|
loading...|
|
Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 5. 16 December 1895 |
|
|
1 4 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
Iwi Maori, he noho kore Ture noa iho ta ratou
noho, rite tonu ki a ratou Kararehe te noho Ture
kore, ko te Pakeha anahe ano kei te hanga Ture,
a te Ture whiu iho i ana Maori, hari noa atu ki
te Herehere, he haere tonu ma te Maori.
Na ka whakaatu nei ahau kia koe ko te rua
tenei o nga Tau e hanga ana te Maori ia ia kia
noho i runga i te Ture, ka rua ano nga Tau, kia
tino marama ai koe inaianei kua noho te Maori i
runga i te Ture, i taua Ture ano e korerotia maina
na e koe, kei mea koe he Ture ano tenei, he Ture
ano tena (Kao) ko taua Ture kotahi ano, engari na
to taua tokorua pea ki te whakahaere i kiia mai
ai e koe e hara tenei i te Ture, ko tena anahe te
Ture Otira ko taua Ture kotahi ano, kua hanga te
Maori i te Ture mona hei tiaki ia ia me ana Kara-
he pena ano i te Ture e korerotia maina e koe hei
tiaki ano i aua Kararehe, e kore ano pea koe e wha-
karongo mai kua tiaki tika te Maori i ana Karare-
he
Katahi nei ahau ka utu atu i o korero, e mea
ana koe, to hiahia kia mutu pai noa iho tenei raru-
raru, me utu e nga tangata tokoono a ratou Kuri,
katahi ka kore te hara i runga i a ratou, ki te kore
e utua, ka mau ki te Herehere, Mehemea he wha-
kaaro pena tou, kua rongo mai nei koe ko te rua te
nei o nga Tau e noho ana te Maori i runga i te
Ture, a he aha ra te take i kaha, ai koe ki te tono
utu, kua tiaki nei hoki te Maori i ana Kararehe, ki
taku whakaaro ma tenei e noho pai ai taua i raro i
te Ture, Ko te Hara o enei tangata me wewete e
taua i tenei ra, ki te kore e taea e taua te wewete
katahi au ka mohio ko te hiahia o te Ture e korero-
tia maina e koe, he hiahia tonu ki te Hopu i nga
tangata Maori ki te Herehere, kei penei mai koe ka
kino pea ahau ki tena mahi au, kaore ahau e kino
ka whakaae tonu au kia haria au Maori ki te He-
rehere, ma kona ano koe e mohio iho ai, e kore ai
ranei e mohio, Kaore he Pai o te Ture ki a puta
tetehi pai i a ia ki te Iwi Maori, engari ko te hi-
ahia o te Ture, Ou hoki o te Kai tiaki o te Ture
He whiu kino i nga tangata Maori ki te whiu kino
E kiia mai nei e koe, ki te kore e utua ka haria
atu ratou ki te Herehere, Otira me ata whakaaro
iho ano koe, na te nohoanga o te maori i runga
i te Ture i pena ai to ratou ahua, ehara i te mea
he takahi tena na ratou i te Ture, engari e tiaki
ana ratou i te Ture ki a tika, E ora toku Ngakau
mehemea ka oti pai tenei raruraru i to tatou
Huihuinga nei.
REHITA KURI:—— Kua rongo atu ahau i
o korero; Heoi ano ahau i korero ai kia koe, ko
tenei takiwa kei ahau te tikanga, timata mai i te
puaha o Waikato, haere tonu mai i te awa o
Waikato,. Whatawhata, Waitetuna, tae noa ki
Aotea. Ko tenei takiwa kei ahau anahe te tika-
nga ; No reira ahau i haere ai ki te tango i nga
utu o nga Kuri o Aotea. Kaore hoki ahau i mohio
he "Ture ano ta te Maori," i te mea ko te Pare-
mata anahe i Poneke te kai hanga ture mo nga
Iwi katoa, A. he Mema Maori ano o koutou kei
Poneke, na ratou ano i paahi te ture mo nga
Kuri, he haere tonu taku i runga i te ture. Otira,
ki taku mahara ko te mutunga pai mo tenei
korero, me utu nga Kuri a nga tangata Maori
he iti noa iho hoki te utu.
RAWHITI:—— kua tino marama mai ia koe
taku korero, ko te rua tenei o nga Tau e hanga ana
te Maori i te Ture mona me ana Kararehe, a kua ro-
hea nei e koe te takiwa ia koe, kaore ahau e wha-
kahe ki tena, engari taku rohe kia rongo mai hoki
koe, ehara taku i te rohe Whenua engari he rohe
tangata, ahakoa Maori i whea i Aotea i konei i Wa-
ingaro i tetehi wahi atu ranei, koina taku rohe mo
kona taku Ture e korero atu nei mo nga takiwa
Maori, mo tetehi o kupu na nga mema Maori ano
taua Ture Kuri i Paahi; I te Tau 1883 i rongo ano
ahau i te korero a te Whare mo taua Ture Kuri,
otira ko nga mema Maori kaore rawa tetahi i Pai,
heoiano ta nga mema Maori i whakaae ai, ko nga
Kuri a nga tangata Maori e noho ana i roto i
nga Paro taone e tika ana kia utu aua Maori i
aua Kuri, a na te Pooti ka hinga ta nga Maori ka
riro i te nui o nga Pakeha, Paahitia ana te Ture
mo te Kuri, e kiia mai nei e koe na nga Maori i Paahi
te Ture, (Kaore) ehara i nga Maori i Paahi engari
na te Pooti i Paahi, he tokomaha rawa o nga Pake-
ha ka hinga ta nga Maori. K toru nga tau i hae-
re ai ahau ki Poneke me taku rongo ki taua mahi.
Inaianei ko taua whakaaetanga a nga Maori ra mo
nga Kuri a nga Maori i nga taone e tika ana kia
utu, kua mahue nga Taone i te Ture, kua kimi
tenei i nga Kuri kei roto i nga otaota e noho mai
ana. mo to kupu e kiina he utu te mea tika, kaore
hoki ahau e mohio he aha te take o taku utu, e
noho nei hoki ahau i runga i te Ture, i ta taua
Ture tahi, a kua utu nga Maori ia ratou Kuri ki
taua Ture ano, a ka tonoa nei ano e koe kia utu,
koia ahau i mea ai ki a ata marama ano tenei, me-
hemea ranei kaore nga tangata Maori i ki mai kia
koe kua Rehita tia a ratou Kuri, kua tangohia te
utu o a ratou Kuri.
REHITA KURI: —— I kite, au i a ratou tikiti
kaore au e mohio he Rehita, ko Ahau ke hoki te
Rehita.
RAWHITI:—— E tika ana tau ko koe to Rohi-
ta, engari ko taua mea i kite na koe, ko te tango
hanga tena o te utu o a ratou Kuri Ko taku e ki
atu nei, kua hanga Ture to Maori mona, hei tiaki
i ratou Kararehe. (Kati kua korero mai hoki koe
i kite koe i aua tikiti:——Otira ko aua tikiti e wha-
kaatu ana. No Pepuere ka utu aua Maori i a ratou
Kuri, I muri mai i a Pepuere, ka haere atu hoki
ko koe ki te tango utu ano mu aua Kuti Ki taku
mahara, ko koe te mea o taua kua takahi i ta ta-
ua Ture kua Patu koe i te Ture, tae iho ki te Ka-
rarehe, apiti atu ki te Tangata. Inahoki, kua kite
koe i aua tikiti, ka tonoa tuaruatia ano e koe te
Ariki o to Kuri ki a utu, Otira me titiro marama
ano koe ki tenei.
REHITA KURI: —— E Pa he kai mahi ra ahau
he mea whakahau mai e te Whare Paremata i Po-
neke, kia mahia e ahau nga mahi o te Ture, koia
ahau i haere ai,
RAWHITI:—— He pena hoki ahau he Kai
mahi, e whakaatu ana au ki a koe i nga Ture i ma-
hia e te Whare Maori, i Maungakawa, e mahi ana
taua Whare i te Ture hei tiaki i nga tangata, tae
noa ki nga Kararehe.
REHITA KURI:—— He aha koia te utu mo te
Kuri i runga i tau Ture.
RAWHITI:—— E toru Kapa.
REHITA KURI:——— me\_ pewhea e koe nga
Rori, no temea ko te take tena i nui ai te utu o nga
Kuri, ko aua moni hei whakapai i nga Rori, a i
runga i tau utu, e kore nga Rori e taea te mahi.
RAWHITI:—— He mea ke te Rori he mea ke
te Kararehe mehe mea kua mutu ta taua korero mo
te Kararehe ka korero atu ano au mo te Rori.
REHITA KURI:—— Na tena ra i nui ai te utu
mo nga Kuri.
RAWHITI:— Taku mo te Rori. Tera e tahi
Rori kua mahia i runga i te whakahau a te Whare
Maori kia mahia nga Huarahi. Waihoki tera ano
e puta he whakahau ma te Whare, kia mahia nga
Rori, e takoto kino ana i nga takiwa Maori, e kore
ratou e mangere ki te mahi i aua Rori i temea kua
noho ratou i runga i te Ture, i ta taua Ture e kore-
ro nei taua.
REHITA KURI:—— E kore ranei koe e wha-
kaae me utu e nga tangata Maori, o Aotea nga
Kuri, e 20. anahe, mehemea he rau Kuri kei
reira kaua era e utua ko te 20. Kuri anahe e utu
ko te Moni £2. 10.
RAWHITI:—— Ka whakaae ahau ki te «tu
mehemea ka takoto mara ma he tikanga ma taua.
Kati kua rongo atu ahau i to kupu, e mea ana
koe mo te 20 Kuri anahe te utu, mo aha atu te
nuinga o nga Kuri. " Penei hoki taku," ka
whakaae ahau ki te utu kia koe i te JE2. 10. O
engari me mutu to mana ki taua takiwa, tae noa
ki nga takiwa e nohoia aua e te Maori, me mutu
i tenei Tau, ahu atu mo enei Tau e takoto ake nei,
ki te whakaae koe ki tenei, ka utua e ahau kia koe
i tenei ra te £2. 10 0. Waihoki ki te utua e
ahau taua moni, me kore katoa te here a te Ture
i te toko 8. tangata.
REHITA KURI:—— Ki taku mohio e kore pea
ahau e tu hei kai Rehita Kuri i tenei Tau e haere
mai nei, no reira e kore ahau e kaha ki te korero
mo tera Tau. e korero ana ahau mo tenei Tau ka
whakaae ahau kia mutu taku haere i tenei Tau, ki
tera takiwa, mo tenei Tau e haere mai nei e kore
ahau e whakaae atu ki tena, tera pea ka mutu
ahau i tenei Tau. ka noho he tangata ano hei Re-
hita mo tenei waahi, ko te take tenei i kore ai au e
kaha ki te whakaae atu ki tera Tau
RAWHITI:——Heaha koa kei te pai noa atu
mehemea ka oti ta taua whakaritenga i naianei,
ka waiho ta taua whakaritenga hei whakamarama
ki nga tangata o muri ia taua.
REHITA KURI:—— ki taku mohio ka mutu
te Ture mo nga Kuri i tenei Tau kaore he Ture
mo nga Kuri a tera Tau.
RAWHITI:——Na to mohio tanga ra tena ho
mea whakaaro kau nau, Otira taku e whai ana ku
te Otinga pai i to tatou huinga nei, ki taku maha-
ra mehemea ka Oti ta taua korero, Ka *ino mara-
ma ta taua noho i raro i te Ture, Penei me te mea kua
oti ake nei i a tatou te whakarite. No te mea ko
tona mea ko te Rori, he mea tino Pakeke taua mea
ki nga Iwi Maori, e kiia nei he Hauhau, ko te take
i Pakeke ai ko te kupu ano a Tawhiao, i ki ai me
mutu nga Kori, ko te take Pakeke tena, a i tenei
ra kua korerotia tena mea Pakeke e tatou, kua
oti marama tena. Waihoki me tenei kia oti maru-
nui hoki tenei.
REHITA:—— E mea ana koe mehemea ka utua
o koe te £2. 10. 0. Hei whakakorenga tena i
to hura o nga tangata tokowaru.
RAWHITI:———(Ae.)
REHITA: — Engari nga mea tokoono, ka taea
e ahau te whakaae inaianei, ko nga tangata toko-
rua e kore au e kaha ki te whakaae i ena, ko ena
tangata hoki kua whakawakia e te Ture, kua wha-
kataua to raua whiu, koia ahau i kore ai e kaha
ki nga mea tokorua, Î te ra i whakawakia ai raua
kaore raua i tae mai ki te Kooti, whakataua, ana
e te Ture tu hara kia raua.
RAWHITI-— He ahu te whiu a te Ture i aua.
tangata
tangata £4. 8. 0.
RAWHITI:— Ka whakaae ahau ki tena kia
utua te wahi a te Ture, i whakapa ki a raua, ko-
ia tena te wahi i korero ai ahau kia koe. ko koe
te mea i takahi i te Ture, kua kite ano koe kua
utu raua i a rana Kararehe ki te Ture, Patua ana
e koe te Ture me aua tangata, a kua whiua ne i ano
raua ki tenei moni £4. 8. 0. Heoi ra ka wha-
kaaetia e ahau te whiu a te Ture mo raua, kei wa-
iho tena hei whakararuraru i Waenganui i a tatou, a
ma tena ano koe e tino mohio ai, ko koe te mea i
takahi Ture. Kua noho te Maori i runga i te Ture
Kua hanga e to ratou Whare he Ture mo rato-
u, e hara i te Ture Wehe ke i tena. Heoi ano i kii
a ai he Ture ke tenei, ko to taua tokorua-tanga
ki te mahi, tetehi ko te whiu a tena Ture i te
tangata he toimaha rawa, ko te Whiu hoki a
tenei he maama ake, ko te take pea tena e kiia nei
he Ture ke ta to Maori, otira ko taua Ture kotahi
ano. Heoi ra ka hoatu nei e ahau taku whakao-
tinga mo ta taua korero, umu hoki e titiro iho, me
whakapakeha marire.
KOIA TENEI.
Raglan, September, 24, 1895.
The natives agree to the arrangement, made
by then, and the Pakeha's to pay the sum of £2 10
in order to avoid any further annoyance by the
(Law to the Natives on this dog tax.)
(2.) "We the Natives!" agree to pay the sum
of ,4:4 8 to arrange Judgment against Inia, and
Horotini.
(3.) This matter will show, that there is pence
between the Maori's, and the Pakeha's
(4.) The Maori's wish this act to haven no
Power upon then, from this year; and hereafter.
Then we know that there is peace between the
tow Races under the Law.
"Whakamaoritanga."
Rakarana. Hepetema. 24. 1895'.
Kua whakaaetia e nga Maori i runga to ratou
Huihuinga konga Pakeha, kia utua nga moni e
-£2 10: kia mutu ai te whakararuraru a te Ture i
nga tangata Maori, mo a ratou Kuri.
12.) Kua whakaae nga tangata kia utua nga
moni e .£48 mo Inia. raua ko Horotini, mo te
moni a te Ture i whakatau ai mu raua.
13.) Hei whakaotinga tenei mo nga raruraru e
pa ana ki nga Maori, ki a takoto ai he pai i
waenganui i nga Maori, me nga Pakeha.
'4.| Ko te hiahia o nga tangata Maori ki a
whakamutua taua mahi ki nga tangata Maori i
tenei Tau, me era atu Tau. kiu mohiotia ai te noho
pai o nga Iwi erua i raro i te Ture.
WHAKA-AE-TIA ANA E TE PAKEHA REHITA KURI.
RAWHITI:— I te mea kua oti nei ta taua korero
I kaua koe e noho ki te tirotiro ano i nga Kuri a nga
tangata Maori, tena ano pen etehi o nga Kuri kei
to noho noa iho ki te kitea e koe tangohia ta te
Ture wahi, e kore ahau e whakahe ki tena, engari
ki te kitea e koe ko taku tikiti kei runga i te Kuri
ka ua koe e patu tuarua i tena, kua riro mai hoki te
wahi a tena i te Ture, i ta taua Ture e korerotia nei.
REHITA:— Ki taku mahara kaore he take e
haere ai ahau ki nua takiwa inaianei, ki taku mo-
hio kua poto katoa i a koe nga Kuri.
RAWHITI:— Heaha koa haere ano, i ngaro pea
i taku tirohanga, ma tau tirohanga ka kitea kia
mohio ai taua tahi kua noho ratou i runga i te Ture.
KO TE MUTUNGA TENEI O TAUA KORERO
Ka utua nga moni ki te Kai Rehita £4. 12. 0.
ko te £2 6 0. He mea kohikohi e nga Maori, me
nga Pakeha, tae noa ki te J. P. o te Kaunihera,
Hui katoa taua moni e £6 18 0. Whakakahore-
tia ana nga Hamene, Puta ana nga Tangata e he-
rea ana e te Ture. Ko te mutunga tenei o nga
korero o taua Huihuinga ki te Kaunihera o Raka-
rana: — Ka hoki mai te Kiingi ki Waikato, ka ho-
ki atu hoki nga Iwi o te Hauauru.
Heoi ano
NA TA KOUTOU WHETU.
NA TE PAKI o MATAKIKI
PANUITANGA,
HE PANUITANGA, ki nga tangata korero Nu-
pepa; mehemea e hiahia ana koutou, ki a mohio
ki nga tikanga o tenei Pepa, e haere ai kia kou-
tou:— A, ki toua utu ranei. Koia tenei.
Ko tenei Pepa e hara i te mea e penei ana tona
ahua me nga Pepa katoa o to Ao, he mea whaka-
rite rawa ona taima haerenga i te Wiki i te Mara-
ma i te Tau ranei.
Ko tenei Pepa, kaore e pera te ahua; engari e
penei ana. ko te tangata e hiahia ana kia tae atu
te Pepa nei ki a ia he 3 tana kohi mai i te Tau.
Me whakaatu mai tana kainga.me tana Pouta-
peta;— A, ko nga tangata e kohi mai ana i nga
toru hereni, ka tae atu te Pepa nei ki a ia, i nga
takiwa e haere ai ki te kawe haere i nga korero e
tae mai ana ki te Whare, i nga korero ake ranei o
te Whare.
T T RAWHITI.
|
|
2 1 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
NO. 5] MAUNGAKAWA, CAMBRIDGE, WAIKATO, NEW ZEALAND, TIHEMA 16; 1895.
TE PAKI O MATARIKI
KA TAKOTO TENEI PAKI MO AKE AKE TONU ATU.
MAUNGAKAWA, TIHEMA 15, 1895
HE kupu ano enei e taimaha ana ki
roto i te Hinengaro o ia Tangata iti,
me ia Tangata rahi, ara, nga kupu e wha-
kahekea nei ki roto i nga Taringa raua ko
te Ngakau.
Tera pea nga Hoa ka titiro iho, me te
korero ano ki era atu o ana hoa korero
Nupepa, :—Penei atu " E Hoa ma he
haere noa mai ia nei te Pepa ki ahau, Ka
rere te patai a nga Hoa. I kohi Tawa ano
ha pea koe, hei Poapoa atu ne. ? Katahi
tera ka mea atu, ae, i mua ra ano, Ka
patai ano nga Hoa, I nawhea rawa. ? E
i te Tau ano e Iwa tekau marua ra. Ka
tahi nga Hoa ka mea atu, " koia ano " Ka
mutu koa ka tatari ano i te Putanga mai
kia koe a muri ake nei:— Ara —rere tena
hanga. E ki ana te Whakatauki a o taua
Pakeke. " Komaru kai atu, " Komaru kai
mai, ka ngohe-ngohe, e hara to kai a te
tangata he kai Titongi (Patoi) ka-ki, Hua
atu mahia e tona ringa, tino kai, tino
makona.
TE
HAERE A TE KIINGI
KI TE HAUAURU
No te 6 o nga ra o Hepetema, ka haere
atu Te Kiingi i Hanatere; ka tika te
huarahi i te Puia Waingaro, Ohautira, ka
puta ki te huarahi o Waitetuna, tae tonu
atu ki Matuhahaia. I mau atu a te Whe-
rowhero tona Teina ki reira; Haere tonu
atu ratou, i tika ma te Makaka, tuku rawa
atu, kua rupeke nga tangata o reira ki Ra-
oraokauere. haere tonu atu ratou ki reira,
i tae pea ratou ki te 80, i rupeke katoa nga
Iwi o Aotea ki Raoraokauere, ki te tatari
mai i te Kiingi, ratou ko ona Teina,
No te 9 o nga ra i tae atu ai ki reira, ko
nga korero o tenei ra, mo nga Mate anake.
I te aonga ake o te ra, ka tu mai ko te
Whareroa Rakena, mo nga Mate ano te ti-
kanga o nga kupu, ko etehi enei o ana ku-
pu :— Haere atu, haere atu:— Haere atu
nga tangata kuare, rorerore tahi mai i mua
i taku aroaro. E ki ana tenei hanga te ta-
ngata, ki a tutuki i a ia tana rauaka kore
noa ake, e ki ana ka oti i a ia, hori noa ake
ko tenei:—Haere mai e te Whanau.
" Waiata " Tera te Komaru 6 ata hara
maira, kia ata hangaia ta aku nei titiro.
Tera atu te roanga.
Haere mai e Tama ma, tukua atu ki a
haere nga tangata Whakaaro kore:—
Haere nga tangata Whakaaro kore, ' 'te ai
noa ake he ponongatanga." Haere mai
ki Aotea, hei aha maku a Kawhia.
Haere mai, ki nga tangata i wera i te
ahi, Haere mai nga tangata o Wai-mahuru
Haere mai to Kiingi o te aroha o te Ra-
ngimarie.
ROTA KAKEHA :— Haere mai te
Kiingi o te Rangimarie, haria mai te aroha.
" Tawhiwhi-Tu ki te Rangi E Rongo Te-
ina to Purutanga to Tawhanga to Tauma-
uri ko te Motu nei, ko nga Tangata.
Haere mai ki a kite atu, Tena koutou,
ena koutou.
TUAWHENUA TAUIRA :— Haere mai
te Kiingi, haere mai Waikato, haere mai
nga tangata o Wai-mahuru, haere mai ki
Tawhiti-apawa.
"Waiata'
E Ua e te Ua-a, Ringia ki a nui-i, E no-
ho ana au-u, Te koko ki Kaipara.
Tera atu te roanga
Haere mai te Kiingi o te Rangimarie.
Rite to Putanga e Huta ki te putanga Ra e
Whitiwhiti-ora te ngakau tangi nawa e-e
Haere mai ki Aotea, Haere mai ki Ka-
whia.
RIUA KOPUERA :— Haere mai te Kii-
ngi o te aroha, te Kiingi o te Rangimarie
Haere mai kia kite i nga Morehu nei, i
nga Mokai nei, Te take i Tu ake ai ahau
ki runga, he kitenga atu noku i te Hekere-
tari o te Koroni, i nga Minita hoki, he wha
kaatu naku i oku mamae ki te Hekeretari
i oku mate hoki, i ahau e noho nei.
Ki a rongo mai koe, ko ahau e noho nei
kei roto i nga ringaringa o te Pakeha, taku
kainga ko te Whare herehere, ko te Puta-
ke o tenei Mate i pa ai ki ahau, he huna no
nga Minita i nga Ture o te Whare ki ahau,
ki a kite ahau i nga Ture moku, tae noa ki
te Whenua, tae noa hoki ki aku Kararehe,
E hopungia ana ahau e te Pakeha, mo aku
Kuri tae noa ki nga Reiti a te Kawanata-
nga i runga i tenei Whenua.
E tono ana ahau ki a koe inaianei ki a tu-
kua mai e koe nga Ture o te Whare ki a
matou, ko tona ahua tenei e noho nei i roto
i te mate, mehemea pea e kite iho ana i
nga Ture, e noho marama ana te ngakau,
mo te tae mai o te Pakeha e marama ana te
hoatu o nga kupu, i runga i nga tikanga o
te Ture, ka rongo mai nei koe ki te ahua o
nga, mihi, no Waimahuru koutou, no te
Mate enei, koi nei tona ahua, he tiki noa
mai ma te Pakeha he hari noa atu ki *e
Whare herehere, koia ahau i tono ai ki a
|
|
3 2 |
▲back to top |
koe, homai hoki ki a kito matou i nga
Ture, ki a marama tahi ui matou.
T. T. RAWHITI:— E ora ana taku
ngakau ki to korero-tanga mai i to koutou
Mate ki a rongo atu ahau, matou ko aku
Rangatira Minita e noho atu nei, kua tae
mai nei matou ki konei kua rongo atu i to
Putake Ae, ma tatou e korero-rero tena
mea. Mo nga Ture, e tonoa nei e koe, I
te Paahi-tanga a te Whare i te Ture mo
nga Kuri, 1894. Ka tukua mai e ahau nga
Rehita mo nga Kuri, me nga Ture, a, i
tae ake ano ta koutou whakaatu ki te wha-
re, kua Tu ko Poutukua Ngarua, hei Kai
Rehita mo nga Kuri, kati ko aua Ture kei
a ia e takoto ana. Engari tena Mate na,
nga Reiti a te Kaunihera, kaore he Ture i
oti i te Whare mo tena, engari i tae he
whakaatu maku ki te Pirimia mo aua Reiti
Ki mai ana ia. Waiho ma te Kawanata-
nga e Uiui te tikanga o taua mahi a te Ka-
unihera, heoi ra mo to tono kei konei nei
hoki nga Minita.
M. KIINGI TAWHIAO :—Karanga
aku Tupuna, karanga aku Matua, karanga
ki a tatou ki nga mea i ora, Na koutou i ti-
ka ai tenei mea te aroha, na koutou e noho
maina:—He mea ake naku, kaua e waiho
maku anake e pupuni tenei mea te aroha
engari haria e tera, haria e tera, ma te ko-
tahi koia e aha ? Ro tenei Karanga mai
aku Tupuna, karanga te Pito ora, tenei te
haere nei, kaore e titaha tenei mea te haere
me te kite, .ngaro atu nga Kaumatua, ko-o
ratou nei nui ano tenei i waiho iho i muri
i a ratou,ko te kite ko te aroha, tae noa ki
a tatou e noho nei, Ko-o tatou nei nui ano
tenei, e noho mai na koutou, kua tae mai
nei matou ki tenei wahi.
"Waiata"
T, Paki te-e Tonga e-e pupuhi-i wero tonu
ki to kiri-i, Ko te kore o te-e Kahu hei tu
te atu-u, Uru tonu ki roto ra-a. Homai ki
no-ohia i te hiwi-i, kei te Huruhuru-u,
Marama te ti-tiro ki te ma-rino-o, Ka
horahia i waho-o, I te tu-a-one ki-i rarora
Ka muri aroha e-e, Ki a whai koo-muri-i
te tira-a, I a te Paewaka ra-a, Hei kawe
i a-a hau nga i-i a tuku-u. Kei Rauwhitu
e-e, Ki a kite noa-a ake Ta-a u-tu-u, I a
te Wherowhero ra-a. Ki a tiriwa-a tia to
Taane-e, Ka te huri atu-u, Ki te Pae o te
riri ki Ma-ke-tu-u, Ki oku Tungaane-e,
Ki mai e te-e Iwi te-e nei hoki-i, He raro
mahinga e-e, He tatari a-a wiki e-e nohia
nei e ahau e-e, Ka whano ka too-rere ki
to e Reinga-a, Ka hoki mai ki te Ao-o-i.
11 o nga ra o Hepetema.
No tenei ra, ka haere atu Te Kiingi,
ratou ko ona Teina, i Raoraokauere ki
Kawhia, ka noho ki Omiti, i reira a Nga-
tihikairo.
Nga korero i tenei ra mo nga mate anahe,
No tenei ra no 12 o nga ra, ka tae mai
ko N'Maniapoto, kia Tupotahi ma! me
Waikato ki Parawera; No tenei ra ka
haere katoa ki Maketu, ki te wahi Hei
mutunga mo te haere a te Kiingi, ratou
ko ona Teina me o raua Iwi i haere tahi
mo raua, He nui te Tangihanga, a Ngati
Mahuta, mo Ngatimaniapoto, ki a ratou
Tamariki Mokopuna.
I te mutunga o te Tangi katahi ka to-
mokia te Whare, ehara i te mea te tomo
o taua Wharo he pera mo nga tomo Wha-
re i nga tikanga a nga Kaumatua, ko te
Karakia o te tomokanga o taua Wharo
KOIA TENEI.
Uia mai koia, Whakahuatia ake,
No wai te Waka ne.i,
No Huturoa no Hoturoa;
Ko te Kapene o runga i a Tainui o tau
nei
Ko wai te Tianara kei roto,
Ko Tu-teao, ko Tu-teao;
Kei runga te korero, kei raru to
rahurahu.— I aue.
Waiho ki roto o Kawhia,
Ka rawe, ka rawe, ka wehi.
Ka mutu te tomo o to Whare, ka puta
atu nga tangata ki waho. Ko nga korero
o tenei ra, mo nga mate anake.
No 13 o nga ra, ka tae ake a N'Mani-
apoto kia Taonui, raua ko Hotu, me te
nui atu o nga Rangatira, me nga Minita
: hoki o te (Hahi Ingarangi,) Ara, T. Ha-
pimana, Nikora, me Wi Warena I tae
' hoki pea ratou ki te 80 te tokomaha.
No 14 o nga ra i te Rahoroi, ko te ra
tena i whakaaturia mai ai i roto i nga
Powhiri, kia tae atu nga Iwi katoa me te
KIINGI hoki ki Kawhia. Ko te tino
putake o taua Hui ; He whakamahara-
tanga ki te 14 o nga ra o Hepetema, 1894
No taua ra hoki i whakanohoia ai a "Ma-
huta Tawhiao, kite nohoanga o tona Paapa
hei Kiingi i muri i a ia." Koha te take
o taua karangatanga Hui ki Kawhia i te
14 o nga ra o Hepetema. Heoi kaore he
korero o taua ra;— He ra whakanui taua
ra mo te KIINGI III! Ko nga korero
i hikitia mo te Mane ka korero ai.
No te 15. o nga ra. he Ratapu, I te mu-
tunga o te Karakia ka whakatapokoria
nga tangata ki te Whare; te tikanga o
taua mea, he kohi hereni i runga i te tika-
nga (Puna-Kai.) Ko te tikanga o taua
mea, he whaka takoto i tetehi moni hei
oranga mo ratou, a tetehi atu taima o hia-
hiatia ana e ratou kia tu ano he (Puna-
Kai.)
No 16 o nga ra :— No tenei ra, Ka Hui
nga Iwi ki te marae ka rupeke, Ka tu ko
TUTEAO KIWI:— He Whakamihi ki
nga Iwi i rupeke ki tana aroaro i te tua-
tahi, muri iho ka whakaaturia mai e Tute-
ao, nga moni i kohia e nga Iwi i te 15.
o nga ra; Ko taua moni £18.0.4, me
tetahi atu moni he moni Hurae. Heoi
ka riro mai i te Kiingi te moni Hurae, ka
mahue atu ko to moni o te Whare ki nga
tangata tiaki o te Puna-kai.
Heoi, i te mutunga o enei putake ka
tonoa mai e Tuteao, kia korero-tia nga
tikanga katoa a te haere atu me nga pu-
take a nga Iwi e noho ana i te Hauauru.
ka tahi ka timata nga korero.
T. T. RAWHITI:—Tenei ahau ka kore-
ro atu kia koutou, e nga Iwi o pae mai
nei; Waikato, Maniapoto, Ngatihikairo.
Ko te mea tuatahi hei korero atu maku
kia koutou ko te mea e tu nei.
Tenei mea ko te Kawenata o to tatou Ko-
tahitanga, ko tenei te Kirihipi i kiia e
Taingakawa i te Hui i Taupiri, he Kirihi-
pi ano ta Tawhiao i waiho iho i muri ia
ia. I runga i te kupu a te Heuheu raua
ko te Keepa i kii ai i Taupiri kei nga ra o
Tihema ka haere nga tangata o te Kotahi-
tanga ki te hari haere i te Kirihipi o to '
Kotahitanga ki a Hainatia e te Motu nei, a ]
mehemea he Kirihipi ano ta Tawhiao i wa-
iho iho ai e ia, ma tena e kore ai e tae
mai tenei Kirihipi ki tenei takiwa :— No
reira i utua ai e Taingakawa, Ao, he Ki-
rihipi ano ta Tawhiao i waihotia iho e ia,
na, koia tenei, ko taua Kirihipi ra tenei, ko
te KAWENATA tenei o to tatau Kotahita-
nga, ko te OHA tenei a nga Kaumatua ka
ngaro ako nei.
No te mutunga o te Hui i te Kauha-
nganui ka tukua e Taingakawa he Panui- s
tanga mo te Kawenata nei —Koia tenei. 1
KI A OKA TE KIINGI KI A OKA HOKI TATOU KATOA
MA TE ATUA TATOU KATUA 1. TIAKI.
1
WHAKARONGO MAI E TE HUIHUI O MATA-
KIKI. ME O KOUTOU MAUKURA
HUI ATU KI NGA WHAAKA-MARUMARU me
Hauraki
Matamata Maungatautari
Waotu
Waikato
TE UWIRA KIWI:— Taku kupu i
tu ake ai ahau, he whakaatu atu ki a koe
naku i hari mai ta taua KAWENATA ;
Heoi ano te kupu i tu ake ai; ka takoto
atu a N'Mahuta ki tena.
HAUPOKIA TE PAKARU:— Taku
tu ake, he tika tonu no nga korero e
turorotia mai nei, "taku kupu" kei tena
Ahau.
TUPOTAHI:— Tena W e te KA-
WENATA ! e noho mai nei, kei te tika
tonu koe, ia koe e noho maina "Ko koe
te tangata tika e noho nei i to ao" Ta-
maki ra kua ngaro noa atu, Mokau ra kua
kore noa atu; te Waka nei kua pakaru
noa atu. Koia au i mihi atu ai ki a koe,
Tena koe te tangata, tika.
Ho kupu ake naku ; ki a rongo mai
hoki koutou,— Taku tamaiti kei taku
kainga; taku Wahine kei taku kainga.
He mea ake naku, me hoki marire Au ki
taku kainga, "Te ingoa o taku kainga ko
te rohe Potae ;" Kei te tika tonu te mea
e tu na! kei Au ano te (he :) Koia nei
Au i tu ai, "he mea atu" kia hoki ano
Ahau ki taku kainga, ka tuhi ai. Kua
tae ake ano te mea e panuitia maina ki a
N'Maniapoto; Koia nei i tu ake ai ki
runga.
T. T. RAWHITI:— Ae, ka whakaae-
tia tena tono, mehemea ka hiahia mai te
tangata pena tana Whakaaro, kaore e
pakeketia ka whakaaetia.
TE WHAREROA:— E pera ana hoki
Taku me ta Tupotahi; e hiahia ana au mo
hari ano ki te kainga te tuhinga, kia tuhi
katoa ai nga tamariki, me nga wahine.
TE KIRI KATIPA:— "Tena koe e
Te Kawenata o noho mai nei," kua haere
nei koe ki te kawe i a koe hei Whakako-
tahi i te Iwi. E mihi atu ana au kia (koe)
kua tutaki nei an kia (koe) i tenei ra:—
Te mea i tu ake ai ahau; He tautoko
naku i te kupu a Tupotahi i mea nei, kia
whakahokia ano tana ki tona kainga;
e pera ana hoki taku : Me hari ano taku
u toku kainga, kei reira aku tamariki,
me aku ruruhi.
TUAURU :— Te mea i tu ake ai ahau
He whakamarama ake nuku i taku kupu.
Kotahi ano ta matou nei kupu ko Tupo-
ahi ma,' K pera aua ano taku, me hoki
marire atu ki to matou nei kainga, ki
reira ka tuhi ai ki te mea e takoto maina.
MOTUTARA ATEREA:— Taku kupu
tu ake, ai ahau ki runga, e tu ake ana
hau mo tau kupu e Tu, e mea nei koe
kia whakahokia ta koutou nei ko Tupotahi
|
|
4 3 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
|
|
5 4 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
Iwi Maori, he noho kore Ture noa iho ta ratou
noho, rite tonu ki a ratou Kararehe te noho Ture
kore, ko te Pakeha anahe ano kei te hanga Ture,
a te Ture whiu iho i ana Maori, hari noa atu ki
te Herehere, he haere tonu ma te Maori.
Na ka whakaatu nei ahau kia koe ko te rua
tenei o nga Tau e hanga ana te Maori ia ia kia
noho i runga i te Ture, ka rua ano nga Tau, kia
tino marama ai koe inaianei kua noho te Maori i
runga i te Ture, i taua Ture ano e korerotia maina
na e koe, kei mea koe he Ture ano tenei, he Ture
ano tena (Kao) ko taua Ture kotahi ano, engari na
to taua tokorua pea ki te whakahaere i kiia mai
ai e koe e hara tenei i te Ture, ko tena anahe te
Ture Otira ko taua Ture kotahi ano, kua hanga te
Maori i te Ture mona hei tiaki ia ia me ana Kara-
he pena ano i te Ture e korerotia maina e koe hei
tiaki ano i aua Kararehe, e kore ano pea koe e wha-
karongo mai kua tiaki tika te Maori i ana Karare-
he
Katahi nei ahau ka utu atu i o korero, e mea
ana koe, to hiahia kia mutu pai noa iho tenei raru-
raru, me utu e nga tangata tokoono a ratou Kuri,
katahi ka kore te hara i runga i a ratou, ki te kore
e utua, ka mau ki te Herehere, Mehemea he wha-
kaaro pena tou, kua rongo mai nei koe ko te rua te
nei o nga Tau e noho ana te Maori i runga i te
Ture, a he aha ra te take i kaha, ai koe ki te tono
utu, kua tiaki nei hoki te Maori i ana Kararehe, ki
taku whakaaro ma tenei e noho pai ai taua i raro i
te Ture, Ko te Hara o enei tangata me wewete e
taua i tenei ra, ki te kore e taea e taua te wewete
katahi au ka mohio ko te hiahia o te Ture e korero-
tia maina e koe, he hiahia tonu ki te Hopu i nga
tangata Maori ki te Herehere, kei penei mai koe ka
kino pea ahau ki tena mahi au, kaore ahau e kino
ka whakaae tonu au kia haria au Maori ki te He-
rehere, ma kona ano koe e mohio iho ai, e kore ai
ranei e mohio, Kaore he Pai o te Ture ki a puta
tetehi pai i a ia ki te Iwi Maori, engari ko te hi-
ahia o te Ture, Ou hoki o te Kai tiaki o te Ture
He whiu kino i nga tangata Maori ki te whiu kino
E kiia mai nei e koe, ki te kore e utua ka haria
atu ratou ki te Herehere, Otira me ata whakaaro
iho ano koe, na te nohoanga o te maori i runga
i te Ture i pena ai to ratou ahua, ehara i te mea
he takahi tena na ratou i te Ture, engari e tiaki
ana ratou i te Ture ki a tika, E ora toku Ngakau
mehemea ka oti pai tenei raruraru i to tatou
Huihuinga nei.
REHITA KURI:—— Kua rongo atu ahau i
o korero; Heoi ano ahau i korero ai kia koe, ko
tenei takiwa kei ahau te tikanga, timata mai i te
puaha o Waikato, haere tonu mai i te awa o
Waikato,. Whatawhata, Waitetuna, tae noa ki
Aotea. Ko tenei takiwa kei ahau anahe te tika-
nga ; No reira ahau i haere ai ki te tango i nga
utu o nga Kuri o Aotea. Kaore hoki ahau i mohio
he "Ture ano ta te Maori," i te mea ko te Pare-
mata anahe i Poneke te kai hanga ture mo nga
Iwi katoa, A. he Mema Maori ano o koutou kei
Poneke, na ratou ano i paahi te ture mo nga
Kuri, he haere tonu taku i runga i te ture. Otira,
ki taku mahara ko te mutunga pai mo tenei
korero, me utu nga Kuri a nga tangata Maori
he iti noa iho hoki te utu.
RAWHITI:—— kua tino marama mai ia koe
taku korero, ko te rua tenei o nga Tau e hanga ana
te Maori i te Ture mona me ana Kararehe, a kua ro-
hea nei e koe te takiwa ia koe, kaore ahau e wha-
kahe ki tena, engari taku rohe kia rongo mai hoki
koe, ehara taku i te rohe Whenua engari he rohe
tangata, ahakoa Maori i whea i Aotea i konei i Wa-
ingaro i tetehi wahi atu ranei, koina taku rohe mo
kona taku Ture e korero atu nei mo nga takiwa
Maori, mo tetehi o kupu na nga mema Maori ano
taua Ture Kuri i Paahi; I te Tau 1883 i rongo ano
ahau i te korero a te Whare mo taua Ture Kuri,
otira ko nga mema Maori kaore rawa tetahi i Pai,
heoiano ta nga mema Maori i whakaae ai, ko nga
Kuri a nga tangata Maori e noho ana i roto i
nga Paro taone e tika ana kia utu aua Maori i
aua Kuri, a na te Pooti ka hinga ta nga Maori ka
riro i te nui o nga Pakeha, Paahitia ana te Ture
mo te Kuri, e kiia mai nei e koe na nga Maori i Paahi
te Ture, (Kaore) ehara i nga Maori i Paahi engari
na te Pooti i Paahi, he tokomaha rawa o nga Pake-
ha ka hinga ta nga Maori. K toru nga tau i hae-
re ai ahau ki Poneke me taku rongo ki taua mahi.
Inaianei ko taua whakaaetanga a nga Maori ra mo
nga Kuri a nga Maori i nga taone e tika ana kia
utu, kua mahue nga Taone i te Ture, kua kimi
tenei i nga Kuri kei roto i nga otaota e noho mai
ana. mo to kupu e kiina he utu te mea tika, kaore
hoki ahau e mohio he aha te take o taku utu, e
noho nei hoki ahau i runga i te Ture, i ta taua
Ture tahi, a kua utu nga Maori ia ratou Kuri ki
taua Ture ano, a ka tonoa nei ano e koe kia utu,
koia ahau i mea ai ki a ata marama ano tenei, me-
hemea ranei kaore nga tangata Maori i ki mai kia
koe kua Rehita tia a ratou Kuri, kua tangohia te
utu o a ratou Kuri.
REHITA KURI: —— I kite, au i a ratou tikiti
kaore au e mohio he Rehita, ko Ahau ke hoki te
Rehita.
RAWHITI:—— E tika ana tau ko koe to Rohi-
ta, engari ko taua mea i kite na koe, ko te tango
hanga tena o te utu o a ratou Kuri Ko taku e ki
atu nei, kua hanga Ture to Maori mona, hei tiaki
i ratou Kararehe. (Kati kua korero mai hoki koe
i kite koe i aua tikiti:——Otira ko aua tikiti e wha-
kaatu ana. No Pepuere ka utu aua Maori i a ratou
Kuri, I muri mai i a Pepuere, ka haere atu hoki
ko koe ki te tango utu ano mu aua Kuti Ki taku
mahara, ko koe te mea o taua kua takahi i ta ta-
ua Ture kua Patu koe i te Ture, tae iho ki te Ka-
rarehe, apiti atu ki te Tangata. Inahoki, kua kite
koe i aua tikiti, ka tonoa tuaruatia ano e koe te
Ariki o to Kuri ki a utu, Otira me titiro marama
ano koe ki tenei.
REHITA KURI: —— E Pa he kai mahi ra ahau
he mea whakahau mai e te Whare Paremata i Po-
neke, kia mahia e ahau nga mahi o te Ture, koia
ahau i haere ai,
RAWHITI:—— He pena hoki ahau he Kai
mahi, e whakaatu ana au ki a koe i nga Ture i ma-
hia e te Whare Maori, i Maungakawa, e mahi ana
taua Whare i te Ture hei tiaki i nga tangata, tae
noa ki nga Kararehe.
REHITA KURI:—— He aha koia te utu mo te
Kuri i runga i tau Ture.
RAWHITI:—— E toru Kapa.
REHITA KURI:——— me\_ pewhea e koe nga
Rori, no temea ko te take tena i nui ai te utu o nga
Kuri, ko aua moni hei whakapai i nga Rori, a i
runga i tau utu, e kore nga Rori e taea te mahi.
RAWHITI:—— He mea ke te Rori he mea ke
te Kararehe mehe mea kua mutu ta taua korero mo
te Kararehe ka korero atu ano au mo te Rori.
REHITA KURI:—— Na tena ra i nui ai te utu
mo nga Kuri.
RAWHITI:— Taku mo te Rori. Tera e tahi
Rori kua mahia i runga i te whakahau a te Whare
Maori kia mahia nga Huarahi. Waihoki tera ano
e puta he whakahau ma te Whare, kia mahia nga
Rori, e takoto kino ana i nga takiwa Maori, e kore
ratou e mangere ki te mahi i aua Rori i temea kua
noho ratou i runga i te Ture, i ta taua Ture e kore-
ro nei taua.
REHITA KURI:—— E kore ranei koe e wha-
kaae me utu e nga tangata Maori, o Aotea nga
Kuri, e 20. anahe, mehemea he rau Kuri kei
reira kaua era e utua ko te 20. Kuri anahe e utu
ko te Moni £2. 10.
RAWHITI:—— Ka whakaae ahau ki te «tu
mehemea ka takoto mara ma he tikanga ma taua.
Kati kua rongo atu ahau i to kupu, e mea ana
koe mo te 20 Kuri anahe te utu, mo aha atu te
nuinga o nga Kuri. " Penei hoki taku," ka
whakaae ahau ki te utu kia koe i te JE2. 10. O
engari me mutu to mana ki taua takiwa, tae noa
ki nga takiwa e nohoia aua e te Maori, me mutu
i tenei Tau, ahu atu mo enei Tau e takoto ake nei,
ki te whakaae koe ki tenei, ka utua e ahau kia koe
i tenei ra te £2. 10 0. Waihoki ki te utua e
ahau taua moni, me kore katoa te here a te Ture
i te toko 8. tangata.
REHITA KURI:—— Ki taku mohio e kore pea
ahau e tu hei kai Rehita Kuri i tenei Tau e haere
mai nei, no reira e kore ahau e kaha ki te korero
mo tera Tau. e korero ana ahau mo tenei Tau ka
whakaae ahau kia mutu taku haere i tenei Tau, ki
tera takiwa, mo tenei Tau e haere mai nei e kore
ahau e whakaae atu ki tena, tera pea ka mutu
ahau i tenei Tau. ka noho he tangata ano hei Re-
hita mo tenei waahi, ko te take tenei i kore ai au e
kaha ki te whakaae atu ki tera Tau
RAWHITI:——Heaha koa kei te pai noa atu
mehemea ka oti ta taua whakaritenga i naianei,
ka waiho ta taua whakaritenga hei whakamarama
ki nga tangata o muri ia taua.
REHITA KURI:—— ki taku mohio ka mutu
te Ture mo nga Kuri i tenei Tau kaore he Ture
mo nga Kuri a tera Tau.
RAWHITI:——Na to mohio tanga ra tena ho
mea whakaaro kau nau, Otira taku e whai ana ku
te Otinga pai i to tatou huinga nei, ki taku maha-
ra mehemea ka Oti ta taua korero, Ka *ino mara-
ma ta taua noho i raro i te Ture, Penei me te mea kua
oti ake nei i a tatou te whakarite. No te mea ko
tona mea ko te Rori, he mea tino Pakeke taua mea
ki nga Iwi Maori, e kiia nei he Hauhau, ko te take
i Pakeke ai ko te kupu ano a Tawhiao, i ki ai me
mutu nga Kori, ko te take Pakeke tena, a i tenei
ra kua korerotia tena mea Pakeke e tatou, kua
oti marama tena. Waihoki me tenei kia oti maru-
nui hoki tenei.
REHITA:—— E mea ana koe mehemea ka utua
o koe te £2. 10. 0. Hei whakakorenga tena i
to hura o nga tangata tokowaru.
RAWHITI:———(Ae.)
REHITA: — Engari nga mea tokoono, ka taea
e ahau te whakaae inaianei, ko nga tangata toko-
rua e kore au e kaha ki te whakaae i ena, ko ena
tangata hoki kua whakawakia e te Ture, kua wha-
kataua to raua whiu, koia ahau i kore ai e kaha
ki nga mea tokorua, Î te ra i whakawakia ai raua
kaore raua i tae mai ki te Kooti, whakataua, ana
e te Ture tu hara kia raua.
RAWHITI-— He ahu te whiu a te Ture i aua.
tangata
tangata £4. 8. 0.
RAWHITI:— Ka whakaae ahau ki tena kia
utua te wahi a te Ture, i whakapa ki a raua, ko-
ia tena te wahi i korero ai ahau kia koe. ko koe
te mea i takahi i te Ture, kua kite ano koe kua
utu raua i a rana Kararehe ki te Ture, Patua ana
e koe te Ture me aua tangata, a kua whiua ne i ano
raua ki tenei moni £4. 8. 0. Heoi ra ka wha-
kaaetia e ahau te whiu a te Ture mo raua, kei wa-
iho tena hei whakararuraru i Waenganui i a tatou, a
ma tena ano koe e tino mohio ai, ko koe te mea i
takahi Ture. Kua noho te Maori i runga i te Ture
Kua hanga e to ratou Whare he Ture mo rato-
u, e hara i te Ture Wehe ke i tena. Heoi ano i kii
a ai he Ture ke tenei, ko to taua tokorua-tanga
ki te mahi, tetehi ko te whiu a tena Ture i te
tangata he toimaha rawa, ko te Whiu hoki a
tenei he maama ake, ko te take pea tena e kiia nei
he Ture ke ta to Maori, otira ko taua Ture kotahi
ano. Heoi ra ka hoatu nei e ahau taku whakao-
tinga mo ta taua korero, umu hoki e titiro iho, me
whakapakeha marire.
KOIA TENEI.
Raglan, September, 24, 1895.
The natives agree to the arrangement, made
by then, and the Pakeha's to pay the sum of £2 10
in order to avoid any further annoyance by the
(Law to the Natives on this dog tax.)
(2.) "We the Natives!" agree to pay the sum
of ,4:4 8 to arrange Judgment against Inia, and
Horotini.
(3.) This matter will show, that there is pence
between the Maori's, and the Pakeha's
(4.) The Maori's wish this act to haven no
Power upon then, from this year; and hereafter.
Then we know that there is peace between the
tow Races under the Law.
"Whakamaoritanga."
Rakarana. Hepetema. 24. 1895'.
Kua whakaaetia e nga Maori i runga to ratou
Huihuinga konga Pakeha, kia utua nga moni e
-£2 10: kia mutu ai te whakararuraru a te Ture i
nga tangata Maori, mo a ratou Kuri.
12.) Kua whakaae nga tangata kia utua nga
moni e .£48 mo Inia. raua ko Horotini, mo te
moni a te Ture i whakatau ai mu raua.
13.) Hei whakaotinga tenei mo nga raruraru e
pa ana ki nga Maori, ki a takoto ai he pai i
waenganui i nga Maori, me nga Pakeha.
'4.| Ko te hiahia o nga tangata Maori ki a
whakamutua taua mahi ki nga tangata Maori i
tenei Tau, me era atu Tau. kiu mohiotia ai te noho
pai o nga Iwi erua i raro i te Ture.
WHAKA-AE-TIA ANA E TE PAKEHA REHITA KURI.
RAWHITI:— I te mea kua oti nei ta taua korero
I kaua koe e noho ki te tirotiro ano i nga Kuri a nga
tangata Maori, tena ano pen etehi o nga Kuri kei
to noho noa iho ki te kitea e koe tangohia ta te
Ture wahi, e kore ahau e whakahe ki tena, engari
ki te kitea e koe ko taku tikiti kei runga i te Kuri
ka ua koe e patu tuarua i tena, kua riro mai hoki te
wahi a tena i te Ture, i ta taua Ture e korerotia nei.
REHITA:— Ki taku mahara kaore he take e
haere ai ahau ki nua takiwa inaianei, ki taku mo-
hio kua poto katoa i a koe nga Kuri.
RAWHITI:— Heaha koa haere ano, i ngaro pea
i taku tirohanga, ma tau tirohanga ka kitea kia
mohio ai taua tahi kua noho ratou i runga i te Ture.
KO TE MUTUNGA TENEI O TAUA KORERO
Ka utua nga moni ki te Kai Rehita £4. 12. 0.
ko te £2 6 0. He mea kohikohi e nga Maori, me
nga Pakeha, tae noa ki te J. P. o te Kaunihera,
Hui katoa taua moni e £6 18 0. Whakakahore-
tia ana nga Hamene, Puta ana nga Tangata e he-
rea ana e te Ture. Ko te mutunga tenei o nga
korero o taua Huihuinga ki te Kaunihera o Raka-
rana: — Ka hoki mai te Kiingi ki Waikato, ka ho-
ki atu hoki nga Iwi o te Hauauru.
Heoi ano
NA TA KOUTOU WHETU.
NA TE PAKI o MATAKIKI
PANUITANGA,
HE PANUITANGA, ki nga tangata korero Nu-
pepa; mehemea e hiahia ana koutou, ki a mohio
ki nga tikanga o tenei Pepa, e haere ai kia kou-
tou:— A, ki toua utu ranei. Koia tenei.
Ko tenei Pepa e hara i te mea e penei ana tona
ahua me nga Pepa katoa o to Ao, he mea whaka-
rite rawa ona taima haerenga i te Wiki i te Mara-
ma i te Tau ranei.
Ko tenei Pepa, kaore e pera te ahua; engari e
penei ana. ko te tangata e hiahia ana kia tae atu
te Pepa nei ki a ia he 3 tana kohi mai i te Tau.
Me whakaatu mai tana kainga.me tana Pouta-
peta;— A, ko nga tangata e kohi mai ana i nga
toru hereni, ka tae atu te Pepa nei ki a ia, i nga
takiwa e haere ai ki te kawe haere i nga korero e
tae mai ana ki te Whare, i nga korero ake ranei o
te Whare.
T T RAWHITI.
|
|
6 5 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
HUPEREMETE
O
TE PAKI O MATARIKI.
Ko te tikanga o tera kupu o te Hu-
peremete, he wharangi whakamutunga
no te pepa ; he whakaatu Panuitanga
UTU TAU E TORU HERENI
PANUITANGA.
—
TIE Panuitanga ki nga Iwi, ki nga Hapu,
ki nga Rangatira, me nga huihuinga.
He whakaatu tenei kia koutou, kia mohio
hoki koutou. "Ko te Oha-aki a o tatou
Tupuna Matua ka ngaro ake nei'' kua
whakaarahia inaianei. Ara, kia mau ki
te Ture ! ki te Aroha! ki te Whakapono !
Kua rite te wahi ki te Ture, e mihia nei
i roto i tenei Whare, Kua rita te wahi ki
te Aroha, e takoto noi to Rangimarie ia
tatou.
Heoi, ko te wahi tenei ki te Whaka-
pono, e whakaatu ana tenei kia tatou
e noho maina koutou i to tatou tikanga.
Kia rongo mai koutou :— No te 2 o nga
ra o Mei, o te tau 1895; Ko te kupu
tomi. "Ko te Aroha me okioki ki te
Tangata," "Kote Tangata me okioki ki
te Atua.'' Heoi, na runga i aua kuou
ka whakaaturia atu nei ano kia koutou.
Ko nga Ratapu, me penei tonu i te kupu
nei (Ratapu,) ko nga mahi whenua, me
era atu mahi nunui kaua e mahia i taua
ra; Ahakoa kore o tatou Minita, hei aha
i te ra kia Tapu :— Ko taku whakaa-
tuatu tenei kia koutou.
E te Atua whakaorangia te "Kiingi."
T. TANA TAINGAKAWA.
("Tumuaki o te Kiingitanga.]
PANUITANGA,
—*—.
He Panuitanga tenei ki nga wahi katoa;
kia rongo, kia mohio hoki koutou. Kua
whiriwhiria e te Kawanatanga o te Kiingi
'Ha whakaturia he Kura ki ia takiwa, ki
:i takiwa. Ko taua Kura, hei akoranga
•no nga tamariki Maori; a, he wahi ano
i whakaritea e te Ture, hei akoranga mo
aua tamariki e noho noa iho ana. Ko to
take i Panuitia atu ai kia koutou e noho
mai nei i roto i te Porotaka (Nama 1.)
Ko tenei taonga ko te Kura, i mau tena
take ki roto i nga kupu a Tawhiao i
whakapuakina ai i te tau 1867. A, no
tenei ra i ahau e whakaatu nei kia kou-
tou, kua wetekina te here i runga i tena
take. Kua whakaarahia inaianei kia tu
he Kura mo nga tamariki Maori ki nga
takiwa ano i whakapatia hoi turanga mo
taua Kura; Kanui ano o tatou kua mohio
ki te ako i a tatou Tamariki, me o tatou
Minita hoki o te Rongopai nei hei ako.
Ko taku whakaaturanga tena kia koutou
katoa.
T. TANA TAINGAKAWA.
[Tumuaki o te Kiingitanga.]
PANUITANGA,
—«—
HE POWHIRI, tena ia koutou e nga Iwi
o tenei Whare:— Ara, e te Huihui o
Matariki, me o koutou Manukura, hui
tahi ki nga Whakamarumaru.
E te huihui o Matariki e 67 nei koutou
me o koutou Manukura e 67 hold. He
karangatanga whakamutunga tena Naku
i a koutou ; kaua tetehi o koutou e ngaro
atu i taua ra, ka whakahuatia noi. Ko
te ra hoi taenga mai mo koutou ki konei,
ko te 28 o nga ra o Aperira, i te tau o to
tatou Ariki 1896.
T. TANA.TAINGAKAWA.
[Tumuaki o te Kiingitanga.]
PANUITANGA,
KI nga Minita o te Kiingitanga kotahi
tekau nei koutou. Ho whakaatu atu tena
kia koutou, kaua tetehi o koutou e ngaro
a te 15 o nga ra o Aperira, me tae mai
koutou i taua ra ki konei.
T. TANA TAINGAKAWA.
[Tumuaki o te Kiingitanga.]
PANUITANGA.
HE Whakaaturanga tenei ki a koutou
katoa e nga Iwi me nga Hapu, ki a
kite ki a mohio hoki koutou, (ara) Ko te
tangata, ko nga tangata ranei, no ratou
te tangata kua mate, nga tangata ranei
kua mate, a ko ratou e hiahia nei, kia ta-
ka nui ki a ratou nga Hea o te tangata
kua mate, a e whakaaetia ana e tenei Tu-
re ki a tonoa aua Taonga e te Hunga e
tika ana ki a ratou:— Otira me penei te
ahua mo nga tikanga e whai ake nei.
Ko te tangata kua Mate ka kiia noi i
muri i a ia me taka aua Taonga ki te mea
i kitea e te Ture, e tika ana. kia taka ki
tera.
Ko nga Taonga o taua tangata ara,
Whenua Whare Kararehe Moni, me era
atu Taonga o te tangata kua Mate. He
mea whakatau nei i runga i te Ture e te
Kooti whakawa Whenua Maori, he Pake-
ha nei nga kai tiaki o te Ture, ko taua
whakataunga kei tera taha e pupuru mai
ana.
Waihoki ko nga tono a te Hunga e hia-
hia ana ki taka ratou kia ratou aua Taonga
me tono e ratou ki te Kooti whakawa
Whenua Maori, i raro nei i te Mana Mao.
ri, me ana whakahaere kia kitea te tika o
te Paanga o te tangata o nga tangata ranei
ki aua taonga o te tangata mato. Heoi
ki te kitea te tika o taua tangata o aua ta-
ngata ranei ki aua taonga, ko taua tika ka
tukua atu ki tera taha hei tino whakaotinga
tena, kaore he mea raruraru i waenganui i
nga taha e rua.
Waihoki ko te hiahia o nga tangata e hi-
ahia ana ki a puta ana tono ki te Ture i te
taha Pakeha, mo ana paanga Whenua,
Hea ranei, me era atu Taonga ona kei te-
ra taha e takoto raruraru ana, me whaka-
oti marire e Ia ki tenei taha nga mea pe-
na te ahua, katahi ai ka watea he huarahi
mona ki tera taha, ki te kitea ano hoki i
tenei taha te raruraru o nga Putake, e ko-
re hoki e tika ki a mahia he mahi raruraru
ki tera taha, ki te oti pai hoki i tenei taha,
ka pera ano ki tera taha.
TE POKAITARA M. T. K. MAORI.
PANUITANGA,
————*————
KO nga tangata onoi kua tu hei Ka-
i whakarite Whakawa Whenua; E
tu ana enei tangata i runga i te Manu o
"Kiingi Tawhiao III."
1 Tatare Wirikake, o Tauranga
2 Te Whakataua o Tauranga
3 Hori Kawhena, o Tauranga
4 Tupaea, o Patetere
5 Amopiu Kauia, o Patetere
6 Pouawha te Manea, o Patetere
7 Terei te Paehua, o Patetere
8 Tarahuia Nahona, o te Kuiti
9 Hone Hemara, o te Paeroa
10 Tiwai Paraone, o te Hoe-o-tainui
11 Aperahama Patene, o Waipa
12 Haimona Patara, o Matamata
13 Te Putuata, o Tauwhare
14 Rapata Tukere, o Maungatautari
15 Motu tara Aterea, o Parawera
16 Tiemi Ranapiri, o Parawera.
TE POKAITARA M. T. K. MAORI.
.PANUITANGA.
——«——
HE whakaaturanga tenei kia mohio ai koutou
ki nga ra, ki nga marama, e tuwhera ai
nga Whare Whakawa Hara; timata i Manaia,
Hauraki, Ohinemuri, Te Aroha:— Ko Hohepa
Mataitaua te Kai Whakarite Whakawa.
Hauraki .. Hanuere 2, 1896.
Ohinemuri Pepuere 6, '
Te Aroha .. Maehe 5,
Manaia .. Aperira 2,
Hauraki .. Mei 6,
Ohinemuri Hune 4,
Te Aroha .. Hurae 2,
Manaia .. Akuhata 6,
Hauraki . Hepetema 3,
Ohinemuri Oketopa 1,
Te Aroha .. Noema 5,
Manaia .. Tihema 3,
"
ROTA HAATE mo Hauraki.
TA PIATA mo Ohinemuri.
REWETI TE KOHIKA mo te Aroha.
KATANA mo Kawhia.
HARIMATE mo Aotea.
NGA KAI TUHITUHI
KOOTI W HARA.
' KO TAHIMANA H. NAHE mo Hauraki.
KO TE NGAHURU TE WERA mo te Aroha.
H. TE AROA HAEREITI M. K. W. H.
PANUITANGA.
——«.——
HE Whakaaturanga tenei mo te Ahua o nga
moni o te Ture, e mahia ana e nga Kai-
whakarite o te Ture:—Koia tenei.
Mo te Hiki o nga Whakawa Whenua £1 10 0.
Mo to Hiki o nga Whakawa Hara ..£12 6.
Mo te Hiki o nga Whakawa.Kiiwhi.. .. 15 0.
Mo nga Oota Whakataunga Hea .... 26.
Mo nga Keehi Whenua .. .. .. .. 15 0.
Mo te Hiiri o te Ture .. .. . £1100
HE PANUITANGA-
Ki nga Iwi Maori e noho ana i nga Motu e rua
nei—Aotearoa, me te Waipounamu. Ko
nga pukapuka tono Whakawa Whenua, Riiwhi Hea
whenua Tupapaku. Riwhi Taonga tangata-mate,
mo nga Wira hoki a nga tangata mate mo o ratou
whenua, me o ratou taonga; Me tuku mai kia Are-
mete Ngataru ki Maungakawa; Koia te tangata kua
whakaritea e te Kawanatanga o te Iwi Maori mo ta-
ua mahi. Pokaitara M. T. K. . Maori,
I taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga e
Tuatara Wiremu Kereama, e Hona K. Tio,
me Kiringi, P. te Ninihi, pai ta Nupepa.
Maungakawa, Cambridge Waikato, Auckland,
N. Z. Tihema, 16 1895.
|
|
7 6 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI,
MAUNGAKAWA KEMURETI WAIKATO.
MAEHE 18 1896
HE PANUITANGA
——————————
Ki nga Rangatira, ki nga Hapu, ki nga Iwi, e noho maina koutou i Aotearoa, whiti atu ki
te Waipounamu,.
E HOA MA Tena ra koutou, nga Taane, nga Wahine, me nga Tamariki.
e mihi atu nei ki a koutou, me te Mamae ano a roto i taku ngakau, ki tenei rongo ka
whakaaturia, atu nei e ahau ki a koutou, i Mamae ai taku ngakau, he Aroha ki te whakaaro o
tora Iwi, he mea hoki kua tuturu taua rongo.
No te 4. o nga ra o Maehe nei, ka tae mai he tono moku kia haere atu ahau ki te kawe haere
atu i tenei rongo hou, kia noho mohio mai ai koutou.
KOIA. TENEI
'' Kua Whakaarahia e tetehi wahanga Iwi o Ngapuhi ki Hokianga te whawhai "Pu-, ki te Ka-
wanatanga, ko te take o taua whawhai, mo te Taaka Kuri, mo nga Reiti Whenua.
Nga Hapu nana taua tikanga ki a ara taua whawhai, ko Ngati-Hau ki Omanaia, me tetehi
wahanga o te Mahurehure ki Waima, me etahi atu hoki o nga Iwi, e rite ana nga tangata mau
"Pu- ki te 500. tangata.
Nga Rangatira o ana Iwi, ko te Warn, ko Hone Toia, ko Ngakuru Haro Tuku. Ko to ratou
Pa, ko Mangatoa hawhe o Hokianga Kaikohe.
Kua tukua tu ratou whakaatu ki te Kawanatanga kii atu, me ata whawhai pai te whawhai, i
runga ano i te Rangimarie, ko te hiahia o aua Iwi, kaore ratou e pai hei taunutanga ma te Pa-
keha, engari me Whawhai, ki a mate ake ana, i ata mahia mariretia ki te tikanga o te Mate.
Waihoki, ko te ahua o taua tikanga a ratou, he mea oho noa ake ehara i te mea i whakahae-
rea ki nga tino Rangatira whai mana o Ngapuhi, na te maunga hoki o tetehi o ratou Rangatira, o
Iraia, mo te Taaka Kuri, i nga ra ano o Hanuere nei, na kona tetahi wahi i oho tonu ake ai to
ratou whakaaro, me noho ratou ki roto i te Mate, kua mate ano hoki ratou mo a ratou kararehe
me to ratou Whenua heoi ano, ke nga Pakeha noho noa iho i te takiwa o Hokianga, nui rawa atu
te wehi.
Heoi ra ko taku whakaaturanga tena ki a koutou, e noho maina koutou i nga mano nunui o
Aotea-roa me te Wai Pounamu.
Heoi ano.
Na ta koutou Whetu.
NA TE PAKI O MATARIKI.
I taia tenei ki te Perehi a iu Kiingi-tanga, e T. W. Kereama, me H. Tioo:— Pai Ta-a Nupepa, Maungakawa,
Kemureti, Waikato, Akarana. Maehe, 18 181)6.
|
|
8 7 |
▲back to top |
ko te Mana Motuhake.
TE PAKI O MATAKIKI.
TE PUARETANGA O TE WHARE I TE 2 O NGA EA O
MEI, I TE TAU 1896.
NGA WHAI KUPU A TE KIINGI.
————
Rahoroi, Mei 2, 1896.
M. KIINGI TAWHIAO:
HE MIHI AKE NAKU:-
Kia ora nga Rangatira e noho nei i roto i tenei Whare. Kia ora tonu kia ora tonu:— Ma to.
Atua tonu tatou katoa e tiaki. Ma te Atua, ma te Atua.
He mea ake Naku ki te Tumuaki o te Kiingitanga, ki nga Matariki, ki nga Manukura, me
nga Whakamarumaru. "He kupu ake Naku" mo nga taonga o nga Rangatira, i rurua
mariretia iho, a, ka mau te ruru waihotia iho. He mea ake Naku ki nga hapu e toru nei:— Kia
kaha! kia kaha!! kia kaha !!!
Kia kaha ki to tatou tikanga, koia tonu tenei to tatou tikanga mo te Tane, mo te Wahine, mo te
Tamaiti.
Kua Oti noa atu tenei kupu i mua, i kiia ano e te tangata nana i whakahua tenei kupu, ka
Oti, ka Oti, ka Oti: —— Waihoki, ko Ahau, e tautoko ana ano Ahau i taua kupu ra, ka Oti, ko
te Atua ano hei tautoko i nga mahi katoa, ka Oti, ka Oti, ka Oti: —Kia ora tonu tatou katoa,
Ma te Atua tonu e tiaki.
|
|
9 8 |
▲back to top |
"Kia mau ki te Ture, ki to Whakapono : ki te Aroha ; hei aha to aha, hei aha te aha."
WHARANUI 1.— No. 1.] MAUNGAKAWA KEMURETI, MANE, OKETOPA 12, 1896. [.TE UTU E RUA KAPA.
TE TUATAHI O TE KAUNIHERA.
Nga Ture i paahitia i tenei Huinga o te Kaunihera.
I WHAKAPUARETIA e te Hekeretari o te Kawanatanga, e T. T. Rawhiti te Whare o te Kaunihera i te 28 o nga
ra o Hepetema, 1806. I a ia ka noho ki runga i te Tia (Tuuru) ka whakahaerea ko te tikanga o te Pootitanga o
nga Mema, hui nga Mema i rupeke mai i taua ra e 26 ; i te mutunga o te whakahaere i nga ingoa o nga Mema,
ka tahi ka Pootitia ko te Tiamana, ka tu ko "Te Whitu Huakatoa hoi Tiamana " I muri i tena ka Pootitia ko te Heke-
retari, ka tu ko To Ua Karanama te Tarehu Tahatika te Waitangi hei Hekeretari, ko Rapata Hotene te Karaka. No
te mutunga o enei take ka tukua atu e te Hekeretari o te Kiingitanga to Pire a te Tumuaki o te Kiingitanga kia wha-
kahaerea, ko taua Pire mo nga Mahi ate Kaunihera, ko nga Tekiona o taua Pire, 14. I te mutunga o te whakahaere
o enei take, ka heke te Hekeretari ki raro o te Tuuru, ka whakatika atu te Tiamana me te Hekeretari o te Kaunihera
ka noho ki runga i nga Tuuru, ka timata to mahi ate Kaunihera.
NGA TURE I PAAHITIA I TENEI HUINGA O TE KAUNIHERA. I HUI TE KAUNIHERA o PIAKO PATETERE ME WAIKATO ki
Maungakawa i te 28 o nga ra o Hepetema, 1895; no te 3 o nga ra o Oketopa ka Hiki te Nohoanga o te Kaunihera.
Nga Ture i paahi, mo nga Monia anahe o Te Kaunihera, kotahi anake te Ture i ahu ki te Iwi ko te Ture Kohi Moni.
' I te whakamutunga o te mahi a Te Kaunihera i nga Ture, ka whakahaerea ko to "HIIRI" mo te Kaunihera, oti ana
nga kupu mo roto i taua Hiiri— Koia tenei nga kupu: "TE KAUNIHERA o TE KAWANATANGA MO PIAKO PATETERE
WAIKATO." I te paahitanga o tenei take, ka tahi ka whui kupu to Tiamana, ko ana kupu enei— Kia ora tonu nga
Mema o te Kaunihera. Tuturu to tatou Hiiri ki tenei. Tuturu, tuturu, tuturu tonu.
NOA TURE I PAAHI.
1. Tuatahi:— Ko nga Mema i Tu i te Pootitanga e 38, ko nga Mema
i tae mai i tenei Huinga o 27
2. Tuarua:— Ko te Tiamana o te Kaunihera, ko Te Whitu Hua-
katoa.
3. Tuatoru:— Ko te Hekeretari o te Kaunihera,ko\_ Te Ua Karanama\_\_
to Tarehu Tahatika te Waitangi.
4. Tuawha ; Ko te Initinia Whakahaere o nga Mahi a te Kauni-
hera, ko T. U. K. T. Waitangi. E uru-tahi ana a Rapata
Hotene ki enei Noho anga e rua, Ara, Karaka o te Kaunihe-
ra, Initinia hoki.
5. Tuarima:—Konga Pirihimana tokotoru o te Kaunihera, o Piako
Patetere me Waikato, nga ingoa o nga Pirihimana, ko Te
Morehu Taha Harawira, ko To Roi te Akatea, ko Nikora te
Kupenga.
6. Tuaono;— Ko te Whiu a te Ture i nga Mema o te Kaunihera
mo te Tureiti, e 5 hereni.
7. Ko te Whiu a te Ture mo te tureiti o te Tiamana, o te Karaka
me te Initiu, 10 tekau hereni.
8. Tuawaru— Ko te Kohi o te Taaka Kuri 1 hereni, ma nga Piri-
himana a te Kaunihera e kohi.
0. Ko te 2 hereni o te Koroni, ma te Kaunihera e kohi ka whakahoki
ki te Kawanatanga.
10. Ko nga Huinga o te Kaunihera, e rua i roto i te tau kotahi.
11. Ko nga Marama me nga ra Hui ai te Kaunihera, kei te 31 o
nga ra o Maehe, kei te 1 o Hepetema i nga tau katoa.
12. Ko te ra e timata ai te Mahi a te Kaunihera i nga Rori i runga
i nga whenua Maori, ko te 15 o nga ra o Oketopa.
13. Ko te Kai-tiaki Moni a te Kaunihera— Ara. ko te Peeke, ko
Kio Wirihana: ko ia te Kai-tiaki Moni a te Kaunihera.
14. Ko te Moni Kohi ma nga Mema o te Kaunihera, me te moni kohi
ma te Iwi katoa.
15. Ko te hei timatatanga mo te Mahi a Te Kaunihera i nga Rori i
runga i nga whenua Maori i roto i te Rohe Porotaka o te Kau-
nihera kua whakahuatia nei.
16. Ko te Hiiri o to Kawanatanga mo te Kaunihera o Piako Patetere
me Waikato.
17. Ko nga Ture katoa i paahitia i to 10 o nga ra o Oketopa, 1895. e
te Kawanatanga i roto i te Kauhanganui o te Kiingitanga o
Aotearoa mo te Waipounamu, kua tukua mai ma te Kaunihera
1 katoa e whakahaere.
18. Ko to Whiu mo te Kai-tiaki Peeke Moni— Ara, ki to ngaro te moni o to Peeke, he 5 hereni te Apiti o te Pauna.
EHOA MA, — E nga Iwi o roto i te Rohe Porotaka o te Nama tahi nei. Ko to koutou taonga tena\_ "Ko NGA
HIRINGA i TE WHITU" i paahitia ra e nga Matariki me nga Manukura i te tau 1894 kia haere ia i nga taki-
wa o to tatou Porotaka. Heoi, i te koro o koutou e karanga mai kia haere atu no reira ka noho tonu ia i roto i te Whare
o tana Tuakana o To Paki o Matariki. Na, inaianei kua ara nga Kaunihera o roto i te Porotaka Nama 1. nei,
heoi, kua ngarea ia ki te hari i nga utauta a nga Kaunihera, kia pakari ana waewae ka tahi ka ma-roo tana haere
ki te ao katoa.
"I tukua enei Ture kia Panuitia i runga i te "Kupu Whakahau" a Te Whitu Huakatoa, Tiamana o te Kaunihera."
T. K. T. WAITANGI,
COUNT COUNCIL OFFICE, Initia & Heketari o to Kaunihera.
Lady Strait Konehu, Maungakawa Waikato, October 12, 1896.
HE KUPU WHAKAMARAMA.
ENGA IWI o nga Motu e rua nei, Aotearoa me te
Waipounamu. Ko Nga Hiringa i te Whitu tena
Pepa. Ko tenei pepa, ka haria katoatia e ia nga hiahia o
nga tangata katoa. Nga Whanautanga Tamariki, nga
Matenga Tupapaku, nga Marenatanga Wahine,— Nga
Maketeranga Taonga, Kau; Hoiho; Hipi, me era atu
Taonga o te tangata. Nga korero o nga Hui, me nga
korero o nga Kooti Whakawa Hara, me nga korero o nga
Kooti Whakawa Whenua Maori, a nga Tiati Whakawa
Whenua Maori a te Kawanatanga o te Kiingitanga o te
Iwi Maoai o Aoteauoa me te Waipounamu. A te takiwa
ra e kaha ai ia ki te haere.
ETITA,
Maungakawa, "Nga Hiiringa i te Whitu.
Oketopa 12, 1896.
|
|
10 9 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
KEI KONEI TE REO KARANGA
Maungakawa,
Cambridge, Noema 28 1896.
"TE IWI E-E TE IWI "—Nga uri o tatou Tupuna i tupu mai nei i Hawaiki Whenua
Maori Motuhake, ki te ritenga o tatou Tupuna Matua, e tau nei ki runga kia tatou. "E tangi
nei hoki te manu nei ate Huia." Huia! Huia!! Huihuia!!!.
"Whakarongo mai nga Pu-Mahara, nga whakatakoto Whakaaro, nga Ngakau Marama, ngu
Mahara Tatu. A, koutou hoki, nga Titiro Koha, nga Whakahe Tangata, me nga Ngakau Taunu.
E Hoa ma, Tena ra koutou.
Kua whakaaro ahau inaianei e kore e poto o koutou whakaaro, te korero atu e ahau i konei
" Koia ahau i hiahia ai ki te whakaatu kia koutou " kei te 15 o nga ra o Tihema, te ra huihui a
nga Minita ki konei.
He tono atu tona naku ia koutou kia tae mai ki toku aroaro a taua ra. Te putake i hiahia ai
ahau ki te karanga atu ia koutou kia tae mai ki konei; ko o tatou Mema ka whakahuatia nei, hei
Mema ki te Paremata, mo te tau e haere mai nei. Kua tae mai nei a koutou whakahe mo taku
Mema, me ta koutou Inoi mai kia tukua taku Mema ki raro; a, me whakaaro atu hoki ahau ki a
koutou Mema i whakaatu mai nei.
" Koia ahau i karanga atu ai kia koutou," haere mai ki konei whakahe mai ai i ahau, me taku
Mema. Ki te takoto mai te maramatanga ia koutou, ko konei ano koutou rongo ai i taku kupu
ka whakaaturia atu kia koutou ; "Ko tenei Haere mai."
Ka huri tena.
Ka timata tenei wahi ki to Iwi:——
E te Iwi, me nga Hapu, tena koutou.'
He whakamahara atu tena kia koutou, kia tukua mai e koutou te Mana o a koutou kupu, ki to
koutou tangata marama, ki o koutou tangata marama ranei, e tukua mui ana e koutou. "Kia
whakarongo atu ahau ki to koutou maramatanga ". Whiriwhiria mai i roto i ia Hapu, i ia Hapu,
o ia Iwi e tukua mai ana e koutou hei whaaki ki ahau. Toku hiahia tenei he kotahi o a tatou
whakaaro ; Kia mutu, mutu ake i tenei huinga o tatou. Waihoki, ko aua tangata whai Maua ku
tukua maina e koutou, e kore e tika kia peneitia ano i muri iho i tenei Huinga, Me hoki marire
atu ki te kainga whiriwhiri ai te whakaotinga.
Ko aku kupu tena kia koutou. Tonoa mai tau tangata kia tae mai a te 14 o nga ra o Tihema.
NA TANA TAINGAKAWA TE WAHAROA.
TUMUAKI o TE KIINGITANGA
|
|
11 10 |
▲back to top |
KO TE MANA MOTUHAKE
TE PAKI O MATARIKI
Maungakawa,
Cambridge, Waikato, Hurae 8, 1897.
HE POWHIRI! HE POWHIRI HE POWHIRI!!!.
Ka Timata te Karanga ki nga Mema Maori o te Whare o Runga. E Hoa ma e korua, e kou-
tou ranei, e noho mai nei i te Whare, e Huaina nei ko te whare Ariki, Tena korua, koutou ranei,
He kupu iti nei, Whakarangona mai te Reo karanga, e Powhiri atu nei kei te riu o Waikato, Ka
timata ano te karanga ki nga Mema tokowha o te whare o raro, E Hoa ma tena koutou, whakarango-
na mai ano te reo e karanga atu nei. Ka timata ki nga tangata matau, o ia takiwa, o ia takiwa, o
Aotearoa me te Waipounamu, E te Iwi tena ra koutou.
Kaua e hohatia e te Whakaaro a tatou Powhiri, e Karangi nei i ia Tau, i ia Tau, kei waiho
era hohatanga mo runga i tenei karanga atu.
He whakaaro noku no tenei tauhou, engari koutou, o koutou mohiotanga, kua pau katoa o
tatou motu e rua nei i to koutou maramatanga, ko ahau ko tenei tauhou, He ekenga tuatahi atu
ki te Waka e hoehoe nei e koutou, koia ka karanga atu kia koutou, Haere mai ki a kite koutou
i taku hoe, ka eke atu nei ki runga i to tatou Waka, e hoehoea nei e koutou i nga Tau, kua ma-
hue ake nei.
Tenei te Hoe ka taraia e ahau, ko te timatanga maku e Tarai, ko te whakamutunga ma koutou
e whakaoti, Kaua e noho atu, Haere mai ki te whakaoti, kei oti i taku oti, tena ke ano te otinga
pai kei ta koutou i kite ai, E Hoa ma e nga Mema o te whare Ariki, me te whare o raro me
nga tangata marama o ia Takiwa, o ia Takiwa, o nga motu e rua nei. Haere mai, Haere mai,
Ko te Ra, mo ta tatou Putake, ko te 2, o ngu ra o Akuhata, Ko te ra hei taenga mai mo
koutou ko te 31 o Hurae nei.
"Whakarongo mai e nga Iwi e noho nei i roto i to tatou Porotaka, Haere mai kia rongo nga
Taringa, kia kite nga Kanohi, kia mohio te ngakau, Haere mai ra Haere mai.
NA TANA TAINGAKAWA TE WAHAROA.
|
|
12 11 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
Maungakawa Cambridge Waikato.
Tihema 24, 1897.
Ka tata te tau Hou, ka huri te Tau Kaumatua, Ka Poroporoaki ki te Tau Kaumatua, Ka Powhiri ki te
Tau Hou :— Haere mai ra e Koro, Haere mai. I haere mai koe i te aroaromahana o nga Whakatupu-
ranga, ki a mahana hoki tenei Ao i a koe, I tukua mai koe i to Ao raruraru kore, ki a pera atu hoki tenei
Ao i a koe: — Ko a Au e wewete ai i te Whenua, Ka wetekina hoki i te Rangi, Haere mai ra haere mai.
KO NGA KORERO TENEI O TE TAENGA O TAINGAKAWA TE
WAHAROA KI PONEKE.
No te Turei i te O o nga ra o Noema, ka tae Ia, me te Aka te Wharakura, me ta
raua Tamaiti, ki Poneke, No te Wenerei, ka tae mai te karanga a nga Rangatira o te
Kotahi-tanga, ki a haere atu ratou ki te kawe atu i te aroha, i te mihimihi, me te
kite-kite, nga Rangatira o taua hunga i reira, ko Meiha Keepa, ko Tamahau Maahupuku
ko Henare Tomoana, ko Tiakitai, me te nui atu o nga Rangatira Tane, Wahine, nana i
Powhiri mai.
I te ahiahitanga o taua ra, ka haere atu tana Hunga nei ki a kite i te Pirimia, ki te
kawe atu ano i te aroha whaka-manuhiri, heoi ano te kupu mai a te Pirimia, he patai, e
pewhea ana nga Iwi o raro ? Utua atu aua e Taingakawa kanui te matemate.
No te tahi ra ka whakawateatia e te Pirimia tetahi ra me tetahi taima hei kitenga
i a ia, hei whai kororotanga atu hoki ma Taingakawa, ki a ia, a, i te taenga ki taua ra
me taua taima, ka tae a Taingakawa ma ki a kite i te Pirimia.
Ko nga whai korero tenei a Taingakawa. " E te Pirimia, Tena koe.
Tenei maua ko toku hoa kua tae mai ki Poneke nei, I haere mai ahau ki te whakaatu
ki to aroaro i nga whakaaro o Mahuta ratou ko nga. Rangatira o te Motu nei.
He maha nga Hui i hui ai matou, ki te hurihuri i nga take e Pa nei te Raruraru ki a
matou ki nga Iwi Maori, o nga Motu e rua nei, me o matou Whenua.
I te takiwa ano e ora ana a Tawhiao tao mai ana ki tenei ra, Ko te tino Huihuinga a
nga Iwi e korero atu nei ahau, " Ko te Rangimarie " I raro ano i te mana tiaki o te Kui-
ni e tau nei ki nga Iwi Maori, e noho nei i runga i tenei Moutere, me tera Moutere, ara i
Aotea-roa, me te Wai-pounamu.
Henare Kaihau
Potatau Tawhiao
|
|
13 12 |
▲back to top |
Heoi no tenei ra i te tamaiti a Tawhiao nei, ka tino whakaotia taua whakaaro, ki a tino
tae mai ki tenei Kawanatanga, mo nga take kua whakapuakina atu nei e ahau.
A ma nga kupu me nga tikanga o taua Pire ka tino marama ai koe, ko nga tino ta-
ke tena o te hiahia o nga Iwi Maori, e mea ana ki a noho pai hoki ratou i raro i nga
tikanga o te Ture.
Mehemea, ka ata whakarangona tenei tono e koe, e to Kawanatanga, me au Minita, ka
kaha ahau ki te whakatuturu i tenei kupu i mua i to aroaro :— E kore e tupu ake he raru-
raru i runga i te ngakau maharahara o nga Iwi e ma e noho i te Motu nui, ku tino noho
pai ratou, me to ratou ngakau tupato, i runga i nga tikanga u te Ture.
Hei kupu whakamutunga tenei maku ki a koe, ki te kitea e koe te maramatanga o ana
take, kua homai nei ki te ringa o Henare Kaihau, me tahuri koe ki te awhina i "tana take
tou Kawanatanga hoki me au Minita.
Na konei ahau i tino tae mai ai ki to aroaro, ki te whakaputa i te whakaaro o nga Iwi
kua whakapuakina atu noi ki a koe. " Ki a ora tonu kue, i to to Atua atawhai.
Ka tu ake ko te Pirimia Hetana. " He patai atu taku ki a koutou mehemea kei a
koutou to kape o te Pire, me homai ki a kite ahau, mehemea, kei te Perehitia, tena pea
etahi o koutou kei to marama ki nga tino take o taua Pire.
Ka tu ake ko Hone Himikerea, ki te whakamarama i nga tikanga katoa o roto i V:
Pire, a i te mutunga o te whakamarama o taua Pire, katahi a te Pirimia ka whakahoki i
nga kupu a Taingakawa, tae noa ki nga kupu o te Pire. ( koia tenei:\_
TE PIRIMIA— Kei \_te whakapai «tu ahau ki to taenga mai ki konei, ki te whakaatu
mai i nga whakaaro o Mahuta me nga Rangatira Maori, kua rongo atu ahau i nga kupu
e whakapuakina maina e koe, kei te kite atu ahau, tera e puta mai he painga nui i
roto i enei ra e takoto mui nei, he kite utu noku e haere nui ana koutou i runga i te,
huarahi tika, e haere mai ana koutou ki te Paremata kiu whakaarohia o koutou mate.
Tino pai atu ta koutou whakaaro i hiahia ui koutou, kia whakaturia e koutou a He-
nare Kaihau hei hari mai i nga take i whakaarohia ai e koutou kia kawea mai ki tenei
Paremata.
I nga ra o mua ake nei, tu ke koutou i aua Wa, kaore koutou e whakaaro aua ki a
mahi tahi i nga mea kua whakaarohia nei e koutou, a no tenei ra ka tino kite atu ahau
He tino whakaaro tika rawa atu tenei na koutou.
Kanui taku whakapai atu ki nga kupu o te pukapuka e Panuitia mai nei e koe, e
whakahua ana hoki ki a te Kuini, ki to tatou whaea, Ko toku whaea hoki tora, i te mea
ko tatou katoa he pononga ua te Kuini.
He tika tonu ta koutou titiro mai ki te Paremata hei whakaora i o koutou mate, koia
tonu tenei te kai whakaora mo nga mate katoa o te tangata ko te Paremata, koia hoki
tenei taku whakatika ki ta koutou whakaaro.
Me korero atu ahau i te Tiriti o Waitangi, Ko te haerenga mai tenei o nga Iwi ki
raro i te Kiingitanga o Ingarangi, me ki ake ano ahau, na te Iwi maori ano i timata
te takahi i te Tiriti o Waitangi, i kiia i roto i taua Tiriti, ko nga whenua katoa ina te
Kawanatanga anake e Hoko, titiro ana nga Maori, Hokoa noatia aua ki era atu Pakohu
e hara nei i te Kawanatanga, ki taku mahara kaore ano tora e tika, otira ko nga Maori
i taua takiwa, He Tamariki ratou, Kaore ratou e mohio ki nga tikanga i reira, wai-
hoki, ko nga Pakeha i taua takiwa e mahi tonu ana ratou i te mahi kino i taua wa, no reira
ka whakaae tonu ratou i te hiahia o nga Maori.
No te Tau 1894 Ka hanga totahi Ture e te Paremata, i hanga taua Ture ki a rite
ki nga tikanga o taua Tiriti o Waitangi, aru : —
Kia riro ma te Kawanatanga anake e hoko nga whenua Maori, i te mea hoki, kua ata
kite ano te Kawanatanga i te mate o nga Iwi Maori, kia marama ai te whakanoho i nga
Maori ki nga wahi hei nohoanga mo ratou, kei pau i runga i to ratou hiahia ki to Ho-
ko, engari, kia purutia ano etahi wahi hei nohoanga mo ratou me o ratou Uri.
Ko te Pire kei te ringa o Henare Kaihau, e whakaatu ana, he kite no ratou i to ratou
mato, Otira, ko taua Pire, he roa te whiriwhiringa a Mahuta, ratou ko nga Rangatira,
me nga Iwi, a, e kore hoki e tika ki a whakahokia tatatia e ahau aku whakahoki mo
tana take nui, engari, ki a ata whakaaroa mariretia e ahau, kua rongo ake nei ahau,
e haere ana tetehi wahi o taua Pire mo runga i te Kooti Whenua Maori, waihoki, kei
|
|
14 13 |
▲back to top |
te haere tahi o tatou whakaaro mo taua Kooti Whenua Maori, kua puta hoki taku kupu
ki te Whare, ki a whakamutua taua Kooti Whenua Maori, kei te whakahaere tahi taua
i nga tikanga mo nga Whenua Maori.
Mo tetahi wahi o te Pire e kiia noi, ki a riro ma te Kaunihera e whakawa nga whe-
nua, kei te ahua uaua tena ki taku whakaaro iho, Ara:— te riro ma te Kaunihera e
whakawa ana Whenua Maori, ko te mea hoki tena e tirohia nei e taua tuhi, ki a wha-
kamutua te whakawa i nga whenua, ko toku hiahia, ki a tuturu ano ki nga tangata
Maori o ratou whenua.
Ko toku tino whakaaro, me mutu rawa te Hoko, Whenua Maori, engari te Riihi u
nga whenua Maori, o pai ana tera kia whakatuheratia, engari, me wehewehe nga whe-
nua, ki ia tangata, ki ia tangata, me whakatu totahi Poari, hoi whakahaere i aua Riihi i ia
takiwa i ia takiwa, mo whakatu hold he Mema mo taua Poari, kia tokotoru nga Mema
Pakeha, ki a tokotoru nga Mema Maori, ma taua Poari o whakahaere te tikanga o aua
Riihi, ko nga toenga o ratou whenua, me ata tiaki hei whenua mo ratou, ma te Kawana-
tanga e whakahaere nga Huuri, me te mahinga o nga Rori, ma te Kawanatanga hoki e
whakarite nga moni mo te whakahaerenga o aua moa. ma to Poari e Uiui marire nga tika-
nga, ki a mohiotia ai nga tangata nona te whenua:— Engari, na runga i taua ahua nei,
i hokona ai nga whenua o nga tangata maori.
Otira, ehara enei i te kupu tuturu naku, engari, he kimi noa ake na te ngakau me pe-
nei pea te ahua, i te mea kua takoto mui a koutou kupu ki toku aroaro, maku e ata
hurihuri marire, he taonga nui rawa to koutou taonga kua tau mai nei, e kore e tika
ki a mahia e ahau, engari me ata hurihuri marire ahau.
Mo nga Manu, me nga Ika, e tika ana ena, ka taea te huatu ki te Poari, mana o
tiaki, e tika ana hoki ki a hoatu ki te Maori, he kai hoki ena na ratou.
Taihoa marire ahau ka haere i te Motu nei, taku hiahia, ki atu whiriwhiri marire
i enei take, he take nui hoki mo te Iwi Maori.
He kupu atu tenei naku ki a koutou, hei hari atu ma koutou ki a Mahuta me nga
Rangatira, ka nui te hiahia o tenei Paremata, ki a tiakina paitia te Iwi Maori, me to
tika hoki o tu koutou whakaaro i tae mai ui ki konei, kei konui hoki o koutou tangata
mohio e noho ana, hei tiaki i a koutou take, kei konei o koutou Mema, e tiaki ana
nga mea mo te Iwi Maori, e tiaki ana hoki i u koutou whakaaro katoa.
Ko tenei whakaaro hou a koutou, aku hoki, kei te whakaaro katoa nga Mema o te
Whare o raro, ko nga Mema o te whare o runga, e kore ratou e tino whakaaro, akua-
nei poa, ma ora Mema e whakahe, e kore ratou e kaha ki te whakarereke i nga tikanga
ki a paahitia e te Ture, i mua atu i te takotoranga o etahi o enei tuke.
Kua kite ake ahau kei te ahua pouri tenei ra ki te ru whare, mo aua take nei, enga-
ri, mehemea pea ka marama ta tatou whakatakoto, tera ano ka marama haere nga ra-
ngi nei.
Kanui taku ahua pouri ki te kupu mui a Taingakawa, kei te heke haere te tupu o nga
Iwi o raro, mehemea, koia nei te huarahi e ora ai ratou, ki a Kaha rawa tatou ki te
hunga tikanga e ora ai te Iwi, mehemea kei totahi ahua mate to ratou mate, tera ano
e taea tetahi tikanga e taea ai, ki a tonoa nga Hata ki to tirotiro haere i a ratou.
Hei kupu whakamutunga atu tenei maku ki a koutou, haere koutou e hoki ki o koutou
Kainga, ki te korero atu ki a Mahuta me nga Rangatira, i aku whakaaro kua korerotia
atu nei ki a koutou.
HENARE KAIHAU :— E tono aua ahau ki a koe, ki a puta he kupu whakaae mau
mo te Pire, ki a Paahitia te korerotanga tuarua o taua Pire e te Whare, ki a hohoro ai te
tae mai ki te Komiti mo nga mea Maori.
TE PIRIMIA:—Mo te tono a Henare Kaihau e tono nei, "Kei te tamariki tonu
tona ahua me te tupu o tana tinana, me te maama tonu ona ki te haere, ko ahau kua Ko-
, e ki atu ana te Kaumatua ki te Tamaiti ki a ata haere, kaua e kaikatia te
haere, i te mea hoki kua tata tenei Paremata ki te mutu, ki te terengia te haere o tenei
mea ki te Whare, e kore e ata tirohia paitia taua take nei, ka tokomaha ratou ki te whaka-
he, e kore ratou e ata titiro marire, i te poto rawa o te taima e tu ana tenei Paremata,
engari, e penei aua toku whakaaro, i te mea he take nui rawa tenei take, e mea ana ahau
me Perehi taua Pire ki nga reo e rua, ki te mutu te Perehi, ka tukutuku ki nga takiwa
katoa, ki a kite nga Iwi e rua, ki a mohio ai ratou ki nga tikanga o taua Pire, tera pea ko
|
|
15 14 |
▲back to top |
etahi o ratou ka pai, ko etahi ka kino, mo te tae rawa ake ki te Paremata e haere mai noi
kua marama ratou ki nga tikanga katoa o taua Pire, ko toku whakaaro tenei.
Ko te mutunga tenei o nga korero o te Huinga ki te Pirimia.
No te Taete i te 25, o nga ra o Noema :— Ka tae mai te tono ki a Taingakawa ma, ki a tae ki te
aroaro o te Komiti mo nga mea Maori. " Ko nga Mema o taua Komiti, he mea ata whiriwhiri marire no
nga Whare e rua, me to ratou Tiamana " Ko te take o tenei Huinga, mo te Pitihana a Taingakawa me
nga Rangatira, i tukua atu ai ki te Paremata, whakaatu atu i te hiahia o nga Iwi maori, kua oti nei te
Hanga kua hoatu ki te ringa o Henare Kaihau.
Ka tae nei ratou ki taua ka pataia e te Tiamana ( Houtana Houston, R. M. )
TE TIAMANA :— Ko wai ra o te Hunga e noho maina, hei whakamarama mai i ta
ratou Putake e takoto nei i te aroaro o te Komiti nei, ? Utua ana e Kaihau ko te Rawhiti.
T. T. RAWHITI:— Te kupu tuatahi hei whakapuaki atu maku ki o koutou aroaro.
he mihi atu ki a koutou, he tuatahi no matou ki te tae mai ki to koutou Whare, ki o kou-
tou aroaro, koia ka mihi atu,:—" Kaore e tino roa taku whakamarama atu ki a koutou i
nga tikanga o te Pitihana e takoto na i o koutou aroaro.
Ko te ahua o taua Pitihana, e pena tonu ana me nga kupu e mauna i roto, ko te hiahia
nui tena o nga Iwi Maori e noho i te Motu nei, he tono ki tenei Kawanatanga, ki a wha-
karitea nga tikanga i whakapumautia nei ki nga Rangatira, ki nga Hapu, o te Iwi Maori,
i te Tiriti o Waitangi, ki a riro ano ma nga Iwi Maori e whakahaere o ratou tikanga o
ratou whenua, me o ratou taonga katoa :— Tae mai ana ki te Ture Nui mo Nui Tireni
1852, i whakaaetia mai nei, ki a tu ano he Runanga mo nga Iwi Maori hei whakarite ano
i o ratou tikanga, ehara i te mea, e whakaatu atu aua te Iwi Maori i o ratou hiahia he-
mea pokanoa, otira e haere ana ano i runga i nga tikanga o te Ture. Koia te Inoi a o
koutou Kai-Pitihana, e takoto nei i o koutou aroaro, e tono ana ki tenei Whare, ki a.
whakaritea aua kupu kua whakapuakina atu nei e ahau ki a koutou.
WI PERE, M. H. R. :—He aha ano to tino take a nga Iwi Maori e korerotia nei e koe
i tae mai ai ta ratou Pitihana e takoto nei ?.
T. RAWHITI :— Ta ratou tino take, he nui o nga mate e pa ana ki a ratou, no roto
no nga Tau maha kua mahue ake nei tae noa mai ki naianei, kei te pehi tonu aua mate i
runga i a ratou, na reira, ka tino tae mai nei matou ki o koutou aroaro, ki te whaka-
marama atu ki a koutou i te ritenga o taua tono a o koutou Kai Pitihana,
T. PARATA, M. H. R. :—Kua whakaarohia ranei e nga Iwi Maori he tikanga ma
ratou, mo runga i ta ratou tono ?.
T. RAWHITI, :—Ae, ko nga tikanga i whakaarohia ai e ratou mo runga i taua tono,
kua oti te hanga e ratou ki roto ki tetahi Pire, kua homai ki a Henare Kaihau kei a ia e
pupuru ana, waihoki, ko nga take o roto i te Pitihana e takoto nei i o koutou aroaro, kei
roto katoa i te Pire.
TIAMANA HOUTANA :— Me korero mai hoki a Taingakawa.
T. TAINGAKAWA :— He kupu ruarua nei aku e korero atu, koia tonu tenei te
take i whakaarohia
T. PARATA M. H. R. :— Kaore o aku patai ki a Taingakawa, i te mea kua mutu te
whakamarama mai a te Rawhiti i nga take katoa o roto i te Pitihana, a, ko aua whaka-
maramatanga kei roto i te Pire, na reira ka kore a aku patai ki a ia, engari, mehemea
he take ke tana i whakapuaki mai ai, katahi ahau ka whai patai, ko tenei kua kite atu
ahau, kotahi tonu to ratou whakaaro, e tono ana, ki a whakaritea e tenei Whare, nga
tikanga mo nga Iwi Maori katoa.
TIAMANA HOUTANA;— Me korero mai hoki totahi o ratou,
TE WHARAKURA:— Kaore e rereke ta matou whai korero atu ki a koutou, kua mutu katoa nga
whakaaro o nga Iwi Maori te hanga kei roto i te Pire, kei te ringa o Henare, ko te whakaaro tena a nga
Iwi Maori katoa, e noho nei i Aotearoa, me te Waipounamu, e tono ana i to ratou Mana ki a homai, ma
ratou ano o whakahaere, kua oti taua whakaaro a ratou kei roto i te Pire kua homai ki a Henare hei wha-
takoto ki tenei whare, kei roto katoa i taua Pire nga whakaaro katoa.
Ka mutu nga korero o tenei Huinga. " No taua ra nei ano, ka puta te Ripoata o taua Pitihana ki te
Paremata, whakaaetia ana te korerotanga tuarua o te Pire. Ko te Paraire i te 26 o nga ra, ka Paahitia te
korerotanga tuarua o te Pire, ka takoto te Pire i te aroaro o te Whare, hei kikinga mai, hei tupeketanga
ki runga, he. tangihanga ki te ngongoro, me era atu taunaha katoa mona.
i taia 1 runga i te maua o te Kiingitanga, e Hona Tio, me te Ruinga, pai Ta Nupepa, Maunga-awa Tihema, 24 1897.
|
|
16 15 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI WAIKATO,
NOEMA 30 O NGA RA 1905
HE PANUITANGA
KI nga iwi Ki nga hapu Ki nga huihuinga tangata o roto i te rohe o te taihauauru
Tane wahine, e noho mai nei koutou i nga marae o koutou tupuna matua, nga morehu aitua, tena koutou
Kaati nga Mihi
TE IWI EE Whakarongomai te taringa Titiro mai te ngakau ki nga kupu raurua nei maku ano e Whaka
oti taku mahi. A ka oti ano i au taku rauaka i mahi ai,maku ano e whakatapatapa me te tapae tanga
Ote-koo,whakamutunga o te maara me to tanginga o to whawhapua mutunga. Na reira.
Tenei te PAKI O MATARIKI te rore atunei ki ona iwi ki ona marae whakatu ai, kua tohungia ano e
MAHUTA, KO H KAIHAU ano HEI MEMA ki te PAREMATA, e haere mai nei hei waha i nga tao*
Nga a o koutou tupuna matua hoi mahi hoki i nga take motuhake a ia tangata me ia wahine kaua 6 ki
mai kua nui nga tau kia H KAIHAU Titiro tonu mui kei te takoto tonu nga kupu a o koutou tupuna
kei tua noa atu kei te awe kapara, he moko he rape, te tangata mana e noho te nuku nei, kia manawa-
nui rawa kia takoto te an o te kanohi ki to Titiro, aha-koa ROA ROA, e tatawai o tahe, amuri anewa
kia ruru mai a katea, he wahanga arangi,he pakarutanga whenua.
ahakoa te nui ai enei tau ki au no nga tongi ano te ritenga i roa ai e hara i au teroa kei te haere mai te
ra o te tahae ka noho koutou i a ia ki te uma o te whawhati, no te mea ko te atua hei Piringa mo tatou
ka-Puta ka-ora tatou.
Haere mai hoea te waka nei a Tainui. Ma u ki tona unga, ki te kainga i kiia ai i ngara o koutou tupuna
matua ki hui Te Rangiora.
-te iwi e pai ana kua tu te kai hautu a Mahuta,kei te Tataa. e o ana, Te ihu Te kei waenga kia kotahi
Tenei kupu no te Rarangi tangata he mea heke iho i nga Tata i tupuna ka ore e kimihia ka ore e uia
na reira te mate o te whenua me te pakanga me te mate o te tangata kei a Mahuta i tenei ra ka ore
ma te Tangata
POOTI KATOA MAI MO H KAIHAU
TUPU TAINGAKAWA.
|
|
17 16 |
▲back to top |
TE MANA MOTUHAKE, O TE TUTUKU, O NGA TUPUNA, O NGA IWI MAORI O NGA
MOTU ERUA NEI. O AOTEAROA, ME TE WAIPOUNAMU.\_\_\_\_
WAAHI, HANATERE, WAIKATO.MEI 2 0 NGA RA, 1907.
WHAKATURANGA.
Ki nga Iwi ki nga Hapu ki nga Reo ki nga Huihuinga tangata
me nga Rangatira o enei Motu o Aotearoa me te Waipounamu.
E hoa ma e tatou katoa e noho nei i o tatou Motu erua nei.
Tena koutou tena koutou.
Tenei te Paki o Matariki te rere atunei. ki te whaaki i nga take
i whakatakotoria e KIINGI MAHUTA TAWHIAO, me TAI-
NGAKAWA te WAHAROA, i waenganui i nga Iwi me nga
HaPu me nga Rangatira, i te ra itu ai te Hui, i te 2 o mei 1907.
ki Waahi nei, 4000 tangata i rupeke ki taua Huihuinga.
KINGI MAHUTA TAWHIAO, e mihi atu ana au, kia koutou
ki nga Rangatira hapai i to tatou Whakapono, me to tatou kau-
matua me te Kitohi. tena koutou katoa i raro i te atawhai o te
Atua.
Haere mai te Iwi, haere mai e nga Rangatira o te Motu nei, mai
ano i te hiku o te Motu, a, putanoa ki te Upoko o te Motu nei.
Haere mai ki to Waka, haere mai ki nga Waka, haere mai ki
tou Manutu, Akurangatira haere mai ki tou Whare haere mai
• teiwi, aku Tupuna aku Matua, haere mai ki to Ra, haere mai
kiau ki te Papaorootu. haere mai ki te taonga o koutou tupu-
na ki te kite, kua tae mai koutou e noho maina, ite mate kua
Ora. he kupu ake nuku ki te taka mai te kupu i te waha o te
tangata korero, ki ata whakarongo, kia marama te hopu, ki te oti
kaore kau he oti i tua atu. kotahi Atua, kotahi tangata, kotahi a-
na te kai wawao o te tangata ka ea, kotahi teo, koia.tena. Haere
mai, tena koutou.
TAINGAKAWA TE WAHAROA.
Teiwi whakapaingia te Atua o tatou tupuna o tatou matua, nana
nei tatou i tiaki, te mana o koutou tupuna i haere mai «i ratou i
te moana, i te parirau o te maun i nga waka ra» rewarewa te
kuhunga o nga Taniwha i haria mai ai ratou ki tenei motu.
whakamoemiti-tia to Atua o tatou tupuna, e wehi aua ki te
Atua, whakahonore tia te Kiingi, tena koutou e nga rangatira o
te Motu nei, Puta putanoa, tena koutou kua rupeke mai nei ki to
tatou ra ma te Atua tatou katoa e tiaki, ehara tenei rangi i te
rangi ma te kaha o te tangata e ngari ma to te Atua kaha ana-
ke, e whakamoemiti ana au ki to tatou rupeke tanga ki to tatou
Ka. te Iwi. whakarerea te Mauahara, te ngau tuara, te whakake-
ke, ehara tenei rangi i te rangi o ena taonga, i roto i nga rangi
kua mahue ake nei, ko enei o tatou taonga, titiro mai ki to tatou
Ka, ahakoa he aha to whakaro kei roto ia iwi ia iwi, whakare-
rea, aku Papa ko koutou te kai wawahi i nga wa kua mahue a-
ko nei, mo te Arawa taku korero, mo te Rangi puawhe, me te
Pokiha, me Petera te puku atua. Whakaotia i te ra nei, herea
mai nga waka noi ki a kotahi te herenga, tae atu ki nga waka o
te Motu nei. tuku pupa Taiaho, whakarerea tau. herea mai mata-
tua ki te herenga o Tainui. Kati aku kupu i konei, nga tuke o
to tatou Ra koia tenei.
(1) ko te mate o nga motu erua nei. o Aotearoa me te Waipou-
namu.
(2) ko te Ohaki a te Kuini Wikitoria, mu te whakae a o tatou
Tupuna.
(3) ku te Paramete o Ingarangi.
(4) ko te Paremete o Nuitireni.
(5) ko te mana o nga Tupuna.
(G) ko te mate o te tangata e heke nei ki te Poo.
ma Kaihau e whakamarama.
11. KAIHAU, ka whakamarama i nga take o te Ra.
K nga Rangatira, whakarongo mai e nga Iwi, e nga Hapu, aha-
koa no te Hiku o te motu nei, putanoa ki te Waipounamu, hopu-
kia kia man tou taonga, e hara i te taonga Hoko, he taonga Ta-
rewa, he taonga Horatu, no te Atua nui o te Rangi, koia tenei
ka poua nei eau nga take i korero tia e Taingakawa te waharoa,
-i haere Atua mai nei o koutou Tupuna i to ratou haerenga mai
hei Oranga mo nga uri o tatou Tupuna e Ora nei i naia nei, Ara
hei Hapai i te Ture Whakahaere o nga Maori, i waenganui i
nga Hapu o nga Motu nei, i a ratou whakamaori ano. ka maha
ka maha nga Pitihana e tukua «na e nga iwi Maori ki te Pare-
mete o Nui Tireni, mo te Tiriti o Waitangi, ka ore i tirohia mai.
Na reira ka paronaki te karanga a nga iwi o te Taihauauru, ki-
a kotahi tatou katoa nga iwi Maori katoa o nga Motu erua nei.
ki te Whakara i te Ohaki a o tatou Tupuna, i te Tiriti o Waita-
ngi, me te Ture nui o Nuitireni, Rarangi 71 me te Rarangi 72.
Ki te rupeke tatou katoa, ka riromai to tatou Tiriti, me o tatou
Mana Whakahaere, ki te kore e whakae te Kawanatanga o Nui-
tireni, ma te Paremata o Ingarangi e whakae to tatou Tikanga.
(1) me hanga he kirihipi i waenganui i nga iwi Maori katoa o
nga Motu erua nei, ka Haina katoa kia kotahi te iwi Maori.
(2) me hanga, me tuku Pitihana ki te Kawanatanga o Nui Ti-
reni, ki te kore e tirohia e tenei Kawanatanga, me hari ki Inga-
rangi taua Pitihana, me haere nga Rangatira katoa, o ia Hapu o
ia hapu, ko tenei Pitihana, ma nga Mema Maori katoa e tu nei
ki te Paremete e tautoko, e hari hoki ki Ingarangi, ki te kore
ratou ana Mema Maori e tautoko i te whakaro a te iwi, me tura-
ki nga Mema ka ore i hapai i nga tikanga o tenei Pitihana, ka
tukua atu nei kia Haina nga iwi Maori katoa o te Motu.
NGA POU WHENUA, ME NGA IWI ME NGA HAPU I
URU KI TE PUPURU I NGA TIKANGA O TE KINGITA-
NGA.
Karioi te Maunga, Tainui, Waikato.
Parininihi, N; Maniapoto.
Haurua, N; Maniapoto.
Pukawa, N; Apa.
Turangi, Taranaki.
Okurukuru, Taranaki.
te Whakangengere, Teatiawa.
Teikaroa, Taranaki.
Kumeamai, Ngaruahine Taranaki.
Taiporohenui, Tangahoe Taranaki.
Kaiiwi, Ngarauru Taranaki.
Matemateaonge, Whanganui.
Tararua, Matenatewhiwhi, Raukawa.
Pouawha, N; Tou.
Nukutewhwtewha, N; Awa, Witako.
Tawhitikuri, N; Toa, te Rauparaha.
Maungaarake, Kahununu, Tareha, Meananui.
te Matau a Maui, Porangahau,
Te-ahu Ataranga, Kahununu,
Titiokura, N; Hineuru,
Maungaharuru, Teurewera, Tuhoe,
kaata,
Tekoroatiawa, Potangaroa.
Kaimanawa, N; Whiti, N; Tama.
Tongariro, N; Tuwharetoa, te Heuheu
Ruapehu, K; Tama.
Ngongotaha, Tearawa, Teamohau.
Horohoro, N; Raukawa.
Tearoha-auta, N; Maru, Ngaiterangi.
Tearoha-atai, Hauraki.
Maunganui, Ngaiterangi.
Maungapohatu, te Pirirakau.
Teiwiroa, N; Tukorehe, N; Tuwharetoa.
Titiraupenga, K; Parekawa, N; Tekohera.
Tuhua Maunga, Maniapoto,
Moehau, N; Tamatera.
Kohukohunui, N; Whanaunga.
Rataroa, N; Paoa.
katakotoria ana e te Paremata o Nui Tireni e tau ki nga whenua
Maori, a ko nga Ture me nga Tikanga Maori ana mahia houtia
e ratou, ko enei anake e tau ki ana whenua Maori, ako keatu ka-
ua etau ki reira, kapai ano kia tukua mai a ratou kupu e te Ka-
wanatanga mo taua take korekore nei. a, ki te pai ratou me tu-
kumai ano hoki a ratou korero ano mo nga korero o taua Piti
hana.
Naku na TAPERE.
Kia te KAWANA.
Sir, W, J, Jervios, S, C, M, S, C, B.
(3) TAURINGI TIRITI, 23 o Hune 1886.
RARANGI Tua 6 o Taua Reta.
Kua korero tia ano hoki nga take o nga kupu o taua Piti-
hana, i te whare Paremata o nga K omana, roe nga kupu Oha
mai o taua Runanga mo te iwi Maori, a, e tiakina paitia nga pai
me nga tikanga mo ratou e te Kawanatanga o Nui Tireni, a, i
mohio tia tenei whakaro e taua Runanga, ahakoa kua kore he
wahi epa ai te Kawanatanga o Ingarangi, ki nga tikanga e ma-
hia ana mo te iwi o Nui Tireni. Otia, e puta ano ai he kupu a te
Kawanatanga o Ingarangi, kia maharatia e te Kawanatanga o
Nui Tireni nga mea e puta ai te tika me te pai ki nga Maori.
Naku na TAPERE.
Ki te KAWANATANGA o
NUI TIRENI.
Ko te whakarapopoto tanga o nga take i oti i te Huihuinga.
He Mea kowhiri nga Mema i roto i te 4000 tangata 85 nga
Mema.
Nga take whiriwhiri a te Komiti i pahitia e te Iwi.
(1) Ko te whakaupoko o tenei Kotahitanga o nga iwi Maori o
Aotearoa me te Waipounamu, ko te Mana mai i o matou Tu-
puna, a, taemai ana ki ta Potatau ratou ko ana matua i te Tiri-
ti o Waitangi.
(2) Ko te whakamana a te Kuini i nga Maua ki nga 5angati-
ra o nga Hapu o te whakaminenga o nga iwi Maori katoa o Nui
Tireni.
(3) Ko te hopukanga a te iwi Maori i te Rongopai, taemai ki
te Tan 1857. i tuai a Potatau hei KINGI, i puru ai te toto i wa-
enganui i nga iwi me nga Hapu o nga Motu erua nei.
4 Ko matou ko nga Rangatira o te Whakaminenga o nga Ha-
pu o te iwi Maori o nga Motu erua nei o Aotearoa me te Wai-
pounamu. me era atu Motu e rata ana ki tenei, kua karangatia
nei ko Nui Tireni, ka Huihui nei, i runga i te kotahitanga o ma-
tou whakaro i te nui hoki o to matou hiahia kia tino whakaukia
tetu o tenei Kotahitanga, na reira ka whakarite, ka whakae, ka
whakapumau rawa, i te kotahitanga, o nga Rangatira, me nga
Mana, i te Whenua i te tangata, i te Tiriti o Waitangi, i te ono
o nga ra o Pepuere, 1840. me te whakapumau tanga o te Ranga-
tira tanga o Nui Tireni, 1836. me te whakae tanga mai o te ma-
na Kara, mo Nui Tireni, 1836. taenoa ki te Ture nui mo Nui Ti-
reni, 1852. Rarangi 71, 72.
(5) Ko te Ropu mana e mahi nga Kirihipi, ko te Ropu e kara-
ngatia e Kiinga Mahuta, e Tupu Taingakawa, o roto i nga Ta-
mariki Matau, o nga Iwi, o nga Hapu, o Aotearoa, ina Pahitia, ku
tukutuku ai ki nga waahi katoa o nga Motu nei.
(6) Ko te Moni hei kohi ma nga iwi, hei Hoko i nga Kirihipi,
apiti atu ki nga tangata ma ratou emahi aua raruraru katoa, 1/-
e puare ana aranga, mepa tenei Kohi, ki nga Hapu katoa, ko ta-
ua Moni, me tuhi ki te Pukapuka Rehita a te Iwi katoa, ma nga
kai tiaki tokorua e utu i nga kaute o nga raruraru, ko Tupu tai-
ngakawa, ko Henare Kaihau, nga kai Tiaki, me nga Hekeretari
okorua.
Na te nui o nga mate kua Pamai ki nga Iwi Maori, na reira i
whakahaerea ai te houtanga whakahaere mo to tatou kotahita-
nga, e te Hui ki Tauwhare, 12 o nga ra o Pepuere, 1907.
Te rua, no te Hui ki Maketu, i te 22 o nga ra o Aperira, tae
ma mai ki te Huihui ki Waahi, Huntly, Waikato, i te 2 o nga
a o Mei, 1907.
7) ko te Moni hei kohi ma te tangata kotahi mo te
i ki Ingarangi, i whakaritea i te Hui i Tauwhare, 5/-,
e puare ana aranga. A. kua ata tirotirohia te ahua o tenei
Moni kohi, me whakawhanui kia pa ki te Mutu katoa tenei ko-
/6, e puare ana arunga ma nga Rangatira.
Ko te tikanga mo to Haina i nga tangata, Tane, Wahine,
Tamariki, me te mea e hiki ana i te Whaea, ko nga Tamariki,
Apiti [itu ki nga Tamariki rawa, ma tetehi e tuhi to ingoa, ku
whakapa mai te ringa ki te pene a tu Kaituhi, ka Whakamau i
ona Tohu.
HE PANUI KORERO.
Aotearoa
Kuini Wikitoria i te Tiriti o Waitangi
Nui Tireni
|
|
18 17 |
▲back to top |
|
|
19 18 |
▲back to top |
|
|
20 19 |
▲back to top |
|
|
21 20 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI, HANATERE, WAIKATO.
AKUHATA, 22. TAU, 1909.
HE PANUI
Waahi
Waikato
Ngaruawahia
Kiingi Mahuta Timi Kara
A. T. Ngata, raua ko H. Kaihau
Maungatapu
HE PANUI
|
|
22 21 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI, HANATERE, WAIKATO. NOEMA 22, 1911.
He whakaatu tenei Kinga Iwi Kinga Hapu menga huihuinga
tangata i roto ite rohe ote Tai Hauauru enoho maina koutou i
nga marae o koutou Tupuna o koutou maatua tena koutou
tena koutou, i raro ite atawhai a te Atua o koutou Tupuna, te
tuaiho a Onamata, maana Tatou e Tiaki e whakaora kia ora tatou
katoa
He kupu atu tenei naku kia koutou katoa katoa Taane
wahine homai ano kia au te turanga Mema mo te Tai Hauauru
i te tau e haere mai nei hei whakaotiotinga maku ite Remu o
te kakahu o koutou Tupuna maatua e takoto nei.
1. Kua tohungia ano e ahau ho Henare Kaihau hei Mema
mo tatou ki Te Paramete (Na) e te Iwi ma koutou
taku kupu e awhina e tautoko.
2. Ko koutou katoa kia kotahi ki raro i taku kupu e mau
i runga ake nei to koutou kaha, ko taku kaha, to koutou
manawanui ko toku manawanui.
3. Okoutou taonga, menga tikanga, me te Mana, ma koutou
tonu e pupuru. Kia man, kia mau, kia mau. •
4. Kei kona tonu au e tu ana ahakoa te Tiriti o Waitangi
ahakoa te take ki Ingarangi, ahakoa ki te kawanatanga
o Nui Tireni, kotahi tonu enei take kei roto i taku
ringa ma tatou i whakaae ma tatou e whakaoti katahi
ka oti no reira. Aku Tupuna aku maatua whaea, te
Iwi katoa Pooti mai ki ta koutou mokai kia Henare
. Kaihau.
Heoi ano
NA KIINGI MAHUTA TAWHIAO.
HE PANUITANGA WHANUI NA TE PAKI O MATARIKI
KINGA PITO E WHA OTE HOTU O AOTEAROA
ME TE WAIWAIPOUNAMU.
1. Ara Kinga Iwi Kinga Hapu he morehu nei koutou no roto
ite Tutuku o koutou Tupuna maatua. Enga rangatira
taane menga rangatira wahine me te Iwi nui tonu, kia kaha
te ora i runga ia koutou katoa mo te mana me te aroha me
te atawhai, he waa he taima he tau he ra tenei e tika ana
kia whai reo Te Paki o matariki ki te whakaatu kin koutou
i ona mahara katoa Kinga Iwi Maori i runga i nga motu
e rua nei i Aotearoa mete Waipounamu konga motu tenei
o koutou Tupuna, maatua, e hara i te mea hoko ki te moni
e o koutou Tupuna (na) kia rahi ta koutou titiro mo tenei
wahi o tenei kupu, To koutou Rangatirahanga e hara i te
taonga Tarewa, he taonga Horatu na te Atiia nui ote rangi
te Atua o koutou Tupuna, maatua nana i homai te ranga-
tiratanga mo koutou, me o koutou whenua he men, oati tenei
rangatiratanga me tenei Mana i waenganui io koutou
Tupuna, maatua na nga kingitanga huihui onga moutere
ite tau 1840.
S. No reira au a Te Paki o Matariki ka karanga atu nui kia
koutou, kia kotahi, kia kotahi, kia kotahi nga Iwi Maori
katoa onga motu e rua nei ki te pupuru ite mana rangatira-
tanga o koutou Tupuna, maatua mo koutou whenua me te
mana whakahaere io koutou tikanga Maori koia au e haere I
atu nei ki o koutou marae katoa ki te whakato tahi mai ia
tatou ki te huihui hoki i o tatou whakaaro kia kotahi te
hopuatanga, ahakoa, te Tai Tokerau, ahakoa te Tai Rawhiti,
me Te Waipounamu, me te Tai Hauauru, kin kotahi he
Pukeitanga monga mahi menga whakahaere katoa kia taea
ai te Pupuru nga rangatiratanga kua whakahuatia i runga
ake nei. I
3.
4.
Nui Tireni
Ingarani
) AHAU KA TU NEI HEI MEMA MO TE TAI TOKE-
EAU, TE TAI RAWHITI, TE WAIPOUNAMU TE TAI
HAUAURU, E TINO OATI ANA AU EI TE AROARO
ONGA IWI I POOTITIA AI AU KONGA TAKE
KATOA I OTI ITE PARAIKETE OTE IWI MAORI
KONGA TAKE ENA HEI MAHI MAKU KI ROTO
ITE WHARE PARAMETE O NUI TIRENI HEI POOTI
HOKI MAKU KIA TU AI AUA TAKE.
He whakamaramatanga tena na Te Paki o Matariki kia
koutou ko te Mema e tohungia e koutou mo runga i enei
take ko taku tena e tohu ai ara te Mema mo te Tai Tokerau,
Tai Rawhiti, Te Waipounamu, ko enei mema e toru ko
Henare Kaihau ka wha, kia tau te Rangi marie me te aroha
kin tatou katoa.
KONGA TAKE HEI MAHI MA TE PARAMETE OTE
IWI MAORI.
1. Ko Te Tiriti o Waitangi me ona whakaritenga.
2.
3.
4
6. Ko te tangohanga ote mana whakahaere ote Paramete o
Nui Tireni e te Pakeha.
6. Konga Ture i hanga e te Paramete mo te tangata.
7. Konga Ture i hanga mo te whenua.
8. Konga Ture i hanga monga Kohatu utu nui i raro ite
whenua.
9. Konga Ture i hanga monga rakau menga Harakeke.
10. Konga Ture i hanga monga manu Maori,
11. Konga Ture i hanga monga tauranga Ika menga Ika wai
Maori.
12. Konga Ture I hanga monga Ngaawha.
• 13. Konga Takoha onga motu e rua nei.
KONGA WHAKAMARAMATANGA POTO TENEI ONGA
TAKE £ MAU I RUNGA AKE NEI.
1.
2.
3.
4. Ko te Toto ote tangata me te murunga onga whenua e
Te Raupatu.—"E te Iwi ko te mate nui rawa tenei i
pa Kinga Iwi Maori o enei motu ara kore rawa i whaka-
wakia te hara i waenga nui inga Iwi e rua i raro i nga
. tikanga ote Ture o Ingarangi, no reira, i runga ite mea
kaore i uiuia kaore hoki i whakawakia nga take o taua
Toto, kia mohiotia ai i he te Iwi Maori, kia tika ai te
murunga o ratou whenua e te kawanatanga o Nui
Tireni. No reira e te Iwi, kei te tu tonu to koutou
tika, me to tatou ora, i tenei motu, na reira, mehemea
ki te kore e tirohia e te kawanatanga o Nui Tireni me
hari ki Ingarangi.
6.
8. Monga take tua waru tae noa ki te take tekau marua.
Kua tangotangohia katoa tia nei e te kawanatanga ma
ratou e whakahaere, no reira e Te Iwi, he tino takahi
tenei i te ritenga o Te Tiriti.
13. Monga Takoha onga motu e rua, tona whakamarama-
tanga tenei.—"Ko te takoha i runga ote whenua, ko te
takoha onga rakau, kohatu, kararehe, Pane Kiingi,
Reriwe, Waea, Terewhona, Poutapeta, Rori, Taonga-
haere mai onga motu, takoha o nga tauranga turanga
kaipuke, Raihana Hootera, Toa, Parakimete, Peka,
Hira Roia, Kamura, Piha, Kai hoko Ika, a me era atu
Takoha i runga i nga motu e rua nei.
No reira Te Paki o Matariki ka ki atu nei kia koutou katoa
kia titiro mai o koutou whakaaro ara nga Iwi o te Tai Tokerau
o te Tai Rawhiti, ote Waipounamu, me te Tai Hauauru ki o kou
tou tika me o koutou taonga kua whakararangitia nei e takahia
nei e te kawanatanga a e ngoikore tia nei e o tatou Mema ki te
mahi, kei konei e noho ana nga mate o pa ana ki roto kiinga-
tangata takitahi o roto oia Hapu Katoa onga motu e rua nei.
Titiro mai ano hoki koutou e nga Iwi ki tetehi take nui, I
whakatakotongia e te kawanatanga o Ingarangi ki te kawana-
tanga o Nui Tireni mo te takoha onga moni, ote koroni o Nui
Tireni mo te moni e £7,000 kia wehea hei awhina i nga Ture e
mahia ana e ratou mo ratou i roto i to ratou Paramete Maori.
No reira e nga Iwi, Enga Hapu, Enga Rangatira tanga onga
motu e rua nei, o roto i nga Pootitanga e wha, titiro mai ano
ki ta koutou, mokopuna tamaiti kia Kiingi Mahuta Tawhiao,
ki te Pou herenga akii whakahirahira a o koutou Tupuna, maa-
tua, ka ngaro kite Po, i Poua ai hei matua monga Iwi hei here-
herenga, monga waka o koutou Tupuna mo Aotearoa me te
Waipounamu. Na te mea koia kei runga tonu i te Ohaki a tona
Tupuna. e ki nei, "Kia mau ki te Ture ki te whakapono ki te
aroha ki te atawhai Kinga Iwa e rua"
E te Iwi E Tu Kakahungia to Kahu, Rauawatia to Waka
whakanoho raua te Tauihu me te Taurapa, kia kotahi te tangata
hai O, Te Ihu, Te Kei, waenga i takoto heoi ano Hoenga i to
waka ite wa e Timu ana te Tai kia whiti atu ai koutou ite moana
Puhoru maku koutou e kawe ki te aroaro onga Tau Iwi i runga
ite kaha o te Atua o koutou Tupuna maatu.
Enga Iwi ote manawanui, Enga Iwi ote mate, Enga Iwi i
raro i tenei tikanga e pupuru nei koutou i to koutou Mana kia
tika to haere ki runga i tou waka, kaua e peka ki te waka tangata
ke, kei waiho koe ite puta, ko taana e tohu ai ko tau tena e pooti
ai.
Hei Kupu whakamutunga tenei maku kia koutou katoa
«Whakarongo ake au ko te tangi mai a te manu "nei a te
Matuhi, Tuia, Tuia, Tui, Tuia.
"Whakarongo ake au ko te tangi mai R te manu nei a te
Huia, Huia. Huia. Huia kia kotahi.
"AKA NGAAPU TE WHENUA KA HAERE NOA
TANGATA KI WHEA" ERU WAIMAKO PURU-
TIA TAWHIA KIA ITA AHA! ITA, ITA, ITA.
Heoi ano,
NA TE PAKI O MATARIKI
|
|
23 22 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI, HANATERE, WAIKATO, TIHEMA 1 1912
Mahuta
Ta Timi Kara.
Waikato
KIINGI MAHUTA
RATA KIINGI MAHUTA.
POTATAU
TAWHIAO
Henare Kaihau
|
|
24 23 |
▲back to top |
TE PAKI
O
MATARIKI
WAAHI HANATERE WAIKATO HUNE 21,
Tau 1913\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
HE PANUI TANGA
Kinga Iwi, Kinga Hapu, Kinga, Rangatira
Kinga. Huihuinga tangata, e noho mai nei koutou, inga
Marae,' o koutou Tupuna, Matua, i roto ite Porotaka,
nama tahi. No [1] I raro ite maru o to tatou, Ariki.
Tena koutou, mate Atua koutou e tiaki. He whakaatu
tenei kia koutou, kua whakamanangia, e KIINGI TE
RATA. MAHUTA, TAWHIAO, POTATAU, TE
WHEROWHERO. Te Roopu whai-mana, i raro ite
Kiingi-tanga mete Rangatira-tanga. onga Iwi maori, o
Aotearoa mete Wai-pounamu. Ko tenei Roopu, hei
whaka haere inga tikanga, i raro ia Kiingi Te Rata,
M, T, P, Te Wherowhero. Konga mahi ma tenei
Roopu, he tiaki ite Mana, he pupuru ite Rangatira-
tanga o te Iwi maori. Hei whaka ae, hei kahore, inga
tikanga, mea ake nei puta mai, inga maori, menga
pakeha, me era atu ahua tangata. Hui atu kinga tohu-
nga maori, kaore e whaka ae tia kia tae, kia, Kiingi
Te Rata M, T.. P, Te Wherowhero. [Ara kito
ratou kahui Ariki- E ngari me matua tae kite roopu
ite tuatahi, hei whiriwhiri, hei whaka ae, hei whaka
kahore ranei, i tana take, i a ratou take ranei.
Ka tuhia nei o matou Ingoa ki raro iho nei.
...... Ahuriri Reihana.
...... Wharua Herewini
...... Tami Wharetotara
...... Te Paki
...... Tarore
...... Ahinui Tutepou
...... Matete Te Kawau
........ Haare Penetito
...... Katea Rehua
....... Kapo Karaka
...... Aremeta Te Kaka
....... Tua Hotene
....... Tupu Taingakawa
Te Tumuaki.
I taia e P Herewini Kai ta ote PaKi o Matariki
|
|
25 24 |
▲back to top |
|
|
26 25 |
▲back to top |
KO TE MANA MOTUHAKE
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI, HANATERE, WAIKATO.
HE PANUI TANGA.
|
|
27 26 |
▲back to top |
WAAHI HANATERE WAIKATO HURAE 12 1915
KOTE
Waikato Waahi
Nui Tireni
2 Kote kupu whakautu mo tenei pitihana te iwi kana hei
whaia te pakanga kite papa o tetehi tangata e ngari waiho mai
ano i tou turanga waewae.
3 Kote tono a Maui pomare kia Kiingi Te Rata raua ko
Tupu Taingakawa ite rangi i u mai ai raua ki Akarana, kia
whakaaetia mai nga Maori kia haere kite whawhai kinga iwi
nunui ote ao e whawhai mai nei. Kote kupu whakautu a
Kiingi Te Rata raua ko Tupu waiho ' me kawe ake kite iwi
keite iwi te tikanga.
4 Kote kupu whakautu ate iwi mo tenei take e tama o pomare
waiho mai te iwi i tou papa i tou turanga waewae i Aotearoa
kia hinga i hinga kite papa.
5 Kote tono a te kapene hoia kia Kiingi Te Rata i Hanatere
kia whakaaetia atu nga maori kia haere kite whawhai kite Tia-
mana kote kupu whakautu a Kiingi Te Rata kaore au e whaka
ae kia whiti atu nga maori ki e ra atu moutere, e ngari ki Nui
Tireni nei ano.
6 Kote kupu a Kiingi Te Rata Mahuta monga maori kaua e
iwi maori e whai ite pakanga, waiho mate pakanga e whai
ki roto i tou whare.
Kote kupu a te Mema o Ngapuhi e ki ana tana kupu kaore
a kia haere to maori kite whawhai a te pakeha kite pakeha..
Kote take a Kiingi Hori raua kote Emepara, ara ko Kaihu
Wiremu o Tiamani, he take nui mo to rana mana no te mea he
i raua no Kuini Wikitoria no reira ka whawhai raua kia rana
o to raua mana kiingi.
RIPOATA
11
12
13 Me titiro atu tatou kia Merikana he aha ra te take i noho
i ai kito whawhai he kore take pea kite whenua e whawhai
tia mai nei.
14 Me titiro hoki tatou kia Tiapana he aha hoki ra i kore ai
e uru kite whawhai kinga iwi e whawhai mai nei ho kore take
pea kite whenua i noho ai.
I5 Na rae titiro tatou kia Haina-mana kote iwi nui whaka
hara-hara te ra ote ao, he aha ra i kore ai e haere kite whawhai
he whaka hawea pea no na kinga iwi ote ao he kore paanga ra-
nei no na kite whenua i noho ai kite whawhai.
16 Tena ko ahau kote iwi maori kaore nei oku paanga kito
whenua kaore hoki oku tako e haere ai kito whawhai.
17 Na te iwi titiro tatou kite Ohaki a Kuini Wikitoria ite
Tiriti O Wai-tangi e ki ana tana kupu ka tiakina pai tia nga
iwi Maori o Nui Tireni o ratou tinana o ratou whenua, o ratou
taonga, kei tikina mai e nga iwi ke kei tukino tia.
18 Kia aronui ta tatou titiro kinga kupu a Tawhiao i hamu-
mu ai kia Meiha Mea i Arekahanara ite tau 1881 i ranga i ta
na hoatu-tanga i nga pu ko tana kupu i penei ko tenei mea kote
pakanga me hoki atu ki tawahi me era atu kupu a Tawhiao.
19 Te iwi huri iho koa te kanohi ki tenei hanga e haupu ake
nei. ara
Ki Wairau
.... Waitara
.... Waikato
Tauranga
.... Turanga
20 Kote alma o e nei take katoa manga Komiti takiwa ho pu-
paru hei tiaki ite tangata, hoi tiaki ite whenua, hei pupuru te
Mana Maori Motu-hake i raro ite Kiingi-tanga o
KIINGI TE, RATA. M. T, P. TE Wherowhero.
|
|
28 27 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
\_\_\_\_\_\_WAAHI HANATERE WAIKATO HURAE 12 1915\_\_\_\_\_\_\_\_
HE POWHIRI HE POWHIRI
Kia ngati Kahungunu.
Kia ngati Rangitihi,
Kia ngati Whakaue,
Kia ngati Rangiteaorere,
Kia Tuhourangi, i .
Kia ngati Uenukukopako,
Kia ngati Pikiao,
Kia ngati Tetakinga,
Kiingi Te Rata. M. T. P. Te Wherowhero
Waikato
Mangatawhiri
2 MATA O AITU
3 Kote ra i noho ai ta koutou mokopuna a Kiingi TE RATA M. T. P. Te Wherowhero
ki runga kite torona o ana Tupuna me Tona papa
Na reira he powhiri atu tenei ia koutou
TOT taki-takina he ropu tangata whanake whanake i raro ite toi ite toiroa turuki turuki
Pakau ooi maranga.
Haere mai; Haere mai, kia tae a tinana mai koutou ki tooku aroaro ite 22 onga ra o Noe-
ma tau 1915
Ete Atua Manaaki tia on iwi Maori.
Heoi ano Nata Koutou Mokopuna
Nate Paea Iwikau.
|
|
29 28 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI. HANATERE, WAIKATO, HURAE 12 1915.
HE PANUI TANGA
Ho powhiri atu tenei ia koutou kia tae a tinana mai koutou kite marae i Mangatawhiri nei ito
20 ongara o Noema tau 1915 irunga inga take ewhai akenei
1 Kote ra i noho ai ta koutou Mokopuna a = KIINGI TE RATA. M. T. P. te Wherowhero
ki runga kite torona O ona tupuna me" tona Paapaa.
2 Kote whaka aro anga Iwi otetai Rawhiti kia karanga tia atu Ratou,
Ngati Kahungunu,
Ngati Rangitihi,
Ngatiwhakaue,
Ngati Rangiteaorere,
Tuhourangi.
Ngati Uenukukopako,
Ngati Pikiao,
Ngati Tetakinga,
A kua Whiriwhiria kua whaka ae tia e ta koutou Mokopuna a ku tupuna a ku matua a ku
whaea ete Iwi haere mai hei karanga i nga iwi kia kotahi to tatou matenga kote Tei hana hei tae
nga mai mo koutou kote Paina (Mercer)
He pio i tawhiti koutou karere atu te pao ete iwi whaka mangi mai ra eei
Koi nei hoki takue whainei kia mene katoa ki tetautoko eei
E tea tua mana akitia ou iwi maori
Heoi Ano Nata koutou Mokopuna
Nate Puea Iwikau
|
|
30 29 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI HANATERE WAIKATO
HURAE, 20. TAU, 1916.
RUKUMOANA Ite 11 o nga ra ka tu te korero ote Hui, ko nga take tenei
i whakatakotoria e Taingakawa kite aroaro ote Iwi.
HURAE 12 TAU 1916. 1 Kote Roopu ote Kiingitanga.
2 ...... Tumuaki monga mahi ate runanga.
3 ......Whare Kauhanganui mote runanganui.
I Noho te roopu ote Kiingi i tenei ra, kite whiriwhiri i e tahi 4 ......Wahi hei turanga mo taua Whare.
o nga tikanga hei here i to ratou roopu, kia noho tika i runga 6 Kote ra hei tutakinga monga Kawenata.
i nga tikanga ote ture maori motuhake.:——
(Kote Roopu Tenei) Kote whiriwhiringa a to Hui mo e nei putake, mote take
tuatahi. Kua whaka-tuturutia kia tekau marua anake nga
Mema mo taua Roopu, na runga ite noho-anga kia tekau ma-
Tupu Taingakawa:—— Te Tumuaki ote Kiingitanga, rua anake nga mema ko o ratou ingoa tenei.
Te Wharua Herewini
Peha Wharekura (Mo Tami Wharetotara Ko Taingakawa Te Tumuaki ote Kiingitanga
Karaka Te Kaapo ...... Tanawhea Huirangi
Tanawhea Huirangi (Mo Katea To Putu ......Katea Te Putu
•Tua Hotene ......Haare Penetito
T. T. Rawhiti (Mo Aremete Paeahu ...... Aremete Paeahu
Te Aka Parai (Mo Haare Penetito ......Tua Hotene
......Te Wharua Herewini
Kote wahi tuatahi! whiriwhiria e to Roopu, Te Kamanomano Maahu
——: Ko Tenei. :—— ......Paengahuka
... ..Matetahatika Rakena
Mo whakaatu kite Paki—-o—Matariki nga kupu ka tuhia Te Aupouri
iho nei Te Ahinui Tutepou
Note 8 o nga ra o Hurae, katae mai te Kiingi a Te Rata Koto whiriwhiringa tenei a te Hui monga take i whakata-
M. T. P. To Wherowhero ki Rukumoana nei raua ko kotoria o te Tumuaki o te Kiingitanga.
rana whaea me ta raua kaumatua To Whatua Herewini. He
tokomaha ratou 1 Kote Roopu o to Kiingitanga kaa whakataua o te hui kia.
kotahi tekau mama nga mema mo taua roopu
I runga i nga kupu mihi atu;
2 Koio Tumuaki monga aiahi ote whare kua
TE RATA M. T. P TE WHEROWHERO
|
|
31 30 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
WAAHI HANATERE WAIKATO
AKUHATA, 15 TAU, 1916.
HE PA NUMANGA
Kinga Iwi, Kinga Hapu, Kinga Rangatira. Nga Reo, Nga
Huihuinga tangata ito Motu puta noa Kia-ora i roto ita Ariki.
He whakaatu tenei kia koutou kia noho marama mai te nga
kau.
Note 2 o nga ra o Akuhata nei, ka rupeke mai nga Iwi o
Waikato mo Raukawa te Arawa kia kito ite taenga mai o nga
Kawenata oto kotahitanga kite aroaro ote tumuaki oto Kiingi-
tanga o whakaaturia ra eto rarangi 3 ote Ripoata ote hui poto
i tu ki te kaokao roa o Patetere ito 29 onga ra o Mei ka taha
nei.
Ite 2 o nga ra nei ka whakatakotoria nga Kawenata i tae
No Maniapoto 1388 Ona tangata kei muri e tehi.
.... Waikato 864 .,.,,. ...... ...
Raukawa Te Arawa 055
.... Haua Hourua 1233 ,,,,., ...... ......
„. Haua Tainui 173 ,,,,,, ...... ......
.,„ Ngai-te-rangi 543 ,,,,.. ...... ......
Konga Kawenata kaore i tae mai kite ra i whakaritea a i
me tao mai aua Kawenata ito 31o nga ra Hurae,
Koto Kawenata o Marutuahu
Koto Kawenata o Taranaki ki Ohau,
Na rara aha koa kui to ngaro era o nga Kawenata, whiri-
whiria ana o to Hui o hara ito mea mato ngaro o e ra kawena-
ta e kore ai o tika kia haere nga mahi (kaore) e tika ana kia hae
re nga mahi a te Hui ite mea kua rupeke mui o noi o ngu Iwi e
1856.
Mana Maori Motuhake,
|
|
32 31 |
▲back to top |
WAAHI HANATERE WAIKATO
NOEMA th16 TAU 1916
——————————
Kinga Iwi, Kinga Hapu, Kinga Reo, Kinga huihuinga
tangata e noho mai na koutou i nga marae neke-nekehanga o
koutou Tupuna, o koutou Matua kua rupeke atu ra ratou kite
po, waiho ake ko koutou ko nga uri whakatupu i te ra nei, e
kiia ana tona kii i tenei rangi kua morehutia te tangata.
Na reira e pai ana he morehu no te hunga kua ngaro atu kite
koopu oto whenua. Tena koutou.
Tenei ahau kua whaka-haua mai e te rarangi 10 o roto i te
Kawenata o te Kiingi-tanga o te iwi maori e noho nei i Nui
Tireni, me te wharangi 3 o roto i te Ripoata o te Hui i tu ki
Tauwhare i te 2 o nga ra o Akuhata. E whakaatu ana i taua
wharangi me tu he mema i runga i te 200 tangata.
Ka reira e nga iwi e nga hapu e nga rangatira, I runga inga
"Mana" kua whakawhiwhia nei ki ahau ka whakaatu atu nei a
hau kia koutou. Ara ka whakahau, Pooti-tia toai o koutou me-
ma hei reo mo koutou ki roto i te Runanga Nui ote Kotahi-
tanga ote Iwi Maori e noho nei i to ratou moutere i Kui Tireni
Tirohia nga whaka marama e mau na ite wharangi 4 me te
wharangi 6 o taua Ripoata o Tauwhare te 2 o Akuhata 1916.
Na reira ko te ra pooti ko te 7th o nga ra o Tihema 1916
Kote tangata hei kai tango pooti mote whare pooti ote takiwa
Ko
Kote whare pooti ko
Kite mutu te pooti me tuku mai nga pukapuka pooti o ia taki-
wa, o ia takiwa, nga pukapuka pooti kite tino kai whaka haere
pooti Tarapipipi Taingakawa ki MORRINSVILLE a te Rahoroi
11th o nga ra o Tihema 1916
Na reira hei whaka atu kia koutou e nga iwi e nga
hapu me nga tamariki e mohio ana ki tenei ahua i runga i to te
ture aronga. Ko nga kii pono, me nga oati-tanga a nga kai
whakahaere pooti me nga mema e pooti-tia ana kaore e whaka
haerea era aronga i tenei pooti tanga.
Tuarua
Hei whakaatu ano kia koutou kia ata marama ai koutou,
Kote tangata tuatahi me tohu e te iwi hei Mema mo ratou, ko
ta ratou i kite ai he tangata pai he tangata kaha hoki e kore
ratou e mate i taua tangata. Koi ana te tangata hei tohu ma
te Iwi e kiia ara e te Ripoata e 200 tangata, kaore he pooti
o tena tangata.
E ngari tenei taua tangata e whai pooti ai me whakaari tetehi
tangata, etehi tangata ranei i tua mai i taua tangata, i a ia; i
a ratou ranei hei mema mo taua takiwa, katahi ka pooti i wae-
nganui ia ratou konga mema whakaari. E ngari kote moni pu-
nga e .£5 ma ia tangata e whakaari pera ana i a ia me utu e ia
kite kai tango pooti, katahi ia ka ara. Kite kore taua moni e
utua e aua tangata i mua ote ra pooti, e kore tana pooti e tu
Kote tangata i tohungia e te iwi kaore e utu i taua moni pu-
nga, e ngari mehe mea te tangata whakaari kite ara i runga ite
pootitanga, ko tana moni i utu ai mo tana whakatapoko ka wha
kahokia katoa tia kia ia, Ite mea kua tu hoki ia hei mema mo-
te iwi.
I taia tenei i raro i te Mana o te Kiingitanga o te Iwi Maori o Aotea-roa mete Wai-pounamu
e P Herewini Kai Taa o te PAKI—O—MATARIKI Waahi Hanatere Waikato.\_\_\_\_\_
|
|
33 32 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
Te Kauhanganui,
Oketopa 7th, 1919
He Panuitanga tenei ki nga Iwi, ki nga Hapu ki nga Huihuinga, tangata
e noho mai nei i roto i te takiwa Pooti o te Tai Hauauru, mo nga Mema i tae mai nei
a ratou whakamaharatanga ki o ratou ingoa e takoto nei, kua Karangatia atu nei
nga takiwa o aua Mema, ki a tae mai ki konei i te 3 onga ra i mahue ake nei.
Kei te 4 onga ra ka puare te whare ka noho nga Roopu e toru ki to ratou whare ko
etahi o nga Mema i tae mai i taua ra tokorua o nga Mema i unu i a raua i taua
turanga tokorua i Tu, whiriwhiria ana e te whare ko nga tangata kua whakaaetia.
Hei Pooti ma te Kotahitanga ko Karika Paeahu, ko Ngarangikatitia na reira e nga
Iwi me nga Hapu Haere ki tau tangata i pai ai o enei tangata, a te Pootitanga e heke
mai nei. Heoi ano
NA TE PAKI O MATARIKI
|
|
34 33 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
Pepuere 2, 1920
Ki nga Matariki, me nga Manukura (ara) ki nga Mema o te Whare Ariki, me te
whare o raro. Ki nga Pukenga, nga Wananga me nga Tauira (ara) Ki nga Tumuaki, ki nga
Pika me nga Minita. Tena koutou i roto i te Ariki.
Tera tetahi Panuitanga, i puta i te 13th onga ra o Noema 1919, ka mahue nei, e
whakaatu ana ki a koutou, ki nga tangata o tenei whare e tu nei kaua e kimi mohiotanga
hei take mou e kore ai koe e utu i te moni i whakatau a ai e koutou ake i a Hepetema 1917.
Hei kohi ma te Runanga Nui, o te Kotahitanga e noho huihui ana i to ratou Whare, panuitia
ana i nga ra o Oketopa 1917, ko taua moni.
Ma nga Tumuaki £5 5 O i te tangata kotahi
Ma nga Pika ... £550
Ma nga Minita ... £3 3 O
Ma nga Mema ... £220
Ma te Hekeretari £550
Na reira ka tino marama ano i a koutou ehara tenei tono, e Inoi ana he moni hou ki
a koutou (kaore) engari he moni i whakataua i tenei toru Tau ka mahue.
Ko te rarangi Ingoa tenei o nga Mema kaore ano i utu i nga tau e rua ka Mahue.
No te Whare Ariki. £ s d
1. Te Raika Kereama ... 440
2. Te Hokinga to Whena ... 440
3. Wharepapa Ngakuru ... 440
Note Whare o raro.
4. Te Teira Irihei ... 440
5. Te Whiu Pounamu ... 440 / •
6. Maaka Patene ... 4 4 O
7. Tu tengaehe Hatiwira (He Minita) 660
8. Piripi Pene ... 4 4 O
9. Pahi tehi wi ... 4 4 O
10. Hoete Mangere ... 4 4 O
11. Ratapu Kewene ... 4 4 O
12. Tukumana te Taniwha ... 440
13. Te Kati Murupara ... 4 4 O
14. Tarehurangi Waari ... 4 4 O
15. Mita Hamiora ... 440 \_\_ \_\_\_\_ \_ \_
£65 20
Ko tenei moni te mea i panuitia atu i a Noema ka tuha nei me tuku mai ki a Te
Rawhiti ki Matangi ki a marama ai nga moni kua tae mai, me nga moni kei muri atu. I
muri mai o tena panui ka taka atu ki to koutou Ture.
Ko Akapita anake te Mema, kua kopi tana kohi mo nga Tau e toru. No reira e nga
Honore Mema Rangatira o roto i te Whare nei i to Kauwhanganui whakakapia a koutou kohi
i mua mai i Akuhata e haere ake nei 1920.
|
|
35 34 |
▲back to top |
WAAHI HANATERE WAIKATO PEPUERE 1 1924
HE PANUI TANGA
Kinga Iwi, Kinga Hapu, Kinga Reo, Kinga Huihuinga Tangata. Tena koutou, tena koutou, nga morehu
(HUNTLY)
Heoi Ano
Na Tumate
.... Tonga .......
... Te Hau-anga-anga Mahuta
... Tawera Te Wherowhero
Ara Kate Kahui Ariki Katoa
|
|
36 35 |
▲back to top |
10 AKUWHATA, 1935.
Ki nga Iwi, Ki nga Reo, Ki nga Rangatiratanga, Ki nga Huihuinga Tangata.
Tena koutou katoa e noho mai na i runga i nga marae maha o tatou tupuna,
matua hoki. Tena ano koutou te ahuatanga o tatou Aitua. Kua whiti atu ratou i
te Mate ki te Ora.
Tena koutou i runga i nga whakaaro nunui o tatou o te hunga ora. Tenei te
Paki o Matariki te tukuna atu nei ki te panui ki te Tai Hauauru kotoa kua tau
tokona e matou ko aku tamariki ta tatou mokai a Te Taite te Tomo hei mema i
tenei pootitanga e haere mai nei. Noreira, e nga Iwi awhinatia mai tenei whakaaro
i runga i te mea e kotahi ana te hoe a nga Mema Maori e toru o te Ika a Maui nei i
nga take Maori kia u ki te waahi e maharatia ana hei oranga mo te Iwi. Ko Te
Taite tetehi o te tokotoru nei noreira ka tumanako tonu atu kia manaakitia mai
tenei reo o Te Paki o Matariki.
Kiaora koutou i raro i to tatou kotahitanga. Ma te Atua tatou katoa e manaaki.
Heoi ano na matou.
HAUNUI TAWHIAO,
TUMATE MAHUTA,
TONGA MAHUTA,
TE PUEA HERANGI.