|
loading...|
|
Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 4. 22 August 1895 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
NO.'4| MAUNGAKAWA, CAMBRIDGE, WAIKATO, NEW ZEALAND, AKUHATA 22, 1895.
Te paki o Matariki.
—————:o: ——— -—
KA TAKOTO TENEI PAKI MO AXE AKE TONU ATU.
MAUNGAKAWA, AKUHATA 22, 1895
TENA ra to hanga, e te matauranga,
e noho toitu maina i roto i ia ta-
ngata iti, i ia tangata rahi, e noho mai
nei i nga marae ote Ao. (Ara,) nga
Kanohi e titiro ana, nga Taringa e puare
ana. me nga Whakaaro e haere ana ki te
arahi i te Tinana ki a tupono ki te Ora, ki te
Mate ranei, ki te Tika ki te he ranei; ki te
Marama ki te Pouri ranei.
Tenei te (reo) te wawara nei i roto i te
Hauauru, mehemea ano he (ao-o) Na te
Kuri i te kainga mahue; Ano te rite
ngau ana ki roto i nga Iwimokai o nga
Uri o Tiki: "Tiki i ahua mai i Hawaiki"
No te maahatanga o te (reo) e wawara
nei, katahi ka tino marama te A hua; ka
papaki kau ki te Uma, ka titiro kau ki
tetehi pito :— "Katahi ka puta te mihi."
Taukiri koe e tenei hanga, noho ke mai
ana i te Hauauru, i te Tonga, i te Mara-
ngai, me te Hauraro. Ko wai ra hei wha-
kaaro, i nga Iwi ka poto mai ra ki te
Herehere, e hopuhopukia mai ra i te
Hauauru.
Koia nei koa e nga matauranga e noho
maina koutou i o koutou whare. Ko te
ringa anahe te pare ana.
E koutou o hoa ma E tangi mai nei!
e Aue mai nei, e kore e taea e ahau te
whakaaro atu to koutou Auetanga; ko
ahau anahe tenei. Me pewhea ra koutou e
ahau ? " Me penei pea'' Haere, a, ka rite.
te hiahia, ka hoki mai ano ki to tatou
Tikanga.
TE HUINGA RANGATIRA,
KI
MAUNGAKAWA.
——*——
Ko Etehi enei o nga korero a te Huinga
Rangatira i hui nei ki Maungakawa i te
2 o nga ra o Mei ka mahue nei, Ko nga
korero o te 8 o nga ra o Mei ko ena kua
puta atu nei, i te Pepa o te 14 o ngara
o Hune, ka mahue nei.
[ Mei Taite te 9 o nga ra,]
Ka Hui ano ngu Iwi ki te Marae, ku mu-
tu te Karakia, ka tu ko:—
TUTUA TE NGAKAU— Tena koutou
i te Ata nei. Te mea i tu ake ai ahau u Pe-
te, he whakaaro atu mo to kupu o nanahi ra
mo ta tatou Tamaiti ka haria pewheatia
ranei ta tatou Tamaiti ki reira ? Ko tenei
anahe kia takoto marama mai taua kupu
ra.
PETERA TUKINO:— E Tika ana to
Patai, mo taku kupu, i penei taku kupu
i nanahi, me tuku mai te Tamaiti na ki
roto i nga Upoko maha o nga Motu e rua
nei, Ara, ki te ingoa nei ki te kotahi o nga
Motu e rua, ki konei ia tu ai, i tohu ano
au mo tenei e rere nei, ko te Tiriti enei o
Waitangi, ko te karanga a tenei He Ka-
wanatanga motuhake.
nei o Aotearoa me te Waipounamu, i te
tuunga o te Tamaiti nei rite tonu ano ia ki
tana Paapa.
Otira ko te mate o te Motu nei i tima-
ta mai ano i te Tiriti o Waitangi, me te
ora i timata mai ano i reira. Otira ki taku
mahara kaore he mate i raro i te Tiriti o
Waitangi, He Tuunga pai te nei mo te Ta-
maiti nei, o penei ana taku, mana tonu e
titiri mehemea kite kore ia e pai heoiano.
kaore hoki au e penei atu ka hara ia i ru-
nga i tana kore e pai, koi nei taku kupu.
TEWHEORO:— I ahau ka tu ake nei,
ki runga, kia marama marire mai ta kou-
tou whakarongo mai i aku kupu ka whaki a-
tu nei, mo te takoto mai o nga kupu o nana-
hi, i Penei, i mate a Pikiao, me Rangi-
wewehi, hei utu mo tana mahi ano. Kia
marama marire, i Puta ano taku kupu i
nanahi, i kona au matou nei ko oku hoa
i muri iho i tena ka ora ano au, Hokona ana
e ahau taku Whenua, Ruritia ana e ahau,
no te rironga o taku Whenua, te Hoko na-
ku nei ano hoki i Hoko, katahi a a ka ma-
hara, kua mate au, naku nei ano hoki ta-
ku mahi moku ano, katahi au ka titiro atu
kia Pikiao raua ko Rangiwewehi, engari ra-
ua i mate tika, ko ahau i mate he noa iho,
katahi au ka uru ki te Aue nei, te urunga
atu uru hee, ki hai nei i tika te urunga atu,
hei utu mo to Kuri Paengahuru, i mate a
Pikiao raua ko Rangiwewehi, i te mate o te-
motu nei He mate tena, e mate ana ki te
Oati, a na te mahuetanga katahi nei ka
tino mate, ko toku mate, i mate He noa-
iho i runga i toku Hiahia ki aku Ruri me
aku Hoko te tukunga iho ko ahau ano.
aue kau ai ahau, te tukunga iho naku ano.
Mo tenei kupu na o nanahi e 5 ano o
Tau, e whakahaere, ana ka 34 nga mano o
nga tangata kei tena taha, Maku e penei
ake, ko etehi o ena tangata na tenei taha,
Tena i ana, Mehemea hoki ki te haere te-
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
nei pena i tena e haere na, akuanei ko nga mea
kei roto i tena, ka poto mai ano hoki ki roto i te-
nei He whakaaro noku, tera pea e puta ke he
mahinga ma taua, i te mea ko ahau e noho nei
e kore pea e noho ki te Rau, koia au i mea ai, kei
waiho tenei hei Hurihuri ma to ngakau.
Kati me hoki taku whakamarama mo te Tama-
iti nei, Taku whakaaro, kua oti noa mai to wha-
kaaro i Rotorua, (penei) me hari ki a Ngapuhi
te whakaotinga o nga Huihuinga o te Motu nei.
He patai naku, me pewhea ianei ahau ? I te
mea kei taku mahunga tonu te ringa o Ngapuhi
e pupuru ana, koia nei ahau i patai ai, me pewhea
ahau? Tika, tika rawa o kupu e korero nei koe
mo te kotahi o nga Motu e rua nei, ko te whai na
hoki tena a tenei taha, ki a pena tonu i o kupu
na he tikanga mo nga Motu nei. Titiro marama mai
ano koutou ki nga kupu e korerotia atu nei e ahau
kua korerotia e ahau i nanahi, ko te kupu tenei a
Ngapuhi kia Tawhiao He reta tonu, He tangata
tonu? Hoake ki te Tiriti o Waitangi, tenei he tao-
nga mou ko te Kotahitanga, ko ahau ano tetehi i
haere maua ko Tawhiao, te taenga atu ra ki reira.
ko te kupu mai tenei kia Tawhiao, Haina mai ki
te pukapuka nei, engari ko to ingoa Kiingi whaka-
rerea atu, Heoi ka hinga i konei tenei taha, ko te
Hokinga mai nei o Tawhiao, ka whakaarohia ko
tenei e tu nei, ko tenei anahe te mea e whakaarohia
iho nei. "ka riro atu, ka oti au ki to Haina ka-
tahi au ka kawea e koe kia Ngapuhi, no reira au e
whakamarama atu nei kia koutou, me Pewhea
ahau, ka haria nei e koutou ki reira ? Koia, nano
nga tikanga e korerotia mai na e koe, kaore i raha-
ki ke atu, engari mo te kupu a Petera, nei me tango
pewhea atu ra te Tamaiti nei whakina noa tia mai,
Hei mea, hei aha, hei mana, hei Pewhea ranei.
PETERA: — Kaore koa e Mai mo te kupu a Ta-
whiao i mea nei ki te Tiriti o Waitangi, koiana koa
te mea i ki atu ai, kia whakatahia mai te Tamaiti na
ki runga ki nga Upoko maha, koi nei ano, ko te mea
ano e mohiotia iho nei, ko te kotahi ano o nga mo-
tu e rua nei, ehara i te aha, i te aha, ahakoa
pewhea atu kei a ia tonu, pewhea ranei te ahua kei
a ia tonu, hei aha koa koi nei, otira i Penei atu
ano ahau i nanahi tena koa tino homai ano tetehi
mea marama ma tatou, kaua e purutia atu e koutou
He kupu tena kei te kaha ake i taku ngakau, me
hemea kei a koutou e takoto ana tetahi mea mara-
ma, tena, Homai, kati ta koutou pupuru mai, wha-
katakotoria tonutia mai, ki waenganui nei.
TE WHEORO:— E tika ana to tono mai i ta
tenei Taha, He whakaatu taaku kia hohoro te mo-
hio o tetehi taha, o tetehi taha, Koia nano nga
whakahaere Puta, puta, puta, Kati na to kupu
maina, me hoatu ta tenei taha, Ae, Tena Homai
o Haina ki ahau, kia Hoatu e ahau te Tamaiti nei
hei whakamana i aua Haina, Homai ki au i tenei
ra, Homai ki Waenganui nei.
TE HEUHEU:— Mehemea nei e wareware ana
tatou ki nga korero o nanahi i penei taku korero,
e korero ana a te Arawa i tona urunga ki te Kota-
hitanga, i tono ahau i nanahi mehemea he putake
ta tena ta tena, mei whakaaetia mai te ahua o taku
tono, kua mea ahau maku tenei ra, mo tenei e kiia
mai nei kia whakatakototia ki te marae, nga Hai-
na, Koi nei ahau i tu ake ai kei te Ahua wareware
pea ia tatou a tatou kupu o tera rangi, i te mea
kaore ano hoki ahau i whai korero, mo nga tika-
nga o te Kotahitanga.
PETERA TUKINO:— Heoi ra kua takoto mai
ta koutou maku e whiriwhiri kia hoki ake ahau
ki te Whare.
TE WHEORO: — Ae, kua penatia mai e koe
kia hurihuri marire koe e pai ana, Taku tu ake mo
tau e Heu, Ko tau e korero maina, kua oti noa
atu ena korero i mua ko taua korero he kotahi-
tanga, heoi ano te whakaarohia ake nei ko te tu-
hononga o nga Iwi e pae nei, o Te Arawa, o Nga-
ti Kahungunu o Ngati Porou, o te Urewera, o ia
Iwi, o ia Iwi, heaha kei tau, he pai noa atu tau
kia tae mai a te Keepa, hei reira ka whakahaere
ai i nga tikanga katoa o tena, engari tenei e ko-
rerotia nei, he tuhononga tangata ke tenei, ko tau
e korero maina, kua kotahi noa ake, ko nga wha-
kahaere anake kei te toe.
Tutua te Ngakau, me hiki (ha,) te taima o te
korero Ne Pete— Petera, Ae, me hiki mo Apopo.
[Mei, Paraire 10 o nga ra.]
Ka hui ki te Marae. Ka mutu te Karakia, ka
tu mai ko —
TE KEEPA RANGIPUAWHE:— Taku tu
nga ake i naianei, e hara i te tu tino roa, Engari,
kei te whakahaerenga ake pea ka roa. E tu ake
ana ahau me te whakapai ano ki nga take kua
korerotia nei mo a tatou korero katoa; Kunui te
ata takoto marama, heoi to mea e Aumarotia ana
ko nga Uhonotanga o tetehi ki tetehi. Tena ko te
pu o nga take o tena taha, me nga take o tenei
taha, kanui te pai, mo te hiahia ano o te ngakau kia
taea nga Uhonotanga whakaaro! He mea whaka-
popoto nga kupu o mua tae mai ana ki tenei ra
Me pewhea ra e tupono ai ki a raua? Mo tetehi o
a tatou take, he tauhou a te Arawa ki enei mea
e korerotia nei e tatou. Ara, ki te Kotahitanga.
koia nei tuku mahara: Me haere to tatou tikanga
ki te 34 mano tangata :— I to mea hoki kaore i
i Te Kotahitanga i raro i te Tiriti o Waitangi
me te rure nui o Nui Tireni; e whakahoki atu an
e whangawhangai atu ana. Ko te mea i ngaro
i ahau:— Ko to penei atu kia koutou ka haere
tona ki whea ? Mehemea ka penei, he penei an
me tenei. "Koia taku kupu Nukuhia mai te
Tamaiti ua ki runga i tenei. Ko enei mano kato
me kawe ki reira, ki a mutu rano to kawe; Ko
reira ka titiro mai ai i te tikanga o taku kupu
waiho te (MANA KIA TU ANA,) E hara i te mea e
haere mai aua ki te whakakahore. Kati mehemea
e penei ana tena, haere mai ki konei haere ai; kua
roa te taima e huri ana tatou: Me whakapoto
inaianei, penei me te tukunga mai o te kupu i
nanahi, e hara i te mea marama. No reira he roa
te wa e Hurihuri ana; Koia nei te wahi i hiahia
ake ai ahau ki te whakaatu i enei kupu ki a
tatou. "Heoi ake aku kupu."
No tenei ra ka tu, a Hamiora Mangakahia, ki
te korero i nga tikanga o te Kotahitanga, me tana
Whakamarama i te Hainatanga a nga Iwi ki te
(Kirihipi,) He roa taua whai-korero i nga tikanga
katoa o te mahinga a nga Iwi i uru ki taua Kota-
hitanga, kihai i taoa te tuhi nga whai korero a Ha-
miora. Hikitia ana te korero mo tetehi Ra.
[Mei, Rahoroi 11 o nga ra.]
Ko te ra tuarua tenei o Hamiora, e korero ana
I rokohanga, te Kai-tango korero ki te marae i
tenei tuunga. Koia tenei etahi o ana kupu.
HAMIORA MANGAKAHIA:— "Ki a Ora te
Kiingi." He kupu i wareware i nanahi; Ko te
wa tika ano tera inanahi, hei korerotanga atu maku
kia tuhituhia mariretia ai a tatou korero, ki a
mau ai hei maramatanga mo tatou, ki nga
huarahi e whakahaerea nei e ahau kia tatou ; i te
mea he roa rawa taku korero, ko etehi e mau
ana ko etehi kaore e mau. Koia tenei, no te Tau
1892; Ka tonoa mai a Henare Tomoana, e nga
Rangatiratanga o te Kotahitanga, kia haere mai
kia Tawhiao, me nga Rangatira o Waikato, i tonoa
mai ia ki a haere mai i runga i ta whakaaro
kotahi; I te mea kua kitea ka maha nga hokiho-
kinga o te take nei ki roto, Ko taua tikanga te
putake i haere mai nei a Henare Tomoana, ki
konei:
Heoi kihai i ata mutu te korero a Hamiora:—
Ka tu ko te Wheoro.
M. TE WHEORO: Tenei ahau ka tu atu:
Kei te whakamiharo atu te ngakau ki to kaha ki
te Whakahaere i nga tikanga e korerotia maina e
koe, me o kupu i Whakahaere ai i nanahi. E hara
tenei i te whakahe mou, engari he whakamarama
atu; nui rawa atu to kaha. Kati kei aku kupu
nei pea ka ata marama to titiro mai; Ko koe nano
te hoa o Tawhiao, i korerotia ai o tikanga e korero
maina. Mutu marire te korero atu a Tawhiao,
kia koe i Whatiwhatihoe, ko to ngaromanga atu.
rangona rawatia atu kua tae koe ki te Upoko o te
Motu; i reira koe e whakahaere ana i aua kupu
a Tawhiao, i korero ai kia koe. " E ki ana to
kupu nau a Tawhiao i tohutohu ki nga tikanga o
te Tiriti o Waitangi, Te mahara koe ki to Hoa ki
a Tawhiao, kua tae koe ki te Upoko o te Motu kua
oti i a koe nga Rangatira, ka tuku mai i to whaka-
atu ki to Hoa kia Tawhiao, (ki mai K Hoa kua pe-
nei te otinga o a taua kupu; kore rawa koe i whaka-
atu mai ki to Hoa, o reira a taenoa mai ki a koe e tu
maina, katahi nei ano ka kite atu tenei taha, ko
koe tena, Heaha ranei koe te whakaatu noa mai
ai ki to Hoa i roto i nga rangi i ngaro atu ai koe, ki a
noho marama atu ai tenei taha, kua pena to ma-
hinga i a korua kupu ko to Hoa, koia tenei e wha-
karangona atu nei te ahua o korero, e korero ma-
ina, Kati nei aku kupu atu kia koe.
TAIAHO NGATAI. Te mea i tu ake ai ahau
e hara i te tino kupu rawa, He mea atu ki a koe €
Hami, kati koa hoki tau, me tuku mai hoki ki te wha-
kaaro a te Arawa, ki tenei e tonoa atu nei, koia
ta matou e noho nei, e tatari atu ana i te kupu a te
Arawa, mo runga i a tatou korero, kua korerotia
nei.
HAMIORA MANGAKAHIA Taku Tu ake nei
he PANUI atu i te otinga o te kupu a nga Kau-
matua nei.
TUTUA Me Horipu tonu atu taku Patai, me
Mahue ha e tatou te Ingoa Kiingi noi no ?
H. MANGAKAHIA Kei te tu tonu te Kiingi
i tona Turanga engari e penei tonu ana te takoto
o te kupu a nga Kaumatua nei, Kihai i haere mai
tenei Kotahitanga ki te Turaki •' Mana " engari
ki te Tuhononga.
i te Kirihipi, e kore e homai te "Mana'' e tonoa nei
e te Kotahitanga, ka waiho taua mea hei tiroha-
nga.
RAWIRI PUHATA. Tena koutou e nga Ra-
ngatira kua Huihui mai nei tatou ki tenei wahi.
Te mea i tu ake ai ahau e Hami, moto kupu i puta
nei mo Wiwi, mo Marikena, E pera ana pea to
whakaaro kia pera tatou me era Iwi, kia kaua he
Kiingi mo tatou. Koia nei ahau i patai atu ai.
H. MANGAKAHIA:— Ae, e tika ana to patai,
koi ana hoki te take i tika ai taua kupu atu nei, e
rua nga mea kua tae mai. Ko ta te Kuini o Inga-
rangi, kaore ano i tae mai: — Otira i whakaaturia
ano e ahau nga huarahi o taua kupu, me te kiatu
ano me waiho noa ake taua Ingoa Kiingi, kia Tu
ana, e kore hoki taua Kiingi e taea te whaka-
kahore.
TUTUA:— Koi na te whai a taku ngakau ha-
unga nga whakahaere, ko tenei anahe taku e whai
ana ko te kino o te nohoanga o te Ingoa o ta ko-
utou Tamaiti.
H. MANGAKAHIA:— E tika ana o kupu ka-
ore tahi he He o Tawhiao, engari kei te Pukapu-
ka e mau atu nei i taku Ringa, kei konei te ahua
He ki te mahara iho.
TE HEUHEU:—Taku tu ake ki runga kaore
ano ahau i korero noa, kei te tatari atu ahau i a
e Keepa kia tae mai, kei te mohio mai ano hoki
koutou, noku nga Tupuna i tahuri ki te whakatu
Kiingi, kaore e rereke ta maua nei whakaaro ko
Taitoko, i ta koutou.
Tera atu te roanga o enei korero.
Te Ripoata a te Arama.
KO TE RIPOATA
TENEI A TE ARAWA I TUKU AI KI
NGA IWI O
TE KAUHANGANUI.
————«————
Te Kauhanganui,
Maungakawa; Mei 10, 1895.
Mo runga i nga take i nukuhia ai to tatou No-
hoanga i nanahi, te 9 o nga ra o Mei, 1895. I
penei te takoto mai o taua take a te Wheoro:—
Kia whakaaturia atu e nga Rangatira o Te Arawa,
tetehi pukapuka Kirimina, hei hainatanga ma Te
Kotahitanga. Kua puta te kupu a nga Rangatira
o Te Arawa
(1.1 Me haere mai te Tamaiti na kia tu ia i
roto i nga Upoko maha o nga Rangatira o nga
Motu e rua nei o Aotearoa, me te Waipounamu;
Ki a taea ai e ratou tahi te whakahaere o nga
tikanga e Ora ai nga Iwi Maori o nga Motu e rua
nei.
(2.) E hara i te mea e kii penei ana nga Ra-
ngatira nei, mo tenei ra tonu ka Whakaoti ai tenei
kupu Nui Whakaharahara! "Engari ko tona
tikanga, kai te haere mai te wa e rite ai taua
kupu." I runga hoki i te titiro a Te Kotahitanga:
Ko nga iwi nunui katoa i roto i te ao, e Whaka-
kotahi ana i a ratou, kaore e kore te whakaturia he
tangata hei pupuri i nga Mana, me nga Ranga-
tiratanga o roto i to ratou Whakakotahitanga.
(3.) Engari me mahi nui, me mahi tika; I
runga i te Ngakau-tahi, me te Whakaaro-tahi;
E pumau ai te kotahitanga i roto i te Aroha, He
mea paihere na te Rangimarie;—— Ae, Amine
Hariruia.
Petera te Pukuatua,
Te Pokiha Taranui,
W. K. Te Rangipuawhe.
Me te Komiti Whiriwhiri o te Kotahitanga, ara,
o nga Hapu, i tae ki te Hui i Te Kauha-
nganui.
TE
RIPOATA
ATE
KOTAHITANGA,
Maungakawa,
Mei. Taite 16, 7895.
I noho te Komiti a etahi o nga Mema o To
kotahitanga i tae ki te Kauhanganui, ki te hari
to Kirihipi kia haina a Kiingi Mahuta, me ona
Iwi, i raro i te whakahau a te Paremata tua-wha
o te Kotahitanga o te Iwi Maori, i tu nei ki
Rotorua,.
Ko to tako i noho ai tana Komiti, mo runga i
Meiha Keepa Taitoko
Arawa
Kiingi Mahuta
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
mano, me ona Iwi; Me ki atu e ia, me haina ia
i runga i tona Mana Kiingi o te Iwi Maori o Nu
Tireni. Ko nga Mema o te Komiti:
K. Taitoko,
H Mangakahia,
H. Tukino,
K. Wharerau,
P. Taui,
T. Mete Kiingi,
M. Paewai,
R. Teao,
H. Kerei Paipai.
Ko te whiriwhiringa a tenei Komiti mo tenei ta-
ke, koia tenei.
(1.) me whakatakoto atu e te K. Taitoko kia
Kiingi Mahuta me ona Iwi te Pukapuka Kirihipi
Nama 4. mo te wahanga Nama 4. o Aotearoa.
(2.) I runga i te mea e mohiotia ana ki nga ri-
tenga o te Ture, Rarangi 71. me te Tiriti o Wai-
tangi e whakahau ana o raua nei tikanga, i enei
Kirihipi a te wa e tonoa ai te Mana motuhake kia
haria ki roto i nga Hupirimi kooti, i nga Piira kooti,
i nga Paremata, i te aroaro ranei o nga huihuinga
Kiingi, i raro ano i te mana o nga Ture, i mahia
mo nga Tiriti i roto i te Ao.
(3.) Na reira me Haina a Kiingi Mahuta i tona
Ingoa, ki roto i taua Kirihipi, Nama 4. me pera ano te
tuhinga o tona Ingoa me te tuhinga a tona Papa i
tona Ingoa ki roto i tana Pitihana, i tuhia nei i
Ingarangi i te 22. ongara o Hurae o te tau 1884.
(4.) Kaore e ahei i raro i te mana o te Tiriti
o Waitangi, me te rarangi 71 kua meatia nei hei
mana mo aua Kirihipi katoa kia whakarereketia
kia patupatua ranei, kia tuhia atu ranei etehi kupu
hou ki roto i nga Whakaupoko o aua Kirihipi, i
to Whakaupoko ranei o tetehi o aua Kirihipi.
(5 ) i runga hoki i te kitenga, kihai rawa te
Kiingitanga; te Mana ranei o Kiingi Tawhiao,
i whakarereketia, e aua ritenga e tona tuhinga
peratanga i tona Ingoa. Waihoki, e kore ano e
taea te whakarereke enei mahi, te Mana, te
Kiingitanga ranei o Kingi Mahuta. No te mea
kei te tu tonu ia i te tunga Kiingi, o tona Tupuna,
tae noa ki toua Paapa.
(6) Te hiahia o Te Kotahitanga, kia haina
nga Rangatira katoa ki nga Kirihipi; Ki a toopu
ai aua Rangatiratanga ki te tono i te Mana
Motuhake mo ta Iwi Maori.
Ko nga RIPOATA tenei i Whakaaturia atu
i te Pepa u Hune nei.
Ko te Ripoata a, te Arawa, te mea tuatahi, noho
ai ki te tatari i a, Te Keepa Taitoko:— No te taenga
mai o te Keepa, katahi ka tukua mai ta ratou
Ripoata, no muri ko ta te Arawa
No te 17 o nga ra, ka tukua mai ta Te Keepa ma.
No te 18 o nga ra. ka tukua mai ta te Arawa.
TE
WHAKAUPOKO
O
NGA KIRIHIPI A
TE KOTAHITANGA,
——«——
TE WHAKAKOTAHITANGA I
RARO
I TE MANA O TE
TIRITI O WAITANGI
Ko MATOU ko nga Rangatira o te Wha-
kaminenga o nga Hapa o te Iwi Maori, o
nga Motu e rua o Aotearoa me te Wai-
pounamu me era atu Motu e tata ana ki
enei; kua karangatia nei ko Nui Tireni,
"Ka Huihui nei i runga i te Kotahitanga
o matou Tinana me o matou whakaaro,"
i te nui hoki o to matou hiahia kia tino
whakaukia te tu o tenei whakakotahi-
nga,— No reira ka whakarite ka whaka-
ao, ka whakapumau rawa i te whakakota-
hitanga o nga Rangatira me nga Mana ; i
te whenua i te tangata ki raro i te Mana
o te Tiriti o Waitangi, o te ono o nga ra
o Pepuere, kotahi mano e waru rau e wha
tekau.
I to mea kua oti nei to whakatuturu
e nga Rangatiratanga katoa o ia Hapu o
ia Hapu, e noho ana i ia wahi i ia wahi o
Aotearoa me te Waipounamu, o te Iwi Ma-
ori:—
ri, kia whakaturia he Runanga Ariki, me
te Runanga Nui, e tenei whakakotahitanga
kia Kowhiria i roto i nga Rangatiratanga
nga Tangata matau mo roto i aua Runanga
e rua.
I whakaturia enei Runanga i raro i te
Mana o nga Ritenga i Whakaaetia e te Ru-
nanga Kaumatua, i tu ki Waitangi i te
rua tekau ma waru o nga ra o Oketopa, ko
tahi mano e waru rau e toru te kau ma ri-
ma, me te Mana hoki o te Tiriti o Waita-
ngi o te ono o nga ra o Pepuere, tau kotahi
mano e waru rau e wha tekau; i raro hoki
i te Mana o te Ture Nui mo Nui Tireni,
Rarangi 71, o te toru tekau o nga ra o
Hune, kotahi mano e waru rau e rima te-
kau ma rua.
I te mea e Tino Whakaaetia ana e enei
Runanga e rua kia Tu,— Ka whakahaerea
nga ritenga mo te Whakatu i nga Mana
mo te Runanga Nui irunga i nga ritenga
Pooti, haunga te Runanga Ariki.
Heoi, i te Mana kua tukua nei e nga
Hapu katoa o te Iwi Maori, ki nga Mema
o aua Runanga -e rua i runga i te Pootita-
nga,— ka taea e aua Runanga te Tino Wha-
katu he Kawanatanga mo te Iwi Maori, i
raro i te Mana o te rarangi 71 o te Ture
Nui mo Nui Tireni, o te tau kotahi m8.no
e waru rau e rima tekau ma rima. Ka
whakaaetia e nga Rangatiratanga katoa o
ia Hapu o ia Hapu, o nga wahi katoa o nga
Motu e rua, Aotearoa me te Waipounamu,
tia tu he Kawanatanga mo te Iwi Maori.
Ka whakaaetia hoki e tenei Kotahitanga
da whai mana te Kawanatanga i whaka-
turia nei kite mahi Ture tiaki i nga whe-
nua o te Iwi Maori, me era atu Mana e
mahi ai taua Kawanatanga.
Ko nga Tangata katoa, Tane, Wahine,
Tamariki o nga Motu e rua Aotearoa me
te Waipounamu o te Iwi Maori,— Ka Tino
Whakaae i te Mana Whakahaere Tikanga
o nga Whenua, i raro i nga Ture katoa e Pa-
hitia e te Paremata o te Iwi Maori, me
ona Runanga e rua o te Kotahinga ki te
Tiriti o Waitangi.
Na he whakapumautanga mo enei ku-
pu i runga ake nei, koia ka tuhi matou i o
matou Ingoa me o matou Tohu ki raro
iho nei.
KORERO WAEA
He mea tuhi mai e Wiremu Atareiria
Kereama, e noho aua ia ki Kirikiriroa
Taone, i roto o Waikato. I tuhia . mai e
ia ki a Taingakawa, nga korero mai o te
Waea a te Pirimia Hetana (Hon. Seddon)
koia tenei.
Ki a Wiremu Kereama,
Kei Hamutana, West.
Kua tae mai to Waea kia ahau, wha-
kaatu mai ki au, i nga kupu a Mahuta, i
korero ui i Te Whare. Kanui te pai ki
taku whakarongo atu ki ana kupu, kua
whakaaturia mai nei e koe. Ka tuku atu
hoki e ahau, kia koe, hei whakaatu mau
ti o hoa Maori; te Ture i hanga i roto i
Te Paremata kua pahure ake nei. Hei
tuku mana ki te Iwi Maori:— Kia wha-
kahaerea e ratou o ratou whenua, i raro i
;e mana Komiti. Kahore he hiahia o te
Kawanatanga ki a kaika ; engari he mea
pai kia ata tirohia paitia e o hoa Maori
nga painga mo ratou i roto i te wahi 11
o taua Ture. Ki taku i mohio ai, Tera
he painga mo ratou, kei roto i taua wahi
o te Ture : Mehemea ka tirohia marama-
ia e ratou taua Ture.
He nui taku pai ki nga kupu a MAHUTA,
mo nga Iwi e rua, mo nga Pakeha, me
nga Maori. Ka tino tautokona e ahau
tenei whakaaro pai a MAHUTA ; Hei wha-
katakoto i te pai ! Hei peehi i te kino
waenganui i nga iwi e rua.' Ka wha-
kaarohia paitia e ahau ana hiahia mo tana
wi Maori, kia aroha tuhi ratou, ku nga
hoa Pakeha. Ko toku hiahia ano tena
kia kaua e takahi i te Ture, engari Ka
whakatupu i te pai. ''Ko nga tangata
hanga ke i tenei tikanga pai, e hara ia i
te hoa tuturu mo nga Maori." Tera koe
ka koa;— Kia rongo mai koe, kua mutu-
pai te raruraru o Ruatoki, kua oti marama
kua pai
Kei te mohio au, ki to kupu mo Mahuta
E hara i te mahi iti tana mahi; he mahi
nana ki a takoto te pai ki waenganui i
tona Iwi Maori, ratou ko nga Pakeha, kia
tupu ko te pai anake me te aroha ki nga\_
Iwi e rua. Ka whakaarohia paitia e ahau
ana mahi mo te Pai, mo te Ora o te Iwi
Maori, me te Iwi Pakeha.
R. J. SEDDON.
Wellington, N. Z.
NEW PLYMOUTH, Wednesday
The Waikato natives at Parihaka placed the
King's flag at Te Whiti 's feet, and asked him to
be their ruler. Te W hiti declined the offer, as he
might not have power to control men who were not
living with him. The natives are feasting at Pa-
rihaka in grand style.
M korero i kitea ki roto ki nga Nupepa Pakeha
no roto i nga ra o Hurae nei.
NU PAREMATA Wenerei.
Te taenga atu o nga Maori o Waikato ki Pari-
haka, whakatakotoria ana e aua Maori, te Kara
o te Kiingi, ki nga waewae o te Whiti, me te ki
atu ano ko te Whui, hei Ariki mo ratou :—Heoi i
whakakahoretia e te Whiti taua kupu, i mea atu a
te Whiti ki a ratou. Kaore he "Mana" i a ia ki
te whakahaere i nga tangata •——Pera ano me nga
mea kei te noho tahi i a ia. He nui rawa te
Hakari a nga Maori i Parihaka.
KO TE RARANGI INGOA
O
NGA KAI WHAKAKITE
WHAKAWA
\_\_\_\_——
He whakaaturanga tenei, i nga Kai-
whakawa, o ia wahi, o ia wahi; o nga
wahi e kiia nei tona ingoa ko te Porotaka
nama (1.)
Ko Hori Parengarenga, o Matamata
" Te Meera, o Maungatautari
" Haaka Ngauaua, o Parawera
" Ngaapu Paneiti, o Aotearoa
" Matenaere Kamaka, o Puniu
" Te Mete Raukawa, o Tauranga
" Pateriki te Huiwhara, o Patetere
" Hoera Nekewhenua, o Taupo Wai-
roa South
" Wiki te Karangi, o Waiheke
" Hohepa Mataitaua, o Hauraki
" Te Ripikoi Rawiri, o Waitakaruru
" Pohutuhutu, o te Hoe-o-tainui
" Pouaka, o Kawhia
" Te Tahupo, o Aotea
" Henare Tohora, o Kapetipei
" Hetaraka te Koni, o Kaipara
Etahi wahi o te Ture, mo nga Kai-
whakarite Whakawa, me nga Takawaenga,
TUATAHI:—(Ko nga Kai-whakarite
Whakawa) "Tona tikanga."
He mahi tikanganui, he mahi
Honore to enei tangata whaka-
haere tikanga o te Ture, ko to
Iwi hei whakatu i a ratou, ho
mea titiro e ratou ki nga ta-
ngata tikanga pai, mohio! ma-
nawanui ki to tika, hei tirotiro
i ngu hara e pa ana ki te. ta-
ngata, ki te kararehe, ki te
taonga.
TUARUA:—(Ue Takawaenga.) ko tetehi
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
HE WHAKAATURANGA TENEI I NGA
INGOA
O
NGA TAKAWAENGA,
ARA PIRIHIMANA
Porikapa, o Matamata.
Wharekehi, o Maungatautari.
Mana Kiingi o Parawera.
Tumata-a Wiari, o Puniu
Rota, o te Kirikiri Hauraki.
Wiremu te Repanga, o Waitakaruru.
Wirihana Tumure, o Waipa.
Te Wirihana Ngatari, o Patetere.
HE WHAKAATURANGA TENEI I NGA
INGOA
O
NGA KOOTI WHAKAWA HARA.
Koia tenei nga Kai-tuhituhi, o ngu Kooti,
Whakawa Hara, o ia takiwa o ia takiwa;
o te wahi e kiia nei tona ingoa, ko te Po-
rotaka nama (1.) Koia tenei.
C Tuhakaraina, o Matamata
R Tahapari, o Maungatautari
E Hororiri, o Parawera.
RARANGI INGOA O NGA
MINITA.
———*•——
He whakaaturanga tenei i nga Minita, o
ia mahi, o ia mahi; o nga mahi e mahia
ana i raro i te Kiingitanga o nga Iwi
Maori, o Aotearoa, me te Waipounamu.
Ko te Tihirahi, o Waikato
A. Te Wharakura .. .. .. ..
M. Ahuriri, .. .. .. .. ..
K. Tauhara .. .. .. .. .. ..
K. Pohepohe, o Aotea.
P. Pouwharetapu, o Kawhia.
Waata Tiipa, o te Hoe-o-tainui.
A. Rongowhitiao, o Aotearoa.
H. Te Aroa, o Hangatiki.
Reweti Ngatai, o Tauranga.
M. Te Pokaitara, .. ..
M. Matiu Poono, o Hauraki.
TE HUI NUI
KI
Ohinemuri.
————— ————
He mea tangotango mai i etahi o nga
korero o taua Huihuinga.
KOIA-TENEI
[No te 21 o ngara o Hune]
Ka tae a Kiingi Mahuta Tawhiao, raua ko tona
Teina ko te Wherowhero Tawhiao, me o raua Iwi
mo Waikato: I tata pea ratou nga Iwi haere atu ki
te 200 Waihoki ko Ngaiterangi kua tae ke atu
ki Hauraki, i te 19 o nga ra. T tae hoki pea a Ngai-
terangi ki tu 200. Otira ko Ngati Kahungunu kua
tao ke atu ki Hauraki; Ara a Peni te Ua Mai-
rangi, i haere mai ano ia he whai mai kia kite ia i
taua Hui ka tu nei ki Hauraki.
Kiingi Mahuta,
Marutuahu
Ohinemuri;
Hauraki, Hune 21, 1895.
KIINGI MAHUTA TAWHIAO POTATAU TE WHERO-
WHERO :—— Haere mai! haere mai!! haere mai!!!
Haere mai e te Kiingi, o Aotearoa o te Waipou
namu; e huaina nei ko Nui Tireni, me era atu
motu i waho atu. "Haere mai e te Kiingi " Haere
mai ki Hauraki, haere mai ki nga haerenga a to
Matua a Kiingi Tawhiao, nona nei te Mana! nui e
nei ki runga ki nga motu kua korerotia i
runga ake nei. Ara. a Aotearoa, me te Waipou-
namu:— E whaka-honore atu ana matou ki a koe,
Mou kua tae a Tinana mai nei ki a matou, ki te
hari mai i te aroha, I raro i te "Mano" o tou Kii-
ngitanga e tau nei ki nga Iwi katoa, e noho nei i
runga i te Rangimarie:—— Haere mai! haere mai!
haere mai!!!:—— Haere mai ete Kiingi, haria mai
nga kupu a to Tupuna a Potatau, e ki nei kia mau
ki te Aroha, ki te Atawhai, me te Whakapono,
Haere mai e Kiingi Mahuta Tawhiao Potatau te
Wherowhero, Haere mai koutou ko to Kawanata-
nga.
Ma te Atua koe e awhina, mana e homai te
Maramatanga ki a koe i nga wa katoa.
NA
HAORA TU-TE-RANGI-A-NINI.
W. II. TAIPARI.
NA MARUTUAHU KATOA.
TE WHAKANUI A KIINGI MAHUTA.
Ohinemuri,
Hauraki.
K. MAHUTA TAWHIAO III.
No te 26 o nga ra,
Ka werohia e Marutuahu, a Waikato,
me nga Ngaiterangi:— Ka tu te Haka,
a Ngaiterangi, me Waikato, koia tenei.
Huakina Huakina ra, to Putea a
Tawhiao, kia rere Arorangi ki runga ki
Aotearoa, a-haha— A homai ra o Iwi,
kia tuhituhia ki te Kawenata:
I aue, i aue :—
Tahi ka ri-ri, toru ka-wha!
E koi te mata hopukia homai ra o kupu
kia Wete-wetea, Wete-wetea ;
A te— a ta— a— tau.
2 !• a mahue Waikato ka puta mai
Rotokuhu, a-haha— Ma nga Iwi e ki
mai koia tenei e koia tene-i.
Ma Pare-Hauraki e kii mai
koia tene-i a-haha.
Ma Waikato, mu Ngaiterangi,
Kauhanganui.
ka tu mai ko Marutuahu.
KO NGA HAEA TENEI
To rongo o te hui, hau ana mai runga
o Te Kauhanga na Taingakawa,
a-haha :— Hare mai nei te Kiingi o te
Rangi-marie ki roto o Hauraki,
ki runga ki o Iwi e tau nei, a-haha—
K rutua nei e te Kotahitanga:—
A te— a, ta— a, nowhia:
Mangakahia
To ngaro nga-re, to ngaro nga-re,
N'Huarere.
Tauranga, Waikato
Aotearoa
Hauraki,
WHAKAATURANGA
KO nga HAINA tenei o nga KIRIHIPI o
te KOTAHITANGA kua mutu te Haina.
TE KIRIHIPI o te Tai Rawhiti.
Heretaunga ki Wairarapa, •• •• •• 2275
Petane Mahanga Haroto ki Taupo 1179
Turanganui ki Wharekahika, •• •• 1117
Te KIRIHIPI o te Tai Hauauru.
Poneke ki Whangaehu, •• •• •• •• 964
Whanganui ki Taupo, •• •• •• 1796
Hui katoa 7331
Kei te haere ano nga tangata hari i nga
Kirihipi ki a Hainatia:——A kei te ta-
enga ki te Hui ki Taupo, a nga ra o
Maehe, te mohiotia ai te kaute o nga
Kirihipi, o nga wahanga e waru o Aote-
aroa me te Waipounamu.
HE PANUITANGA
Ki nga Iwi Maori e noho ana i nga Motu e rua
nei—Aotearoa, me te Waipounamu. Ko
nga pukapuka tono Whakawa Whenua, Riiwhi Hea
whenua Tupapaku. Riwhi Taonga Tangata-mate,
me nga Wira hoki a nga tangata mate mo o ratou
whenua, roe o ratou taonga; Me tuku mai kia Are-
mete Ngataru ki Maungakawa; Koia te tangata kua
whakaritea e te Kawanatanga ote Iwi Maori mo ta-
ua mahi. Pokaitara M. T. K. W. Maori.
PANUITANGA,
————
HE PANUITANGA, ki nga tangata
korero Nupepa; mehemea e hiahia ana
koutou kia mohio ki nga. tikanga o tenei
Pepa, e haere ai kia koutou;— A, ki tona
utu ranei. Koia tenei.
Ko tenei Pepa, e hara i te mea e penei
ana tona ahua me nga Pepa katoa o te Ao
ara, ko nga Pepa katoa o te Ao, he mea
whakarite rawa ona taima haerenga i te
Wiki i te Marama i te Tau ranei.
Ko tenei Pepa, kaore e pera te ahua;
engari e penei ana, ko te tangata e hiahia
ana kia tae atu te Pepa nei ki a ia, he 3/-
tana kohi mai i te Tau. Me whakaatu
mai tana kainga, me te Poutapeta ;— A,
ko nga tangata e kohi mai ana i nga toru
hereni, ka tao atu te Pepa nei ki a ia, i
nga takiwa e haere ai ki te kawe haere i
nga korero e tae mai ana ki te Whare, i
nga korere ake ranei o te Whare.
HEOI ANO
NA to koutou hoa.
T. T. RAWHITI.
I taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga
e te Tuatara Wiremu Kereama, me
Unua K. Ti-oo :—Pai Ta-a Nupepa
Maungakawa. Cambridge, Auckland.
Akuhata 22 18%