|
loading...|
|
Takitimu 1883: Number 2. 22 May 1883 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
TAKITIMU
NAMA 2. TAKITIMU, KIHIPONE, TUREI, MEI 22, 1883. [TE UTU, E ONA KAPA. ]
KO TE NAHIMETI
Kaihanga wati karaka hoki, ho tini
ona wati, koura, hiriwa, me aua tu
mea whakapaipai. Kei tona wharo
nga mea pai rawa atu, i ta etahi atu
wharo o tenei takiwa, hei hoko.
He pai ki te Maori me te Pakeha,
KIHIPONE,
EHOA MA, —-Hokona a
kakahu wahine kakahu tune
katoa i te whare o
G. R, MIUA
(I mua ai Ko Renata ma)
No te mea ko to whare tenei e tino
pai ana nga mea e hokona ana e tino
ngawari ana to utu, pai atu ngawari
atu i nga whare katoa o Kihipane, mo
enei mea; ara nga
Paraikete, Koti Makinitohi
Horo Koti Mahana
Piihi Kaone Taratiti me te Wehi
Koto
Himi Taraute te Kakahu tane
No Kaiapoi
Kaone Wuru
Kakahu mo Toroiho
roto Haati
Koti nui Kara
He rai
Mo etahi atu Kakahu Wahine Ka-
tane me etahi atu taonga o kore
e taea te tatau. He iti katoa te utu,
Nohoanga tane. Nohoanga wahine.
Otira haere mai koutou kia kitea ai,
haere mai ki te whare o
|
|
2 2 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883.
RATA RAUA KO TAONERE.
Na raua te whare pai rawa,
Kihipone.
Mo nga Maori mo to hoko moenga.
Peeti,
Peeti Kino,
Pouaka,
Parakete,
Horo,
Tepu,
Tuuru,
Hopa,
Kapuata.
Me ano tu mea katoa mo te whare.
Na ka haere mai nga tangata i takutai
ki to hokohoko i o raua taonga
ma raua i tuku atu nga mea, i
hokona i runga kaipuke kia kawea
atu ki o ratou kainga Maori.
KIPIHANA TATANA,
Roia, kaituhituhi hoki i nga puka-
puka whakarite tikanga katoa! He
komihana tuturu a ia mo Nui Tireni,
he komihana ano hoki a ia mo Niu
TE RUIHI HURAI NEI
Naku, na H. RUIHI te Whare iti
i te utu o te Taonga, Ki te mea e
hiahia ana koutou ki te kakahu tane,
wahine, kakahu mo nga tamariki, me
haere mai koutou ki taku whare hoko
; Ehoa ma! Hokoa i taku whare a
koutou paraoa, huka me era tu kai
katoa.
Ko nga taonga papai anake kei roto
I i taku whare. He ngawari te utu.
NA RUIHI, HURAI,
KIHIPONE. 3
PARAONE WAIKATO
T T
i \_\_\_\_\_\_\_
i
Ki aku hoa Maori katoa o le Tai
i Rawhiti.
I Ehoa ma. Tena koutou. Na, ka
rongo koutou ki te ingoa o tenei nui-
pepa, ki TAKITIMU, ka tahi ko
hoki atu o koutou mahara, ki nga ra o
I mua, o tona taenga mai i Hawaiki, na
toku hiahia kia mau tonu to aroha o
nga iwi e rua Te Pakeha me to Maori.
Na, ko tenei wahi o to koutou waka
o Takitimu, e whakaatu ana ahau kia i
I koutou koi te hoku tonu au i aku
i taonga i Turanga, Kihipane. Na mo
mau tonu hoki ta koutou haeremai ki te
hoko i aku taonga i tenei takiwa o haere
ake, penei mo a koutou hokohoko i
I aku taonga i enei tau kua pahure ako
I nei.
Ko aku taonga he. papai, ho taonga
era o pirangitia e nga Maori. Ho
ngawari hoki te utu.
E aku hoa tawhito ! i
Me haere mai koutou ki te toa o
PARAONE WAIKATO !
i E aku hoa hou! Mo haere mai
; ano koutou kia '
PARAONE WAIKATO,
KIHIPONE
KO TE PANUITANGA TENEI A
W. PEIRI
O te Paparakauta i te Muriwai.
Kai tona whare, he paraoa, he ti,
huka, pihikete, me nga kai katoa e
hokona ana, me nga kakahu hoki mo te
tangata, he koti, tarautete, wehi koti,
i kakahu wahine parakite me nga mea
katoa hei hoko.
Ko ona Waipiro pai rawa,
Kore rawa atu he take kia haere nga
tangata Maori ki Kihipone, ki te hoko
kakahu etahi atu mea ranei, no te mea
E NGA WARI ANA TE UTU
i te whare o Peiri i te Muriwai.
17
HAERE KIA
HEMI TAI RAWHITI,
Mo a koutou
Paraoa,
Huka,
Hopi,
Ti,
Pihikete
Tupeka,
Me etahi atu taonga.
Mehemea ka hokona nga taonga i
tona whare, hei tukunga atu ki nga
kainga Maori o te Tai Rawhiti
e whakarite to utu te kawenga atu ki
to Waapu ki te kaipuke.;
HEMI TAI RAWHITI,
Kihipone
s
|
|
3 3 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883.
TAKITIMU.
HE MEA TAA I TE TUREI KOTAHI I NGA
WIKI ERUA KATOA.
KIHIPONE: TUREI, MEI 22, 1883.
I ROTO i etahi wahi o te Koroni kua
kitea e nga Maori te tikanga hua kore
a te mahi roia mo nga whenua papa-
tipu i roto i nga Kooti Whenua Maori.
Katahi ano pea ka puare nga whatu o
te hunga kanohi puru. Tautohetohe
ana tetahi taha, me tetahi taha i roto
i te Kooti, taka noa te ra, taka noa te
wiki, taka noa te marama, Ho roia
ano mo tenei taha, he roia ano mo tera
taha. He aha te pai ma te roia, kia
mutu wawe ai, nga whakawa. ? Ka
roa te whakawa, ka tupu nui haere te
utu mana. He aha te mea hei utu
mo te roia i ana mahi ? Ko te when-
ua anake. Pera ano me te hunga e
tautohe ana mo tetahi tio. Ka roa te
kakaritanga, a, mutu iho ana, riro aua
ki tetahi taha, tetahi o nga anga; ki
tetahi tuha, tetahi o nga anga; heoi,
ko te kiko tonu riro ana ki te roia.
Ko nga Kai whakawa o nga whenua
Maori, kaore e tino pai, ki to matou
whakaaro ki nga roia pakeha, e haere
aua hei roia mo nga whenua tautohe a
nga Maori, nga whenua papatipu.
Otira, na nga Maori tonu te hiahia.
I te Kooti i Kemureti, i Waikato, i te
whakawakanga o tetahi whenua ko
Waotu-ki-te-Tonga, kua mutu te mahi
a nga roia pakeha, ko nga Maori tonu
kei te whakahaere. Na, e whakaaro-
hia ana i nai a nei, tera nga roia o
haere a muri atu i runga i nga ritenga
mo te taha ki te utu mo ratou, kua
whakatakotoria e Te Makitanara Tim-
uaki o nga Kaiwhakawa o te Kooti
Whenua Maori. Penei: Mehemea te-
tahi papa whenua ka whakawakia, na,
ka pataitia, era e hia nga ra o whaka-
watia ai tana whenua. Ka kiia pea,
kotahi wiki pea. Na, ka whakaritea
ki mua te utu, mo to wiki kotuhi e
mahi ana aua roia, e mea pauna. Na,
ki te nuku atu nga wiki e mahi ana
aua roia, kaore he utu mo aua wiki
ke utu—ko taua utu anake i whaka-
ritea i te tuatahi. Ka nui te whaka-
miharo a nga Maori o Kemureti ki
enei tikanga pai a Tiati Makitan-
ara.
Kua kitea e te tahi pakeha, i Ohine-
mutu, tetahi manu, kotuku, a hopun-
gia ana e ia.
Kei Akarana te Kawana hou o Niu
Tireui, o matakitaki ana nga wahi o
koua. Kia tae utu atu a ia ki Waikato
ki Peiwhairangi, katahi ka hoki atu aia
ki tona kainga ki Poneke.
!
• Hei te Taito te kau ma wha o nga
ra o Hune e haere ake nei, ko te ra
tena i whakaritea ai mo te huihuinga
i i nga mema o te Paremete, ki Poneke,
ki te whakahaere i nga tikanga o te
Paremete mo to Koroni o Niu
Tireni.
! Tetahi korero hou no Ranana, to
. ' tino taone o Ingarangi, e mea ana kua
tae atu ki reira tetahi tamaiti wahine,
ko Karao te ingoa he huruhuru katoa
! tona kiri, tona tinana katoa, mo te
pito waero ano e piri ana ki tona tin-
ana. Ko taua tamaiti no tetahi iwi
huruhuru o Inia. Ko te ingoa o ta
ratou whenua ko Raahi. E noho ana
taua iwi i raro i te mana o te Kingi o
Haiama [Siam. ]
; Hei te Taite te rua te kau ma wha
o nga ra o Mei, 1883, Ka tu te purei
hoiho i Makaraka.
Ko Kuini Wikitoria, kei to ahua
mate, i pahika tona waewae, i te piki-
tanga atu ki runga ki nga ruma o tona
whare. Whakaaro ana ona takuta e
kore pea o tino hohoro tona ora.
He kupu atu tenei na matou ki o
matou hoa Maori, ko nga tangata
katoa e whai whenua ana o hiahia aua
ki te reti ki te hoko ranei, he mea tika
ano, kia tuku panui ki to nuipepa kia
mohiotia ai e te katoa. Ahakoa he whe-
nua, he aha atu ranei, e hiahia tia ana
ki te hoko, he mon pai ano hoki kia
ata whakaatutia i roto i nga panui. Na
Ko enei kupu i ram iho noa no
tetahi nupepa o rawahi e pai ana kia
ata whakaarohia e etahi utu tangata
ke i nga tangata mo ratou nei aua
kupu i tuhia ni hoi tikanga mo ratou
ara; —-
" Ko Makaari ( e tangata matau-
ranga nui no Ingarani) e ki ana Ko
to mahi panuitauga taonga i runga i te
mahi hokohoko e rite ana ki te ma-
maoa whakahaere mihini—ara ko ia
te mea pana i te mihini i huri ai ko
to take hoki tena o rongona tonutia
ana i nga koroni nga ingoa o o taua
hoa i tera taha o te moana me o ratou
taonga e whakahuatia tonutia ana (ara
nga hou o tera whenua o Amerika):
ko nga kupu a te hunga whakahe ki
te mahi panui taonga, mate tonu ana i
to mahi e tia hoko nei te tangata i nga
taonga e panuitia ana e te kai hoko.
*
|
|
4 4 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883.
ko te tangata e hiahia ana kia riro ona
taonga me kimi ia i etahi tangata
hei tango; a, ki te mea ka panuitia o
ratou taonga e nga tangata nanga me
nga tangata hoko, tera e nui he tan-
gata i etahi wahi hei hoko. Me tohe
tonu to tangata ki te panui i ana ta-
onga, no te raoa e tokomaha ana nga
tangata e tauwhainga ki a ia ki runga
ki te hoko—ka noho puka ia, katahi
ka raru. "
Kua tae mai kia matou te panui a
Arona Kaihau ki nga hoa Maori,
Pakeha, o nga awaawa o Turanga e
whakahe ana ki tetahi whare raihana
paura. E mea ana a Arona ki te kino
o to mahi o taua whare, ki te homai i
nga hota nama 6. E ki ana a Arona,
he mea whakahanumi te hota i roto i
nga peeke; kanui rawa atu tona pouri
mo taua mahi na reira e tukua mai
ana e ia tana panui.
Kaore matou e pai ki te whakahua
i te ingoa o te hunga no ratou taua
whare raihana, no te mea kaore etaea
e matou te kimi i te tika, i te he ranei
o taua korero. Heoi, ko te whaka-
tauaki tenei a te Pakeha, ki te tangata
e hoko mea aua, " kaua e hokona
tetahi poaka mehemea ana kei ro
peeke, " ara kia huakina rawatia te
waha o te peeke.
Kua mate a Takena Makai, te
pakeha i noho i Kaiariki raua ko
Umukapua. I mate atu i Poneke.
Ahua mate ana ia i tona haerenga atu.
ko tana mate he tino piwa kino rawa
atu.
Ko nga tangata mataoe i te whenua
o te Wiwi e rua te kau ma waru mano.
No te 23 o nga ra o Apereira i tae
atu Te Parahe, minita mo te taha
Maori ki Parihaka. No te rua te kau
ma ono o nga ra i tae atu a ia ki
Opunake Notona taenga atu ki reira,
ka haere mai nga Pakeha o taua ka-
inga ki to whakahei i a ia. He mihi
anake a ratou whaikorero ki a ia.
I te pootitanga a nga kai pooti o te
kauti o Kuki i te te kau ma rima o
nga ra o Mei, ko te tino nuinga rawa-
tanga o nga kai pooti o te Kauti
katoa, i pooti ratou mo te moni te ko-
tahi te kau mano, e toru rau kotahi te
kau ma ono pauna (£10, 316); ki a
tukua hei utu mo te hanganga me te
whakapaitanga o nga rori i roto i te
takiwa o Turanga. Mea ake ka riro
mai taua moni ki te kaunihera, hei
utu mo nga kaimahi o nga rori.
No te hokinga pai o Hirini Tai-
whanga i Ingarangi, kati, kei te mahi
pitihana aia i naianei, hei tuku atu
kia te Kuini: kei te tuhi tuhi nga
Maori i etahi takiwa o ratou ingoa 1d
taua pitihana. E ki ana ratou kua
takahia nga ritenga o te Tiriti o
Waitangi.
|
|
5 5 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI. 22, 1883.
ratou katoa. I tetahi kainga ano i
Timaru, i mauria nga tane, nga wahine
me nga tamariki i runga hoiho i wae-
nganui po. He nui nga taonga i mate,
nga kau, nga hoiho nga hipi. A
mutu ana te rere o te rei riwei i
Oamaru puta atu ki Akaroa.
Rota Waipara.
Kua hemo a Kota Waipara, he
tangata Maori no Turanga, No Ngai
ta kete hapu a ia, no Rongowhakaata,
Boa noa atu tona takoto tanga i te
mate, i nua o tona hemonga atu, No
te Haterei te 19 o nga ra o Mei, i
Makaroro i mawehe atu tona wairua
i tenei ao, He tuakana a ia no Noa
Whakaatere he tangata pai a ia,
He tangata piri pono a ia kia te Kuini,
no te timatanga rano, taea noatia ki
te ra o tona matenga; ko nga Pakeha
e mohio ana kia ia, ka nui to ratou
mihi kia Rota; ka nui hoki to ratou
pouri i te rongonga i tona mate.
Te Kautitanga o nga Tan-
gata o te ao-
Ko te kauti tanga tenei o nga tan-
gata katoa o te ao: —
Oropi...... 815, 929, 000
Ehia......... 834, 707, 000
Awherika...... 205, 679, 000
Amerika...... 95, 495, 000
Aatareiri me nga motu 4, 031, 000
Inga kainga tino maka-
rari rawa atu o te
ao nei (Polar regions) 82, 000
Hui katoa 1, 455, 923, 500
I ki ia ana e nuku haere ana nga tan-
gata o te ao katoa i runga i tenei ri-
tenga, e toru te kau mano tangata
(30, 000) i ia ra i ia ra.
He reta tenei na Wetere te Rere-
nga ki tetahi nuipepa Pakeha i Wai-
tara, Taranaki: " Mokau, Mei 5,
1883. Ki te kai perehi o te Nuipepa
i Waitara Panuitia enei kupu aku i
roto i to nuipepa, kia kitea ai e te ao
katoa. Kati. E nga hoa! nga
tangata o tenei porowini, i Mokau
putaatu ki Patea. He mea pai, mehe-
mea ka haere te tereina, ara te reiri-
wei i roto i o tatou takiwa. Mehemea
ka whakaae koutou ki tenei, ka tau-
toku koutou nga rangatira i roto i o
tatou porowini i Mokau Urenui, Wai-
tara, Taranaki, Manutahi, Waihi,
Hawera puta ata ki Patea. Heoi
ano.
NGA RETA TUKU MAI.
KI TE KAI TUHITUHI o TAKITIMU,
EHOA, —Utaia atu taaku reta ki runga
i a koe, Kimihia atu tooku uri me
kore i te motu nei e tioho ana, Ki te
kitea me whakahoki mai te korero ki
a au. Tona ingoa ko Whaitiri, I riro i
nga mahi ona mata, A, ki te whai
uri ia, maua o whakaatu mai ki
a au.
HENARE RURU,
Uawa, Mei 5, 1883,
KIA TE KAI TUHI TUHI o TAKITIMU,
EHOA, — Tena Koe, Tenei nga
korero o TAKITIMU ka tae mai kia
•matou.
Kaore au e mohio ki tenei kupu i te
kotahitanga o te Pakeha raua ku te
Maori. Kai te rere ke a te iwi mohio
a te Pakeha ana tikanga kei te he
noa te Maori, he iwi mohio kore
hoki.
HIRINI AHUNUKU.
KIA TAKITIMU.
TENA Koe. E tohu haere nei koe i
te pai ki te iwi Maori. He mea atu
tenei kia koe kia ata whakatere ia
koe.
He rangi tenei TAKITIMU. E, ki
ata tohu ra i a koe, kei mahue noa i a
koe te kapititanga o Rangi raua, ko
Papa. Heoi
HAPI KAHU.
Marahea 13 o Mei, 1893.
KI TE KAI TUHI TUHI o TE WAKA
NEI o TAKITIMU.
Utaina atu enei kupu aku hai
utanga. Eke mai ra! E te iti! E
te rahi! Ki runga i te waka, nana
i uta mai te wananga, me te atua o
koutou tipuna, ara, a Kahukuwa, he
mea whakamiharo no a tatou
tipuna i o ratou ra. Waihoki, ko
tenei, he mea whakamiharo kia tatou,
tenei waka; kia rongo ai tatou i te
korero.
E ki aua ko te whakatauki " Patu
ai Tahatu o to Rangi; waiho Tanga-
taharewa, kia haere ana kia rongo ai
i te kupu korero.
Heoi,
HONE PAERATA,
Turanganui,
Mei 17, 1883
Ki te kaituhi o nga ritenga o te
Waka e huaina nei ko TAKITIMU.
E hoa tena koe. He nui to whaka
pai atu o toku ngakau, mo tenei
taonga nui kua puta nei ia koe, mo te
iwi Maori. Ko ta koutou hanga ano
tenei ko ta te iwi pakeha, he whakatu
Nuipepa hei putanga mo nga kupu,
korero ki te iwi Maori. Kei te Maori
ano toua hauarea ki te manaaki i te
taonga mo ratou, Ko to koutou aroha
ki te iwi Maori e wareware noa ana
ia matou. Kati, E hiahia aua ahau
kia tahuri nui mai oku hoa Maori ki
te tautoko i te reo mo ratou, ara, kia
tango nui, ia iwi, ia iwi, o ia takiwa o
te motu nei i nga nuipepa Maori
e mahia aua i tenei motu
He kupu ke enei naku, hei titiro ma
aku hoa Maori, ki te taonga nui ma
atou, ara, nga kura tamariki e akona
nei nga tamariki maori i te motu
nei.
I tae atu au, ki te Kura tamariki
wahine i Hukarere i Nepia. I kite au
i te pai i te ora o nga tamariki o taua
kura, he nui taku mihi mo aua tama-
riki, me to ratou Rangatira wahine. I
tae au ki te kura tamariki i te Aute.
Ko nga tamariki o taua kura e 57, he
tane anake. Erua nga kai wha-
kaako.
He nui te pai o te ahua o nga tama-
riki, te tipu momona; te ahua ngawari
o te kanohi, te ata noho. He pai ta
noho me nga ruma moe, me nga
moenga, me nga kai, me te whare kura,
me te whare takaro, me te pai o te
kainga me te pai o nga whakahaere o
te kura.
E wha aku ra tuturu ki taua painga
kura noho ai. Kahore rawa au i rongo
i te tahi kupu kino i te waha o nga
tamariki, kahore ano hoki e na te
ringa o te tahi tamaiti ki te tahi, he
nui te mate oha o nga tamariki ahua
kaumatua ki nga tamariki ririki o
ratou.
E karakia ana ratou i te ata i te
ahiahi. E whakawhetai ana i nga wa
e noho ana ki te kai, i nga haerenga ki
te moe.
He nui atu te matauranga o nga
tamariki i roto i tenei Kura, he nui
hoki taku whakapai ki to ratou mahita,
me te mahita e raro iho.
Na te Wiremu Hamiora tenei Kura
i whakatu hei painga mo te iwi Maori,
ara na ratou ko nga Rangatira Kau-
matua o Ngatikahungunu, he mea
tuku e aua kaumatua taua whenua
Kura, ki taku rongo ia.
Ko nga tamariki kei roto o taua
kura, no te takiwa o Ngatiporou, me
Hauiti, e 24, no te takiwa o Akarana.
tae atu kia Nga-puhi e 6 no te Wairoa
|
|
6 6 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI 22 1883.
• 4 he hawhe kaihe anake. No te
takiwa o Heretaunga 18 e wha he
pakeha i roto i tenei 18. No Whan-
gaparaoa kotahi, No te Waipounamu
e 4 he hawhekaihe anake, Huihui
katoa e 57 o,
E hoa ma, e aku hoa Maori! kia
kaha te awahina i nga kura Maori
katoa i o koutou takiwa katoa; a, ko
te tino kura hei tukunga atu i nga
tamariki ko te Aute, ara, ko te mea
tika me matua ako nga tamariki i nga
kura o ia wahi o ia wahi kaua e tukua
matapotia atu ki taua kura.
Heoi nei aku kupu, ko taku whaka
pai ki te kura o te Aute me nga
whakahaere o nga kaiwhakaako,
Na te koutou hoa
PARATENE NGATA.
RAROTONGA.
He korero no Rarotonga tenei. He
mea tuhi atu ki tetahi nui pepa o
Ingarangi e tetahi pakeha mohio o
Rarotanga; he tangata mohio ki nga
korero tara o taua motu me nga korero
o nehe ra. E rua te kau ona tau e
noho ana ia i reira. Na, e ki ana ia
ko te Rangatira tuatahi o Rarotonga,
ko Tonga tona ingoa. Tetahi korero
mo taua Rangatira koia tenei. I te
takiwa i timataria tona mana ki runga
ki taua motu ara, i whakatutia tona
rangitira tanga, i whaka ritetia e ia
tetahi wahi mo tona torona, i te pu-
take o tetahi rakau nui, he tamanu te
ingoa. Kei raro i te rakau to ratou
huihuitanga, ko Tonga ratou ko ona
tangata, ki taua runanga, whakarite
tikanga mo taua motu. I raro i taua
rakau tetahi pohatu, e waru puutu
te roa, e waru puutu ano te tike tike,
e waru putu ano te whanui. Ko te
torona tenei o Tonga, ara ko tona
nohoanga. Na, muri iho i tenei, ka
mate taua rangatira, a Tonga. Na,
haere rawa atu nga tangata ki te pu-
take o taua rakau, kaore tahi te
pohatu i reira ara, ki ta ratou ki, kua
riro taua pohatu i o ratou atua. Na,
muri iho o tena, ka ki nga tangata, ki
te hinga taua rakau ka kitea taua
pohatu i roto i taua rakau kaore he
rakau nui atu i taua rakau i
runga i taua motu, te tike tike,
te whanui. E rima te kau puutu te
ruritanga o te putake o taua rakau.
Ko nga tau o taua rakau, e ono rau
(600). Na, i te hingana, o taua rakau
i era tau kua pahure atu e rima tau na
tetahi hau nui i pupuhi ki raro, na,
kania ana taua rakau, aue ! Ki tea
ana i roto, ara, i roto i te puku o taua
rakau, e toru to kau puutu i runga
ake o te putake, taua pohatu ra e
tokoto ana, ara te pohatu i kahakina
atu enga atua, te Torona o Tonga,
NGA WAEA TUKU MAI,
AREKIHANARA,
IHIPA.
Mei 1, 1883.
Kua tae mai nga korero, e ki ana,
kua puta te tetahi wahi o Ihipa, ko
Pota Heiti te ingoa, he wahi tuunga
Kaipuke, Ko nga tangata e noho
ana i taua wahi ko te iwi Karaki, na,
whakatika ana mai, tetahi iwi ano o
taua kainga ko nga Arapi, ki te patu
i te Karaki, a patua ana nga Karaki, i
ki ano hoki nga Arapi ka taka kinotia
e ratou nga whare karakia o te kariki.
Tokorua o te karaki tino mate rawa,
e toru te kau i tu-a-kiko. Tera pea
e nui atu nga mea e tono kohurutia o
te karaki, engari, i waho atu i te ngutu
awa nga kaipuke manuao, erua, me
nga hoia, rae nga herama hoki a Te
Kuini i runga. Na, haere ana ratou
me a ratou pu repo ki uta ki te
awahina i to iwi karaki, ua oma ana
nga Arapi, mutu ana te whawhai.
WHANGANUI.
Kua tae mai te waea no Whanga-
nui e ki ana, kua tukuna atu tetahi
tangata Maori, ko Hata Rio tona ingoa
ki te whare herehere, mo nga marama
e ono ki tetahi mahi kuru kohatu i
reira. Ko te take i tukua ai ia mo
ana korero teka i roto i tetahi wha-
kawa. Na, te Hupirimi Kooti taua
whiunga nao tona hara. Ko te Huri
ko Te Kau ma rua, nana i whakatau
te he, he Maori katoa.
Kua tae atu te Paraihi Minita mo
te taha Maori ki Whanganui. E ki
ana e ahua mate ana a ia
AKARANA.
Apereira 3O, 1883.
I te tahi hui a Ngati-maniapoto i
tu ki Te Kuiti, Waikato, kua oti ta
ratou whakaae tanga kia tonoa atu a
Wahaniu, ki Poneke ki te Paramete,
kia whakaatu atu e ia ki te Kawana-
tanga, o ratou whakaaro, mo etahi
tikanga hou, kia hangaia, hei ture mo
te whakawakanga i nga whenua Maori,
e te Kooti whenua Maori.
Nga tamariki a Kapene
Winiata.
Tera pea e mohio ana nga kaumatua
Maori ki te ingoa o Kanara Winiata
o Akarana, i era tau i mua ra kua
pahure atu. Na, e ki ana nga nuipepa
pakeha, i runga i te matenga o tetahi
tipuna n taua hunga a Winiata, e riro
ana ki nga mokopuna etahi miriona
pauna moni. Tetahi o taua hunga,
marena ana a ia ki tetahi wahine
Maori, a, no te mutunga o tona mahi
hoia, i hoki mai a ia i Ingarangi, ki
Niu Tireni, kia noho raua ko tona
wahine Maori, i Takapuna e tutata
ana ki Akarana. A, noho tonu iho a
ia i reira raua ko tona wahine taea
noatia ki tona matenga atu; ko nga
tamariki hawhe kaihe, e puta ana i
runga i ta raua marenatanga ko tona
wahine Maori, a, riro ana, ki ana
tamariki kotahi miriona pauna moni,
a te tipuna Pakeha a to ratou papa a
Kapene Winiata,
Te Marenatanga & te
tamahine a Raniera
to Heuheu raua ko
Hone Paputene.
I TE whare karakia i Kaiti, Turanga,
i taenahi, te Mane te 21 o nga ra o
Mei 1888, i marenatia ai a Miria Tu-
roa Heuheu, te tamaiti matamua a
Raniera Heuheu raua ko Henei Heu-
heu kia Hone Paputene, he rangatira
hawhe kaihe o Tokomaru. He tamaiti
rangatira a Miria no Rongowhakaata;
he tamaiti pai ano; he ata noho; a, i
ata marenatia ai i runga i nga tikanga
o te Ture; ko to matou kupu kia ora
tonu raua, ko te wahine ko te tane i
raro i te mana o to tatou Atua.
Kooti o te Komihana
arai i nga hoko he
(I TE AROARO O TE PUUTU
KOMIHANA. )
RUANGAREHU RAUA KO NGAKOROA
PORAKA.
I kawea atu i te Mane te 21 o nga
ra o Mei ki te aroaro o te komi-
hano te pukapuka hoko na Hirini
Tutehaa kia Pirihi Tutekohi, e ona hea
i roto i Ruangarehu raua ko Ngakoroa,
kia tiwhiketitia e te komihana.
I tu ko te Makitukara, mo te taha
kia Te koti, pakeha, ki te whakahe mo
runga i enei take, ara, te tuatahi; kua
oti te ki a tera komihana a te Paraihi,
kaore ia he whakaae ki te whakamana
i taua tukunga; tuarua, kaore i tu-
kuna atu kia te Koti he pukapuka
hei whakaatu atu ki a ia, e kawe ana
ano, taua tono ki te aroaro o te komi-
ana. Tuatoru; kihai rawa te Koti e
whaitakiwa ki te whakahe ki te tono
ki te komihana; engari, no muri
rawa i te whakaaetanga a te komihana
kia tuhi tuhia tona tiwhikete, katahi
rawa a ia ka rongo.
I tu te Keni roia mo te taha kia
Perihi Tu te kohi.
I ki atu a ia, kua tureiti a te Koti ki
te whakahe, no to mea, kua oti to
|
|
7 7 |
▲back to top |
TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883 7
whakaaetanga a te Komihana ki te
tuhituhi i tana tiwhikete hei whaka-
ana i taua tukunga a Hirini Tu te
•aa ki a Pirihi Tu te Kohi,
I A, whakaae ana te komihana ki ta
Keni i ki ai no te mea, kua pa-
ka ake te takiwa mo te tuku panui e
whakahe ana ki te whakamananga i
Iua pukapuka.
I Otira e ahei ano te Koti te kawe
u i taua mea ki te Hupirimi kooti
whakawa ai.
Ki o matou hoa o Ngatiporou i te
Hone o Kihipone i enei ra—ko nga
tangata katoa o koutou iwi, kaore ano
tae mai ki te Tari e TAKITIMU,
e haere mai ki te tango i tenei nui-
, i mua i a koutou hokinga atu.
1
1 PANUITANGA.
KI AKU HOA
KAI MAHI TUMERE TENA
I
i Koutou,
I Kia mohio koutou, e mahia ana 9
lu tetahi whare ki Whanga Ko te
tangata e hiahia aua ki te maihi tumere
ne haere mai ki te
ITARI o TAKITIMU
Kihipone, whakaatu mai i a koutou
tu, Kei au nga mea katoa.
I RAWIRI KARAHA,
i 15 Mei, 1889,
KAUNIHERA O TE KAUTI
O KUKI,
HE panuitanga tenei, e whakaatu
atu ana ko Hemi Nikora, kai
If awe meera, kua whakaturia a aihe Kai
Rehita Kuri mo te takiwa o te Tai
Rawhiti,
HONE WARENA,
Kaituhituhi mo to
Kauti.
17 Mei, 1883.
KO TERIWARA MA.
KAI HOKO MITI.
Nga wari atu te utu mo te
KAU
Mo te
HIPI
Mo te
POAKA
I nga whare penei katoa o te taone o
KIHIPANE. 16
KUA whakaturia nga tari hei rehita
i nga kuri i enei wahi kua whaka-
huatia i raro iho nei.
Tuparoa: Ko te whare o Mirina te tari
Tokomaru: Te whare o Teone Tirima
Taoroa s Te whare o Hori Waiti
Puatai Te whare o Hemi Whitiera,
Whatatutu: Te whare o Paraki Aata
Kihipane: Te tari o te Kaunihera o
Kuki.
Na, kua whaimana nga Kairehita
kuri ki te patu i nga kuri e kitea ana,
kaore i rehitatia kaore e mau kara ana
mo te tau 1883. No ko nga tangata
no ratou nga kuri kaore ano kia rehi-
tatia ka hamenetia ratou,
Kaore he whakaatu ke atu kia ratou
ko tenei anake. Heoi,
KA HONE WARENA,
Kaituhituhi mo te
11 Kaunihera o te Kauti.
J. E. HIKANA
PEKI ROHI.
KAIHOKO Paraoa, Rohi, Keke,
He whare e tina ana ki reira nga
tangata,
Me haere mai koutou ki reira tina
si.
He ngawari hoki te utu. 15
KO H. PURUHU
KARAITONE RORI,
KIHIPONE
Kaihau ga tera hoiho, kakahu hoiho,
ara hoiho,
E ahei ana a ia te hanga i aua tu mo
tatoa, i runga i to tono a te tangata a.
Tana hanganga i nga mea pakaru,
te pai, he hohoro,
Me moni tonu 14
POATA ME KOROWHATA,
KOMIHANA WHAKAHAERE WHENUA,
Kihipane. 18
KO KENANA.
PIIHI TIRITI, KIHIPONE.
Kai whakahaere tikanga mo nga
Whenua Maori.
KIHIPONE HOTERA.
KO A. ARANAKI
He paparakauta pai tenei mo nga
tangata Maori. He pai rawa te kai
o tenei whare, me nga moenga hoki.
Ko te Toa ngawari, te utu mo.
TE TAPUTAPU KO TE TOA O,
H. •
He Paraoa, he Huka Hi Ti, me nga
mea pera katoa he Kakahu mo nga
tamariki, wahine, tane, he Hu hoki.
KIHIPONE
WHARE HOKOHOKO TAONGA,
PAPARAKAUTA
I MARAHEA
TAI RAWHITI.
|
|
8 8 |
▲back to top |
8 66 TAKITIMU, TUREI, MEI 22, 1883.
KI TE IWI MAORI
O TE
Takiwa o te Tai rawhiti
EHOA ma Tena Koutou.
He Panuitanga tenei naku kia
mohio ai Koutou.
Ko nga tangata katoa, e hiahia ana ki te tuku panui, mo to ratou whenua e hiahiatia
ana ki te reti, ki te hoko ranei me tuku mai ki te tari o
Kia perehitia ai. Ngawari ana te utu,
Mo nga hoiho, kau ranei kei te
ngaro, me tuku panui ki
TAKITIMU
Kia kitea ai e te katoa.
Koi wareware Koutou
WHARE PEREIHI TARI O "TAKITIMU, "
PIIRI TIRITI KIHIPONE,
PANUITANGA.
KO ahau ko te Naera Tauwehe,
he marena toku kia Maraea
Harua o Turanga. Kua karauna kar-
aati ia ki tetahi piihi whenua ko
Papatu. Kua hokoa e ia tona hea
kia Piripi Paana. Kaore au i whaka-
mana i tana hoko. Kua whakaaro ano
au ka haere ano au ki runga o taua
whenua mahi ai, i runga o toku kore
kaore e whakaae ki tana hoko,
Na,
TE NAERE TAUWEHE,
Kihipane, Mei 17, 1883.
T A K I T I M U.
KI O MATOU HOA MAORI.
KO nga tangata katoa e hiahia ana
ki te tuku mai i nga panui kia
perehitia, ki te tango ranei i tenei nui-
pepa me tuhi ratou kia,
TAARE WEPU,
Tari o TAKITIMU,
Hiri Tiriti, Kihipone.
TE UTU MO TAKITIMU,
KO te utu mo TAKITIMU E TORU
HERENI mo te Koata ara mo
nga marama etoru. Ka tukuna atu
te niupepa i te Meera ki te tangata e
hiahia ana me ka tukua mai e ia ana
moni kia
TAARE WEPU,
Kihipone, Turanganui.
Printed and published by the proprietor