![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 9. 02 March 1878 |
![]() |
1 97 |
▲back to top |
TE WANANGA
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA9.— NEPIA, HATAREI, MAEHE 2, 1878. PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA.
KIA KITE! KIA KITE!
I A RENETI MA.,
KUA HOKI MAI A RENETI RI WAIPAWA
NEI, KEI TAWAHI AKE O
TE HOTERA A PANIHAMA,
Ta ratou toa.
E KORE E NUI NGA WIKI,
O ta ratou mahi hoko i reira. A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa,
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori. I
\_\_\_\_
HAERE MAI KIA KITE
I te whare Hoko o
RENETI MA..
62
PANUITANGA.
RUTOKA RAUA KO PARAI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairari i Mua).
KUA tae mai kia raua, no Ingarangi .nga purapura
pai o te
KARAIHE PAKEHA.
A he purapura pai rawa aua purapura. Koia nei nga
ingo» o aua Karaihe.
He Korea .
He Kau Karaihe
* He Korowa Whero
He Timoti
He Ahaki Koroa
He Ruhari
He Repe
He Toka Teira
He Pakuhi
He Ripi Karaihe
He Poa Paterihi
He Poa Tawiraha
He Kaneri Kiti.
Me nga purapura Keha, me te Kareti, me te Marikoura.
Tikina mai he purapura ma koutou, whakamatauria koe ki»
kitea ai te pai. ' 67
Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa!
Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
TE RIIHI,
Roia i Nepia.
![]() |
2 98 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KUA MATE.
No te 28 o Pepueri i mate ai a Ngaumu, te hunanga a
Tareha, te Mokopuna a Te Waaka Kawatini, 18 ona tau.
He nui te tangi a nga iwi nei ki aia. I te wa i mate ai
aia ki ano i moe taane, e taka-kau ana ano. noho aia i
te kara ako i Omahu, e mahia nei e Renata Kawepo mo
nga tamariki o nga iwi a Renata. He mihi nui toua mihi
ki te iwi i te wa i mate ai.
Te Wananga.
Kotahi Putanga i te Wiki.
HATAREI, 2 MAEHE, 1878.
HE mea atu tenei ki nga kai korero o TE WANANGA,
kia titiro ratou ki te Tare mo nga ingoa o te iwi kia
tuhituhia e nga kai mahi a te Kawanatanga, mo te
taa 1877. He mea hoki na matou, ki ano nga iwi
Maori i kite noa i taua Ture, koia matou i mea ai, rae
ata korero e matou nga tikanga o tana Ture, kia mo-
hiotia ai ona tikanga nga iwi Maori.
He tikanga na nga iwi nui o te ao nei, i ena wa, ka
tauria, ara ka tuhia nga ingoa o te iwi katoa ki te pu-
kapuka, he mea hoki kia mohiotia ai te nui o te iwi.
ara, te maha o nga tangata, nga wahine, me nga
tamariki o te iwi. A he mea ano hoki kia mohiotia
ai, mehemea e nui haere ana ranei. A he mea kia
mohiotia ai te tokomaha o ia Taone, o ia Taone, me te
ora, me te turoro ranei o te iwi. A koia ra ano hoki
te take i mahia ai ano taua Ture nei e te Kawanata-
nga.
1! ki aua le Ture; e korero nei matou, hei a Aperira
O te tau 1878, a o te 1880, ka mahi tuhi tuhi te iwi
ia ratou, a hei nga tau i muri o ana tau, kia rimu tau
ka tuhituhi ni ano te iwi, a kia rima tau ka tuhituhi
S i ano te iwi, a me pena tonu i nga wa katoa. Ara
kia rima tan, ka tuhituhi, i ia rima tau, i ia rima tau,
o nga wa katoa e taere ake nei.
A ko te tipoko te 25 o taua Ture nei e ki aua, kei a
Te Kawana te tikanga e mahia ai nga ingoa o nga
iwi Maori.
A koia nei nga take e korero ai nga iwi Pakeha
ana tuhituhia a ratou ingoa. Me korero te iwi i nga
korero e mohiotia ai te ahua o nga whare e nohoia ana
e te iwi. Te ingoa o nga tangata katoa o te iwi. He
mea marama ranei, e takakau ana ranei. Te karakia
e karakia ai te iwi. He mea ako ki te kura ranei. e
noho kuare ana ranei. Te nui o te whenua a ia
tangata a ia tangata o teiwi. He whenua e ngakia
ana ranei, a he aha nga mea e ngakia ana ki aua
whenna. E hia kau hoiho, me nga mea katoa a ia
tangata a ia tangata.
He mea tika pu ano kia mohiotia e te Kawanata-
nga, nga mea katoa o te iwi, kia mohio ai hoki Te
Kawanatanga ki nga mea hei mahi ma Te Kawanata-
nga e ora ai, a e tupu nui ai te iwi. A ma te mohio
o te Kawanatanga ki nga mate, ki nga he, ki nga tini
mea o te iwi ka tika ai he mahi ma te Kawanatanga
ki te iwi, Hei tautoko i te iwi ki te pai. A e mea ana
matou, he mahi tika rawa te mahi nei, kia mahia e
nga iwi Maori, kia mohio ai te Kawanatanga ki aua
mea, a kia mutu te ahua hopohopo a te Maori, ara kia
kore e kiia.be take he te take ana uia te tangata. He
mea hoki na mua, ki te mea ka ui te tangata i te u i
ki etahi n (e iwi, ho iwi rapu he mo te tangata e nia
ra, ina hoki te tauki e ki nei, "He kaha ui te kaha".
E he ano. kiu kore e whaakina mai nga mea e nia noi
ki nga iwi, a me mutu taua a o mua tangata i
tupato ai. i te mea hoki he ra ke enei, he ra no te
whakaahuru i te iwi, e hara hoki enei ra, i te ra e noho
wehiwehi ai te iwi. he ra no te ngaki kai, he ra no te
aami i te kai e tupu nui ai te iwi. E mea ana hoki
matou, ki te mea e kore te iwi e korero i nga mea e
uia e tana Ture, me pehea e mohiotia ai e te Kawana-
tanga nga mea hei mahi ma ratou mo te iwi, e puta ai
he pai ki te iwi. A ki te mea e kore te iwi e korero
i ana mato, me nga mahi rawa-kore a te iwi, me pehea
e mohio ai te Kawanatanga ki te tika ranei ki te he
ranei, o a to iwi kupu ana amuamu te iwi ki nga he
e taami ana ki te iwi. A ki te mea e kore te iwi Maori
e korero i nga mahi e mahia aua e te iwi Maori, i nga
mea e manaakitia ana, e te iwi Maori, me pehea e mo-
hiotia ni e te Kawanatanga, e takea, ai he Ture tika
mo nga iwi Maori, koia matou i mea ai, he mea pai
kia mahi nga . rangatira Maori me nga iwi Maori, i
aua mahi e kiia nei. ara, a te wa e tae atu ai nga. Pake-
ha kohikohi korero ma te Kawanatanga, me ata
whaaki katoa nga mea e ki ai aua Pakeha. A tetahi
kupu a matou e kii nei, ma te Maori ano ranei, e ata
tuhituhi o ratou ingoa ki te pukapuka, a ka tuku ai e
te Maori ano ana pukapuka kia te Kawana, a me wha-
aki ki aua pukapuka, nga whare, nga hoiho, nga kau,
nga whenua, rau te ingoa o te wahine, me nga tamariki
oia tangata, oia tangata. Ma reira te ao katoa ka kite
ai i te pono o te kii e ki nei nga Maori, e pai aua te
Maori ki nga Ture o Te Kuini.
Kahore ano a Te Kuini i kite noa i nga pukapuka
whaaki i te nui, me te tini o ana iwi Maori o enei
Motu, a ki te moa ka mahia aua pukapuka e nga. Ma-
ori ano, penei ka tika he kupu atu a Te Kawana kia
To Kuini, ana ki. He iwi tino pai te Maori ki nga
Ture o te Paremata o Nui Tireni, a e pai pu ana ano
hoki ki nga Ture a Te Kuini, a e rongo pu ana nga
iwi Maori ki aua Ture.
Te Wananga.
Published every Saturday.
SATURDAY, MARCH 2. 1878.
| WE call the attention of our Maori readers to an Act
i passed by the New Zealand Parliament entitled
" The Census Act, 1877." As our Maori people
may not be aware of such. having been passed or do
not know the object of such Act, we will explain this
i to them.
i The great nations of the world Lave been in
I the habit of taking the number of the people of
I which their respective nations are composed, in
, ; order that they may learn if the people are
increasing in numbers or otherwise. Also, that
they may know the inhabitants who occupy each
city, town or village, in order that sanitary
• laws may be passed for the health and good govern-
ment of such in accordance with the number of
| inhabitants in each. Hence the Act of which we are
![]() |
3 99 |
▲back to top |
TE WANANGA.
now speaking being passed by our Government in
New Zealand.
This Act says that the number of the people shall
be taken in the month. of April, in the year 1878,
and in April, 1881, and that the census shall be taken
every succeeding five years from the last given date.
The 25th clause of this Act status that the
Governor shall, from time to time, decide how the
census of the Maori people shall be taken.
The European population of New Zealand are to
give all information oa the following points :—House
they live in, names of persons, married or single,
rank or profession, religion or denomination, educated
or not, extent of land owned or occupied, and bow
cultivated, what crops, what cattle owned by,
fowl, &c.
It is not a matter of slight moment that the popu-
lation of any country should be known to those who
arc entrusted by the people to guide the nation.
Agriculture, commerce, and the teaching of all that
knowledge which, exalts a people are concerned iu
the information given by the census papers. The
health and happiness of the people are all to be guided
by the knowledge which, those papers give ; hence we
say that it is a duty the Maori tribes owe to them
selves, that they should at once awake from their
Maori dislike tu have themselves, their lands, cattle,
and occupations known to the whole world We know
that the old proverb used by a stranger when he asks
the name of any person, " I ask because of a want to
know your ancestors," (He kaha ui te kaha) is still
all powerful in the Maori mind, and acts as a preven-
tative to any knowledge of the Maori numerically, but
we wish to see such old Maori ism cast aside. We
tell our people that they must give all infor-
mation asked of them by those appointed by
Government to obtain this information. We ask
how is the Government to know what to do for the
Maori people in n way that will be adequate to
the wants of the Maori tribes if the Government is
ignorant of the number of the people? How is the
Government to know the worth of any request inside
by the Maori people if they arc not aware of the
number from whom the request comes ? How is the
Government to know what laws would be best, or
most suited to the need of tao Maori people if they
are ignorant of the work, agricultural pursuits, or
commercial occupation of the Maori people. We say
it is the duty of each chief of u hapu, with the head
chief of the tribe, to give all the information asked
for by the Government. Not only so, but let all the
Maori tribes iu all New Zealand at once act on our
suggestion, and give the information required, which
act will show to the world that all our professions of
late to the effect that we will not only uphold the laws
of our New Zealand Parliament but also those of our
noble and righteous Queen Victoria.
The Queen of England has not yet seen a list of the
tribes of her Maori people in New Zealand, hence we
say, let the Maori people do this work at once, so
that His Excellency the Governor may be able to say
to our Queen, " The Maori people are so happy in
your good laws that they comply with, them of their
own accord.''
He reihi hoehoe poti, e kiia ana kia tu a te 3O o
Maehe, a ki te mea ka hoea nga poti pata weera a
nga Maori i taua whakataetae mo te poti tere, penei
kia £5 mo te poti tino tere. Nei ake nga korero o
aua reihi ka panuitia e matou.
ROTORUA.
Kua timata te mahi a te Pateha a Makee ki te
hanga mira huri paraoa ma nga iwi Maori o Rotorua.
A riri ana tetahi iwi Maori o reira, a mahia ana e tana
iwi i whakahe ra te whare mo te mira, a tu ana a
Ngatiwhakaue ki te tiaki i taua mira kei raima ano e
te iwi e whakahe ra. A kei te tatari nga Apiha
Kawanatanga ki le kupu a te Kawanatanga mo taua
mira.
TE KAWANATANGA.
E kiia ana (he tito kau pea ai) kua mea te Kawa-
natanga, ka panuitia e ratou nga korero i ia ra,
i ia ra, o nga mahi e mahia ana e te Kawanatanga.
Ko TE WANANGA nei e mea ana, ki te mea ka pono
aua korero nei, penei, ka mahia e matou etahi o ana
korero a te Kawanatanga, hei rongo korero e mohio
ai ano te iwi Maori ki aua mahi a te Kawanatanga.
He mea hoki na matou. ki te mea ka korerotia nga
mahi e mahia ana e te Kawanatanga i ia ra i ia ra,
penei, ma reira e kitea ai te taenga ranei, te korenga
ranei, o nga tini reta a nga iwi Maori e tuhituhi not
Id te Kawanatanga, a ma aua korero hoki a te Kawa-
natanga e mohiotia ai nga tikanga e kiia ana e to
Kawanatanga hei utu rao nga tono e tono nei nga iwi
Maori ki te Kawanatanga.
Ka pai ano kia kite, kite rongo tatou te iwi Maori i
nga tini tikanga mahi Kawanatanga, i kore nei hoki e
whakina i nga tau kua pahure nei. " Taku kahawai
ngako nui, to aroaro tahuri ke."
NGA KAIPUKE MANUWAO A TAKE.
E tono ana a Ruhia kia tukua etahi onga kaipuke
manuwao a Take kia Kuhia. E mea atu ana a Take
e kore aia e pai, engari, me wawahi aua kaipuke kia
pakaru, ko te hoatu ma Kuhia te mea i he i a Take.
TE KUPU A RUHIA.
E ki ana a Ruhia, e pai ana kia kaua nga manuwao
a Take e tukua kia aia, otira, katia hoki a Take e
whakaae kia tukua aua kaipuke manuwao ma
Ingarangi.
INGARANGI.
E kii ana te Kawanatanga a Te Kuini o Ingarangi,
e kore nia e whakaae kia whakaotia noatia nga tikanga
o te korero rongo-mau a Ruhia raua ko Take, kia
rongo ra ano, a, kia whakaae ano hoki te Kawanatanga
o Ingarangi ki aua tikanga rongo-mau, katahi ra ano
a Ingarangi ka mea, kua oti tika taua rongo-mau.
TE KAWANATANGA A TE KUINI.
E kiia ana, kua hokona e te Kawanatanga o Te
Kuini nga noiho e rua-tekau mano. He hoiho pea
aua kuri mo te wa e kino ai pea a Kuhia, mo te kupu
whakahe atu a Ingarangi mona e patu kino nei i a
Take, kua noho aua hoiho mo te mahi a te ope taua a
Ingarangi mo Ruhia,
![]() |
4 100 |
▲back to top |
TE WANANGA.
NGATIMARU O HAURAKI
Waikato
Tawhiao
Kawhia
PAPUA.
Poihakena
MOMIHAKA I TARANAKI.
Whanganui
Tapa Te Waero
A TE RIRE O TURANGA.
Kua mate a Te Rire o Turanga. He mate uruta
tona mate. E ora ana ano aia i te roa o te ra, ano ka
ahiahi, mate whakarere aia, i te wa anu ona e korero
ana ki ana hoa. He tautawhito a Te Pare no enei
Motu, a he nui noa atu ana moni i waiho iho ai ki
ana uri.
RUHIA RAUA KO TAKE.
E kore pea e roa ka man te rongo o aua iwi nei, i
te mea hoki. Kua ahua pai a raua vvhakaaro, a kua
mea nga iwi nui o te no nei, me mutu te kino.
Kahore kau hoki he take e patu ai raua i a rana iwi; a
ko te uri o. te tangata e mate ana. Kahore kau he pai
o taua whawhai kia raua.
TE WITI MO INGARANGI.
E kiia ana, ko nga moni e utu ai nga iwi o Inga-
rangi, mo nga witi e utaina ana e nga iwi ki
Ingarangi, Hei kai ma nga Pakeha o Ingarangi, e tae
ana te rima tekau miriona pauna moni i te tau
(£50,000). A ko nga puhera kaanga Maori e utaina
ena e nga iwi ke Ui Ingarangi, i tae ki te kotahi miriona
a toru rau mano puhera (1,300,000). A ko te Riwai
i tae ki te toru rau mano tana (300,000). Koia i
kiia hi, na aua kai nei, i whiwhi ai etahi iwi nui o te
ao nei, i nga moni a nga Pakeha a Kuini. He mea
pai kia tuku kai nga iwi nui, ki etahi iwi nui, i te
mea hoki; ma reira e puta ai be moni ki ana iwi i
nga mahi hokohoko a aua iwi kia ratou.
TE KORERO MO TE RONGO MAU.
E kiia ana, kua whakaaetia te kaainga e korerotia ui
nga tikanga mo te Rangomau a Ruhia kia Take, a ko
Ritana-Pitana te ingoa o te Pa e huihui ai nga kai
korero o ana tikanga.
TITOKO-WARU.
E kiia «na he nui noa atu te purapura tarutaru
Pakeha i mahia e Titoko Waru ma, i Waimate i
Taranaki, a hokona ana aua purapura e aua Maori, a
ko nga moni i puta kia ratou i tae ki te Toru mano
pauna (£3.000) mo aua purapura tarutaru Pakeka i
aamia e aua Maori i te tau nei.
TE RUU.
He nui, hono tonu te ruu i te takiwa ki. Taupo. E
hara ia i te ruu kino, he ngaueue kau.
KANARA WITIMOA.
E kiia ana. e haere ana a Kanara, Witimoa rana ko
Te Kawana ki Akarana, a kotahi marama a rana e
noho ai i reira. E kiia ana e haere ana hoki a Te
Hiana te Minita Maori ko Akarana ano, a kotahi ona
marama e noho ai i reira, ka hoki ai ki Poneke.
PIHIMAKA TE TUMUAKI O NGA TIAMANA.
E kiia ana a Pihimaka, e kore a Ruhia e pai kia
whawhai a Ruhia kia Ingarangi, i te mea kua taea
tana huhi i te whawhai i a Take, a e kore a Tiamana
rana ko Pihimaka e tautoko i a Ruhia. Ka pai ano km
penei nga kupu a Tiamana, kia kore ai he kino a
muri nei.
TAINA.
E kiia ana, kaa pa te mate kai ki etahi iwi o Taina.
A ko te tini o te iwi e kai ana i nga kai a nga paru-
auru. He iwi te Taimana e motu ke ana i nga iwi nui
o te ao nei. E ki ana hoki tana iwi, koia anake te iwi
tino rangatira o te ao nei. Ko te iwi hoki aia, nana i
hanga te tii e inumia nei e tatou. Otiia, e hara i te
iwi mata. He iwi ahuwhenua ki te ngaki kai, he iwi
mohio ki te mahi i nga tini kahu e kakahuria nei,
otiia he iwi ngoikore.
TE RUNANGA HOHOU RONGO.
E kiia ana, ko a Maehe e haere ake nei. Ara, ko te
marama ano i a tatou e korero nei, te tu ai te Komiti
a nga iwi nui H te ao nei, ki te korero i nga.take e
mau ai te Rongo a Ruhia raua, ko Take.
TE POPA HOU.
Kua tu te Popa hou,- a ko Katinara Piki te tangata
kua tu hei Popa. A ko te ingoa hou o Katinara Piki
i mea ai hei ingoa hou mona i aia kua tu nei hei Popa
ko Hio te tekau-ma-toru (Rio xiii).
NGA KOIWI MOA.
E kiia ana, kanui nga iwi Moa kua kitea ki Timaru
i te Waipounamu. He tangata e keri awa ana i roto
i te repo, i tupono ai ki ana iwi, a ko etahi o aua iwi
i wha putu te roa, a tekau-ma-waru inihi te nui, he
! mea te ahua o aua koiwi, me te mea nei i tahuna ki
ahi, he mea pea i patua nua Moa e te iwi o mua, a he
taoonga ki te hangi, i wera ai. He nui noa atu te
manaaki o te Pakeha ki aua mea, he mea hoki
hei matakitaki, kia mohoitia ai te ahua o taua tu
. manu.
RUHIA RAUA KO INGARANGI.
E kiia ana, kua mea te kupu a Ruhia raua ko
Ingarangi, kia kaua a raua iwi e noho i nga Pa-a
Take i te takiwa o te awa o te Tatinera.
TE RONGO MAU.
E kiia ana ko a te 24 o Pepueri te tuhituhi ai nga
i ingoa o Take raua ko Ruhia ki nga tikanga korero o
ta raua rongo mau,
![]() |
5 101 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PAPAWAI I PONEKE
Kua hoki mai a Te Hiana te Minita Maori i Papawai
I Wairarapa, a e kiia ana kua whakaae nga Maori kia
tukua te moana i Wairarapa Roto ki te Kawanatanga,
a kua oti ano hoki te korero mo te Kori atu ki Te
Oreore. A kua whakaae ano hoki aua Maori, kia
mahia e te Kawanatanga he waapu ara whata i te
awa o Rua mahanga. Ka pa; ano kia oti aua raruraru
nei, he mea hoki kua tau tini noa atu o aua he nei,
o tau he ana.
A TE RORII.
Kua mate a Te Rorii, te tangata kaumatua i noho i
to takutai ki Manaa, ki Kapiti i nga ra o Te Raupa-
raha e ora ana. He nui noa utu ana moni, a i waiho
e ia ki tana tamahine.
HAURAKI.
Te Aroha
Waikato
NGA WHAKAWA I PONEKE MO HERE-
TAUNGA.
![]() |
6 102 |
▲back to top |
TE WANANGA.
mea mahi a ranga o te ara atu ki te Pa, ki nga mea ]
whakapai a taua iwi kia Kawana Kerei. A he mea ]
mahi nga Haki katoa a taua iwi ki nga whare me nga :
taiepa katoa o te Pa. Ka puta atu a Kawana Kerei,
ka oho te powhiri me te karanga a te iwi Maori ki aia.
A ka maoa te kai, ka oti tena, ka kitea e rima aua
rangatira nei, a Te Manihera, a Henare Tomoana, a Te
Retimana Te Koru, a Tikewanga, a Hikawena, a Wi
Waka, a Karauria, a Raniera, a Ngatuere. He korero
kanga nga korero a te iwi Maori kia Kawana Kerei,
ko Kawana Kerei i te whakamahau o te whare e noho
ana, ko te iwi i te marae e noho ana, ka mea te iwi
• Maori, ka pai ano koe kia haere mai kia kite i a matou
i te mea hoki, he roa oa e ngaro atu ana, ka pai kia
noho ano koe i a matou, kia kite atu, kia kite mai.
A heoi ano te tono e tono nei matou kia koe, kia
mahia e koe he kura mo a matou tamariki, kia akona
a matou uri ki nga mohiotanga katoa e ora ai, a e
tupu ai te iwi.
Ka mea ata a Kawana Kerei, a nana ano i korero
Maori ana kupu, ka pai ano ahau kia hoki mai ano kia
kite i a koutou. He tini noa atu nga tau oku e ngaro
ana i a koutou, ka pai ano kia tono koutou i te kura
hei ako i a koutou tamariki, he mea kia akona ki a te
Pakeha ako, me a te Pakeha mohiotanga. A mea atu
ana a Kawana Kerei, ka whakaae atu aia ki taua tono
a ana Maori, ka tu ano he kura rau taua iwi i reira.
Ka tu a Te Manihera, ka mea : Ka pai ano koe kia
haere mai kiu kite i u au i konei, ka whakahua i tana
waiata, a oho katoa te iwi ki te waiata i taua tau, ka
mea ano a Te Manihera, e kore e wareware i au taku
hoa a Kawana Kerei. A umere ana te iwi Maori ki
aua kupu a Te Manihera. A ka mea atu a Te Mani-
hera kia Kawana Kerei, ka tukua atu te Roto o Wai-
rarapa kia koe, kia mahia e koe ona he kia wawe ai te
mutu atu awa he, mau e Kawana Kerei e mahi taua
Koto, a ka oti i a koe, koia na he otinga kei tau e
e mahi ai.
Ka tu a Te Hiana Minita Maori, ku mea : E haere
ana a Kawana Kerei ki te Waipounamu a te Mane.
Otiia ko Te Hiana e hoki mai ki Wairarapa, a mana e
mahi nga mea e he nei i te Kawanatanga, i nga Maori,
i nga Pakeha hoki. He mea nana mo te kupu e kiia nei
mo te Kori ki te Oreore, a mo te tuunga mo te ara-
whata atu ki Tupurupuru. A e whakapai atu ana aia
a Te Hiana ki te kupu a aua iwi Maori, mo te Roto i
Wairarapa kia tukua ma Kawana Kerei e mahi, ka pai
kia pena mai koutou, no te mea, ka oti i aia te mahi
tika.
Ka ta a Ngatuere, ka mea: E he ana kia hoki wawe
atu ano a Kawana Kerei, me noho kia kite te iwi i aia,
he roa noa atu te wa i haere mai ai aua iwi, a ki te
mea ka hoki aua iwi, e kore pea e ta wawe ano te hui
amua, e kite ai ano a Kawana Kerei i a ratou.
Ka tu a Kawana Kerei: Ka mea, e pouri ana ahau
moku ka hoki wawe nei, mei mohio aia ki nga ra ote
reihi, penei, e kore aia e haere mai i aua ra nei, He
nui noa atu tana mea kia haere mai aia kia kite i a
ratou, a he mea i te ngaro ata a Te Hiana i Taranaki,
koia, aia a Kawana Kerei i kore ai e tae wawe mai kia
kite i a ratou. A he kupu whakaae nana na Kawana
Kerei kia haere aia ki Te Waipoanamu, koia aia i
kaika ai ki te hoki. A i mea atu aia, he korero na
mua, he wahine taitamariki i kiia o te tokomaha kia
riro hei wahine ma ratou, a ka tohe aia, aia o ratou
da naana taua wahine, a ora iti, mate tana wahine i le
pokinga e ana tokomaha. A e ki ana a Kawana Ke-
rei, e penei ana aia me tana wahine, e kumea ketia ana
e nga iwi Maori, o ia wahi o ia wahi.
Ka kata te hui nei ki ana kupu a Kawana Kerei, a
hariru ana a Kawana Kerei kia ratou, a haere ana aia.
Ka mea a Te Hiana ki taua hui, hei u te Mane te
1S ka hoki mai ai ano aia kia kite i anu iwi.
SIR G. GREY AT PAPAWAI.
On Friday evening Sir George Grey, accompanied.
by the Hon. Mr. Sheehan and the Hon. Hoani Nahe,
arrived at Featherston, where every room and every
bed were more than, fully occupied on account of the
races. A more inconvenient week, and as it happened,
a less convenient day than Friday, could not have
been chosen. But when. Sir George Grey telegraphed
from New Plymouth his intentions, he was not aware
that the annual race meeting of the Wairarapa Jockey
Club would come off at the very time his meeting
with the Wairarapa Natives was appointed to be held.
Owing to the non-arrival of Mr. Sheehan, Sir George
Grey was detained in Wellington until Friday, though.
he had been expected by the Natives on Tuesday,
who persisted in expecting his arrival until convinced
by the logic of facts of their error. There being no
suitable accommodation for Sir George Grey at
Featherston, he was kindly driven to the seat of Mr.
C. Pharazyn at Longwood, where he was hospitably
received, and found excellent accommodation.
Early on Saturday morning a coach, with six greys
bearing flags, and conveying several Maori chiefs,
proceeded, under the skilful guidance of Mr. James
Macara, to Featherston, and returned to Greytown
with the distinguished visitors about 10 o'clock, from
whence they at once went on to Papawai, a Native
village about two miles distant, accompanied by a
number of settlers in carriages or on horseback A
triumphal arch, had been erected at the gateway lead-
ing to the residence of the principal Native chief
Manihera ; and flags, banners, and streamers decorated.
the house and the other buildings in its vicinity. On
arriving at their destination several hundred Natives,
consisting of men, women, and children, raised three
hearty cheers for Sir George Grey, who was evidently
much moved by the cordiality of his reception.
Breakfast was provided in a large room, which had
been handsomely papered, furnished, and decorated
expressly for the occasion, the whole arrangements re-
flecting credit oh Mrs. Burch, who did the honors of
hostess for the day, and to whom they had been
specially confided.
Among the chiefs present, besides Manihera, we
noticed Henare Tomoana, Te Retimana Te Koru
Tikawenga, Hikawera, Wi Waka (the Hauhau)
Karauria, Raniera, and Ngauere, the latter of whom
was the only one dressed in Native costume, and ever
he wore a black Parisian hat adorned with white
feathers. Chairs were provided for Sir G. Grey am
suite on the verandah, while the Natives, men am
women, some squatting on the ground and other
standing, formed a crescent in front. The speeches
made were chiefly of a congratulatory nature; they
all expressed satisfaction at the Premier's presence
![]() |
7 103 |
▲back to top |
TE WANANGA.
and their gratification in being afforded the oppor-
tunity of once more seeing him in their midst. The
only favor they asked was that H school should be
established for their children.
Sir George made, in Maori, an appropriate reply,
and after thanking them for the cordiality of their
welcome, and referring to his former visit, now many
years ago, he expressed "his gratification on hearing
that they desired to have their children educated after
the manner of Europeans, and promised that a school
should be at once provided.
Manihera then stood up, and expressed his confi-
dence in Sir George Grey, and his pleasure iu seeing
him at his house. Walking backwards and forwards
in the Maori manner, he sung a song of welcome,
most of the Natives joining in chorus, and again
stamping his foot on the ground he said, " I will not
forget the old times, I will welcome Kawana Grey."
Three cheers followed this sentiment from most of
the Natives present. Manihera concluded his speech
by the gratifying assurance that the Wairarapa
Natives would give up the Lake to Sir George Grey
to arrange for the good of both races and of all parties
interested.
The Hon. Mr. Sheehan then addressed the meeting
in Maori. He explained to them that Sir George
Grey would have to leave Wellington on Monday for
the South Island, but that he himself would return to
them, and endeavor to arrange any little matters of
dispute between them and the Government or the
Europeans, more especially with regard to a right of
road at Te Ore Ore, and the site of the bridge near
Tupurupuru. He considered the offer they hud made
to leave the Wairarapa Lake question in the hands of
the Premier the best course they could take under
the circumstances.
Ngatuere, who remained, at the commencement of
his address, seated, spoke strongly against. Sir George
Grey leaving them so soon. They had come long
distances in order to see him, and if he went away
now the Natives would go away too, and it would be
difficult to get another meeting.
Sir George Grey expressed his regret ut having to
leave them so soon. He did not know anything about
the races when he consented to pay them a visit, or
be would have chosen a more favorable time. It had
been long in his mind to pay them a visit, but owing
io the absence, at the beginning of the week, of Mr.
Sheehan up the West Coast, and to his arrangements
to visit the Middle Island, he could not possibly pro-
long his stay now, but might do so by-and-bye. He
reminded them, that in the days of their fathers, the
daughter of a great chief was in danger of being torn
to pieces in consequence of the number and ardour of
her admirers, who came from great distances in order
to capture their prize ; and that he found himself in
the position of the Maori maiden, being wanted in so
many places at the same time.
Loud laughter followed this allusion, and after
shaking hands with all the chiefs, their wives, and
well-dressed and exceedingly well-conducted daughters,
Sir George Grey hurried to the coach which had been ]
some time waiting for him, Mr. Sheehan promising
to return on Monday.—Wairarapa Standard.
*
RETA I TUKUA MAl.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Tena ra koe e te hoa WANANGA. I nga wa o Tawhiti, i nga
wa o te manakotanga.
E hoa, tena koe. Te kai tuku o te WANANGA, e rere haere
nei i nga kare o nga wai, ka kite ahau, ka hiahia atu kia tuhi»
te mea i kitea iho e au i roto i te WANANGA, kia whakamarama-
tia mai e koe te tikanga o aku patai, ka pataia atu nei, 1, e tika
ranei nga tangata 10 i roto i te Karauna kotahi mo te rehita
tangata kia tika ai mo te Pooti tangata mo te Paremata. Ki
te tika, tuhia mai kia Hatana Aterea o Maruata, Whangarei
kua noho na tona ingoa ki te rarangi ingoa o nga tangata.
tango WAKANGA nupepa nei. 2. E kaha ranei nga tangata e
tuhi nei i H raua ki te WAKANGA, e panui nei, kua tu maua
hei kai riihi, hei kai hoko, hei kai whakaputa whenua i te
Kooti, mo nga mahi Maori katoa, ka whakaaturia atu nei
te mea hei whakaatu mai mau. i te tika, i te he. He whenua
kua whakawakia, a whakataua ana e te Kooti hei whenua e
kore e hokoa, i pataia atu ai, e hiahiatia aua ki te riihi mo
nga tau e whitu, nuku atu ranei, kia Hatama Aterea ano, tena
ki te pai i a koe, ka tuku atu ai e koe ki roto ki te
WANANGA.
Kia hohoro mai te whakahoki mai.
WHAKA WHETAI.
Maruata, Whangarei, 13 Pepuere, 1878.
Kupu utu mo nga patai.
E kiia ana, a kua tuturu taua kii, ki te mea, ko te utu e pa
ai aia tangata, aia tangata o te tekau i te Karauna Karaati,
ki te rima-tekau pauna moai mo tona wahi o te whenna i te
Karauna Karaati, he pono ano, he pooti ta aua tangata, aia,
aia o taua tekau i te Karaati kotahi. Otiia, me mahi tuhi-
tuhi ratou i a ratou ingoa ki nga pukapuka rehita o nga
whare tiaki pukapuka pooti. A ki te mea toko-waru nga
tangata i te Karaati kotahi, penei, ko te utu o taua whenua e
mohiotia ana ona utu e tika ai mo taua whenua, kia tae ki te
wha-rau pauna moni. A ki te mea toko-ono nga tangata i te
Karaati kotahi, penei, ko te utu o taua whenua kia tae ki te
toru-rau pauna moni. Ara, ko te take tika e pooti katoa ai
nga tangata i te Karauna Karaati kotahi, kia tae te utu o te
whenua o taua Karaati, ki ia tangata o ratou, ki ia tangata o
ratou, ki te rima-tekau mo ia tangata, mo ia tangata, mo tana,
wahi o tana whenua i taua Karaati kotahi.
2. He tini nga whenua kua oti te kii e te Kooti, kia kore
rawa atu e hokona, he tika ano kia rihitia e nga tangata no
ratou nga ingoa i te Karaati mo taua whenna, mo nga tau e
rua-tekau-ma-tahi. A he tika ano kia rihitia aua tu whenua,
ki te utu tika mo nga tau e whitu.—[ETITA WANANGA.]
CORRESPONDENCE.
To THE EDITOR OF THE WANANGA,
Salutations to you, my friend ; I greet you from a distance.
Friend, salutations to you, the person who issues TE
WANANGA, which is sent over all the many rivers. I wish.
you to answer the following questions :—
1. 1s it right that each of 10 whose names are in one
Crown Grant to register, that each shall have a vote for a
member of Parliament ?
2. Certain land has been passed through the Native Lands
Court, and it has been made inalienable. We wish to leave
this land for seven, or more years.
If yon like, publish your answer in TE WANANGA.
Maruata, Whangarei, 13th. February, 1878.
Answers to Questions.
1. It has been held that if each of the ten grantees has an
interest of more value than £50, or if the whole block of land
in the Crown Grant is worth more than £500, each is entitled.
to a vote : but he mast first cause his name to be registered.
according to law. If there are eight grantees, the block of
land must be worth over £400 ; if six, it must be worth ever
£300 : so that in all cases each man's share must be at least
£50.
![]() |
8 104 |
▲back to top |
![]() |
9 105 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
KIA KARAITIANA TAKAMOANA, KIA HENARE TOMOANA,
KIA HENARE MATUA. E hoa ma tena ra koutou te noho
mai na i tena wahi o to tatou Motu, kia oru koutou, me o
koutou iwi katoa, ma te Atua koutou e tiaki i kona, rae matou
hoki i konei, heoi te mihi atu kia, koutou, me o koutou iwi.
He kupu ko tena ka tukua atu kia koutou i runga i te ko-muri
hau raro, ua tenei iwi nui tonu na Paerangi Nama Wana, e
whakaputanga atu tenei i to matou aroha kia koutou i runga
i enei Motu e rua mo to tatou ahua Maori. E hoa ma, nui
atu to matou whakamihi kia koutou mo koutou i kaha ki te
* hapai i nga Ture kaha mo o tatou Motu e rua, koia i ara ai ta
matou tina i te toru o nga ra o Tihema 1877. mo to koutou
kaha ki te turaki i te Kawanatanga tawhito, heoi, ko te rua
tenei o a matou ra whakahari atu mo koutou. Ko te
Kirihimete nei. i te 25 o nga ra o Tihema 1877. K toe ake
ana ko te toru o a matou ra whakahari mo koutou, ko te
Nuia o Hanuere 1878, kei tena ra whakahari nui ai matou.
me te Moto katoa, mo koutou. Ka poroporoakina e matou te
tau tawhito, me te Kawanatanga tawhito, me ana whakahaere
katoa, ka mihi matou ki te tau hou, me te Kawanatanga hou,
me ana whakahaere e paingia ana e tatou, a ko taua wa
whakatokia ai te purapura o te pai, heoi ano, ka mutu, na o
koutou hoa aroha.
NA TAKARANGI OTAOTA.
NA HORIMA KATENE.
Me te iwi nui tonu o Ngapaerangi Nama (1.)
Ki te Etita o TE WANANGA. K hoa tena koe, mau e tuku
atu a matou mihi ruarua nei ki runga ki TE WANANGA mo o
matou hoa aroha.
Kaiwhaiki, Whanganui.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E Ta, tenei kua tae mai kia au te nupepa tuarua o TE
WANANGA, nama 48, Nepia. Hatarei Tihema 1. 1S77.
Heoi ena kupu. he mea atu tena kia koe e te Etita e TE
WANANGA kei a koe ano te whakaaro ki nga potaweta mo
nga nupepa i ngaro nei, noteurea, e ki ana te ki i TE WANA-
NGA nei kotahi nupepa i te wiki, 9 marama kua pahure nei
e 36 ma ono nga nupepa i ngaro nei kihai nei i tae mai kia |
aa ko nga mea i tae mai kia au inaianei, e rua, kotahi no te
4 o nga ra o Tihema, kotahi no te 11 o Tihema ano, heoi, he
kupu atu tena naku kia koutou ki nga kai whakahaere ki
te hoe i to tatou mauri-ora kia puta he painga ki nga Motu
nei, ara ko te pai tenei e mohiotia ana e au ka puta te nupepa
ki te tangata ka hari toua ngakau kua kite ia i nga korero o
nga wahi katoa o te ao, me au nei kua hari ahau i te utu o
taku i tono ai, heoi tena kupu, he kupu ano tena. E hoa ma
kia rongo mai koutou katoa, nga, iwi o nga Motu e rua nei i
roto i nga ra o Tihema, tata ana, ka haere ahau ki te parae ki
te patu poaka me aku kuri, me taku pu ano, me toku hoiho,
te ingoa o te maunga i tao ai ahau ki runga patu poaka ai ko
Puketapu, kia marama koutou e nga iwi nei, he waka tenei
maunga a Puketapu no nga tupuna i haere mai ai i Hawaiki
i o ratou ra o namata, heoi. Tihema 8, 1S77, i te rua o nga
haora o te awhenuna ka haere ahau ka piki ki runga, ki taua
maunga nei ki Puketapu, kotahi oku haora e piki ana ka eke
ki runga ki taua maunga, ka kitea e aku Kuri te poaka, ka
takoto taku pu, ana, male rawa, ka haere ano aku kuri, kitea
ano te poaka, ka takoto ano taku pu, mate rawa, kua tae
tenei ki te 4 o nga haora, kua timata te ua i konei, kua
mea ahau me hoki ahau ki te kainga a te mea kua
titiro ake ahau kua pouri te rangi, ka whakaekea e
au tetahi o aku poaka ki runga ki toku hoiho ka. hoki
au ki te kainga, ka hawhe macro ahau e haere ana
me toku hoiho he mea arahi e au. ka tae ahau ki runga ki te
tauru o te awa o Mikonui katahi ka tino nui rawa atu te ua,
tana tino pakarutanga mai o te uira o te rangi, me te papaa
ano o te whatitiri, tau ana te wehi kia au i taua taima, ko te
rere a te ua i rite ano ki ta te pakete wai e ringitia nei e te
tangata ki te whenua, ko te rite ia o tona ahua, ko te ra e
whiti ana, ko te ua e ta whakarere ana, ko to uira e hiko ana,
ko te whatitiri e papa ana, ngateri ana te whenua, kaore au i
kite pena i mua ake, kotahi hoki te tau i rite ki tenei
a i Oketopa 25th, 1870, engari i tae tenei ki te kotahi haora.
ko tenei tekau ma-rima tino meneti, rere ana te wai o nga
maanga koia ano kei nga awa kori te rite e rere nei i nga
raorao o te ao ko to rite ia, heoi ano, na to koutou hoa.
JOHN HOROMONA,
Omihii near Amuri, Bluff, Kaikoura Marlborough,
KI TE ETITA o TE WANANGA
E hoa tena koe, mau e ata atu a matou kupu ki runga ki to
tatou waka kia TE WANANGA, kia rua nga reo. Pakeha,
Maori, kia rongo ai o tatou hoa i nga Motu e rua. koia tenei,
he raruraru, ko te take he whenua, te ingoa o taua whenua, ko
te Patunga o Rakaiwharehuka wahi o Tikitiki, Waiapu, na i
te tau 1876 ka tu te Komiti mo taua whenua, a kitea ana to
matou tika, whakataua ana te whenua kia matou, i nga tunga
ano o muri mai kihai matou i hinga tae mai ki te Hui nui i tu
ki Tikitiki nei, whakataua ana ano te whenua ki a matou kupu
i tenei tunga ano o te Komiti i te po i tika rawa a matou
me nga whakahoki patai. kahore matou i marama ki te take
o te whakataunga a Te Kemiti i tana whenua ki o matou hoa
kaore nei hoki o matou he ki ta matou i kite iho ai, i tika
tonu matou i runga i a matou korero mo taua whenua me nga
patai. me nga whakahoki patai, i te mutunga o taua Komiti
ka mea taua Komiti kia puta matou ki waho, tetahi taha, me
tetahi taha, a no muri i a matou ka hoki ano o matou boa
tautohe ki roto ki te Komiti korero ai, kaore nei matou i reira.
to rua, ko te nuinga hoki o nga tangata o taua Komiti i waiho
hei whiriwhiri mo nga he, mo nga tika, no te taha anake ki
o matou hoa. kaore nei hoki e tika ma nga tangata e uru ana
ki taua he e whiriwhiri, heoi i te ata ka haere atu matou, ko
nga korero o te po i tuhituhia ra e taua Komiti, mahue ake i a
ratou, mau ke ko nga kupu o muri i a matou, koia ra hei taunga,
whakataua tinihangatia ana e taua Komiti taua whenua ki o
matou hoa, kati, ko taua whakataunga kaore matou i pai kei
turewa i a matou taua whakataunga, otira ko tenei hanga o
taua Komiti mo tetahi wahi o taua piihi o te patunga o
Rakaiwharehuka mo Kaimotumotu mo ta matou mahinga i
taua wahi, na, te take hoki i mahia ai e matou ko te whaka-
taunga tuatahi o taua piihi kia matou o te patunga o Rakai-
wharehuka puta mai ki Kaimotumotu, ko te kupu a te Komiti
i te whakataunga ai, koia tenei, ko tenei whenua, koia matou
ko nga parautanga a Ngaitarawhakairia me waiho kua puni
hoki, hei tera tau, me puta ratou ki waho, no reira ka mahia
e matou taua parautanga, ko te, kua whakaarohia e matou i
runga i tenei whakararurarutanga kia ata mahia ano e te Ture
kaore hoki i ata marama i a matou te whakataunga a te
Komiti, kei te whakahe matou mo tenei whakataunga. Na.
ko to matou tupuna i a ia tenei whenua, ko Putaanga. Heoi
NA PAORA. TAIHAKI,
HAMANA MAHUIKA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe, he kupu atu taku kia koe, tena te mate-
nga o taku tama, ka tukua atu kia taia e koe ki TE WANANGA.
hei titiro ma ana whanaunga i nga wahi katoa o te Motu nei.
Engari, kaua koe e whakarere i taua whakaatu mona, mo te
tureititanga o te tau, i mate ai ia 1876. Ko Te Otiwira Ta-
maherangoi. i mate ki Mangamauna takiwa o Kaikoura, 11
Oketopa, i te tau 1876 kua taha ake nei. Ko te take i kore
ai e tukua wawetia he raruraru noku ki aku mahi takiwa mo te
iwi, kotahi rawa te mahi kino ko tenei mea, ko te matenga ta-
ngata whai-mana ki runga ki te iwi nui tonu, ko te mamae ana
ke, me te ngakau pouri, i mahue iho ki te iwi i te ao nei, no te
mea he rangatira taua tangata no nga iwi maha o te Motu nei,
he tangata ia e matapoporetia ana e te iwi nui tonu, he mahi
rangatira aua mahi, ki te tangata haere, he tawhiri i te tanga-
ta haere noa i te ara, ka kumea e ia ki te kainga, he tangata
karakia ia ki te Atua, he ngakau hihiko toua ngakau ki te
whakapono, ko nga taa o taua tangata 75 ona tau, he tangata
whai-mana tenei i tona tamarikitanga, nama i hohou te rongo
o nga whawhai a Kai-Koura raua ko Mihi, i kino ai tetahi ki
tetahi, i nga takiwa o mua.
I te taima i whakaupaupa ai taua tangata, ka puta ake te
kupu ki tona hakoro, kia Te Reweti, e koro hei konei ra i taku
tamaiti tane, he huatahi tena tamaiti tane naku, he mea wha.
nau i te momo o toku hope, kia mau ki to mokopuna i muri i
au nei, kaua e tukua e koe ki te tangata, no te mea, e kore au e
waiho kia wai tangata ranei taku tamaiti, engari, kei a Pirihira
ano te ritenga o nga tamariki wahine. I le mutunga o tana
korero mo tana tamaiti, ka kukua tona manawa i te 10 o nga
ra. po noa te ra i te 11, ka riro ia. ka waiho te iwi kia titiro a
o rangi kau ana i te tekau ma rima, 15 ka nehua ia ki te kupu
ora, kei konei te whakapapa mona, me tiki atu i a Paikea,
raua ko Pura, ua raua tetahi ora ki te ao nei, ko tetahi ora i a
Paikea, ko te kupu a Ruatapu, puputia nga tangata ki te puke
ki Hikurangi, kia puta ai te morehu i to tai nui a Ruatapu,
![]() |
10 106 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Ko tetahi ara i a Pura tenei, koia, kumea mai, koia, toia mai,
he putanga, he whai ao, he ao marama, ka kitea te ara mo te
tangata e whanau ai, kaati i konei, kei hoha.
Me tims i konei, na Paikea ko Whatiua te Ramarama, ko
taka potiki nana nei a Iraira, a taku potiki, ko Tahumiri. nana
a Rakawahakura, ka moe ia Irakehu, no Tatura, aitanga tenei
wahine ka haere topu tonu nga putake e rua nei ki runga ki
tenei tangata, na Rakawahakura, ko Rakaiwhakaata, ko Maru-
houa, ko Tahumutumataurua ta Rakai Whakaata, ko Tuwhai-
tara, nana a Whakakino, nana a Tuiri, tana ko te Wha-,
kapakoko, tana ko te Whatukamakere, tana ko Papaiti,
tana ko Tamaherangi, tana ko te Otiwira, tana ko Riwai.
Me tiki ake i a Taahumutu, tana ko Rakapupuni tana ko
Rongotupuiteata, tana ko Tuteahunga, tana ko Kakauiro,
tana ko Tawhakiterangi, tana ko Hine Pipiwai. He ara
taniwha tenei ara, nauri iho, ko te Rangituama, ko te Rangita-
uria, tana ko te Hau Tapunuiotu, ko te Iha, ko te Hinutere,
tana ko te Haere, tana ko te Ru», ka moe i a Tamaherangi
ko te Otiwira tenei. Me tiki ake i a Tahamatarua, tana ko
Puraho, tana ko Maru, tana ko te Huika, tana ko Tau-
tara, tana ko Kiraupo, tana ko Tapiha, tana ko te Ani-
waniwa, tana ko te Rua, tana ko te Otiwira, Tamaherangi
kaati i konei, kia uru ai, engari ko nga rangatira katoa i puta
i konei, me Tamaiharunui kei konei, me nga Patatara tapu,
me nga huki toto kei konei.
Ki te Etita o Te WANANGA. B hoa tena ra koe, kia tere to
ta i te panui mo taku iramutu mo te Otiwira Tamaheranga
kia kite nga whanaunga i nga Motu e rua nei i te panui mo to
ratou tupapaku, no te mea, no Ngati-kauhi ki Wairarapa taua
tupapaku. Engari i mahue katoa etahi putake o taua tangata.
He kupu ke tenei, kei whakaaro koe ki te korero ngakau
hae, a tena tangata a te Aho-o-te-rangi, he korero tangata ware
kaore ona mana rangatira, ina hoki e ki ana ia he tito nga
tohu rangatira, atawhai tangata, kukume tangata ki te kainga,
e hara tenei i te korero rangatira, he oti ano, na tou hoa aroha
pono.
NA. TE REWETI TE HIAKAI.
Waipapa 17 o Noema 1877.
HE MIHI WHAKANUI NA NGA IWI MAORI
KATOA O NGA MOTU O AOTEAROA O TE
WAIPOUNAMU, KIA KAWANA KEREI ME
ONA HOA KATOA.
He panuitanga tenei ki nga Rangatira, ki nga iwi. ki nga
Reo, me nga hapu o Aotearoa, kia kite, kia rongo, kia mohio,
he kapu whakanui, whakamana tenei na matou na nga ranga-
tira me nga iwi o te takiwa o Heretaunga nei mo Ta Hori
Kerei raua ko Hone Hiana, kua tu nei hei Kawanatanga i
runga i te mana o nga iwi e rua, i te mana hoki o Kuini Wiki-
toria o te Rangatiratanga o Ingarangi, heoi ko a matou kupu
whakanui, whakamana, ka tuhia iho ki raro nei.
Tuatahi. Kia ora a Ta Hori Kerei te Tumuaki o Te Kawana-
tanga Tana ko Hone Hiana Te Minita mo te taha Maori, tena
korua me o korua hoa Minita hei matua atawhai ki nga iwi e
rua hei kai arahi e whiwhi ai aua iwi ki te pai me te matau-
ranga i runga i te aroha.
Tuarua. Kia ora korua, ko korua nei kua waiho e matou e
nga iwi nei pou herenga e kotahi ai nga iwi i runga i te
whakaaro tahi.
Tuatoru. Kia ora korua, ko koma nei kua whakanuia e
matou e nga iwi o nga motu e rua hei Kawanatanga tuturu
tao nga iwi e rua.
Taawha. Kia ora korua, ko korua nei te kai whakaatu i te
he o nga mahi me nga whakahaerenga Ture a Te Kawana-
tanga ratou ko ana apiha i nga tau kua hori ake nei.
Tuarima. Kia ora korua, nga tangata kua whakanuia e nga
iwi o nga motu e rua hei whakahoki mai i te mana, ara i te
ora kia matou ki nga iwi Maori o nga moto e rua nei.
Tuaono. Kia ora korua, ko korua nei hei whakahaere Ture
mo matou me o matou rawa i runga i te whenua me o matou
uri i muri ia matou.
Tuawhitu. Kia ora korua, ko korua nei kua waiho e matou
e nga rangatira, e nga iwi. e nga reo, me nga hapu katoa,
e nga tane e nga wahine, me nga tamariki hei kii taurangi
ki nga iwi o te ao.
Tuawaru. Kia ora korua, i runga i te whakaaro tahi i te
aroha kia rite korua ki nga tangata hohou rongo ka huaina
aua tangata be tamariki na Te Atua kia rite hoki ki nga
tangata wairua rangimarie kua kiia e te Atua ma ratou e
noho te whenua te hunga tohu tohu ka tohungia ano e Te
Atua ana tangata tohu tohu.
Tuaiwa. Kia ora korua, me o korua hoa Minita me o korua
hoa Mema, me te Runanga katoa hei whakahaere Ture mo
nga iwi e ma i runga i nga motu e rua.
Tekau. Kia ora te Kawana nana nei korua i whakanui i
whakamana e whiwhi ai matou ki nga painga e puta mai a
mua.
Tekau-matahi. Kia ora Te Kuini Wikitoria o te rangatira-
tanga o Ingarangi me ona uri i muri i a ia, me ona Kawana-
tanga me ona iwi katoa i raro i a ia nona nei tenei mana me
tenei rangatiratanga e turia nei e korua e whakahaerea nei
kia matou ki nga iwi o enei motu.
Tekau marua. Kia ora korua ko korua nei Hei whakarongo
ana ki ta matou kupu iti nei kahore matou e pai kia tu mai
mai nga tangata kua mahi Kawanatanga i mua, hei Kawana-
tonga.ano inaianei no te mea ko aua tangata e rite ana ki te
wuruhi haehae, e kite nei hoki korua i te haehaetanga a ana
wuruhi i te motu nei me nga iwi katoa o nga motu e rua,
heoi nga kupu. E nga iwi o nga rangatira e nga reo ki te
kite koutou i tena me pena katoa tatou.
Ka tuhia iho ki raro nei o matou ingoa.
Henare Matua, Heta Matua, Tipene te Ringanohu, Apera-
hama te Whakaanga, Reihana Tehurikoki, Nepia Hapuku.
Hoani Tipene, Tariu Tehoko, Nikora Peeti, Peeti Hoera. Enoka,
Oneone, Wereta Tona, Mita Hone. Hirini Manuihiri. Putai
Hauroa, Tiemi Rooti, Rainera Peketahi, Kenata Pohai Ratene
Poreku, Manahi Raupo. Hori Niania, Eru Kainga, Te
Wairoera, Matin Akitio, Wi Matua, Ratima Wairoa, Nohotu-
ruturu, Pamoa Tahuri, Tohe Kanarahi, Piki Huia. Paratene,
Turiri, Waata, Te Whare Herehere, Ngamako, Herekawhe,
Raharuhi Tore, Hauatiu Putai. Otene Piwa, Itana Arona,
Paora Tarona. Haina Koianake. Ihaka Teponu, Kuitohi,
Whitiki, Paremata, T. P. Marere, Te Apatu, Tame Marere, Te
Apatu, H. Marere. Te Matenga Porangahau, Pakina, Te
Whero. Wi Patene te Rangi, Ahitana Haretopi, Tamati Tuhi-
nga, Nikorima te Whanatahi. Hirini Tioi. Paora Ropiha,
Matene. Otene. Renata. Koroniria Ronohawa, Hori Ropiha.
Ahitana, Ihakara Toko. Maika Iwikatea, o Patangata, Hare
Paihia, Ngatiporu, Hori Kaihe. Ngatiporou. Hirini Turi, -
Ngatiporou. Aritaku Pire, Eru te Hopu. Anatongia Paora,
Rihimona Tukuhe, Rupuha Hianga Manihera Toti. Rongotai,
Eparaima Haupapa, Pateriki Hawaiki, Tehiika. Otimi Taiki,
Tanirau te Oho, Tepene te Ha, Eihana Ikiiki, Hau-
papa, Maki Turi. Tahana Tahito, Hohepa Torohu, Otimi
Himoni, Hoani Tokotoko, Tauriri, Takopa, Pateriki Kehua,
Ruri Pahoro, Horomona Rongoparae. Retimana Irawaru.
No Ngaitahu.—Hori Niania, Hiraka Tuhua. Hemi Teuranga,
Patu. Tanguru. Te Retimana Iraweru. Wiremu Whiuwhiu,
Hoani Papanui, Kereopa te He, Nahi Te Kawangatahi, Petera,
Puiti Pero. Hirama, Teope Taua. Te Tahana Tahito,
i Hohepa Porohu. Inia Whangataua. Wananga, Retimana. Toi-
I toi, Hiwi. Warana Tewhatu. Nikora Nia, Arapata Nia.
Anaru Hiraka, Inia Maka, Rapana whiuwhiu, Paikea Piriha-
na Whiu, Turanga, Rongo, Henare Patu. Oai, Tauriri, Hanita,
te Aroatua, Te Koera Niania. Ahipene Okeroa, Manawa.
Ngatimaru. Ngatingaweki.—Heta Tiki. Nene te Apatu. Pine
Watene, Hori Tawhai, Porikapa Tamaihotua, Kaniuamu Hona,
Hona te Whakawehi, Taimana, Maki Mare. Hami, Te Ropiha,
Wiremu Ngaihi, Iharaia, Hataraka, Kaiwaru, Tipene te Apatu
Wii Teroi Kuku, Erueti Tanguru. Reweti Teao Kautere, Kii-
ngi Tohunga, Mehaka te Apatu. Haimona, Raharuhi Ngakai,
Ripata Moruki, Hone Wehi, Wirihana te Apatu. Hoani Ngaihi-
Hare Topu, Wehi Peihana, Ereatara te Kuru, Waione Poua,
ngaorangi. Timoti te Pikitanga, Anaru. Matiu Meke, Rawiri,
Karaitiana Wirihana, ko Te Harawira Tatere. Akuhata Mate»
poti. Haora, Wiremu Teui, ko Iharaira, Timotimo, Matiu
Whitiki, Wiremu Erueti, Tiemi Ruiha, Kahu Ropitini. Ihaka
Motoro, Whitiki. Te Harawira Erueti, Pohokura Rangirangi.
Te Paratene Tipitaha, Paku Inia, Paora Tuahu, Maaka
Whangataua. Terangi Pumama, Mohi ta Atahikoia, Taare
Paioneone. Heta Teringanohu Pita Mohi, Kiingi Karauria,
Tohara, te Wheoro, Te Orihau Ngaika. Moani Ngarara,
Hakaraia Ngarangikamau, Te Korana Maaka, Perahama.
Wiremu. Raniera Tarairo, Tongike. Tama Paraone. Hoani
Kehua, Paora Tanatiu, Kopa Hoepo, Te Mangi te Rangitu.
roa Turoa, Kenata Tauihu Te Huatahi Mokopuarangi. Mato
nga Mataira, Paku te Matenga, Matene Waewae, Kamera
Ngoto, Papu Ruatama, Mohi Tukokoru, Rutene Tero,
Rumatiki, Te Hapuku, Tamihana Mahue, Hone Puriri, Hemi
Kou Anaru Puriri, Tame Turoa, Hika Whena Akuhata,
![]() |
11 107 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Rota Harehare, Pohokura, Hira Ngori, Reti Mangumangu.
To Oti Marike, Heremaiu Kaporangi, Tame te Ita :—No te
Whare Hou enei.
Te Teira Tiakitai, Taiawhio, Karaitiana Porou, Hori Makere,
Hare Paihia, Hori Kaihe, Hemi Tauwha. Taniora Tukupaunga,
Pura Renata, Tipuna Kireka. Hoani Terangi Kangaiho,
Temuera Marere, Hori Kiokio, Eria Kuhukuhu, Wiari
Teari, Kaninamu Morena, Tana Wairoa, Pehi Kotu, Te Wano,
No te Apiti raua ko Kai-rakau ena.
Hami Potangaroa, Hoera Rautu, Hone Kohari, Hemi Porua,
Hori te Rangi, Hori Taki, Henare Pakina, Henare Pikari,
Karaitiana Whakarato. Wirihana Oioi. Karaitiana, Horatio
Matenga. Manaena, Rewi, Renata, Matutaera, Pipimaho
Hoana, Hohepa, Kiingi. Takerei, Otene Huma, Watapore
Tahuria, Patoromu, Te Waiti, Taraipine Wahine, Te Maraku
Terangi, Piripi, Te Mutu, Waata te Rangi, Mare te Ohonga
Pipimaho, Mariunga, Manihera, Eha. te Wiremu, Kuta.
Nehe, Te Hira, Paora, Kapariera, Matetionga. Potangaroa.
Terangi, Karanama Hinurewa Ihutapu, Kenehi, Apirana,
Toheroa, Wiremu, Piki. Aperahama te Rautahe, Wi te Hauta,
Hoori te Rangiwhakaewa. Te Peeti te Rangiwhakaewa. Hoera
te Rangiwhakaewa, Haira te Rangiwhakaewa. Hirai
te Rangiwhakaewa. Wikiriwhi te Rautahi, te
Rautahi, Ihaka te Rautahi, Mare te Rautahi. Rutene te
Rautahi, Te Roroneho Arona. Ihaia te Ngarara Te Rani te
Hauerangi. Takerei to Ngarara. Eriwhata te Hauerangi, Hare
Hakopa, Raniera Hakopa, Huru Tawake. Aperahama te
Ngarara, Te Petti te Heikaretu, Hairuha Rautahi, Matene te
Rautahi, Namana te Aupaki. Te Tehira Puna, Nikorima i
Weherua, Rata te Whauwhi, Hekiera to Haro, Kori Taorangi,
Meihana Weherua, Kerei te Awhata, Te Wirihana re Haro.
Hori te Raro. Hakaraia Hautumoana, Urupane Pakaha. To
Wirihana te Kohu, Pine Hakopa, Kern te .Ngakohua. Taituha
Taringa, Temuera Paewai, Tamihana Whareraupo, Hapakuku
Paewai, Akuira Paewai, Akapu Paewai, Karaitiana Raimoko-
puna, Te Hirawanu Kaimokopuna. Te Wirihana Kaimoko-
puna, Karauria te Aupaki, Ratima, Ihaia te Aupaki, te Aupaki,
Te Heke Kite Atua, Hapakuku, Manahi Paewai, Painetu
Ngatata.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Mau e tuku atu tenei panui kia rongo mai o matou hoa
Maori, Pakeha hoki, i tu te hui ki Porangahau nei i te
whitu o nga ra Akuhata, ko te take o tenei huihuinga he
pouri mo tetahi wahine ko Mere Hami Potaggaroa tona
ingoa, i mate ia i te 14 o nga ra o Hurae i te rima o nga
haora o te he nui te pouri o tona iwi mona mo
tona kore, hara ki te iwi. a mate hara kore atu taua wahine.
Ko nga ingoa Hapu, i hui mai. ko te Hikaopapauma. ko
Ngati-pohoi. ko Ngati-turanga, ko Ngtihamiti. ko Ngati-
raukawa, hui mai kia Ngati-kere, Ngati-hinetewai i te ra
tuatahi he pouri, he tangi.
I te ra tua-rua, ka, ta a Te Kahama ki runga. Whakarongo
mai e nga iwi nei, me mutu te pouri mo te mea mate, pouri
iho mo tou tinana i tera tangata, i tera tangata, i tera tamaiti,
i tera wahine, no te mea he tinana ora kai te hanga mai i te
mate mo tatou. Ko te mea mate tukua i runga i te kupu
whakarite, he puehu te tangata, ka hoki ano ki te puehu, kati
tenei kupa.
Ka tu ano. Me tautoko tatou i nga kupu o tetahi panui, no
Waimarama, na Te Harawira Tatere, ratou ko ona tamariki.
E ki ana te kupu o taua panui, kia mau ki te whakapono, kia
mau ki te iti whenua, me mutu te kai waipiro. Me ara nga
Komiti, me aroha nga iwi i runga i te motu nei, i runga i te
aroha whakateina, kaua e riri ko nga hara katoa, me whaka-
wa ki te ritenga o te Ture.
He nui te whakapai me te koa o nga Rangatira o enei
Hapu mo te tika mo te pono o enei kupu.
A e rua tino ra e whakahaere ai te Komiti i enei take, kitea
ana te tika, me te pono, whakatuturutia iho ki runga ki ona
tangata ake, tu ana to tokotoru hei kai karakia, hei whaka-
haere i o te whakapono ritenga mo Porangahau.
Wi Patene te Rangi, Ratima Wairoa.
Oahanga.
Hori Taki.
Tu ana, toko-wha hei whakahaere mo te whenua, mo te iwi
, hoki, tae atu ki te whakawa i nga hara katoa o Porangahau.
Heta Matua, Renata te Ao,
Pirihi, Patai Matangi.
Oahanga,
Wiremu Hoera, Matenga Potangaroa,
Pirihi, Reewi Paora,
Karaka te Rangitaupiripiri.
Kia pai. kia tika, kia pono ta ratou arahi i runga i nga kupu
hoatu e te Iwi nui e te komiti he, mahi ma ratou, me haere
tonu ratou a runga i nga whakahaunga a te iwi Maori.
Koia ka tuhia ki raro nei.
Kupu tua-tahi.
1. Kia mau ki te whakapono hei oranga mo koutou ahakoa
haere koutou i nga huarahi noho ranei, e ki ana te kupu wha»
karite na te whakapono i tika ai nga mahi na nga mahi i tika
ai te whakapono.
Kupu tua-rua.
2. Kia mau ki te iti whenua hei oranga nao koutou e ki ana
te kupu whakarite ko te rangi tona wahi tapu ko te whenua
tona turanga waewae.
Kupu tua-toru.
3. Kia marama te whakahaere i te iwi Maori.
Kupu tua-wha.
4. Kia marama te whakahaere mo te hara whenna.
Kupu tua-rima.
5. Kia marama, te whakahaere i te hara nama a te Maori ki
te Pakeha, a te Pakeha i te Maori.
Kupu tua-ono.
6 Kia marama te whakahaere i te hara puremu, whakapae,
tahae i etahi, hara atu ranei.
Kupu tua-whitu.
7. Kia marama te whakahaere i te hara o te Pakeha e tango
nei i te wahine Maori.
Kupu tua-waru.
S. Kia marama te whakahaere i te hara kohura a te Maori
i te Pakeha, a te Pakeha ranei i te Maori.
Kupu tua-iwa.
9. Kia marama te whakahaere i nga hara nunui, pakupaku
ranei.
10. Kia marama te whakahaere n enei tangata i runga 1
nga whakataunga tika o te hara, kaua e wkakatuara, kaua e
whakahoa, kaua e riro i te hoko a te tangata ki te moni, me
haere tonu i runga i te kupu whakarite, mana kupu ano ka
whakatikaia ai, mana kupu ano ka whakahengia ai.
11. Ko te Komiti ano hei tuara mo enei tangata, ki te
pakeke nga hara katoa, ma te Komiti kaumatua e whakaoti.
12. Ka whai-mana te Komiti mo enei take katoa.
13. Ka haerea katoatia e te Komiti nga takiwa o tenei
Motu, kahore ana mutunga mai.
E hoa ma, e nga iwi katoa i runga i tenei Motu, kia rite
tahi tatou te whakamana i nga kupu o tenei panui.
Heoi nga kupu, be mea tuku atu i runga i te tika, me te
pono, me te aroha.
Apehama Whakanga, Raniera Kopua, Reihana Hurepoki,
Heora Rautu, Herewini Pato, Hohepa te Tihi, Tamati Rangi-
Tamairo, Matangiuru, Wi Matua, Hami Potangaroa, Hirini
taunuhiri. Tipene Matua, Whero Tahinga, Wi te Rangi, Paora
Marona, Heta Matua, Hirini Manuhiri.
Panuitanga ki ngu iwi katoa.
Ki Taupo, kia Tahau, kia Hohepa, kia Te Reweti, kia Te
Papanui, kia Hitiria. kia Timi Waata, kia Hauraki, kia
Werewere, kia Rawiri, kia Hami. kia Hori.
Ki Tokanu, kia Paurini, kia Kingi Kiekie, kia Wiripo.
Ki Waihi, kia Te Heuheu ratou ko tona whanau.
Ki te Auapoupou, kia Manuera te Tuhi.
Ki Rotoaira, kia Matuahu, kin Topia.
Ki Parekarangi, kia Te Keepa, kia Te Wikiriwhi.
Ki Ohinemutu, kia Petera, kia Rotohiko, kia Ngahuruhuru.
Ki Maketu, kia Te Pokiha, kia Maihi te Rangikaheke, kia
Te Waata, kia Matene.
Ki Te Awa-a-te-atua, kia Arama Karaka, kia Poia.
Ki Te Umuhika, kia Hataraka.
Ki Te Teko, kia Rangitukehu, kia Tiopira.
Ki Te Poroporo, kia Te Meihana.
Ki Matatua, kia Epiha, kia Hoani Tuhimata.
Ki Opotiki, kia Hira te Popo, kia Te Awanui.
Ki Torere, kia Wiremu Kingi, kia Hemi, kia Hoera.
Ki Maraenui, kia Te Tatana, me etahi atu.
Ki Tokakuku, kia Mihaere, mo etahi atu.
Ki Raukokore, kia Te Hata Hokopaura, me etahi atu.
Ki Ruatahuna, kia Paerau, kia Te Whenuanui, kia Kereru,
![]() |
12 108 |
▲back to top |
TE WANANGA.
kia Tamaikoha kia Te Manihera, kia Rakuraku, kia
Hapurona, kia Hamiora, kia Harehare.
E hoa ma tena ra koutou ko o koutou hapu. - He karanga
atu tenei i a- koutou kia haere mai ki te Maehe. Kua
karangatia te ra hei nohoanga ki Pakowhai. B nga tangata
o te tipoko o te Ika, kei te 28 o ra o Maehe 1878. Kei noho
atu koutou. kawea mai nga ki mo runga i te Motu, mo runga
hoki i te tangata, heoi.
TAREHA, PAORA KAIWHATA.
RENATA KAWEPO, HENARE TOMOANA,
HENARE MATUA, MANAENA TINI,
KARAITIANA TAKAMOANA, HAPUKU,
HARAWIRA TATERE, URUPENI PUHARA.
Pakowhai, Pepuere 28, 187S. 61
PANUITANGA.
KUA mahia e ahau nga rongoa whakamate, i te whenua
katoa (oka) i Tangoia.
ATA T. HATENE.
T&ngoio, Pepuere 23, 1878.
NOTICE.
AFTER this date POISON will be laid over the whole of
my property at Tangoio.
ARTHUR T. HAULTAIN.
Tangoio, February 23, 1878. 59
PANUITANGA.
KUA rite ta te iwi kupu, hei Pakowhai te hui,
kaua ki te Waiohiki.
60 NA TE KOMITI o WAIRARAPA.
HE PANUITANGA KI TE IWI MAOBI.
E mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o
TE WANANGA rawa ano e whakaae ka puta ai
TE WANANGA nupepa ki te tangata tono kia takua
ata he nupepa ki a ia. Na, he mea ata tenei ki te
iwi, ma koutou e tono ka tino tukua ata TE WANANGA
nupepa kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
a ia. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna e raa hereni
me te hikipene. 39
MAKI TONORE
KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI,
KEI TE AVENUE WHANGANUI
KUA tu maua hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua
Maori.-a hei Kai-whakaputa whenua i te Kooti
Whakawa Otira mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o
mua, mo nga mahi o naianei
MAKITONORE.
Hune, 2, 1877
HE PANUI KI NGA RANGTIRA KI
NGA IWI KI NGA REO ME NGA
HAPU KATOA.
KA utua ki te tangata te moni kotahi rau pauna maua e
whaaki ki nga Pirihimana te tangata nga tangata ranei
naua, na ratou ranei, i whakatakoto nga rakau ki runga ki te
ara o te Rerewei i te takiwa i Hehitinga i te Pakipaki, i te 10
e nga ra o Tihema, i nga Haori i te takiwa o te 5 me te hawai
i te ahiahi, a te 7 me te hawhi i to ata.
W, J. MIRA,
Tino Kai Tiaki Rerewei.
Rerewei ki Nepia,
Nepia, Tihema 10, 1877.
£100 REWARD.
ONE HUNDRED POUNDS REWARD will be paid to
anyone giving to the police any information that will
lead to the conviction o£ the person or persons who mali-
ciously placed an obstruction, consisting of a quantity of
Railway Sleepers, on the Railway line between the Hastings
and Pakipaki Stations, within the hours of 5.30 p.m. and
7.30 a.m. of the 9th and 10th December. By order.
W. J. MILLER,
General Manager Napier Section New Zealand Railways.
Napier, December 10, 1877. 47
He Panuitanga ki nga Maori.
TE POUNAMU KIA MAHIA HEI MERE.
KIA ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Pou-
namu, hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mate
iwi. Tukua mai a koutou Pounama ki te Tari o Te WANANG
i Nepia.
55 NA HEMI ROAI.
TE REREWEI O NUI TIRENI.
NEPIA. KI WAIPUKURAU.
HE mea atu tenei, he whakatupono ki te iwi Maori,
Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei
ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere-
wei, no te mea e he ana tana mahi te purei ki o te
Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
Na te MIRA,
Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei.
Nei taua ture—" 31. Ki te mea ka kitea tetahi
tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana
ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi
kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu takaro, ki te
mea ka whakararuraru ka ahu ranei mo te moni, kite
mea ranei e ,whakararuraru ana ia i tetahi tangata
haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia
kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna
ka pana hoki ia i taua kareti, taua teihana ranei."
NEPIA, Haku Pei Niu Tireni,—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea pana
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, to whare ta
o Te Wananga, i Nepia.
HATAREI, 2 MAEHE, 1878.
NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE . HIRA
HENARE TOMOANA
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, MARCH 2, 1878.