|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 48. 30 November 1878 |
Commentary|
|
1 597 |
▲back to top |
TE WANANGA
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
\_\_\_\_\_ "TIHE MAURI-ORA."
NAMA 48\_\_\_\_\_\_\_\_\_NEPIA, HATAREI, NOEMA 30, 1878. PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA.
KIA KITE! KIA KITE!
I A RENETI MA,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI,
A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
HAERE MAI KIA KITE
I te whare Hoko a
RENETI MA,
Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
I TE HEKIPIA RORI.
62
NEI TAKU PANUI KI NOA IWI MAORI
KATOA.
NGA ra oku e korero ai ki nga Maori i taku Tari i
Nepia, ko Te Mane, ko Te Weneti, ko Te
Paraire, o nga wiki katoa.
NA TE RIIHI,
91 Roia, Nepia.
Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa!
Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
HE mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea
kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa,
ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
e puta ai mo auu mahi. Naku na,
TE RIIHI,
58 Roia i Nepia.
HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI.
KO te utu mo te WANANGA i te tau, kotahi pauna
e rua hereni me te hikipene.
NOTICE.
SUBSCRIPTIONS to the WANANGA newspaper
per year, Ł1 2s 6d, by post.
Panuitanga ki nga, iwi Maori katoa.
HE mea atu tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia
mahia e ahau e Te Roia i Kihipene nga mahi ma te
Maori. Maku e ata mahi pai, te mahi aua tukua mai ki au,
|
|
2 598 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUI KI TE AO KATOA.
HE mea atu tenei ki nga iwi, ki nga tangata katoa
ano hoki o te ao katoa, he tino korero tito, teka
rawa, rawa atu nga kupu o te reta a "Te Arawa
katoa" i taia nei ki TE WANANGA Pukapuka 5,
Nama 27, Rarangi 342, e korero nei mo Te Mea
ratou ko ona whanaunga. Nuku atu i te toru-tekau
tau o matou i mohio ai, i kite ai i a Te Mea ratou
katoa ko ona whanaunga, a i aua tau e toru-tekau,
kahore kau he mahi ranei, he tikanga ranei, he kupu
ranei o ratou katoa i he ranei, i kino ranei i aua tau
tini, a tae noa mai ki enei ra. Ko aua kupu o taua
reta a "Te Arawa katoa," he tino teka, he tino
kupu take kore rawa rawa atu, no te mea e mohio
ana matou he uri tangata ratou a Te Mea ma i noho
a i mahi rangatira tonu i nga tau katoa, i nga ra
katoa o ratou e noho nei i enei motu. A kahore kau
he mahi ranei, he tikanga ranei, he kino ranei, i
kiia mo ratou e tetahi tangata o te ao katoa. He
nui rawa atu to matou whakahe kia matou ano, me
te pouri mo aua kupu teka, teka rawa atu a "Te
Arawa," i taia pohehetia nei ki TE WANANGA.
ETITA TE WANANGA.
Oketopa 8, 1878.\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
Kia koe e te tangata tango i
Te " Wananga" nei.
EHOA he tino kupu tenei ki a koe, tukua mai
tau utu mo te wa i tae atu ai te nupepa nei kia
koe, mau e mohio nga moni au mo Te WANANGA
kahore ano i utua e koe, ko ena moni me tuku mai
e koe i te moni Potawhe i enei wiki i mua o te
huri tau.
NA TE KOMITI O TE "WANANGA."
Nowema, 1878.
HE PANUITANGA.
HE mea atu tenei naku, he tohunga ahau ki te rongoa i
nga mate o te kakii, a o te taringa, me te kanohi o te
tangata. E haere atu ana ahau ki Nepia a te 25 o No-
wema, 1878, a hei te Hotera Karaitiriana ahau noho ai.
Kotahi wiki oku e noho ai i Nepia. Ko nga haora oku e
kitekite ai i te turoro, hei te 10 o te ata, tae noa ki te 1 o
te tina. Naku.
115 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_NA B. WEHIPEKA, M.D.
Te Wananga.
Kotahi Putanga i te Wiki.
HATAREI, NOEMA 30, 1878.
E MEA ana matou, ahakoa te kupukupu whakahe
mai a nga Pakeha e whakapai ana kia Tatana, aha-
koa aua kupu a ratou, e mau tonu ana te mana o te
iwi Maori ki te pooti i ta ratou tangata e pai ana
hei mema ki te Paremata. Ahakoa kihai te Pira
Pooti mo te iwi i kiia i te Paremata nei, ahakoa
kihai taua Pira i kiia hei tino Ture, ahakoa e mana
tonu ana te mana pooti u nga iwi Maori. A i wha-
kaae ano a Tatana ki taua kupu nei, i mea hoki aia
i te po i korero ai aia ki nga Pakeha o Nepia, e
pono ana e mau tonu ana te mana pooti a te Maori
i te tangata e pai ai ratou hei mema ki te Pare-
mata, a i mea a Tatana, i mau tonu ai tana mana
pooti ki te Maori, he nui ke ake no te aroha o Ka-
wana Kerei ki te Maori, ki tana aroha ki te Pakeha.
E kii atu ana matou kia Tatana, ehara te nui o
te tino tangata i te nui taka, ki te mea koia anake e
nui ana, a e noho mate ana te iwi. A e mohio ana
te Maori, ko te tino mea nui e mau ai te whakaaro
o Kawana Kerei ko te pono, ko te tika, a ko taua
pono ko taua tika i nui ke ake te mahara o Kawana
Kerei ki era, i tana aroha ki nga iwi Maori ranei, ki
nga iwi Pakeha ranei, no te mea, ma taua pono, ma
taua tika ka ora tuturu ai nga iwi e rua i a Kawana
Kerei.
E ki ana matou, e mau tonu ana te mana o te
Ture Pooti, a kahore kau he kupu a Kawana Kerei
ma kia kore te mana o taua Ture, a e mana te
pooti a te tini o te Maori e whiwhi ana ki te whe-
nua, a nga ra e pooti ai te iwi a enei marama e
haere ake nei, a he mea tika me pooti te iwi katoa.
He mea hoki kei mau tonu te mahi whakahawea a
etahi Pakeha, a kei kore he mana ma te Maori, a kei
kiia te Maori he kore rawa atu, a heoi ano te kai
tautoko mo te Maori ko te Ture, a me mahi te
Maori kia tae ai ona tangata i pai ai hei mahi i ana
Ture. A e mana ai taua mahi me pooti te Maori
i ana tangata e mohiotia ana e ia, ka mahi tika aua
tangata ki nga iwi Maori e tupu nui ai, e ora ai, e
noho pai ai nga iwi.
He kupu atu tenei ki nga rangatira oia hapu o
ia hapu, ma koutou e titiro nga mea nei, a ma
koutou e ata mahi marire nga ingoa o nga tangata
katoa o a koutou hapu, kia tae rawa atu ki te
marama i Maehe e haere ake nei, ka tuhi tuhi ai nga
ingoa o a koutou tangata ki te pukapuka o te Pooti.
A kei te Tari o TE WANANGA nei nga pukapuka
tono pooti, a kei nga whare o nga kai whakawa
tuturu ano hoki aua pukapuka, ma koutou aua
pukapuka nei e tono kia tukua atu kia kou-
tou, a ka oti enei ia koutou, me korero koutou
ki a koutou tangata mohio, kia mahia aua puka-
puka ki nga ingoa o a koutou tangata e tono
ana kia mau tona ingoa ki te pukapuka pooti, a kia
mahia kia mana ai te pooti a aua tangata e tono ana
kia pooti. Ma tenei e mana ai te pooti a te Maori,
a e tore ai e tae nga tangata mahi ne ki te Maori e
tu hei mema ki te Paremata.
Te Wananga
Published every Saturday
SATURDAY, NOVEMBER 30, 1878
ALL the howlings of those who worship Frederick
Sutton, the working-man, storekeeper, legislator,
and political economist, cannot alter the fact that the
position of the Maori as a voter is now better than
if the Electoral Bill of last session had become
law. Mr. Sutton in his remarkable exposition at
|
|
3 599 |
▲back to top |
TE WANANGA.
the Napier Theatre admitted this, and said the
reason was that Sir George Grey loved the Maori
better than he did the Pakeha.
The Maori knows what Mr. Sutton has yet to
learn, that the fullness of a great man is not to be
understood by the emptiness of a smaller. The
Maori knows that Sir George Grey loves justice
better than he regards either Pakeha or Maori, and
that in so doing the interests of all colours are alike
protected, for justice cannot smile upon the Pakeha
and frown upon the Maori.
We repeat, the Electoral law is unaltered, and so
far as the Maori is concerned it was never proposed
to alter it. There is hardly an adult male Maori
in the North Island who has any interest in land
but what is entitled to vote at the next general
election in his district. It is the duty of every
such one to take care that he does vote, otherwise
the Maori will be crushed by the action of the evil-
minded among the Pakehas, who having robbed him
of all they can, would now regard and treat him as
their slave. The only defence the Maori now pos-
sesses is the law. He must therefore see to it that
he helps to make the law. To do this he must vote
for those who will be just to his race, and will make
laws respecting his rights and preserving his
freedom.
Let the chiefs see to this. Before March every
chief should prepare a list of all in his hapu who
are not on the electoral roll for the district in which
he lives. These rolls can be bought at this office,
if written for in time, at a small price, or at the
Court House at any Resident Magistrate's station.
With the lists of those not on the roll prepared let
them get advice, and in March put in the claims to
be registered for every one not now on the roll. In
this way only can the Maori protect himself, and
keep those out of Parliament who for evil motives
would do him and his people harm.
NGA RONGO KORERO.
——•——
NGA MONI KOHIKOHI E TE KATIMAUHE
MO TE KOATA MUTUNGA O HEPETEMA
1878.
E kiia ana i te Kahiti kua puta tata nei, kua kohi- ]
kohia i nga marama e toru o te mutunga o Hepetema
nei nga moni. E toru rau e ono tekau ma rima mano
e wha rau e iwa tekau ma toru pauna moni. A nga
moni o tera tau mo aua marama ra ano, i tae ki te
toru ran ma iwa mano me te iwa tekau ma waru pauna
moni.
Koia nei nga moni i kohikohia i te Katimauhe i ia
wahi, i ia wahi o aua tau e rua.
1S7S. 1877.
Akarana, ... £39900 .. 53225
Hauraki, ... 2344 .. 2320
Papati Pei, ... 2717 .. 2012
Taranaki, ... 2:505 .. 1749
Whanganui, ... <it>71 .. OS27
Poneke, ... ... 07527 .. 44889 J
Nepia, ... ... 11391 .. 9340
|
|
4 600 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TE AHUA INOI A TE IWI TINO KUARE.
He nui noa atu nga kupu kino atu a nga iwi Maori
o Inia ki a ratou atua Maori mo nga awha kino ana
pa kia ratou, a e ahua kanga aua aua iwi Maori ki ta
ratou atua kia Kutuka, mo nga maunga tiketike, a
mo nga waipuke nui, a ko nga whakahaere a ana iwi
ki to ratou atua kia Kepuhekana, he kiri kuri, he
kakahu, a mea atu ai aua iwi ki taua atua, tena he
taonga mau, a kia pai mai hoki he mahi au kia matou.
A he nui noa atu hoki te parare o te inoi a nga Maori
o Tahiti ki a ratou atua. A ko nga iwi Maori o Ha-
piria, ki te mea e kore nga mea i inoia e ratou e tae
mai ki aua iwi, penei ka wahia nga whare, a ka patua
nga whakapakoko atua e ratou. I nga wa o nga mea e
puta nui ana ki te iwi, ara te kai, te ika, te manu, ka koa
aua iwi ki o ratou atua, a ka mirimiria nga ngutu o aua
whakapakoko atua ki te hinu ika, hinu manu. A e pera
ana ano hoki nga iwi Maori o Haina ki a ratou atua.
A e pera ano hoki nga iwi Maori Hingari. A i tetahi
tan i mua, i tino kino te iwi i Potukara kia Hata
Atoria, no te mea, na nga iwi Pariona i pahua nga
taonga o te Taone, koia taua iwi i mea ai na Hata
Atoria te he, ara, na to ratou papa atua na Hata
Atoria te mangere ki te tiaki i te iwi, koia nga wha-
kaahua o Hata Atoria i wawahia ai e ratou. A e kiia
ana, ko te iwi o nga Iporitana, e mau haere ana i a
ratou atua ana haere ratou ki te hu ika, a ki te mea
kahore he ika e mau, ka whiua aua whakapakoko atua
e ratou ki te wai. A he mea tuhituhi te ahua o a
ratou atua ki a ratou potae mau haere ai, a ki te mea
ka pa te aitua ki aua iwi, penei ka tatatakahia aua
ahua e mau i a ratou potae ki te paru. A i te wa i
tino pa ai te tauraki ki taua iwi, a i kore rawa atu ai
he kai, ka mea atu aua iwi ki a ratou atua, ki te mea
ka man tonu te mate kai, penei e kore rawa aua atua
whakapakoko e kiia he atua, engari ka tino wawahia
kia kore rawa atu aua atua. He ruaki pohehe te mahi
a te tangata i aia e ki nei he atua rawa ano te rakau i
mahia nei eia hei whakapakoko, koia ra te he me te
mate o te iwi kuare e mahi nei i te atua Maori, heoi
na te kuare i he ai te tangata, a i mea hoki etahi iwi o
Inia, he atua rawa ano tetahi o nga Mihanare i haere
atu kia ako ia ratou, a inoi ana ana iwi ki taua Mini-
ta tohu noa he atua aia i mea.atu hoki tana iwi, kia
pai inai- taua Minita kia ratou, a mana ma taua Minita
e naahi i te mahi atua, kia nui ai he kai ma taua iwi,
kia nui he ika, a kia he manu, kia rato ai te hiakai a
te tini. A ko te whakahere a tana iwi i hoatu ai kia
mana ai tana inoi a ratou he kotahi paipa tupeka. A
he iwi ano e ki ana, me kai i te paipa, a ma te paoa
o te paipa e mana ai te hau tika mo ratou e rere ai i te
moana, ara koia ra to ratou karakia awa-moana, ko te
paoa o te paipa. A ko te iwi Huroni, e penei ana te
korero o ta ratou inoi ki to ratou atua ki a Oki," E
Oki e noho na koe i tenei whenua, nei he tupeka
mau, mau matou e ora ai kei tahuri ki te wai, kia
ora ai matou i a matou hoa riri, a mau te hau
tika e tuku mai, hei kawe ia matou ki te kainga tupu.
He awa-moana hoki taua hirihiri na taua iwi. A koia
nei te kupu karakia o nga iwi o etahi mota o Hawa-
iki nei, i Taana, ka tae ki te ra e poto ai te purapura
uhikaho ki nga hua o te maara, a kia tae nga kai
mahuarangi ki te tuahu, a kia tare ranei i te peka o te
rakau tupu, ka whakahua te tohunga i taua karakia "
Tena he kai mau e Taane, kainga tau kai, kia atawhai
koe kia matou, i te mea kihai koe i whakatikia "A i
Hamoa, i nga motu o Hawaiki nei, i te wa e mutu ai
te kai o te ahiahi, ka tae te tino kaumatua ki te wai,
he mea tawiri i te rakau kawakawa nei, a he mea hoatu
taua wai hei whakahere ki nga atua whakapakoko, he
mea hoki kia ora ai ratou aua tangata i te hoa riri, i
te kohuru, i te mate kai. A i nga motu i Whiti i
Hawaiki nei ano, i nga wa e tu ai he runanga korero.
Ka kawea ano taua wai kawakawa ki nga atua wha-
kapakoko, a koia nei te kupu karakia o tana whaka-
here. "* E nga atua kia ata, mai, tukua mai te pai te
ra kia whiti te kai kia nui, kia pai te hehengi mai o
te matangi, kia aio te moana."
Te take i taia ai enei korero, he mea kia kite a
tatou iwi Maori i te mahi kuare o etahi iwi o te ao nei
a kia kore ai he mahi penei a o tatou iwi tangata Ma-
ori o enei motu, engari kia tino tahuri tatou ki te
karakia kia Ihowa. E kore te tangata karakia ki te
atua whakapakoko e tupu ki te nui, engari ka pohehe
tonu ona whakaaro, a ka potatu ona kupu, ka he rawa
atu ona mahi.
|
|
5 601 |
▲back to top |
TE WANANGA,
NGA HARA A TE IWI.
Aotearoa
OFFENCES RETURN
New Zealand
|
|
6 602 |
▲back to top |
TE WANANGA,
TE WHAWHAI KI NGA. IWI O INIA KI
AWHIKITANA.
E ki ana tetahi nupepa o Tawahi, no te waru o
Oketopa nei i timata ai te whawhai a nga iwi o
Awhikitana ki te Pakeha, a na aua iwi i huaki ki te
ope hoia a Te Kuini, a ko aua iwi i mate, a he mea
amo tonu e te hoia ki te hoa riri, tera e whati, e eke
tonu atu te hoia ki te Pa, tomo tonu atu, a riro ana
te Pa i Arimahura i te hoia a Te Kuini. E wha
haora o taua' riri i turia ai. He nui noa atu nga
Apiha o te iwi Ruhia i tu hei Apiha mo aua iwi hei
whawhai mai ki nga hoia a Te Kuini, a ko aua Apiha
Ruhia i mate nui i te parekura. A, ahakoa kua taea
tana pa e te Pakeha, e mau tonu mai ana te ahua
whakahi mai o te Amia, a e mau tonu mai ana te
RETA i TUKUA MAI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe te kai-whakahaere o nga reo o nga mutu
e rua o te ao nei. E hoa utaina atu e koe to matou nei
pouri mo taku tamaiti, mokopuna i mate ia i te 9 o nga ra
o Akuhata 1878 kona tau e rima, he tamaiti tino rangatira
aia nona tupuna mai tona rangatiratanga, no Tuwharetoa
ki te Aupouri, otira no nga tupuna rangatira katoa, mau e
uta atu kia Te Wananga ingoa nui o te ao, hei mihi mai
ma ona iwi i nga takutai o te moana, i nga tua-whenua o
ranga, o raro, o tetahi taha, e tetahi taha, kanui to matou
pouri mona, he tamaiti aia e manaaki nuitia ana e ona
tupuna, e ona tuatua, me ona iwi rangatira i waiho nei e
ia i te ao nei pouri ai. Ko tana kupu poroporoaki tenei,
hei konei e koro ma, e whae ma, e tama ma, e hine ma, I
muri i au nei kia mau ki te whakapono, kia piri ki te
Kawanatanga hei momo koutou inana i te ao, heoi ka
hemo aia. ito tana tamaiti he uri rangatira toa taua no
Waikari, Tuwharetoa, no te Rangipomamao, ko nga iwi
kua eke kia kite i ai, ara, i a Hori te Mautaranui, ko te
ingoa tenei o taua tamaiti. Ko nga hapu tenei, ko Ngati-
kahungunu ki te Wairoa, ko Ngatirahiri, ko Ngatitu, ko
Ngatihinerau, Maruahine, Ngatihika, Ngatirua. Puru-ki-
te-rangi, ko Tuwharetoa ki te Aupouri.
WEREWERE TE RANGI-PUMAMAO.
Runanga, Taupo.
|
|
7 603 |
▲back to top |
TE WANANGA.
no taua marama no Akuhata, no te 4 o nga ra ho takaro te
mahi i te iwa o nga haora i te po, ka turia te kanikani
ao noa te ra, tae noa ki te waru haora i te ata, na te paraku-
ihi i mutu ai, nga kai o taua takaro, tekau poaka, e rua kau
tekau heihei, e wha-tekau kukupa, tekau kehi rama, e rua
.; kehi tiniti-waina, tekau karani pia, e rua kehi nemeneiti,
haunga hoki a te Maori kai, te riwai, te kumara, te purini
te keke, te paramu, nga kai katoa a te Pakeha, e kore e
• taea te tatau. Kanui te pai o taua takaro, kahore he
whawhai, heoi ano ko te umere kau i te whare kanikani.
WIREMU PEPENE.
Te Kano, Whangarei.
KI TE KAI TUHI o TE WANANGA.
E hoa tena ra koe. E hoa utaina atu ta matou tangi
mo a matou tamariki i pau i te ahi ki roto i to ratou whare
i moe ai ratou. E hoa mau e uta atu ki runga ki to tatou
kopapa i & Te Wananga hai titiro iho ma nga tangata o
te motu nei, Maori, Pakeha hoki. No te whitu o nga ra o
Akuhata i te po, i te wha o nga haora tata ki to awatea,
ko te tangata nana taua tamaiti ko Himiona Maanu, i
haere ke tera ki te Mahia, ko nga tangata i mahue iho ki
to ratou kainga, ko Wi te Paretipua, ko te Hemoata, ko
Raniera Kehua, ko taua tangata hoki he momo rangatira,
na Tapuae tana putanga, ko te Ipuwhakanohia no tenei
tupuna ki te Whakaki-nuiarua, ko etahi o te whanau a
Tapaue i whakanohoia ki te riu o te Wairoa a te Rangi-
tuanui, katahi a te Whewhera, ka ko Huikawai, ko
Matawhaiti, ko nga tupuna tenei hai tao i te tangata i
nga ra o mua, i tenei ra kei te ture te ritenga, ka wehea e
maua nga tangata o taua kainga i wera ai aua tamariki
ko te Hemoata raua ko tana tane ko Wi te Paretipua, he
whare ke raua, Nga tangata o taua whare, ko Raniera,
ko Iritana, ko Wheku, ko Hineaia, ko Mere Tuaro, he
porangi tenei, ko nga tamariki tokotoru hoki, ko te Awa-
a-te-atua, ko Pipi, ko Rewi Waiharakeke. Kahore enei
tangata i kaha ki te mau i enei tamariki ki waho i to
ratou whare e kainga ana e te ahi. Ka puta ki waho ko
Rewi Waiharakeke, ka mate ko te Awa raua ko Pipi, ko
Pipi i aue i roto i te mura o te ahi, ko te Awa kaore i
hamumu tona waha.
IHAKARA HAEATA. HIMIONA MAANU.
Kai tuhi o enei korero.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
u
E hoa tena koe, te kai whakatere o to tatou retireti ki
te Muri, ki te Tonga, ki te Tai-rawhiti.
E tama mau e uta atu enei iti korero kia Te Wananga,
hei aha, engari hei ngahau noa atu ki o taua hoa o te
•motu nei, tena pea etahi o taua hoa kei etahi motu atu e
tatari mai ana ki nga rongo korero.
Na e aku hoa Pakeha, Maori, tena koutou, tena kia
panuitia atu e au te take o ta matou whakaaro, ko nga
manu o to matou wahi o Harataunga nei, kua riro katoa
te tikanga i nga Pakeha o Tokatea tikini koura, nga kuku
katahi, nga parera ka rua, nga kaka ka toru, nga pukeko
ka wha, nga peihana ka rima. E hoa ma, ka mahuetia
matou te iwi kainga, te iwi nana nga taputapu, katahi
ano ia ka kiia mai e te iwi nei e te Pakeha, e Maori, kaore
koutou e tika ki te whakawehiwehi mai, he raihana a
matou mo nga manu e puhia ana e matou. Katahi ma-
tou ka whakaaro, tena me tono te ritenga o enei kupu
ki o tatou hoa o te motu, kia Te Wananga ka rua, ma
koutou, e whakahe mai a matou whakaaro, mehemea ki te
tohe tonu aua Pakeha, ki te tu etahi o matou i nga pu,
" ka mau ia matou nga tangata, ka tangohia nga pu, ka
hoatu tana kai mangaro ki tana ihu mo te autaia me te
tohetohe, kaati noa, kei hoha te Etita, tukua atu e koe,
heoi ano, na to hoa i tuhi, na te Runanga o Ngatiporou
nga kupu. "
KIWI.
Kennedy's Bay
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Te oranga kino; me te oranga pai o nga Maori I
te ao nei.
E hoa ma, whakarongo mai nga tangata korero i tenei
panui, mehemea kei te roa, korerotia te kupu nei ra, ko te
oranga kino ko te ra i o tatou matua, tupuna, ko to ratou
wahi i noho ai he iti noa iho, e 40 maero,'e 50 maero ka
tae atu ki nga rohe mai o tona iwi, ka pokanoa tana
haere atu ki tua o te rohe ka mato ia i te hoa riri, ko ana
mahinga \_ kai ma ratou, ko tona iwi kei tua nei ano o to
ratou nei rohe, ko ana kai he kumara, he aruhe, he taro
nga mea hei kinaki, he manu, he ika, he kai pai enei ki
te Maori i mua ai, i te taima i o matou matua, tupuna,
kanui te marama o te ngakau o te tangata rae te kaha o
te tinana, me kakai i enei kai kua korerotia i runga ako
nei, heoi ano te mea i kino ai ko to ratou noho tonu i to
ratou takiwa, kaore ratou e tae ana ki nga wahi o te motu
katoa, ma te ope taua katahi ano ka tae ki etahi wahi o
te motu. E nga hoa aroha me nga whanaunga e noho
ana i Aotearoa, i te motu katoa o Nui Tireni, tena koutou.
He hiahia toku kia kite ia koutou me era atu wahi o te
ao, kei to herea kaore i pena me o tatou hoa Pakeha, no o
ratou matua, tupuna mai to ratou tika, no reira ka kite
ratou i nga wahi katoa o te ao nei, tena ano pea etahi
tangata kua rite ratou ki o tatou hoa Pakeha, kaua to
koutou hiahia e puritia, tukua tou oranga kia puta ki nga
wahi o te ao nei, ko te oranga pai tena i korerotia i te
timatanga mai o tenei reta, te oranga pai ko te tangata
kua whiwhi ki te moni nui, hei kawe i a ia ki nga wahi
katoa, kei mate noa iho ki tona kainga.
KEREAMA HERANGI.
Wairau.\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, te kai whiu iho i nga utanga mo ranga
i a Te Wananga, te waka ra hei kawe atu ki nga marae
kainga o Aotearoa katoa, kia kite ai ratou i nga wawata-
tanga me nga mea e whakaaroa ana e te hunga mohio o
te motu hei oranga mo te katoa, koia ra te take ka po-
whiri nei ahau kia u mai taua waka ki Mahinepua nei,
he kuri mohoao, he taringa mukai e kore e rongo i te
korero, toku hiahia kia rongo ahau, ka huri te mihi. Ho
patai tenei kia koe kia whakaaturia mai te ingoa, o te
tangata hei taenga atu mo te paku hereni nei, me ma
tonu iho ki runga ia Te Wananga te ingoa o taua tangata.
me te ingoa o te kainga, me te takiwa hei taenga atu mo
te hereni kua kiia i runga ake nei, hei te 4 o Hepetema
te tau 1878, u mai ai ki Mahinepua nei a Te Wananga, ko
a te 11 o Hepetema te tau 1878, ka tukua atu e ahau taua
hereni nei ki te meera, mehemea ia e u mai ki Mahinepua
nei a Te Wananga. E hoa kia marama rawa atu i a koe
te tuhi i te huanui e haere atu ai te hereni nei, ka huri.
WIREMU TE TUWHERA.
Mahinepua, Whangaroa.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
He mea tuku atu naku i raro i te maru o Tuwharetoa
E hoa tena koe, mau e tuku atu aku kupu kia Te Wana-
nga, me ta ki nga reo e rua, he mihi no te ngakau i haere
atu au i Taupo ki Maketu, ka kite au i tetahi Pakeha, ko
Paati te ingoa, kanui te atawhai o taua Pakeha kia au, he
oti kei te miharo tonu au mo tona atawhai, maku e huri i
roto i nga tau. A i tae au ki te Awateatua, i kite au i te
1000 tangata i reira e hui ana ki te Kooti, ka kite au i to
whakahaere a nga rangatira o reira, Te Wirihana te Riri-
apu, Arama Mokonuiarangi, te Wikiriwhi te Tuaahu
Aniheta Kaipara, Ta ratou mahi he whakahaere kai ma
nga iwi katoa, te kumara, te taewa, te paraoa, te in, te
poaka, ko nga kai, enei o uta no te wai he ika, he koeaea
he tuna, e toru marama: whakaeke ai nga iwi katoa i kaha
katoa enei kai a tumunga te Taihuri noa nga iwi ki tona
wahi, ki tona wahi, te kupu a nga iwi katoa. He whaka
miharo mo te ora o te tinana o te tangata tetahi pai kaore
i puta tetahi kino i roto i te Kooti, he kaha no nga ranga-
|
|
8 604 |
▲back to top |
TE WANANGA.
tira ki te pehi i nga kino a he whakamiharo kau na te
ngakau. E hoa ma e nga rangatira o te Awateatua, tena
koutou, heoi ano.
NA APERAHAMA TE KUME.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, tukua atu ta matou whakapai mo te
panui a Korongata, Hurae 9, 1878. E hoa ko au tonu kei
runga o te puhi kaioreore o to panui e panui nei ki nga
iwi e rua o runga o Aotearoa, e ki nei koe : Tua-tahi: Ko
te whakapono kia mau. Tua-rua : Ko te Ratapu kia kaua
e tutu. Tua-toru : Ko te waipiro kia kaua e haria ki o
koutou kaainga, ka hinga katoa te ture ki runga i nga
tangata tapuhi o enei. Na, kia rongo mai koe, ko te
whakapono, ko te Ratapu, kotahi tonu te kai-tapuhi, ko te
matua i te rangi, nana nga mea katoa i hanga, a kahore
tetahi mea i hangaa e ia o nga mea i hanga, tetahi he
whakapono, tetahi o tatou o te motu nei, waiho mona ki
te aroaro o te pakeke, engari, e te hoa titiro atu taua ki
Ngatikahungunu e kapo nei i tetahi wahi o te mohiotanga
e whakahoki mai nei ano i tona mohiotanga ki ranga i o
ratou nei whenua kua oti atu ra hoki ki roto i te Kapu o
nga ringa o tatou hoa Pakeha, a me te noho te hokinga
mai. E hoa ma, Ngatikahungunu, taua e ako ki te mohio-
tanga mo ena mea katoa ki te tangata hoki ka tu te ringa.
E te Etita, kei hoha koe, tena iana, e hoa tirohia e koe ki
te panui, ka kapea e Ihowa te tatau, e kore hoki e tukua e
ia te kai-whakamate kia haere ki roto i o koutou whare
patu ai. Tua-rua: Ka tarewa tou ora i tou aroaro, ka
wehi koe i te ao, i te po, kahore hoki he tuturutanga mo
toua wairua, na to boa.
NA TE Kiwi.
Harataunga.
Ex TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa, i kite ahau i tetahi korero o te pepa o Akarana nama
6, he reo Pakeha, he mea tango etahi korero no roto i a
Matihe Mauri-ora, pikitia te maunga, e ki ana te pepa, ka
tata nga Maori te ngaro, kua nui haere te awhekaihe o Akarana
nei, ko etahi kua waiho hei kai korero ma nga ariki o Papa-
tuanuku, ko etahi o aua hawhekaihe whakatete ana i o ratou
ariki i nga Maori, kia korerotia e au tetahi korero onamata i
te wa i korero parau ai nga Pakeha ki nga Maori o Te Waipo-
unamu, ka hoatu e te Kawanatanga te utu whakamutunga o
Niu Tireni e kai, e kakahu, e hoa to pira me etahi taonga nui
atu, me nga kura, i timata mai te korero parau a te Pakeha
i te tau 1848, kaore nei hoki te atua e pirangi ki te tangata
korero parau, ka tae ki te tau 1868, ka mea a Matiaha Tira-
morehu, me etahi atu, me kaua rawa e kura ki toku takiwa, e
tatahi ana nga Maori, ki te oati aua Pakeha i te tau 1866, kua
tu aua kura. Whakarongo mai koa ki a Te Waipounamu, i te
hawhekaihe, te kura ki Otakou e SO e 2 tamariki Maori, te kura
ki Waikouaiti e 40, e 4 tamariki Maori, te kura i Kaiapoi e
40. ko nga tamariki Maori 15, ko etahi kura pera tonu, ko te
takiwa kia Matiaha, kia Horomona, kia Tahiaraki, kaore he
kura, na reira tihau i mahara ai. kanui te tika o nga whakaaro
o nga kaumatua, kua tahuri mai aua hawhekaihe ki te wha-
katete i o ratou ariki, koia ahau ka mea ai, akuanei horomia
ai a Niu Tireni e te nui o nga tamariki hawhekaihe, ko te utu
mo te whare, ko te moni mo te kura, mata ia tan, ia tau, tera
pea te Kawanatanga e ki mai, kua oti i nga kura. E hoa,
kaore, no te mea kaore kia nui nga tamariki Maori, tetahi ko
nga hawhekaihe e noho ana i nga whenua rahui ma nga
Maori, me iti te wahi ma ratou, ao te mea kei te Kawanatanga
tetahi wahi whenua mo aua hawhekaihe. E hoa, hoatu ki
roto o Tihe Mauri~ora, na to hoa,
MAIKA PIKAKA.
Okatihuirapa, Waikouaiti.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tukua atu taku panui ki Te Wananga, mo aku wha-
kaaro i au haere nei ki Poneke i tenei tunga Paremata. He
nui taku kite i te tangata Maori i Poneke, kihai rawa i penei
te hua o te tangata i era atu tau. Heoi i au e noho nei i
Poneke, he nui taku titiro kia Te Hiana, ano he kotahi tekau
tangata i roto i tona tinana kotahi. No te mea kaore he
takiwa puare o tona whare i te Maori, ae te Pakeha i te ra, i
te po, he iti te taima o tana moe. I konei ano ahau i nga-
takiwa o te Kawanatanga tawhito, a kahore he mahi penei i
aua ra i noho ai ahau. Heoi, tenei hoki tetahi kupu aku ko-
nga tangata whai-tikanga kore e haere nei ki Poneke whaka-
raru ai i te Kawanatanga, ka kawea e te kore herengi mo te
pakete, ka tahuri ki te amuamu, ka mea, katahi te Minita
kino, ka waiho hei kupu korero i tona hokinga ki tona kainga
E hoa ma, he nui te kaha o to tatou Minita ki te hapai i nga
mea mo te taha Maori, heoi, kaore e puta i te Kawanatanga
tawhito te turaki, otira, kei te kite koutou i Te Wananga
heoi tena. He kupu ano tenei naku ki aku hoa e noho mai ra
i Waiapu. K hoa ma tena koutou, he nui taku pouri mo te
rongo putuputu tonu o te raruraru ki Waiapu, kihai rawa
koutou i mahara ki au, tukua ana ahau e koutou i runga i a
koutou mahara, ka tahuri koutou ki te whakatipu raruraru
be nui taku porearea moku e noho nei i te whenua tangata ke
me te hono tonu o te puta mai o nga rongo kino o muri na
otira, e kore e whakapaua e au aku mahara i te reta nei, kia
tae atu ahau, hei reira whakapua ai ahau i aku mahara kia
koutou,
HENARE KAIWAI.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Aotearoa
1. Ka mana tonu te Komiti ki te hanga ture mana hai arai
atu i nga taru kino ina pa mai ki nga takiwa o te Komiti.
2. Ka mana ano te Komiti ki te whakawa i nga hara a ka
pera ano te muna me te whakawa Pakeha. ' '
3. Ka mana tonu ano te Komiti ki te whakatu tangata hai
rukauta mo ana ture i whakatu ai.
4- Ka mana ano te Komiti ki te whakatu pirihi hai kawe
haere i nga Hamene, a ka pera tonu te mana nae te pirihi
Pakeha.
Ko nga take tenei i kite iho au. E hou ana ki taku titiro
ko nga take kua whakahuatia ake i runga ake nei.
Te mea tino nui rawa i roto i taua mahi a te Komiti ko te
hapai i te rongo pai, me te hapai ano i te Taite, karakia hai
nga mutunga marama ka tu taua Taite, he pena tonu te mahi
i nga marama katoa, engari koa ko taua mahi nei kai te
takiwa ki Uawa, a puta atu ki tawhiti mau ra aua mahi katoa-
nei, heoi ano, na to hoa.
PlNEAMINE HUHU.
Anaura.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Kia tere to tuku i tenei panuitanga, kia rongo mai a te
Kopa o Papawai, me te Watene, o Mangati, me tona papa ma
Anaru o Horoera, kaore au me nga tangata mohio, me nga
tohunga o Waiapu, o Tokomaru, o Uawa, o Turanga, i mohio •
ki te korero a Te Watene raua ko Anaru. No te haerenga pea
o Anaru i te herehere i akona ai ana korero tae mai nei kite
kainga ka akona ki te tamaiti kia Te Watene. Tera pea etahi
tangata kuare kei te mau i tena korero. Ko matou ko nga
mohio kaore i runga i ena korero parau. Tenei ke kia matou
ki nga tohunga, ko Uenuku ka noho ia te Rangatoro i tana
wahine o mua, ka puta ki waho ko Kahutia-te-rangi, ka noho
ia te Wainonokura, ko Kahukura, ka noho ia Taputea, ko
Araiara, ka noho ia te Whironui, ko Hutu-rangi, ka noho ia
Paikea, ko Pouheni, ka noho ia Hine-hakitai, ko Nanaia, ka-
noho ia Rpngomai-aniwaniwa, ko Porourangi, e Porourangi
nei. ki Waiapu, ka noho ia Hamo ko Hau, ka nohoia Tamatea-
toia, ko Rakaipo, ka noho ia Hine Huhuritai, ko Manutangi-
rua, ka noho ia Kehutikoparae ko Hiangaangaroa, ka noho ia
Iranui ko Hauiti, e karangatia nei ki roto ki Uawa. Na, e
hoa ma, titiro iho ko tenei Paikea na Taneuarangi, ka noho ia
Rongomaitahanui, ko Paikea, ka noho ia Huturangi i te moko-
puna tuarua a Kahutia-te-rangi. E kiia nei e Anaru ko Pai-
kea tetahi ona ingoa, ki taku he tangata ke a Paikea e kore-
|
|
9 605 |
▲back to top |
TE WANANGA. Tokomaru Rangiuia Anaru Teretere HENARE POTAE Selwyn Eli Moeraki Ta Hori Kerei Puhi Moanariki MAKARENA KAHUITARA Whirinaki, Hokianga Maruhou Matarakauri Waiheke Karikapa Hohepa Wiki Hamahona Pita Heremia Tame te Mete Iwingaua Maaka Wi Kahukahu Raniere Renata Hamanu Renata Hoerara Watene Hoani Heremia te Mete Tuwhakairiora Hamahona Puiha Wiki Turangi Waihoki Puiha Hone Turangi Tapuaeharuru Taupo MATENE PAORA TAHAU TE NANAKIA Areta Apatu Paora Rakau Te Teira Waiotinirau Hori te Roi Piripi Amorakau Karanama Ngatihine Otoi, Opepe, Taupo
|
|
10 606 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Nuhaka. \_\_\_\_\_\_\_\_\_
KI TE ETITA o TE WANANGA.
te Waipounamu
Poneke
Ngaitahu
Tiemi Make
Kaikoura
REWETI TE HIAKAI OUENUKU.
|
|
11 607 |
▲back to top |
TE WANANGA.
poropititanga mai a Te Kooti, koia i tukua ai e te iwi kia
haere\_ki te kawe i te moni e toru rau pauna, no te rironga ma
te iwi e tuku taua moni, ka puta he pouri kia Paora te
Mamaru, a puta ana he whakaaro kino mona ki taua tamaiti
i tukua paitia atu nei e te iwi, a mahia kinotia iho e ia he
mate, e pa ai ki taua tamaiti, ka tukua kia Ngatirahiri, ki te
Pakeha hoki, a whaiwhaia ana taua tamaiti, kihai i puta atu
ki te takiwa o te poropiti, a hoki ana mai taua tamaiti, raua
ko te pirihimana, a riro aua mana ano e mahi tana mahi, e
hari atu tana moni e ono-tekau pauna. E toru rau pauna i
whakaritea e te iwi, kua whakakorea te mana o taua poropiti
i runga i taua moni, kua ahua kino te mahi a taua tangata,
ki to ratou tamaiti ano, me mutu i konei, na to hoa tauhou.
TEWI TE RARO.
Waitakaruru, Hauraki.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
He panui tenei naku, whakarongo mai e nga tangata o te
motu nei. Ko au te tangata i Poneke i tenei tau e titiro aua
ki te mahi o te Paremata mo te taha Maori, ki te tuku atu
hoki i nga ture Kooti Whenua Maori i mahia e te hui i
Pakowhai, ara, i a te Maori ano i mohio ai, me pera he ture
mo tona, oneone, kihai tena i oti i tenei tau. He maha nga
ture i tukua e te Kawanatanga ki roto o tenei Whare hei
oranga mo te iwi Maori, kihai rawa i oti kikia ana mai ki
waho o te Whare, ko etahi na te Runanga Ariki i kiki ki o
ratou hu, heoi ano te ture i matau ahau i oti pai ko te ture mo
te waipiro, a ora ana taku ngakau i te otinga o taua ture.
Tena he ture hei kimi i nga kohurutanga o te oneone o te
Maori, e kore rawa e oti, no te mea he nui rawa nga tangata
hara kei roto i tenei Whare, nana nei te oha a o tatou tupuna
i tukino, koia hoki te take i turakina ai te mana Maori ki te
pooti mema Pakeha, he wehi kei pootitia e te Maori i nga
tangata kore hara ki to tatou motu, kia noho tonu ai ko ratou
hei hanga ture arai kei kite te Maori i tona raru, kia ai he ki
ki ma ratou, e kore e taea to mate, no te mea i mahia i runga.
i te ture, ara, i a ratou i hanga ai hei ture kohuru, katahi ka
whakatuturutia e tenei Whare taua mea kino hei ture, rere
ana mai te mataku ki te Maori o taua ingoa he ture, e kore
ano hoki tenei Whare e pai kia tu he mema Maori kia rua-
tekau, te take kei tokomaha hei korero i nga mahi kino a
etahi tangata i te motu nei. E hoa ma, e nga tangata o te
motu nei, kia rite katoa tatou ki te tono ki te Paremata kia
katia te hoko o te toenga o to tatou motu, ma tenei ka ora ai,
ma te hoko tonu ka mate, inahoki, kahore ano ahau i kite i te
winitanga o te tangata hoko whenua, kaore ano hoki ra he
tima, he manuao, he toa, Ue paparakauta ranei, kore rawa.
Taku whakaaro me waiho te toenga o te motu nei ma tatou
ano e whakahaere i nga ritenga e hua ai te taonga e ora ai
nga pani me nga, rawa-kore, na tatou hoki i noho tonu ki te
kuaretanga, i kiia ai ko ratou te iwi mohio ki te hanga ture
hei kimi i nga ritenga e hua ai te taonga, na tatou i hoatu i o
tatou oneone hei taonga mo ratou toa, i kiia ai e nui ratou, a
hei muri iho hoki ka porangi te Maori ki te ki atu, aihe
Pakeha, he aha te utu mo tenei whenua, katahi ka haparangi
toua waha, ano ka makere nga whatu, ka taka iho i te rangi,
wiriwiri ana nga taringa o taua tetere. E hoa ma, ko to
tatou koroheke ko Kerei, kei konei e korero ana i te ora mo
te Maori, he aha ma te tangata kotahi, tena koe e koro, kia
kaha te whakaputa i to aroha. E hoa ma, ano te rite o ta
Whare nei he raiona, i kite ahau i te kaha o te taha Kawana-
tanga ki te whakaputa i etahi kupu e ora ai te Maori, a hei
aha, kihai i oti, kei tenei tau e haere ake nei te matauria ai te
ora mo te iwi Maori, te mate ranei. Na, e hoa ma, ki taku
mahara, ki te kino tonu nga ture mo to tatou oneone a tenei
tau e haere ake nei, me mutu te Maori te noho i roto i tera
Whare, me puta mai ki waho, me tahuri tatou ki te whaka-
haere i te toenga o te motu nei, ki nga ritenga e mau ai te
whenua kia tatou, e hua ai hoki te taonga e ora ai te iwi, me
nga rangatira, e ora ai hoki nga pani, me nga rawa-kore.
Tena iana tahuri tatou ki te whakawa i te toenga o to tatou
oneone, akuanei ka oti, me ena tu ritenga katoa i muri i tena
ka whakahaere ai i nga ritenga e hua ai te taonga, e rite ai ki
to te Pakeha ora, i ana whakahaere, na tatou i mangere i kiia
ai ko ratou te iwi tohunga. E hoa ma, e nga hawhekaihe o
te motu nei, rae tahuri tatou ki te whakahaere i te toenga o te
motu o to tatou iwi Maori, ara, o to tatou kai po, kaore ano
hoki tatou i hara ki tenei motu katoa nga whawhai, me nga
hoko, me nga hanga atua a te motu nei, ua o tatou matua
Maori anake, kaati, ko te urunga o etahi o tatou ki aua mahi
e rite ana ki te kuri e hamu ana i nga kongakonga e ngahoro
iho aua i te tepara a o ratou ariki. Whakarongo mai e nga
iwi o te Rawhiti, tae atu ki te Kaha, Opotiki, Whakataane,
Te Matata, Tauranga, ara, te takiwa i haerea e au i a Hurae
nei, ko etahi o koutou mate i tuku mai ai kia whakahaerea e
au ki Poneke, kihia i oti i tenei tau, otira, e kore e wareware
i au a muri ake nei, heoi tena ano e maharatia e au tetahi
huihui mo tatou.
NA WI PEKE.
O Turanga. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
MONI KUA TAE MAI.
Ł s, d
Hoani Ngatai. ... ... ... ... 1 2 (j
Henare Ngataura, ... ... ... 5 O
Mr. Powdrell, ... ... ... ... 1 2 C>
Wiremu te Kanae, ... ... ... 1 - G
R. W. Woon, Esq, ... ... ... 126
Hiraka Kowhiti, ... ... ... 126
Matenga Pekapeka, ... ... ... 1- G
Wiremu Tewi. ... ... ... ... 126
PANUITANGA.
RARAKA RAUA KO PARAHI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairani i Mua).
HE hoko nui i nga TERA hoiho, me nga me kainga .—
He TERA hoiho e PO herengi.
He PARAIRE e 4 herengi.
He KAKAHU TEKA e 5 herengi me te hikipene,
He nui noa atu nga WEPU hoiho.
i He PAA e 2 herengi.
i He Whitiki, he TAKAPU. He Whitiki TARAPU e 2
herengi me te hikipene.
He PERETI Tiini e 2 kapa.
He RIIHI kotahi herengi.
He MAAKA e 2 kapa, e i kapa.
He TAMAKA e 7 kapa.
He nui noa atu nga KAKA.
PANUI KI TE IWI NUI KATOA.
HE mea atu tenei na maua na TEREINA raua ko KAHI-
TANA, kua tu ta mau Toa Hoko Kakahu i Nepia, i
tawahi ake o te Paparakauta hou i Hehitinga Tiriti, a he
mano tini a maua Potae. Kaone, Tokena. Tarautete, Wekete
Hooro. Aikiha, me nga kakahu katoa e kakahuria aua e te
taane, e te wahine, e te tamariki. He kai tuitui kakahu ano
ta matou, a ki te pai te kai hoko me tuitui ona kakahu e
matou kia aro pai ai te ahua mau o te kahu ki te tangata
mona te kakahu.
O6 NA TEREINA KAUA KO KAHITANA.
HE PANUITANGA.
HE panuitanga tena mo aku hoiho i ngaro ki Himatangi
wahi o Pokitaone i ngaro i te 1 o nga ra o Oketopa
1S7S. Ko aua hoiho e toru ko te utu mo te hoiho kotahi
panna ina kitea e te tangata. Ka hoatu e au kotahi pauna
mo te hoiho kotahi, huihui katoa e toru pauna mo nga hoiho
e toru, mehemea ka kitea e te tangata aua hoiho, me hari mai
ki te Paparakauta a Waiti i Pokitaone nei, mana e hoatu te
utu ki te tangata nana i kite aua hoiho, nga mea ranei e rua,
te mea kotahi ranei o aua hoiho, ki te kore ia e kaha ki te
hari mai, me whakaatu mai, maku e tiki atu ki te kaainga o
te tangata nana i kite, maku e hoatu te utu mo tona kitenga,
heoi tena. Ko te ahua o tetahi he whero pouri, he uha, ko te
parani K O P. Ko tetahi he rona, ko te parani )( Ko
tetahi he puhinahina, he taane, ko nga tau e ono.
NA TE ROORE RANGIHEUEA,
Pokitaone; Noema 5, 1878.
|
|
12 608 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Reihi i te Pakipaki.
KO A TE TUREI TE 27 O TIHEMA 1878.
NGA TUARI.
Henare Tomoana, Paramena,
Urupeni Puhara, Hamiora Tupaea,
Mr. A. Danvers, Mr. Ed. Bissell.
KO TE KEIHI TUTAHI, ka tu i te 11 o te Taima o
te tina.
HANIKAPA PEKE TAIEPA £20.—E rua maero e oma ai nga
hoiho. E 6 taiepa e peke ai, e 3 putu e 6 inihi te tiketike.
Mo nga hoiho katoa, ko te utu mo te hoiho e tapoko ai e £2.
Ko te weti taimaha 11 toone e 7 pauna.
HAKA REIHI PEKE TAIEPA, £10.—Kotahi maero e oma ai
nga hoiho, e 3 taiepa e peke ai nga hoiho, e 3 putu e G
inihi te tiketike o te taiepa. He kati weti te taimana.
METINI PERETI, £20.—Mo nga hoiho katoa, ki ano aua hoiho
i wini i tetahi reihi i panuitia ki nga nupepa. Ko te
hoiho wiini o te Metinipereti i Hawheraka, ka pikau atu
ano aia i te 7 pauna taimaha. 1 maero me te hawhe e oma
ai nga hoiho, e £2 mo te hoiho e tapoko ai. Ko te weti kei
nga tau o te hoiho te ritenga.
REREWEI TEIKI, £20.—Kotahi maero e oma ai nga hoiho, £2
mo te tapoko, ko te weti kia rite ki nga tau o te hoiho.
PAKIPAKI HANIKAPA, £30.—E 2 maero e oma ai, £1 i te wa
e kiia ai te hoiho mo tenei reihi. A e £2 atu pauna i te wa
e whakaaetia ai taua hoiho kia oma i taua reihi. Ko te tino
weti nui o te hoiho kia 10 toone. A me kii te kii i te 26 o
Tihema i te mutunga iho o te reihi ki Awheraka i te 4 o
nga haora o te ahiahi. A ko te ra e tino kiia ai te hoiho
kia oma i taua reihi, kei te ra ano o te reihi.
HAKA REIHI, £5.—1 maero e oma ai nga hoiho. Ko te utu
mo te hoiho e tapoko ai ki tenei reihi kia 10 hereni. He
kati weti te taimaha.
REIHI HANIKAPA MO NGA HOIHO I MAHUE.—E £2 hei
hoatu ma te tangata nona te hoiho ki taua reihi. 1 maero e
oma ai nga hoiho.
Ko nga utu e utu ai te . tangata nana te hoiho ka reihi i
enei reihi, he moni utu era, me te mohio o te tangata utu i
aua moni. Ko nga mea e whakawakia ana mo nga tautohe
o aua reihi, ma nga Tuari, a ma nga tangata e kiia ana e nga
Tuari aua tautohe e tino whakaoti, a kahore he kupu ma te
tangata i tua atu i ta nga Tuari e whakatakoto ai.
Kia 3 hoiho e tu, a e oma ai, ia reihi, ia reihi. Ki te kore
nga hoiho e 3 e oma e kore e utua he moni mo aua reihi. E
kore e tika kia kiia te hoiho a te tangata kia reihi, ki te mea,
kahore e utu taua tangata i te £1 mo nga moni mo te reihi.
Ko te hoiho e kiia nei he HAKA. He hoiho ki ano i oma i
te reihi weti mo te tau, a mo te Hanikapa reihi ranei.
Ko nga hoiho mo nga reihi, METINI PERETI, mo te HANI-
KAPA PEKE TAIEPA, me te PAKIPAKI HANIKAPA, me te
REREWEI TEIKI, ko te 8 o te ahiahi o te 14 o Tihema nei ta
whakatapoko ai i nga hoiho ki te Hotera Ekihena i Hawhe-
raka. A ko nga pukapuka tuhituhi atu e te tangata mo te
hoiho kia reihi, me tuhituhi atu ki te HEKERETERI o TE
PAKIPAKI KEIHI I HAWHERAKA.
Ko nga moni kohikohi mo te reihi, me hoatu ki nga Tuari,
kia P, Marone ranei,
W
TE HOIHO TINO MOMO REIHI, KO
TERENGA
Ko te tepara a Hori Karati a Terenga tu ai, hei wahi e
kawea atu ai nga uha ki a ia.
E whitu tau o Terenga, a na Kererewata aia, a ko Piipi te
whaea. He hoiho pai a Terenga ki te reihi, a ki te pai o ana
uri. A i s ia te wiini o te whakakite hoiho i Haku Pei, a he
hoiho pai aia i ana uri haka. Koia te matua o Reri Rihipeti
te hoiho nana i wiini te Haku Pei porotuhi teika. He hoiho
pai a Terenga ki te mea hoiho haka, i te mea he uri kaha ona
uri.
Ka tiakina paitia nga uha e kawea atu ana ki a is, otiia e
kore te rangatira o Terenga e pai koia kia he, ana he aua uha.
Me mau atu nga uha ana oti te eke e Terenga, a me utu i aua ra,
a ki te mea ka noho tonu te uha i reira, ka utu te tangata e
rua hereni me te hikipene mo te wiki.
Nga utu, £5. 5. O. mo te uha kotahi.
Ma te tangata nana nga hoiho, me te rangatira o Terenga
te korero mo nga utu mo nga hoiho i nui ake i te mea kotahi.
Ko nga uha kihai i hapu i tera tau, £2. 2. 6. utu mo tenei tau
NA HOKI KARATI.
Hawheraka.
He mea pai ano, me utu ki te ooti te utu mo te uha. 97
PANUITANGA.
HE panuitanga tenei na matou i te whakataunga a te kai-
whakawa ratou ko taua Komiti mo tetahi hara i
whakawakia ki Te Hauke i te 16 o nga ra o Oketopa, i te tau
187S. Ko te take o taua whakawa mo nga Tuna o Te
Rotoakiwa i mahia pokanoatia e tetahi tangata i runga i te
ture rahui o taua Roto. E hara nei i te mea whakarite kia
mahia taua Roto, whakataua ana e taua whakawa ko Renata
Kawepo, Arihi te Nahu, Watene Hapuku, Renata Pukututu
nga kai-tiaki mo taua Roto kei haere pokanoa tetahi tangata
ki taua Roto mahi ai, maua tangata e mau nei o ratou ingoa e
whakarite kia mahia, ka haere ai te katoa ki te mahi, ki to
whakahe tetahi i muri iho o tenei whakaotinga, ka hinga te
ture ki a ia.
RENATA KAWEPO, ARIHI TE NAHU,
TE WATENE HAPUKU, RENATA PUKUTUTU.
Te Hauke, Oketopa 23, 1878. 113
NOTICE.
WE HEREBY give notice, that we have held a meeting
at Te Hauke on the 16th of this month, in respect to
some one having taken the Eels out of the Lake Roto-a-Kiwa,
and we have appointed Renata Kawepo, Arihi Te Nahu,
Watene Hapuku, and Renata Pukututu as guardians of that
lake. Let not any one take fish out of that lake unless
authorised by the abovenamed persons.
RENATA KAWEPO, ARIHI TE NAHU,
WATENE HAPUKU, RENATA PUKUTUTU.
NEPIA Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
o Te Wananga Nepia.
HATAREI, NOEMA 30, 1878.
NAPIER Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and
published by HENARE TOMOANA, the proprietor of this news
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, NOVEMBER 30,1878.