charge of
this land are Otene Romare, Tamati Maere, and Ihaia. Any
one wishing to go on to this land must apply to them for the
key of the gate.
113 MAATA HEIPORA.
TE REREWEI O NUI TIRENI.
NEPIA KI WAIPUKURAU.
HE mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori,
Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei
ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Kere-
wai, ro te mea e he ana taua mahi te purei ki o te
Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
! Na te MIRA,
Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei.
NEPIA,.Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
o Te Wananga Nepia.
HATAREI, NOEMA 23, 1878.
NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and
published by HENARE TOMOANA., the proprietor of this news-
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, NOVEMBER 23,1879,