|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 51. 21 December 1878 |
Abstract 
Commentary|
|
1 633 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
\_\_\_\_\_ "TIHE MAURI-ORA."
NAMA 51. NEPIA, HATAREI, TIHEMA 21, 1878,——————————PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA
KIA KITE! KIA KITE!
I A. RENETI MA,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI,
A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
HAERE MAI KIA KITE
I te whare [Toko a
RENETI MA.,
Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
1 TE HEKIPIA RORI
62
PANUITANGA.
KI NGA MAORI O NGA IWI KATOA O
AHURIRI
He mea atu tenei kua tu
TE TOA
NUI TIRENI MAHI KAKAHU
i Nepia, i te taha o te
HOTERA KARAITERIANA.
Hei hoko
KAKAHU TAANE, KAKAHU TAMARIKI,
Paraikete, Raka,
Me nga kahu katoa e hangaa ana o nga
WUURU HIPI O NUI TIRENI NEI.
A he hoko mo te moni tonu, kahore he nama, ana hoko ou
ou te tangata i te kakahu. A kua tu ano hoki
NGA TOA
NUI TIRENI MAHI KAKAHU
i nga Takiwa i
TANITANA, I KARAITIHATA, I PONEKE, A I
AKARANA.
Ka mahia nga mea hei pai, a e aro ai te Maori ki nga
kakahu e whatua ana, a e hangaa ana e taua Toa nei.
T. PIRITI KA,
117 Kai Whakahaere tikanga,
|
|
2 634 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUI KI TE AO KATOA.
HE mea atu tenei ki nga iwi, ki nga tangata katoa
ano hoki o te ao katoa, he tino korero tito, teka
rawa, rawa atu nga kupu o te reta a "Te Arawa
katoa" i taia nei ki TE WANANGA Pukapuka 5,
Nama 27, Rarangi 342, e korero nei mo Te Mea
ratou ko ona whanaunga. Nuku atu i te toru-tekau
tau o matou i mohio ai, i kite ai i a Te Mea ratou
katoa ko ona whanaunga, a i aua tau e toru-tekau,
kahore kau he mahi ranei, he tikanga ranei, he kupu
ranei o ratou katoa i he ranei, i kino ranei i aua tau
tini, a tae noa mai ki enei ra. Ko aua kupu o taua
reta a "Te Arawa katoa,"" he tino teka, he tino
kupu take kore rawa rawa atu, no te mea e mohio
ana matou he uri tangata ratou a Te Mea ma i noho
a i mahi rangatira tonu i nga tau katoa, i nga ra
katoa o ratou e noho nei i enei motu. A kahore kau
he mahi ranei, he tikanga ranei, he kino ranei, i
kiia mo ratou e tetahi tangata o te ao katoa. He
nui rawa atu to matou whakahe kia matou ano, me
te pouri mo aua kupu teka, teka rawa atu a "Te
Arawa," i taia pohehetia nei ki TE WANANGA.
ETITA TE WANANGA.
Oketopa 8, 1878.
|
|
3 635 |
▲back to top |
TE WANANGA.
ratou i te mahi a te rerewe e haere ana i te nuku o
te whenua e nohoia ana e ratou. A na te mea i tae
nga rerewe ki nga whenua mohoao, koia te witi i
ngakia ai i aua whenua, a ko tenei kua tae te witi o
enei motu ki Ingarangi, a na te rerewe i kaha ai te
mahi a te iwi i te witi o aua wahi.
A ko te nui kua puta ki Te Waipounamu i te
mahinga a te rerewe, e kiia ana kia pera hoki he nui
kia puta ano hoki ki Aotearoa nei i te mahi a te
Kawanatanga a Kawana Kerei, a ma nga iwi Maori
o tenei motu kia manaaki atu ki taua mahi, ka tupu
nui ai he nui kia tatou, ara, ki nga whenua o uta, ki
nga wahi e mamao ke atu ana i nga taone o nga
whenua nei. He iti te whenua kei te Pakeha, kei
te Maori o Aotearoa nei te nuinga o nga whenua,
ko nga wahi whenua kua riro i te Pakeha, kei te
tahataha moana anake, ko uta katoa kei te Maori, a
ko te taniko kau o te kakahu kua nohoia e te Pakeha,
ko te wahi nui o te kakahu e mau tonu ana i te iwi
Maori. Koia i kiia ai he mano tini nga eka kei te
Maori, a ki te mea ka puta te pai o aua whenua,
me puta ki to Maori, a ma te rerewe kia mahia ka
kite ai he nui mo aua whenua.
Koia matou i mea ai, e kore e tika kia riihi ranei,
kia mokete ranei i a ratou whenua, engari me maatua
mahia he korero ki nga mohio, ara, ki te hunga
kahore nei ano i hoko he i te whenua a te Maori. E
mea atu ana matou, ara, e ako atu ana i a tatou
iwi Maori, kaati te mahi hoko i a koutou whenua,
kia oti ra ano nga rerewe o te tuawhenua te ruuri,
me te para nga raina o aua rerewe, a kia oti ra ano
nga whenua e tukua ana ki te Kawanatanga mo aua
rerewe, hei muri o tenei ka titiro ai te whakaaro mo
nga whenua e tata ana ki aua rerewe. Ano ka oti
aua rerewe, hei kona ka mahi ai i nga whenua a te
Maori, a ki te mea e pai ana, me hoko etahi wahi o
aua whenua, kia nohoia ai e te Pakeha, kia waiho
ma te mahi a te Pakeha e nui haere ai te utu o nga
whenua i toe. He mea hoki na matou, ma te mea
ka mahia te whenua iti i riro te hoko atu ki te
Pakeha, ahakoa, kahore kau a te Maori ahaaha atu,
ka tupu haere te utu o nga whenua e tata ana ki te
rerewe, me nga whenua kua ngakia e te Pakeha
Koia na hoki te mohio o te iwi Pakeha o Te Wai-
pounamu mo ta ratou takiwa kia haerea e te. rerewe,
a e mea ana matou, me penei hoki he mohio ma
tatou ma te iwi Maori o nga whenua i te tuawhenua.
E mea ana matou, he pai te korero kua kiia nei,
ara i mea te Paremata kia, mahia he mahi nui mo
etahi rerewe i Aotearoa nei, a na te kupu a etahi
iwi Maori i ako te Paremata i kitea ai taua mahi
nui, mo tetahi rerewe ma tatou kia pena me te rere-
we o Te Waipounamu. I mea, atu hoki a Kawana
Kerei ki te Paremata, he iwi titiro pai atu te Maori
ki te mahi i te mahi rerewe, a kua mea te Maori kia
mahi tautoko ratou i tetahi mahi mo te rerewe i
Aotearoa nei, a ahakoa, i tautoko tika ano te. iwi
Pakeha i te mahi rerewe o Te Waipounamu, kua
puta ke ake te nui kupu pai a nga iwi Maori o Ao-
tearoa nei mo te rerewe mo tenei motu kia haere i
nga whenua tini o uta o te motu nei.
He iwi mohio ano te Maori, a e mohio ana aia,
he tika ano kia kai aia i te mau o te whenua i aia e
ora ana, a kaua e waiho ma nga uri i muri i aia
anake e kai aua nui. E pai ana kia kai tatou i nga
mau, i nga taonga o te whenua, a ma te rerewe e
tino puta nui ai, a e hohoro ai he mau, he taonga,
he moni, he pai, he ora, ma nga iwi noho mohoao o
te tua-whenua. A ki te mea ka mahia aua rerewe i
nga ra nei ano, i nga ra e mau ana ano te nui o te
whenua o te tua-whenua i te Maori ma reira e kite
ai te Maori i te taonga o te whenua i tukua iho e
ona tupuna ki aia, a ki te mea ka aro te Maori ki
aua mea nei, a ka tau te nui me te ora o te mahi
rerewe ki nga iwi Maori, ka penei atu matou. Ae,
ano ko te mea hoki tena i tu ai, a i mahi ai Te WA-
NANGA nei, ki te ora kia kitea ki te Maori.
|
|
4 636 |
▲back to top |
TE WANANGA.
NGA RONGO KORERO.
HE WHAKAWA TUARUA MO NGA WHENUA
MAORI.
E tono ana a Hori More kia whakawakia te whe-
nua i Hauraki te "Hape ki te Tonga Nama 1. A
tua whakaaetia tana tono.
Ka whakawakia ano. te take e pa ai etahi tangata
ki te hea a Hetekia Tahatu ki te whenua i Whenua-
kura Poraka.
|
|
5 637 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI NGA KAI-POOTI O TE TAKIWA O MANU-
TU-KEA KAUTI O KUKI.
E hoa ma, tena koutou, kua pootitia ahau hei ma-
ngi mo koutou i roto i te Runanga Nui o te Kauti o
Kuki. Ko ahau ko tetahi o nga tangata i whiri whi
ria hei kai-whakaere i nga tikanga mo tenei takiwa,
na, ka tohe tonu ahau kia puta ora, kua puta tika kia
pai nga whakahaere o tenei takiwa o nga taha erua
mo te Maori me te Pakeha. Ko taku hiahia nui
tenei kia tipu haere pai nga iwi erua e noho ana i
tenei motu i Niu Tireni.
Ko taku mohio ki te iwi Maori, mehemea ka uru
ratou ki roto ki nga mahi whakahaere o te motu ka
tipu haere haere hoki te matauranga, a, me te pai hoki
ki nga iwi erua i runga i ta ratou mahi tahi. E wha-
kawhetai atu ana ahau ki aku hoa tautoko i au Pake-
ha Maori hoki.—NA WI PERE.
|
|
6 638 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE TARU TUPU I NGA ONEPU.
E kii ana tetahi Pakeha i Merepana, kua koa ratou i te
mea kua kitea te tarutaru e tupu ana i nga wahi onepu.
A na te Kawanatanga o Merepana taua tarutaru i mua
ki reira, a kua tupu taua taru i nga wahi onepu o te
akau. Ahakoa he onepu anake te mata o te whenua,
e kore taua tarutaru a te Hani Raima e mate ahakoa
kahore kau he one matua, a he onepu anake, ka tupu
taua tarutaru, a kei nga wahi onepu e aami ketia ana
e te hau, ka tupu taua tarutaru i reira, a ka taamia te
onepu e taua tara, a e kore te onepu e rere i te hau.
He nui noa atu nga wahi one i te akau o Kaipara, a
he nui noa atu hoki nga wahi e taamia ana e te onepu
e Kaipara, ara i Ongarahu, i Paeroa, ma taua tarutaru
nei e kore ai te onepu e rere i te hau, otiia ka tupuria
e tana tara ka whai kai rawa ano mo te hoiho mo te
kau. He nui noa atu nga wahi onepu kua mahia e te
Pakeha o Merepana ki taua tarutaru, a kua tupu pai,
kua puawai, kua hua. He taru taua tarutaru e penei
ana me te tupu hue nei te toro o te kawai, a e nui noa
ata ana nga wahi e kapi i taua mea. Me mahi he
taru penei e nga Maori i nga wahi onepu penei me
Otaki, Waikanae, nae Rangitikei, kia ora ai nga kau
me nga hoiho i aua wahi.
|
|
7 639 |
▲back to top |
TE WANANGA.
NGA WHENUA O NGA MOTU O NUI TIRENI
NEI, KUA NGAKIA.
I te wa i Maehe o te tau 1878 i tuhituhia ai te iwi
o nga motu nei, he mea tuhituhi ano hoki nga eka o
nga whenua kua ngakia e te iwi katoa. A e kiia
ana, e rua miriona e ono rau me te tekau ma tahi
mano, e iwa rau e rua tekau ma ono eka whenua
koa mahia ki te taiepa rakau, (2611926 A ko
nga eka kua mahia ki te taiepa rino i tae ki te waru
miriona e whitu rau e rima tekau ma rima mano, e
ono ran e toru tekau ma iwa eka, (8755639,) hui-
hui katoa nga whenua kua oti te taiepa, tekau ma tahi
miriona, e rima rau e ono tekau ma whitu mano, e
rima rau e ono tekau ma rima, (11567565.) A e
kiia ana i te rau 1871, ko nga eka whenua
kua oti te taiepa i taua tau i tae ki te ono
miriona e whitu rau e whitu tekau mano, e rua
Tau e iwa tekau ma iwa eka (G770299). A i te
tau 1878 nei, ko nga mihini patu witi o nga
motu nei, i tae ki te 374, o nga mea i naahi i te tahu
ki te ahi hei mahi, a ko nga mihini i mahia e te hoiho,
a e te wairere, i tae ki te 511. A ko nga mihini
tapahi witi i tae ki te wha mano e waru rau e rua
tekau ma iwa, (4829 ) A e 34 parau whenua i mahia
ki te ahi hei mahi, a e 32 rakaraka whenua, he mea
. mahi ano era ki te ahi hei mahi.
HE KUPU WHAKAPAI ATU KI A REWI.
E ki ana te nupepa o Taranaki, i a Te Hiana i
Taranaki, ka mea a Te Hiana, kahore kau he mahi
kino a Riwe i mahi ai i nga tau kua pahure nei, a kaa
mea a Riwe kia noho tuturu aia i te ture, a e pai ana
a Riwe kia tuturu aia hei tangata pumau kia Te Kuini.
A i mea a Te Hiana, ahakoa i whawhai a Riwe ki te
ope hoia a Te Kuini, mehemea e tutaki ana nga Apiha
o aua hoia ki a Riwe i enei ra, ka tangi mihi atu aua
Apiha ki a Rewi, a ka toro mai a ratou ringaringa ki
a Rewi hei tohu mo to ratou mihi aroha ki a Rewi.
I mea a Te Hiana, he whenua pai a Taranaki. A e
kore pea e roa ka oti nga tikanga e kitea ai he rerewe
atu ano i Taranaki ki Waikato, i te mea ma Rewi ma
e mahi nga mahi e oti ai tana rerewe, a ka mu be noi
mo nga iwi, a ka puta he pai mo Taranaki katoa.
|
|
8 640 |
▲back to top |
TE WANANGA.
RETA I TUKUA MAI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
He takanga ata tenei naka i te matenga o Eru, me Te
Henare, kia taia ki te perehi, hei kite iho ma ona tipuna,
ma ona matua e noho nei i te Porowini o Haka Pei, Here-
taunga, ko tana tamaiti te uri rangatira ia no ona tipuna
no Wata, ka timata te tahu o taua tamaiti.
Ko Wata, ko Watonga, ko te Rangiwhakaurunguku, ko
ko Wekanui, ko Tawake, ko Rakaimaro, ko Pinenau ko
Tawhirirangi, ko Tamaua, ko Rongotu, ko Hine te
Ahunga, ko Tota, ko Hinewhiri, ko te Wakaihirangi, ko
te Opekai, ko Tiro, ko Wangataua, ko te Rangiwaiata, ko
Henare te Rangiwaiata, ko Eru Tiki. Ka mutu tena wha-
kapapa o taua tamaiti.
He tahu ke tenei no taua tamaiti, me timata ia Rongo-
maipapa, ko Rongomaipapa, ko Tumaroro, ko Tamaraeroa,
ko Rua-pututu, ko Pahero, ko te Tauru, ko te Rautu o
Tawhaki, ko Kahutaorua, ko te Rangite kahatia, ko Tatao
ka, ko te Rangiwhitihi, ko Tohungaio, ko Whangataua, ko
te Rangi-waiata, ko Henare Waiata, ko Eru. Titi. Tenei
ano enei whakapapa o tenei tamaiti, kati i konei.
Ka timata tana waiata i te taima ka haere ia, ka waiata-
tia e ia.
Kaore hoki ra te mamae, tua ngaro tonu kai taku poho,
ka hapainga mai te manawa, ka wairutu mate au ka tangi
hoki atu Tukeka i wahona, ma koutou e whakamutu atu.
E hoa ma he ngakau pouri ki taku tamaiti au i tuhituhi
atu ai, kia taia ki te perehi, hei titiro iho ma ona whana-
unga i te mota nei. Nana ka haere atu i te ara o aitua,
te ara, wa nui mo nga tangata o tenei ao e pai ana ka
matu, na tona matua.
HENARE TE RANGI-WAIATA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, mau e tuku atu taku mihi mo te panui
a te Harawira te Tatere. Kupu tuatahi: E tautoko atu
ana au i te kupu a te Hapuku raua ko te Komiti, mo te
Ture mo te waipiro i waiho nei e ia ki te marae o Kahu-
ranaki, hei taonga pumau mo tona whare, hei titiro ma.
ona uri i muri ia ia. He kupu apiti mo te kupu a te
Hapuku raua ko te Komiti ki te kupu a Kawana Kerei
raua ko te Hiana. i tu ki Rawiri Whare i te tau 1877, e
ki ana taua kupu, me mutu i te iwi Maori te kai i te wai-
piro, kaati kua inana ia matou i nga iwi o te Tai-rawhiti
nei tenei kupu, kua kore to haurangi e haere i runga i o
matou rohe, i te awa o Turanganui ki te awa o Uawa, e
whiua ana te tangata kai waipiro ki te 10 hereni ; te ta-
ngata o te Komiti Tuturu, e whiua ana ki te £,2. He Tare
tuturu tenei na matou na te Komiti, kaati kia tapu koutou
e tapu ana hoki a Ihowa o nga mano, e tuku mai nei i te
ora mo tona iwi mo Iharaira, i te motu o Nai Tireni, kia
mau ki te whakapono hei arahi ia tatou i nga rire o te
kino e karapoti nei i o tatou tinana. E aku hoa, e nga
uri o te Hapuku, atawhaitia te kupu a to tatou matua a
te Hapuku raua ko te Komiti, heia ki o koutou kaki,
tuhituhia iho ki u koutou ngakau ano hei papa, he Ohaki
e kore e mutu te manako o te ngakau me te wawata ki
te tinana, no te mea, kua kiia e te Atua i te timatanga o
te ao, ko te rangi ko te whenua e pahemo, ko aku kupu ia
e kore e pahemo, koia matou i mihi atu ai ki te panui a
te Harawira te Tatere ratou ko tona Komiti. E hoa e te
Etita o Te Wananga, kei hoha koe ki te maha o aku kupu
nae toku atu e koe tu matou tono kia whakamanaia mai e
te Kawanatanga raua ko te minita o te taha Maori, ta
matou Ture nao te waipiro kia kore e haere i ranga i o
matou rohe te tangata haurangi ranei, no te mea, tenei
etahi Pakeha tutua kei Kihipene nei e tuara ana ki nga
tangata haurangi kia haere tonu mai ki roto i to matou
rohe haere ai, koia matou i tono ai kia whakamanaia mai,
he kupu whakamutunga tenei. Heoi ano, na te Komiti
tamariki e noho nei i te awa o Turanganui ki te awa o
Uawa, e rapu nei i te ora o te tinana raua tahi ko te wai-
rua. Kia ora koe e te Harawira te Tatere, e te Ropiha
te Takou, ara e te Komiti katoa, ma te Atua tatou e ata-
whai, mana tatou e mea kia tau te rangimarie ki runga
kia tatou katoa, na o koutou hoa pono.—
Na Pateriki Pahura, Hapi Hinaki, Rutene Teke, Hoani
Matiaha, Epiha Parau, Mihaka Ngahue, Rawiri Karaha,
Hori Mokai, Arapeta Rangiuia, Hoani Piwaka kai tuhi o
tenei reta, ko Paora Parau te kaumatua,
|
|
9 641 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Tena koe, e koro he reta whakaatu kia koe mo nga
korero o te hui Komiti i nga take o Matuahu raua ko
Huna, mo ta raua tautohe mo Papakai, te tu mai nei ko i
Matuahu ko Tahure ko te tama ko te Warihi, tu ke ana
mai ko te Hau, no Ngatitama, ko Nunuku, no Ngatipou.
Hai ngaro pea a Matuahu ki te awa haehae i tu ke mai ai
he tangata ke, a te korero tika ana kai kohuru tupuna
tamia iho, a Pereao te tangata mana nui ki te hapai patu
ki te maaka ingoa whenua ki tera moana ki Taupo te
Numuroa, te tangata a Rereao, te Whataroa tangata a
Rereao ko Katunuata a Rereao o Kakariki a Rereao wha-
whapo i te matui tangata o Rereao te Kotuku o Rereao,
Tapuwhae Homumu o Rereao te Korohiti a Rereao o
Tuitui o Rereao Pukawa i te kaainga tangata mana nui,
be tangata makami hoki ki tera moana ki Taupo ki
Rotoaira hoki kei roto i te poraka i whakawakia nei, ara,
ki Papakai, Papakai a R3reao Tiwhakeporoporo a Rereao
Nupoka tataia tangata a Rereao te mohemu a Rereao
Tiwhakairo a Rereao Mahaukura a Rereao Ohourangi te
hounga o te atua o Rereao, no tenei ra ka kiia he mana
ano he tohu ano to Rakaipoho kua takahia nei ia e Hine-
\\ whariunga tangi kau te pu i muri kua hoki te tupu kiia i
ana e te Hau i hoki atu a Rereao i Taupo, ano i Taupo ka
mahi kai, e titito, he aha ra i tae mai ai nga tohu e mau i
runga ako nei, kaati tera kupu mo runga i te whiriwhiri a
te Komiti tae noa ki te whakatau a te Tumuaki, ko Matu-
ahu i tika, na te Komiti o nga Whairiki ko Hunaitika,
kaore i te Komiti o Ngatituwharetoa te mana o tenei
whakawa kei nga Whairiki, ara, Kei a Hoani Maaka.
NA HOANI MAAKA.
Papakai, Tongariro.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, mau e uta atu taku reta ki runga i to
tatou waka, ki a Te Wananga hei titiro ma o tatou hoa
o te motu nei, Maori Pakeha, e oho ai te ngakau ki tenei
mate nui. Kotahi kaipuke Pakeha i tae mai ki Turanga
nei, i te waru o nga ra o te marama nei ka tae mai nga
tangata o taua kaipuke ki taku whare, i te tekau ma tahi
o nga haora o te po ka rongo au e karanga ana, Maori
katahi au ka whakatika ki raro i taku moenga, ka hua-
kina e au to toa o taku whare, katahi ka hinga mai tetahi
ki ro-whare, katahi au ka mohio atu he tangata mate, ka-
tahi au ka tahu i te ahi, no te kaanga o te ahi ka tapoko
mai ratou ui ro-whare, tokotoru aua Pakeha, hukeke ana
ratou i te maeke, i te nui o te ua o taua po, makuu katoa
hoki ratou i te ua. Katahi ka unuhia e au nga kakahu o
aua Pakeha, ka hoatu e au aku kakahu kia ratou, katahi
ka utangia e au te tikera ki runga ahi, ka wera, ka hoatu
e au kia inumia e ratou, kia werawera o ratou poho, kia
wawe te mahana. Ka hoatu e au, e wha nga pihikete, ka
mutu ta ratou kai. ka moe matou, ka awatea, katahi ka
korero aua Pakeha kia maua ko toku hoa wahine i to ratou
mate. Kotahi marama i haere ai to ratou kaipuke i te
moana, kaore a ratou kai, heoi ano ta ratou kai, he hawhe
pihikete, mo te ra, ta ratou tupeka he tii e kainga nei, e
meatia nei hei whakaranu i te wai wera, to ratou taenga
mai ki Turanga nei, e toru pea maero te mataratanga atu
i nga tuunga kaipuke.
Waikahua
|
|
10 642 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa
moana kia kaua e Whakamaroketia i muri ia au nei.
Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku mo toku
whenua mo te Hauke papa tupu tae noa atu ki nga wha-
katupuranga katoa e haere ake nei.
E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku
panui ki te ao katoa nei haere ai kia kitea ai, e nga iwi
katoa i runga i te Motu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua
nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Po-
ukaawa moana, kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei
ki te kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroko a Pou-
kaawa. E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori
ranei kite hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua
he ingoa ano toku, he mana ano toku kei runga kei oku
whenua e mau nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei
ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto
Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa
mo runga i tenei whenua papa tupu i te Hauke, puta noa
ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he
tikanga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho nei ki a ahau
kia Te Hapuku.
E hoa e te Etita o te WANANGA tukua atu e koe taku
panui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture
Maori, otira e whai mana ana ahau ki te whenua. Me
tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te marama o
te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kau-
matua mo te kupu a te Hapuku, e tika arm, ka rongo tonu
matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa ki te kari
awa hei rerenga mo te wai, koi maroke a Poukaawa.
Ko te take kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore i Ka-
rauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu tenei whenua
ko Te Hapuku tonu te Karauna Karaati o runga i te
mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo
nga tupuna, tuku iho ki nga matua, tuku iho nei kia matou
ki ona uri i muri i a ratou, kaua te tangata e pokanoa ki te
whakahe i tenei Ture Maori, kua whakatuturutia nei e
Renata Tamakihikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa
tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere
noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o
tenei Ture Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te
Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o te roto, hei
taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o TE
WANANGA, kia tere to tuku, kia TE WANANGA, hei
matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki.
Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa o te
|
|
11 643 |
▲back to top |
TE WANANGA
PANUITANGA.
Tari o te Kooti Whenua Maori.
Akarana, Nowema 26, 1878.
HE Panuitanga tenei kia mohiotia ai, kei te nohoanga o
tenei Kooti ki Wharekauri, a te 23 o nga ra o Hanuere,
1879, te whakawakia ai te take o nga tangata e mau nei o
ratou ingoa i te rarangi tua-tahi, ki nga piihi whenua a nga
tangata kua mate, e mau nei o ratou ingoa i te rarangi tua-rua,
ko nga piihi whenua kei te rarangi tua-toru.
NA TIKI,
Tino Kai-tuhituhi.
Ko te ingoa o te Ko te ingoa o te Ko te ingoa o te
tangata e ki ana tangata i mate. whenua.
kia taka mai ki a
ia te whenua.
PANUITANGA.
KI te Etita o Te WANANGA, e ta tena koe, heoi te mihi.
E ta, utaina atu e koe aku kupu ki runga ki to tatou
waka kia TE WANANGA, ki nga reo e rua, Maori, Pakeha, hei
titiro iho mana ma o tatou, ki te korero o tena panui, he mea
naku kia kauaka te tangata Maori Pakeha e pokanoa ki te
pakaru i te taiepa o Kakewahine Nama 2, wahi o Te Aute i te
keeti ranei, i nga wahi katoa ranei o taua piihi pakaru ai
tetahi, kauaka tetahi tangata e haere ma taua piihi to haere
ai i tana terei wahie, kaata ranei o nga wahie o etahi piihi
atu, me haere tonu nga wahie o ia piihi, o ia piihi, ma tona
piihi, ma tona piihi, ki te pokanoa te tangata Maori Pakeha
ki te pakaru i enei ture, e mau nei i roto i tenei panui, ka utu
ia ki te 50 pauna, ki te kore, ka tae atu ia ki te whare kino,
ko nga kai-tiaki o taua whenua hei titiro mo te mahi a taua
tu tangata, ko Te Otene Pomare, ko Tamati Maere, ko Ihaia,
ko aua tangata kia kaha, ahakoa ko nga tangata o roto o taua
whenua ka haere atu ki taua whenua, ka pono atu e kii ana te
keeti, me ata haere atu ki te tangata i a ia te kii o te keeti,
ko nga tangata tena e tika ana ki te haere ki reira, ka mutu
i konei.
MAATA HEIPORA.
Porangahau, Oketopa 17, 1878.
HE PANUITANGA
KOTAHI hoiho kai ahau e tu ana, i mau i ahau ki te
Totara, i te takiwa o Horohoro, o Tumunui, o
Waikato awa, o Rotorua, i roto i nga hoiho puihi. He whero
pumangu, he tiwha nui kai te rae, he ma kai te matamata o
te ihu, e toru waewae ma, he raho-poka, he hoiho ahua nui,
he parani ranei kai te papa-katau, he mate ranei, kihai i
marama. Ko taku kupu tenei, me tere to tiki mai i to hoiho,
ana kite koe i te panui i roto i Te WANANGA, ahakoa Pakeha,
Maori ranei. Ka timata i te 28 o Oketopa nei, he taima tatari
tena naku i a koe e te ariki o taua hoiho, ki te tae mai koe ki
te tiki mai, a ki te homai hoki i taku moni i riro i te utu o te
panuitanga, tae noa ki te 28 o Tihema. Ka mutu, ara, e rua
marama i whakaritea e au mo to haere mai i raro, i runga
ranei o te motu nei ki te tiki mai i to hoiho. Ka timata i te
29, o Tihema, tae noa ki te tau 1879, kua kore to arikitanga
ki taua hoiho ka maketetia taua hoiho i tena taima, kai te
tiakina paitia e au taua hoiho i tenei ra i te 7 o Oketopa, tae
noa ki te 28 o Tihema, heoi ano.
NA NGAMARE HAKARIA,
Kaiteriria, Oketopa 7, 1878,
|
|
12 644 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Horohoro
Waikato
Rotorua
NGAMARE HAKARAIA
Kaiteriria
Henare Tomoana
Paramena
Urupeni Puhara
Hamiora Tupaea
Mr. A. Danvers
Mr. Ed Bissell
HENARE HIRA
TE ROORE RANGIHEUEA
Pokitaone
Himatangi, Foxton
TEREINA
KAHITANA