|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 13. 24 June 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 13. HATAREI, HUNE 24, 1893.
Kote utu mote pepa nei ite tau, kotahi
pauna, kite tuku mai te tangata i tana pauna,
ite Pohi, me Rehita. rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei.
Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia,
Hehitingi Nepia.
PANUI.
Kia mahara nga hoa ki tenei kia tohu tohu
ki nga Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei
tukua noatia ki te He maha nga reta whaka
atu mote ngaro o nga Pepa, kua tae mai. He
nui te raru raru i pamai kia ahau mo tenei
.. ahua. Heoi taku, he Pohi atu inga Pepa i
runga i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku
HATAREI, HUNE 24, 1893
E RUA PUTANGA ITE MARAMA.
EHOA ma e noho marie e hae
hae maira i te Ika ato
koutou tipuna a Maui. Kia
Mataara, he tikanga ano tote
whakaoho, inga wa o te riri, i
nga ra o Mua, aha koa ko tahi
ano te Kai Mataara, he rau he
mano tangata, e whiwhi, kite utu
o tate kai mataara, aha koa te kai
whaka haere o te korero, ka
whiwhi ano te Nuinga i te utu,
Pera hoki te kai, Patu kai. No
reira, Ete iwi, te ahei ai te Pehi
te hia hia i te kai hau tu, oto
koutou, Reo. E hara hoki ra
i te Tikanga i mahia i te ko
konga o te whare i te koko nga
ranei o te aro Ngahau nga ko-
konga Hua-rahi ranei Engari i
mahia i runga i te Rae o te
iwi, kua ngaro ake nei Titiro atu
titiro mai.
No reira te hopo hopo ai te
whaka ara ara, i te iwi kia
Mataara, Nate kai Hautu hoki i
aha, mehe-mea,. kaore he ngakau
meatara o te iwi.
Tenei te tikanga kua Haruru
keite To-a o te whatitoka o te
whare o te kawana mete kawana-
tanga i Poneke, te Taonga i hor
ahia i nga wa o mua, i te Ra e
whiti ana, I runga i te mahi ate
Rangatira, ara te kai taonga.
Ingatau kua hori tae mai ki
tenei wa kua he, ara ko tona
ahua inga wa o mua he Taonga
whiti, kua hoatu mo te tahi Iwi
ke.
Otira tenei ano te reo te
mahea nei i runga inga Hua rahi
Tuawhenua me nga huarahi, e
Pawa haere nei i uta, E penei
ana. " E kai hea nga whenua hei
tangata mo tenei, tikanga. "
I roto tonu te Patai nei i te
mangai e whaka tatare ana mai
ki waho ote mangai kua Puta te
Pire ote Rohe Potae ote kawana-
tanga, monga whenua maori,
Uaki tonu mai i muri ko te Ture
monga whenua o te Taihauaru,
uaki tonu mai i muri, te hia hia
o te Kawanatanga kia hokoa inga
maori, kia kotahi miriona Eka
whenua i nga maori, a mea ake
ano ka hanga he Ture whenua
maori.
Otira e hara i te mea keite
whenua anake e hanga ana te
Ture kua hanga mai ano mote
tinana, o te tangata me ona taonga
katoa, No reira aha koa e te
iwi mea noa tatou kua kore o
koutou whenua, kote mea hei
whaka atu, mai kei te whai
whenua tonu koutou ko te Ture e
mahi ana ia tau ia tau, kia kore
rano he whenua ka tahi ano ka
mutu te mahi o te Ture, Otira
Nate mea kua matau koutou kite
mahi ate Ture. E rite ana kite
waeroa e Ngongo nei i te Toto o te
tangata, me te Rienga e Pehi ana
i te waiu o te kau
No reira tata tonu mai te nei
ahua kia tatou ki hai rawa i
Mamao atu. No te mea he
hunga whaka teka tatou monga
timatanga, mahi e puta mai ai he
raru ki te iwi.
I na hoki inga wa o mua ake
nei, ki hai i rite te Panga o te
mate, ki nga iwi katoa, E ngari i
whaka mahara nga mea i Pangia
e te mate ki nga mea i hapa, kia
tupato ki te nei mea, ki tera, mea
katahi ka mea mai, te hunga i
hapa. E kore ra e tae mai tena
mate ki o matou whenua he iwi
Hera matou me o matou whenua,
me pehea e tata mai ai, e na mate
kia matou. I roto tonu i te
mangai te tahi wahi ete kupu nei
Inamata, kua mahi Pitihana,
kite Paramata he whenua te
Putake.
Ko ia hoki tenei te Putake o
nga raru raru i tupu ake ai he
whenua. E pa ana hoki tenei
Putake kinga iwi katoa i te ao,
E rangona atu nei e tatou.
NO HERETAUNGA.
Kua tae mai te Reta a Hori
Wharerangi, o Waikaremoana, he
Patai mai mehe mea ranei kua
tae mai te pauna i tukua mai e ia
mo tana, Pepa.
I tukua te whakatu ranga o te
moni a hoa o Waikaremoana e
patai ki te Huia Nama 6 o te
22 o Aperira, 1893, E whakawhetai
ana hoki ahau mo te patai anga
hoa mo te Penei Nate Etita.
I whaka atu rua i te Nama 11
o Huia 27 o nga ra Mei, 1893,
nga moni i whaka takoto ria e
nga Rangatira hei moni whaka
haere inga mahi o te kotahitanga,
kua whaka takoto ria e Peni Te
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Uamairangi te 50 pauna kua tae
aua moni inaia nei ki te £362
pauna.
Mea ake ka tukua ki tenei
Pepa nga korero o te huinga
Rangatira ki te aroaro o te Minita
mo te taha Maori mete Kawana
Karahiko. Ko taua huinga he,
whaka takoto i te Pire mete
Pitihana, i oti i. te Paremata o te
Kotahitanga i noho nei ki te
Waipatu, i te 11 onga ra Aperira,
1893, I tae tinana aua Rangatira
kite aroaro o te Minita, mete
Kawana, i te wiki tua tahi o
Hune nei, a tera e taia a ratou
korero, menga kupu whakahoki
kia kite nga hoa.
I tae mai te rongo kia matou, i
i noho • te Huihuinga nui o
Rongowhakaata ki te Muriwai i
Turanganui ko taua hui he whaka
rite i te kainga hei tu anga mote
Paremata, o te Kotahitanga ate
tau e haere mai nei. a e whaka
hua tia ana, tena pea e oti ki te
Muriwai tonu he tunga.
Tena ano e tukua ki te Pepa
nei te whaikorero a te Pirimia i
Nepia i te marama o Mei kua
hori ake nei, a ko taua korero he
whaka atu nana i tona hiahia, kia
hokona he whenua i nga Maori,
kia kotahi Miriona Eka.
I te Paremata o Nu Tautu Wera
i maharatia tera e nui te
tautohetohe mo te menemana-
tanga ite Ture Pooti Engari, ko
taua rnenemana i whakaaetia ete
kawanatanga Ko taua menemana
he mea kia nekehia iho nga
mema ote whare kite 125.
Kua tae mai tetahi rongo o
Awhirika ko tetahi kaipuke i
tutuki ki te Huka totohu tonu atu,
15 nga tangata i mate, kote
kapene, me tona wahine me etahi
tangata e ono i puta, haere ana i
runga ite poti e rua te kau ra e
haere ana kaore he kai, porangi
tonu atu. Kotahi to u te tangata i
ora he mangumangu he mea kite
na tetahi kaipuke ite moana, ko
taua Huka e penei tonu me te
moutere engari e tere haere ana
ite moana.
I Inia tetahi Pakeha, ko tona
mahi e haerere i nga ahiahi i
runga He paitikara, i tenei haere-
nga ona, i haere ma tetahi riro i
waenganui i te Ngaherehere, na i
aia e hoki ana mai, ka titiro
whakamuri ia, kito aua ia e whaia
ana aia e te Taika, katahi ka kaha
tona haere, e oma ana, e whai ana
mai, na ite pikonga ote rori kua
kite atu ia i etahi o ona hoa e tu
mai ana, kua kite mai hoki ratou
kua oma tetahi kite tiki ite pu
a tetahi tangata e noho ana ite
taha o taua rori kua kaha rawa
hoki te haere atu a te tangata ra
kua tata hoki te Taika, kua mea
tonu kia rere mai ki runga i aia,
i tona taenga atu kite piko ote
rori ra, ka rere mai te Taika kia
aia ka paki te pu ate tangata ra
ka hinga aia kite whenua kua
kore ona mahara, no tona oranga
ake ka titiro ia kua mate ta taika
ro, he mea pupuhi na ona hoa.
Kua tu a Te Taute hei mema mote Paremata
o Poneke, i tu aia mo te nohanga o te Atikih-
ana, i Inangahua.
Ite Pootitanga mema mo Whanganui mote
wahi oto Paranihi, ka tu ko Wirihi ko nga
pooti ki aia 10 31, ko tona hoa 622.
I kitea kite Nupepa, Tanitini, Waipounamu
ka nui te Hukarere i reira ite Haterei 10 o nga
ra o Hune kore ana e haerere nga Taramue
me nga Tereina, ite ata, note ahiahi rawa o
taua ra ka tahi ano ka haerere.
I kitea ano kite Nupepa, ho Hiroa, o Here-
taunga, tetahi o nga tangata kua whiriwhiria
ete komiti Putuporo o Nui Tireni, mo te Haere
ki Atareria purei ai.
I kitea kite Nupepa. He waea mai no
Amerika, kua pakaru te whare Tiata o reira, i
horo te tahu, e toru rau tangata i roto e mahi
ana, ko etahi o nga tangata i putaputa ma nga
wini, e tae ana kite rima te kaa nga tangata i.
mate.
Note Turei te ono o nga ra o Hune nei ka
noho ki Hehitingi te Kooti Whakawa whenua
Maori, Kote Make te Tiati, ko Hohepa,
Horomoana Te Maihenga te Ateha.
He mahanga Keehi Maori, kua whakanohia,
hei mahi mate Hupirimi kooti ka noho nei ki
Nepia ate 16 o nga ra o Hune nei.
I kitea kite Nupepa. He waea mai no Nu
Tautu Wera. Ko tahi te tangata, ko Korana
tona ingoa. Ko ona tau e wara te kau i
hopungia kite whare herehere mote patunga i
tona tamaiti, Tame.
Kua whakawakia te kapene ote Rotomahana
tetahi o nga tima ote Uniana Tima kamupane
mo te maunga e whitu tangata nui ake ite
whika i roto ite Raihana i rihitatia ai e te
kamupane, whakataua ana kia utu te kapene
e rima pauna, me nga raruraru ote wha-
kawa.
Kua timata te whaikorero haere a nga mema
me nga tangata e mea ana ratou kia tu hei
mema mo te Whare Paremata o Poneke.
Kei te haere tonu te whakawa ate Karimana
Minita Maori, me te Riihi Roia o Nepia, mema
ano hoki ote Whare Paremata o Poneke, ko te
take o taua whakawa, e whakapae nate Riihi
ite hoko ate Karimana itetahi whenua, kote
Umutaoroa te ingoa, e kii ana ate Riihi ko taua
whenua he mea noko nate Karimana, raua ko
Te Mete, wepu ote kawanatanga mote moni
kotahi pauna mote eka. A ite rironga mai ano
ote whenua ia raua, ka timata ta raua hoko,
tekau marima pauna mo te eka. No reira ka
whakawakia ete Karimana, mote moni kotahi
mana pauna, note Paraire te 16 o nga ra i
timata ai te whakawa, ki Nepia, a o maharatia
ana kaore e tere wawe te mutu.
PANUITANGA.
Whare Rongoa i muri ake o te Teihana o te
Reriwe.
Ko Paana, he Takuta, kua whakapuare i
tetahi whare Rongoa ki Hehitingi nei. Ko
ona tau a mahi ana ki Turangi 14. Niu atu
tona whakapaitia i reira. Hei tohu mo tona
pai, kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata,
kaua hei pouri, me haere mai ki te tarai i a
Paama, a tera koe e ora. Te piwa te ngau
puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i
ana rongoa. Kaore he rongoa penai i a etahi
atu takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana
i a ia. Ko nga mea e pangia ana e to mate me
haere kia ia a ka ora ratou.
MANGUMANGU I TAHUNA
KITE AHI.
I tangohia mai tenei korero ite
nupepa o Akarana, he mea kite
na taua nupepa ki nga nupepa o
Amerika. Ite 14 o nga ra o
Aperira nei, ka kitea i tetahi
Taone o Amerika te. tangata he
pakeha e takoto ana i roto i tona
Tari, he mea kohuru taua tangata,
katahi ka tahuri nga tangata hui
utu ki nga pirihimana kite kimi
ite tangata nana i kohuru, kitea
ana, he mangumangu ko taua
mangumangu i mau ano i etahi o
ona whanaunga e haere ana ki
tetahi taone ke, ka mauria taua
tangata ka tae ki tetahi Patiki,
ka hui nga tangata ka korero,
mehemea me aha te mangumangu
ra, ka tu ake tetahi whanaunga o
taua mangumangu ka kii me
tahu kite ahi whakaaetia ana e
nga tangata pakeha mangumangu
ano hoki, ka tahuna te ahi ka
makaia atu te tangata ra ki roto
ka mate.
HE KOHURU
I kitea kite pepa o Akarana, i
Amerika ite 1 onga ra o Aperira
nei, ka patua tetahi wahine, ko
taua wahine, i kohuru tia ki roto
i tona moenga tatari noa nga
tangata ote whare kaore
puta mai, katahi ka tonoa tetahi
tangata kia haere kia pakaru tia
te tatau ote whare, te tirohanga
atu o taua tangata i tona
pakarutanga ite tatau, e takoto
mai ana, taua wahine i runga i
tona moenga, ko te mahunga kua
pakaru katoa, e maharatia ana i
kurukurua kite patara pia.
Ko tetahi wahine ano o roto ite
whare i kii i kite ano ia i te
wahine ra raua ko tetahi tangata
e puta ana ki waho, e haere ana
kite kai, te hokinga mai ka
haere tahi ano raua kite ruma o
te wahine ra, kua hopungia tetahi
tangata, e maharatia ana kote
tangata ano i haere tahi ra raua
ko te wahine i kohurutia ra, ko
te ingoa o te tangata ko Puruneti,
e maharatia ana ko te take i
kohurutia ai te wahine ra mo ona
moni, kaore ano i tu te whakawa
ka rere mai te mera mo Nui
Tireni nei.
PANUI HOIHO
Kei Aku Patiki e noho ana tetahi hoiho, he
whero, kaore he Parani, kite kore he tangata e
kereme i taua hoiho, ka hokona e au ite 30
onga ra o tenei marama.
TANGURU TUHUA,
Takapau.
Ngawiki Nguha...... 1 O O
John Kelly...... 1 O O
A. Potty........ 1 O O
Mikaera Maru...... 1 O O
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PAREMATA MAORI.
MANE, MEI 15TH, 1893
10 A. M.
Mehemea ki te panuitia, kua
kore e mohio nga mema ki te mea
hei mahinga, mo te kupu a
Mangakahia, e hara i te ture,
engari i kiia kia kaua e puta,
otira ke te pooti te tikanga, ko ta
te kawanatanga kia oti te mea
kotahi ka mahi ai i tetahi.
R. Aperahama: Ka mahia
ruruatia raua kaore e oti.
H.. K. Taiaroa: Me korero taku
pire i naianei kei motini atu ahau
kia haere mai te kawanatanga ki
te Whakapuaki i tonu kupu i
naianei mo ana pire.
Tamahau: E pai tonu kiu
tuhaia, engari kaua e korerotia te
pire.
Timoti Whiua: Mehemea ki te
unuhia i naianei kua kore he
korero.
A. Kume: E tautoko ana ahau
kia korero tia raua tokorua.
Mangakahia: E tautoko ana.
(Paahitia ana. )
J. Taiaroa: Ma Taiaroa ano
tana e korero, ma Heke ano tana.
Ki te hinga ta Taiaroa kua hinga
te kawanatanga mehemea ka kore
riro ma Taiaroa e korero, i te
mea kei te kawanatanga taua pire
i naianei.
Mangakahia: E tautoko ana
ahau.
Paahitia ana i te pooti a waha.
Timoti Whiua: Ko Heke ehara
i te mema, e mea pai kia riro ma
tetahi atu mema e korero tona
pire.
H. Heke: Kaore e marama ki
au tenei.
J. Taiaroa: He motini kia tu a
Heke ki te whakamara ma i tona
pire.
Marumaru: E tautoko ana ahau
i ta J. Taiaroa (Paahitia ana e te
pooti a waha) ka hoatu nga kape
o te pire a Heke.
Mangakahia: I te mea kua tae
mai nga kape e inoi atu una ahau
kia homai he taima hei tirohanga
iho i nga kupu o tenei pire, ara
mo te 7 p. m. ka tu ai.
Pika: Konga mea e pai ana rae
ki nai Ae. Paahitia ana kia
nukuhia mo te 7 p. m.
7 P. M..
Pika: Ma te kawanatanga te
korero mo enei pire.
Timoti Whiua: Kua tukua
kinga tangata na raua nga pire
nei.
Pika: I te mea kaore ano kia
oti he mahi ma tatou e mea atu
ana ahau kia kaha kia oti ai i
mua mai o te Paremata.
Tamahau: I (e mea ko tenei te
taima mo ta Heke, ka whaka
takotoria atu e ahau tona piro,
engari mana ano e korero.
Pika: Ka panuitia atu e ahau
te pire a Heke, tono i te mana.
Hone Heke: E te tumuaki
menga mema honore, kua rongo
koutou i te panuitanga u te
Tumuaki i taku pire, kaore ke
atu aku kupu.
H oi te mea hei korerotanga
atu maku kia koutou, ko te mahi
kua whakaritea i roto i te pire nei
ara ko te whakahaere i o koutou
whenua.
Heoi ano te mea e tonoa atu ko
te mana whakahaere i o koutou
whenua, me era atu mea, e puta
ake ana i waenganui ia koutou
me te pakeha.
Kua kite iho koutou i nga
huarahi tono i te mana, konga
kupu tautoko kaore i konei, otira
kua rongo koutou i aku kupu.
Ko te rarangi 2 e mea ana kia
riro ano ma koutou e wehe he
wahi hei tunga mo to koutou
mana, kei waiho atu ma ratou e
homai, kua, meatia kotahi ki
konei, kotahi ki ko.
Pika: Kua marama he ara
korero ma koutou i runga i nga
korero a Hone Heke.
Mangakahia: Kei o tatou ringa,
katoa nga pire o tenei Hui, a
tena atu ano etahi, a tena atu ano
tetahi ara hei mahinga ma tatou
i a tatou mahi.
Te take i kotahi ai tatou i mua
o te tunga o te kawanatanga, ko
te kupu i penei, me pewhea e
kitea ai to tatou mate, a kitea iho
ana me tuhituhi; na konei ka
tuhia.
Kia kaha tatou, kia puta ai to
tatou, ora, kaore he ara ke atu e
puta ai Ia tatou mahi, mehemea
ka kotuhi ta tatou mahi ku pai.
He mea tenei kua takoto i mua
kia mahia, kaore e ahei kia peka
ke atu ta tatou mahi i te mea i
haina ai tatou, ara kia haere i
runga i ta Taiaroa, Engari ta
Heke, kaore hoki e pai kia hoatu
ketia te mana ki etahi tangata,
penei me ta Taiaroa.
Ko ta Wipere e mahi i naianei
i te mea e tono atu kia katia nga
hoko whenua, ko ta Heke kei
runga ake i ta Taiaroa, i te mea
ko ta Heke he tono muna
Motuhake a ko ta Taiaroa he tono
mana Huihui.
R. Aperahama: E kaha katoa
nga korero o roto i te pire a Heke
me ta Taiaroa a e mea atu ana
ahau ko ta Taiaroa e mahi, ko
Taiaroa he tino tangata ia, e
mohio hoki ki te mahi i tona
pire ko Heke kaore e mohio, he
penei ano ia i a tatou kua takoto
noa atu ta Taiaroa i roto i enei
wiki kua pahure ake nei.
Tamahau: He patai taku kia
koe e Taiaroa, mehemea ka patua
tetahi kupu kotahi o te Pire ka
pewhea koe ?
Taiaroa: Mehemea ka patua mai
tetahi kupu kotahi o taku pire,
kaore e pai te waiho atu ano i te
moa e hara i te iwi, a kaore hoki
te iwi e mohio, ka homai ano e
ahau ma te Hui e tirotiro te kupu
i patua i hoatu ranei.
Tamahau: Ka pera atu ano
ahau kia Heke.
Heke: Ka unuhia mai ano
konga kupu anake i mahia atu i
konei e pai ahau kia paahitia.
Tamahau: Tooku whakaaro,
•mehemea ki te whakarereketia
tetahi kupu o roto o enei pire,
me mau mai ano, ki te iwi kaua
rawa e paahitia mehemea ka
rereke atu i ta tatou i mahi ai,
mehemea ranei ki te whakatikatia
rae unu mai ki waho.
Kaua hei haere tetahi tangata
Rangatira ki reira hoatu mene-
ma a ai.
Me riro ma tatou katoa e whiri-
whiri nga kupu e hiahia ana tera
taha kia uru.
H. K. Taiaroa: I haere mai
ahau ki te mahi i te mea pai,
kaore tahi he mana Motuhake i
roto i ta Heke e korerotia nei e
koutou, engari ano taku, E ahua
rite tonu ana ano aua pire e rua
konga kupu o ta Heke kei muri
tonu, a tera e ahua tupato nga
pakeha, tera ratou e penei, " He
ura kohuru aha ranei kei muri. "
Mo te kupu " Tu rite ki te
pakeha, " he mea whakapoto noa
iho tenei, ko te tikanga o tenei,
kia penei tatou te kaha me te
pakeha, e kaha nei ki te mahi
ture mo ratou a ki te whakahaere
hoki i o ratou ritenga. Mehemea
ka homai ko te ingoa anake o
taku pire, kua riro mai te mana i
a, tatou, a kua taea e tatou te mahi
ture mo tatou ano, Era ahau e tino
kaha ki te hapai i te mea e oti i
tenei hui, kia puta mai he pai kia
tatou.
He mea pai kia riro ma te kawanatanga
e mau nga pire nei ina paahitia, hei hoa
moku. Kei te puare tonu enei pire ki te
whakauru kupu tika, kaua tatou hei
korero noa iho, engari tonu te mahi i
tetahi ora mo a tatou tamariki.
Monga kupu e kiia nei he kaporeihana
taku pire, kaore rawa he kaporeihana i
roto.
Ko ahau te tangata e patu haere tonu
ana i nga Reiti, menga Rori pooti.
Kaore rawa ahau e pai kia uru tatou
ki raro i te mana kaporeihana.
H. Ropiha: I runga i nga korero, e
titiro ana ahau kei te takoto tetahi, enei
pire e rua, a na reira ahau ka mea, me
kawe tuhi enei pire e rua.
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Uamairangi te 50 pauna kua tae
aua moni inaia nei ki te £362
pauna.
Mea ake ka tukua ki tenei
Pepa nga korero o te huinga
Rangatira ki te aroaro o te Minita
mo te taha Maori mete Kawana
Karahiko. Ko taua huinga he,
whaka takoto i te Pire mete
Pitihana, i oti i te Paremata o te
Kotahitanga i noho nei ki te
Waipatu, i te 11 onga ra Aperira,
1893, I tae tinana aua Rangatira
kite aroaro o te Minita, mete
Kawana, i te wiki tua tahi o
Hune nei, a tera e taia a ratou
korero, menga kupu whakahoki
kia kite nga hoa.
I tae mai te rongo kia matou, i
i noho • te Huihuinga nui o
Rongowhakaata ki te Muriwai i
Turanganui ko taua hui he whaka
rite i te kainga hei tu anga mote
Paremata, o te Kotahitanga ate
tau e haere mai nei. a e whaka
hua tia ana, tena pea e oti ki te
Muriwai tonu he tunga.
Tena ano e tukua ki te Pepa
nei te whaikorero a te Pirimia i
Nepia i te marama o Mei kua
hori ake nei, a ko taua korero he
whaka atu nana i tona hiahia, kia
hokona he whenua i nga Maori,
kia kotahi Miriona Eka.
I te Paremata o Nu Tautu Wera
i maharatia tera e nui te
tautohetohe mo te menemana-
tanga ite Ture Pooti. Engari, ko
taua menemana i whakaaetia ete
kawanatanga Ko taua menemana
he mea kia nekehia iho nga
mema ote whare kite 125.
Kua tae mai tetahi rongo o
Awhirika ko tetahi kaipuke i
tutuki ki te Huka totohu tonu atu,
15 nga tangata i mate, kote
kapene, me tona wahine me etahi
tangata e ono i puta, haere ana i
runga ite poti e rua te kau ra e
haere ana kaore he kai, porangi
tonu atu. Kotahi to u te tangata
ora he mangumangu he mea kite
na tetahi kaipuke ite moana, ko
taua Huka e penei tonu me te
moutere engari e tere haere ana
ite moana.
I Inia tetahi Pakeha, ko tona
mahi e haerere i nga ahiahi i
runga ite paitikara, i tenei haere-
nga ona, i haere ma tetahi riro i
waenganui i te Ngaherehere, na i
aia e hoki ana mai, ka titiro
whakamuri ia, kite ana ia e whaia
ana aia e te Taika, katahi ka kaha
tona haere, e oma ana, e whai ana
mai, na ite pikonga ote rori kua
kite atu ia i etahi o ona hoa e tu
mai ana, kua kite mai hoki ratou
kua oma tetahi kite tiki ite pu
a tetahi tangata e noho ana ite
taha o tana rori kua kaha rawa
hoki te haere atu a te tangata ra
kua tata hoki te Taika, kua mea
tonu kia rere mai ki runga i aia,
i tona taenga atu kite piko ote
rori ra, ka rere mai te Taika kia
aia ka paki te pu ate tangata ra
ka hinga aia kite whenua kua
kore ona mahara, no tona oranga
ake ka titiro ia kua mate ta taika
ro, he mea pupuhi na ona hoa.
Kua tu a Te Taute hei mema mote Paremata
o Poneke, i tu aia mo te nohoanga o to Atikih-
ana, i Inangahua.
Ite Pootitanga mema mo Whanganui mote
wahi oto Paranihi, ka tu ko Wirihi ko nga
pooti ki aia 10 31, ko tona hoa 622.
I kitea kite Nupepa, Tanitini, Waipounamu
ka nui te Hukarere i reira ite Haterei 10 onga
ra o Hune kore ana e haerere nga Taramue
me nga Tereina, ite ata, note ahiahi rawa o
taua ra ka tahi ano ka haerere.
I kitea ano kite Nupepa, ho Hiroa, o Here-
taunga, tetahi o nga tangata kua whiriwhiria
ete komiti Putuporo o Nui Tireni, mo te Haere
ki Atareria purei ai.
I kitea kite Nupepa. He waea mai no
Amerika, kua pakaru te whare Tiata o reira, i
horo te tahu, e toru rau tangata i roto e mahi
ana, ko etahi o nga tangata i putaputa ma nga
wini, e tae ana kite rima te kaa nga tangata i.
mate.
Note Turei te ono o nga ra o Hune nei ka
noho ki Hehitingi te Kooti whakawa whenua
Maori, Kote Make te Tiati, ko Hohepa,
Horomoana Te Maihenga te Ateha.
He mahanga Keehi Maori, kua whakanohia,
hei mahi mate Hupirimi kooti ka noho nei ki
Nepia ate 16 o nga ra o Hune nei.
I kitea kite Nupepa. He waea mai no Nu
Tautu Wera. Ko tahi te tangata, ko Norana
tona ingoa. Ko ona tau e waru te kau i
hopungia kite whare herehere mote patunga i
tona tamaiti, Tame.
Kua whakawakia te kapene ote Rotomahana
tetahi o nga tima ote Uniana Tima kamupane
mo te maunga e whitu tangata nui ake ite
whika i roto ite Raihana i rihitatia ai e te
kamupane, whakataua ana kia utu te kapene
e rima pauna, me nga raruraru oto wha-
kawa.
Kua timata te whaikorero haere a nga mema
me nga tangata e mea ana ratou kia tu hei
mema mo te Whare Paremata o Poneke.
Kei te haere tonu te whakawa ate Karimana
Minita Maori, me te Riihi Roia o Nepia, mema
ano hoki ote Whare Paremata o Poneke, ko te
take o taua whakawa, e whakapae nate Riihi
ite hoko ate Karimana itetahi whenua, kote
Umutaoroa te ingoa, e kii ana ate Riihi ko taua
whenua he mea noko nate Karimana, raua ko
Te Mete, wepu ote kawanatanga mote moni
kotahi pauna mote eka. A Ue rironga mai ano
ote whenua ia raua, ka timata ta raua hoko,
tekau marima pauna mo te eka. No reira ka
whakawakia ete Karimana, mote moni kotahi
mana pauna, note Paraire te 16 o nga ra i
timata ai te whakawa, ki Nepia, a e maharatia
ana kaore e tere wawe te mutu.
PANUITANGA.
Whare Rongoa i muri ake o te Teihana o te
Reriwe.
Ko Paana, he Takuta, kua whakapuare i
tetahi whare Rongoa ki Hehitingi nei. Ko
ona tau a mahi ana ki Turangi 14. Niu atu
tona whakapaitia i reira. Hei tohu mo tona
pai, kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata,
kaua hei pouri, me haere mai ki te tarai i a
Paama, a tera koe e ora. Te piwa te ngau
puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i
ana rongoa. Kaore he rongoa penai i a etahi
atu takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana
i a ia. Ko nga mea e pangia ana e to mate me
haere kia ia a ka ora ratou.
MANGUMANGU I TAHUNA
KITE AHI.
I tangohia mai tenei korero ite
nupepa o Akarana, he mea kite
na taua nupepa ki nga nupepa o
Amerika. Ite 14 o nga ra o
Aperira nei, ka kitea i tetahi
Taone o Amerika te tangata he
pakeha e takoto ana i roto i tona
Tari, he mea kohuru taua tangata,
katahi ka tahuri nga tangata hui
atu ki nga pirihimana kite kimi
ite tangata nana i kohuru, kitea
ana, he mangumangu ko taua
mangumangu i mau ano i etahi o
ona whanaunga e haere ana ki
tetahi taone ke, ka mauria taua
tangata ka tae ki tetahi Patiki,
ka hui nga tangata ka korero,
mehemea me aha te mangumangu
ra, ka tu ake tetahi whanaunga o
taua mangumangu ka kii me
tahu kite ahi whakaaetia ana o
nga tangata pakeha mangumangu
ano hoki, ka tahuna te ahi ka
makaia atu te tangata ra ki roto
ka mate.
HE KOHURU
I kitea kite pepa o Akarana, i
Amerika ite 1 onga ra o Aperira
nei, ka patua tetahi wahine, ko
taua wahine, i kohuru tia ki roto
i tona moenga tatari noa nga
tangata ote whare kaore
puta mai, katahi ka tonoa tetahi
tangata kia haere kia pakaru tia
te tatau ote whare, te tirohanga
atu o taua tangata i tona
pakarutanga ite tatau, e takoto
mai ana, taua wahine i runga i
tona moenga, ko te mahunga kua
pakaru katoa, e maharatia ana i
kurukurua kite patara pia.
Ko tetahi wahine ano o roto ite
whare i kii i kite ano ia i te
wahine ra raua ko tetahi tangata
e puta ana ki waho, e haere ana
kite kai, te hokinga mai ka
haere tahi ano raua kite ruma o
te wahine ra, kua hopungia tetahi
tangata, e maharatia ana kote
tangata ano i haere tahi ra raua
ko te wahine i kohurutia ra, ko
te ingoa o te tangata ko Puruneti,
e maharatia ana ko te take i
kohurutia ai te wahine ra mo ona
moni, kaore ano i tu te whakawa
ka rere mai to mera mo Nui
Tireni nei.
PANUI HOIHO
Kei Aku Patiki e noho ana tetahi hoiho, he
whero, kaore he Parani, kite kore he tangata e
kereme i taua hoiho, ka hokona e au ite 30
onga ra o tenei marama.
TANGURU TUHUA,
Takapau.
Ngawiki Nguha...... 1 O O
John Kelly...... 1 O O
A. Potty........ 1 O O
Mikaera Maru...... 1 O O
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PAREMATA MAORI.
MANE, MEI 15TH, 1893
10 A. M.
Mehemea ki te panuitia, kua
kore e mohio nga mema ki te mea
hei mahinga, mo te kupu a
Mangakahia, e hara i te ture,
engari i kiia kia kaua e puta,
otira ke te pooti te tikanga, ko ta
te kawanatanga kia oti te mea
kotahi ka mahi ai i tetahi.
R. Aperahama: Ka mahia
ruruatia raua kore e oti.
H. K. Taiaroa: Me korero taku
pire i naianei kei motini atu ahau
kia haere mai te kawanatanga ki
te Whakapuaki i tonu kupu i
naianei mo aua pire.
Tamahau: E pai tonu kia
tahaia, engari kaua e korerotia te
pire.
Timoti Whiua: Mehemea ki te
unuhia i naianei kua kore he
korero.
A. Kume: E tautoko ana ahau
kia korero tia raua tokorua.
Mangakahia: E tautoko ana.
(Paahitia ana. )
J. Taiaroa: Ma Taiaroa ano
taua e korero, ma Heke ano taua.
Ki te hinga ta Taiaroa kua hinga
te kawanatanga mehemea ka kore
riro ma Taiaroa e korero, i te
mea kei te kawanatanga taua pire
i naianei.
Mangakahia: E tautoko ana
ahau.
Paahitia ana i te pooti a waha.
Timoti Whiua: Ko Heke ehara
i te mema, e mea pai kia r. iro raa
tetahi atu mema e korero tona
pire.
H. Heke: Kaore e marama ki
au tenei.
J. Taiaroa: He motini kia tu a
Heke ki te whakamara ma i tona
pire.
Marumaru: E tautoko ana ahau
i ta J. Taiaroa (Paahitia ana e te
pooti a waha) ka hoatu nga kape
o te pire a Heke.
Mangakahia: I te mea kua tae
mai nga kape e inoi atu una ahau
kia homai he taima hei tirohanga
iho i nga kupu o tenei pire, ara
mo te 7 p. m. ka tu ni.
Pika: Konga mea e pai ana rae
ki nai Ae. Paahitia ana kia
nukuhia rao te 7 p. m.
7 P. M.
Pika: Ma te kawanatanga te
korero mo enei pire.
Timoti Whiua: Kua takua
kinga tangata na raua nga pire
nei.
Pika: I te mea kaore ano kia
oti he mahi ma tatou e mea atu
ana ahau kia kaha kia oti ai i
mua mai o te Paremata.
Tamahau: I te mea ko tenei te
taima mo ta Heke, ka whaka r
takotoria atu e ahau tona pire,
engari mana ano e korero.
Pika: Ka panuitia atu e ahau
te pire a Heke, tono i te mana.
Hone Heke: E te tumuaki
menga mema honore, kua rongo
koutou i te panuitanga a te
Tumuaki i taku pire, kaore ke 1
atu aku kupu.
H oi te mea hei korerotanga 1
atu maku kia koutou, ko te mahi s
kua whakaritea i roto i te pire nei i
ara ko te whakahaere i o koutou
whenua.
Heoi ano te mea e tonoa atu ko
te mana whakahaere i o koutou '.
whenua, me era atu mea, e puta
ake ana i waenganui ia koutou
me te pakeha.
Kua kite iho koutou i nga
huarahi tono i te mana, konga
kupu tautoko kaore i konei, otira
kua rongo koutou i uku kupu.
Ko te rarangi 2 e mea ana kiu
riro ano ma koutou e wehe he
wahi hei tunga mo to kotiti u
mana, kei waiho atu ma ratou e
homai, kua meatia kotahi ki
konei, kotahi ki ko.
Pika: Kua, marama he aru
korero ma koutou i runga i nga
korero a Hone Heke.
Mangakahia: Kei o tatou ringa
katoa nga pire o tenei Hui, a
tena atu ano etahi, a tena atu ano
tetahi ara hei mahinga ma tatou
i a tatou mahi.
Te take i kotahi ai tatou i mua
o te tunga o te kawanatanga, ko
te kupu i penei, me pewhe e
kitea ai to tatou mate, a kitea iho
ana me tuhituhi r na konei ka
tuhia.
Kia kaha tatou, kia puta ai to
tatou ora, kaore he ara ke atu e
puta ui Ia tatou mahi, mehemea
ka kotuhi ta tatou mahi ku pai.
He mea tenei kua takoto i mua
kia mahia, kaore e ahei kia peka
ke atu ta tatou mahi i te mea i
haina ai tatou, ara kia haere i
runga i ta Taiaroa, Engari ta
Heke, kaore hoki e pai kia hoatu
ketia te mana ki etahi tangata,
penei me ta Taiaroa.
Ko ta Wipere e mahi i naianei
i te mea e tono atu kia katia nga
hoko whenua, ko ta Heke kei
runga ake i ta Taiaroa, i te mea
ko ta Heke he tono mana
Motuhake a ko ta Taiaroa he tono
mana Huihui.
R. Aperahama: E kaha katoa
nga korero o roto i te pire a Heke
me ta Taiaroa a e mea atu ana
ahau ko ta Taiaroa e mahi, ko
Taiaroa he tino tangata ia, e
mohio heki ki te mahi i - tona
pire ko Heke kaore e mohio, he
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI
Mehemea kei te motuhake raua e rua,
me mau atu ko ta Taiaroa i naianei, kia
uru ra nga mema o te kotahitanga ka
hoatu ai i ta Heke.
N. Patuawa: E tautoko ana ahau i te
pire a Taiaroa, i te mea konga kupu o ta
Heke kei roto katoa i ta Taiaroa. E pai
katoa aua pire, heoi te mea nui ko te
mana i roto i ta Taiaroa.
A. Kipa: Ko ta te whare i kite ai, ko
tera taku.
W. Kupa: Ko ta Taiaroa e tuku i
naianei.
H. Niania: Ko ta Taiaroa e tuku atu
i naianei.
W. Kawatupu: Ko taku ko ta Heke e
taku atu i tenei taima.
X. Haari: Kotahi o enei pire e mea
ana kia motuhake, a ka tautoko ahau i
te mea e tono ana i te mana Motuhake.
E penei ake ana ahau, me hoatu ko ta
Heke, me waiho mai ta Taiaroa.
A. Kume: Rite katoa enei pire e rua,
he ora katoa e puta mai kia tatou, ara ki
te kotahitanga. Mote te kupu " Huihui, "
mo te Maori anake, kaore mo te pakeha.
Mo te kupu e ki nei: —" Kia pera tatou
me te pakeha e kaha nei ki te mahi ture
mo ratou. " Kaore tenei i te mea kia hui
tahi tatou me te pakeka, engari he
whakaatu kia pera to tatou kaha. Ko enei
pire e rua kei te rite tonu, heoi anake te
mea e rereke ana, ko ta Taiaroa kua oti
nga waewae nga ringa. Ko ta Heke kaore
ano.
I rapu katoa ahau i nga kupu o tenei
pire, kaore tahi he kupu he i kitea e au.
Mo te kupu u taua pire monga komiti,
e tika tonu ana, kei a koutou ano te
whakaaro ki te tono atu, ki te pewhea
ranei.
Karena Kiwa: E tautoko ana ahau i
ta Heke, ko te take e tono atu ana i te
mana Motuhake, a ko ta. Taiaroa ko te
Mana Huihui.
Kiriwehi: E toru nga pire kei to
tatou aroaro, ko ta Taiaroa e rite ana ki
ta Kerei, heoi ano te mea i rereke ai ko
te kore o te kupu kaporeihana.
Ko ta Heke i rereke rawa atu, na
reira ka tautoko ahau i ta Heke. I patai
ano a Heke kia tatou mehemea ko
tewhea mana e hiahiatia ana e tatou
kiia atu ana e tatou ko te mana motu-
hake.
Pika: Kia tupato te korere mo Taiaroa.
Koia he mema kua haina ki te kirihipi,
a e kore ia e mahi i tetahi mahi hei
patu, i a tatou engari te ora mo tatou me
te iwi.
H. Huriwai: E mea ana ahau kia
haere tahi aua pire e rua ki te
Paremata.
H. Paea: I haere te haina i runga i
te mea kia tonoa he mana motuhake, na
reira ahau ka tautoko i ta Heke, otira me
ata tirotiro, kia kitea te mea pai.
I mahia e Taiaroa tona pire kia kaha
ai ia ki te mahi i tana pire, mehemea ra
ia he tangata kaha ki te mahi. Me kaha
rawa tatou ki te mahi i ta tatou mahi,
Tena ano tona wa e riro mai ai nga
whenua reti hei papatupu.
Mangakahia: Me te mea nei kei te
noho komiti te whare.
Tamahau: E motini atu ana ahau kia
tukua ki te komiti, me nuku te whare
mo apopo.
Pika: Kia mutu te korero ka nuku
ai.
H. Paeara: Ko etahi o nga ahua
whenua kaore i roto, ara nga whenua
raruraru.
H. Tomoana: Konga whenua katoa e
tonoa nei kia riro mai te maua i te
. Maori.
Teroaiwhiti: Tooku hiahia kia kotahi
nga pire nei.
R. Huru: Heoi te pire e hiahia ana
ahau ko ta Heke anake.
Pika: Ka nukuhia te whare mo apopo.
TUREI, 16TH, 1893.
10 A. M.
Pika: Ka waiho atu tenei takiwa hei
korerotanga mo nga toenga korero mo
nga pire nei, kia oti tonu tenei korero i
tenei ra, kia whai taima ai hei poropo
roaki kia koutou.
Tiamana: E tino hiahia ana ahau
kia oti tenei korero, ko te ara poto, ko ta
Taiaroa e tuku, mehemea ka tukua atu
ta Taiaroa, a ka paahitia kua paahitia
ano ta Heke, mehemea ki te turakina, ka
turakina ano ta Heke, Na konei ahau ka
mea ko ta Heke e haere tuatahi.
Tunuiarangi: Ka korero ake ahau mo
a tatou mahi e mahi nei i te mea kua
homai l. e taima poto e te Tumuaki.
Tenei a tatou taonga e takoto nei, ka
tu ake ahau, ko taku pu he tupara. He
nui taku mihi kia tatou e manaaki nei i
a tatou taonga, aha koa i tu etahi ki
tetahi taha. Aha koa haere ki whea, he
manaaki tena, e rapu ana i te ora mo
tatou, ko te take i korero tahi ai tatou,
he haere tahi no nga tangata tokorua
he tuakana he taina, aha koa ki whea kei
te haere tahi tonu. '
E nga Rangatira honore, nui atu taku
whaka miharo monga mahi e mahia nei.
Kotahi o enei tangata he mema kotahi e
hara Kanui taku whakamihi kia raua.
I tae a Taiaroa ki te whare o Runga, a
hoki mai nei, ko Heke kua ako i nga
mahi nunui. Katahi ano ta tatou tamaiti i
hoki mai kia tatou. Monga mema nei,
kaore aku aha, kaore e tika kia riri o
tatou iwi kia tatou e kaha nei ki te mahi
i tenei mahi. Kei te mahi tatou i runga i
te pai, mo enei pire, ku peka ke taku
korero.
Na tatou i whakahau enei tangata kia
mahi. Ina a ratou mahi e takoto nei, kei
te mihi tatou ki a raua mahi. Mehemea
iki te whakaae nga kai mahi o nga pire
nei ka whakaae ki te whakakotahi i a
raua pire kia kotahi, kanui te pai. Ko
etahi o tatou kei te mea ka rite rawa tatou
ki te pakeha, ko etahi kei te mea kaore,
ko tenei te mea e raruraru nei tatou,
Mehemea ki te pai a Taiaroa me whaka-
titaha atu tenei i runga i te iwi Maori,
ara tenei kupu na " Kia tu rite tatou ki te
pakeha, " te hoko, te riihi me era atu mahi
penei kua kore e ki mai etahi no. Taku
tino kupu kia waiho ta Heke hei upoko
mo ta Taiaroa.
Ko te rarangi 9 me huri tonu mai
ki runga ia tatou.
Mangakahia: I mua atu o te motini, e
mea atu ana ahau kaore ano kia tirotiro
tatou i te tika i te he, na reira ka motini
atu ahau kia hoatu te pire a Heke kia
Taiaroa, i te mea kei te rite tonu raua e
ai ki te korero.
Pirimia: Kua takoto ta Taiaroa, ko
enei pire e rua kei te taupatupatu ano i
a raua. Mehemea ka tukua tahitia raua,
ka tu he pakanga, a ka kore tatou e
whiwhi i te pai. Ko te take o taku kupu
penei, kei te ki a Taiaroa, i runga i tona
whakamarama, kia homai tetahi mana
motuhake, kia tu rite tatou ki te pakeha
e kaha nei ki te whakatu tikanga mo
ratou ano, Mehemea nei enei kupu e rua
kei te whakahe ia raua ano.
Mo ta Hone Heke, kei te tono kia
homai te mana motuhake. I te mea kei
te penei ano ta Taiaroa na reira ahau ka
mea, kei te patupatu ano raua i a raua
ano.
Ka whakaae ahau ki ta Taiaroa,
mehemea ka patua enei kupu, "kia tu
rite tatou ki te pakeha. " Taku whaka-
pai kia tere te haere o te pire a Taiaroa,
na te mea tera e hanga tetahi ture,
mehemea tatou ki te noho puku i tenei
tau. Kua rongo katoa nga iwi pakeha,
maori i a tatou kupu. Kua paahitia e nga
whare e rua kia araitia nga kooti whenua
maori. Me waiho mai ta Heke mo tetahi
wa tika. Rite tonu nga korero a Timi ki
te pire a Taiaroa, a tena a hoki Timi a
hapai i ta Taiaroa, I puta te kupu a
Timi kaore e pai ta Heke.
Kua ki hoki a Taiaroa, e kore ia ekaha
ki te mau i ta Heke i te mea kaore tahi
he ara mona. Ko te mea tino pai ko te
ata waiho i ta Heke mo tetahi wa.
Paraone: Kaore ano nga matapihi kia
kopi mai. Mehemea ka tukua ko ta
Taiaroa i mua kua puta ahau ki waho.
Pika: Mehemea e he ana nga mahi o
to ('Kawanatanga) o Nui Tireni me kawe
ma te kawanatanga o Ingarangi e utu.
Pene Taui: Kaore ahau e pouri
mehemea ka puta ta Heke ki waho,
Pena ano ahau mo ta Taiaroa.
M. Te Atahikoia: Ko enei mea ngu
tino mahi a ta tatou hui. He pai kia roa
tatou e korero ana. E mea atu ana ahau
kia unuhia te kupu a te Pika i ki nei kia
pukaru te hui apopo.
E pai tonu ana te pire a Taiaroa.
Heoi te mea na ana i whakarereke ko te
nei "kia tu rite tatou ki te pakeha te
mana ki te hoko. Riihi, mokete. "
He men tono marika ta Heke e nga
iwi nei kia mahia, na reira ka mahi
e ia.
E ahua mea ana au mo te hoatutanga i
nga mate o muri nei, te hoatu ai i nga
Raupatu o mua.
Me hoatu ko ta Heke i te tuatahi.
He aha hoki te pai ko te men nui te
mana mo muri.
Pika: Kaore e taea e ahau te unu i te
mea kua purutia e ahau etahi mo reira
whakahaere ai.
Te tikanga o taku kupu i ki ra ahau
kia pakaru te hui apopo, he men naku
kia tere te mahi.
Mangakahia: E tautoko ana ahau i
Tunuiarangi e mea nei kia whakakotahitia
aua pire ki te huia kua kore tatou e
korero. Heoi ano ta tatou he
whakakatikatika anake. Me tuku aua
pire ki te ringa o Taiaroa.
J. Taiaroa: Ta Taiaroa me ta Heke
kotahi tonu ko te 71 anake. Heoi te
mea i rereke kotahi i roa atu, kotahi i
poto mai.
Mangakahia: E rite tonu ana enei
pire e rua. e tino mea atu ana ahau kia
nuia raua kia kotahi.
R. Wharerau: Konga ture i rite,
konga whakahaeretanga i rereke, ara e
mea ana ta Taiaroa kia rite atu ano
tatou ki te pakeha.
Kaua e pouri e nga mema, he ture
• tenei i homai mo te iwi Maori. Kia pai
te mahi pire ma tatou, kia uru mai ai o
tatou hoa a te Whiti me Tawhiao.
Me tono atu a Taiaroa kia whaka ae
mai kia whakatikaia tona pire.
Timoti Whiua: Ko enei pire kei u
tatou, ma tatou te tikanga,
Mangakahia: Kua puta te kupu a
Taiaroa, e mea ana ia, mehemea he kupu
e pouritia ana e te iwi, me whakatikatika.
E tino whakatuturu una ahau i tenei
kupu kia whakatikaia tenei pire.
Tiamana: E mea ana ahau kiu
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI
panuitia tuarua ia atu tenei pire, kia
tukua atu ki te whare.
Pika: Konga mea e pai ana kiu
paahitia te korerotanga tuarua me ki
mai Ae (paahitia una i te pooti a waha).
Ka noho komiti te whare.
2 P. M.
KA NOHO A KOMITI TE WHARE I
NAIANEI.
' Taimana: Ka panuitia atu te pire u
Taiaroa.
Mangakahia: Me penei utu, He ture
whakamana i te kotahitanga o nga iwi
Maori o Nui Tireni.
Paahitia ana i te pooti a waha.
Tiamana: Kongu mea e pai ana kia
hoatu enei kupu, " Ke ture hei whaka-
mana i nga maori ki te hunga tikanga
whakahaere mo o ratou whenua, me a
ratou mea katou, me ki mai Ae.
Paahitia ana e te pooti a waha.
Tiamana: Me whakauru atu ano te
kupu " Whenua raruraru. "
Paahitia ana.
Pirimia: Me whakamarama te kupa
"Tu rite. "
H. Tomoana: Ko tatou kei raro i nga
ture, kua oti te kupu whakamarama i
runga.
Pirimia: E mea atu ana ahau kia
" Tu rite motuhake. "
H. Tomoana: Me noho tonu te kupu
" hoko" i roto, engari kia tae ra ki
Poneke te komiti ka mahi ai tetahi ture
hei arai i nga iwi e tohe ana ki te hoko.
Pirimia: Ka penei taku i ta H.
Tomoana nei.
Mangakahia: E pai ana te whaka-
puare i te hoko kite pakeha, kia mohio
mai ai, kei te puare ano te mokete me te
Reti.
A. Kume: E pai ana te hoko ki te
maori anake.
Karena Kiwa: Kaore ahau e pai ki
te kupu hoko, riihi, Mokete, ma tenei Ua
kore ai e uru mai ngu iwi o waho.
H. Tomoana: Kia mana mui ta tatou
tikanga, ka mahi ai tatou i tetahi
tikanga hei kati i nga hoko.
Pirimia: Ko te kupu hoko nei e takoto
noa iho una, ki te katia i naianei, kua
puta etahi o tatou ki waho, me o waho
kua kore e uru mai.
A. Kume: E tautuku una ahau.
Mangakahia: He mea ke te Hoku,
Reti, Mokete, ka taea e tenei whare te
mahi tikanga hei kati i aua ture. Otira
ki taku mahara me kaua rawa tatou e
korero mo te hoko, i te mea na, konei
tatou i huihui ai, a i rongo ai hoki i te
mamae. Ko te mea pai o te pupuru i o
tatou paku whenua, kaore ahau e pai
kia paahitia tenei mea.
AI. Te Atahikoia: Na, to tatou kitenga
kua mate tatou i hui mai ai tatou ki
konei, kia purutia o tatou paku whenua,
ko etahi o tatou mate, konga hoko he,
me era atu mea i mahia hetia i nga ra
kua pahure ake nei, a mehemea ka
whakaaetia tenei kupu '' Hoko " kua he
ta tatou mahi. Me hoko kia tatou ano
ka pai ahau kia paahitia tenei korero.
H. Ropiha: E pai tonu te kupu hoko,
heoi te mea he ku te hoko tahae.
H. Tomoana: Me waiho ake tenei
korero mo tetahi wa. Me neke iho ki raro
iho.
Tiamana: Konga mea e pai una me ki
mai, Ae. Paahitia anu.
1 whakahaerea nga rurangi katoa o te
pire, a paahitia ana, ko te ingoa o te
Kawana i roto i te 8 me te 9 i patua. I
paahitia e te whare i runga i te pooti kia
noho ko te Pirimia Maori hei haina i nga
mea e paahitia ana.
Koia enei konga ingoa o nga mema i
pooti mo te whakaae mo te whakakore
ranei i te kawana hei haina i nga men e
paahitia ana.
I TE AE.
1. J. Taiaroa S. Pohuka
2. H. Tomoana 9. Maniapoto
3. Kaitaia 10. W. Kaharunga
4. H. K. Taiaroa 11. N. Patuawa
o. M. Paewai 12. Timoti Whiua
6. E. Te Wan. 13. Taare Tikao
7. Eruini
I TE NO.
1. Huru 20. H. Te Aweawe
2. Porokoru 21. H. Te Wake
3. W. Ngawhau 22. A. Kume
4. Paraone 23. Rangiheuea
o. Rameka 24. Mange Hare
6. Mangakahia 25. Wiremu
7. K. Kiwa 26. Kupa
8. Tunuiarangi 27. Wiki Te Whai
9. X. Haari 2S. Wiki Perihi
10. H. Amorangi 29. Karena
11. Pene Taui 30. Toroaihiti
12. Marumaru 31. Uruamo
13. Kawatupu 32. Reweti
14. Paerata 83. Perana
15. Mahupuku 34 Reha
16. Kupa 35. Hoani
17. Kiriwehi 36. Mohi Te Ata
18. R. Wharerau 37. Paeara
19. H. Puketapu
Tiamana: Ko wai hei haina i nga
mea e paahitia ana ?
Kupa: E mea utu ana ahau ko te
Pirimia o to tatou Hui.
H. Te Aweawe: B tautoko ana ahau.
Paahitia ana.
I whakauru a he rarangi 10, ko taua
rarangi i penei, ko te takiwa e mana ai
tenei ture, rae mutu te mana o te
kooti whenua maori. Paahitia ana. A
tukua atu anu ki te Whare Ariki.
WENEREI, MEI 17TH, 1893.
10 A. M.
Pika: Ko te mahi ma tatou i naianei
ko te tirotiro i te whakaupoko o te
kirihipi.
Kiriwehi: Me homai ano taku kirihipi
a te takiwa e hoki ai ahau.
Pika: Ma te kawanatanga te korero
kia tatou i naianei.
Timoti Whiua: Kaore ano kia oti te
ta o e whaka-upoko.
Wiki Te Whai: Me homai he kirihipi
ki au, ina hoki ahau.
H. Te Wake: Kia oti te whaka-upoko,
ka kitea e tatou e tika ana, katahi ano
ahau ka mau i te mea maku.
W. Kaitaia: E tono atu ana ahau kia
homai te kirihipi ki au mehemea ka
takoto pai ta tatou whakariterite, maku
tonu e hari haere.
I puta ano aku kupu, mehemea ka
puta ke te mahi, e kore ahau e mau i
tenei kirihipi.
Kaore ahau e pai kia puta te moni a
etahi atu, hei ora moku ina haere ahau
ki te haina haere.
Timoti Whiua: E pai ana te korero a
Kaitaia. Kaore he kupu i tangohia, engari
i hoatu etahi.
K. Taumataiti: Kaore aku mataku
mai i te mei kua, puta te kupu kia riro
mai te " Mana Motuhake. "
Pika: Kaore aku kupu i te mea kua
puta te kupu a te kawanatanga.
Tenei ka panuitia atu te reta mai u
Hoterei, he whakaatu mai i te kaha o te
haere o te ruri o Waiomio. Me tuku
atu he kupu ma tatou ki taua tangata.
Timoti Whuia: E pai ana me haere te
kawanatanga ki reira, a me tuhi reta atu
ranei kia ratou.
Pika: Konga mea e whakaae ana kia
puta he kupu ma tenei kawanatanga
kinga tangata e whakaruraru ana i te ruri
o Waiomio, me ki mai Ae. (Paahitia
una).
Ko te pire a A. Paea kia whakakorea
te kaiwaipiro, ara te tu o nga Hotera i
runga i nga Whenua Maori.
(I mahia tenei pire a kaore i oti, kiia
ana kia hangaia mai ano taua pire i
runga i tetahi ahua. )
Ka nukuhia te whare mo te 2 p. m.
2 P. M.
Pika: Ko te pire a Wipere i naianei, e
mea atu anu ahau me paahi katoa e
koutou tenei pire.
A, Kume: Ka kati katoa nga moni
mehemea ka paahitia tenei pire, ara nga
moni e kiia mea kia puta ano ki te
kawanatanga.
Pika: Ko te rua tenei o nga korero-
tanga, ka paahitia, ka tukua atu tenei
korero ki te komiti i naianei.
NOHO A KOMITI.
Tiamana (Taare Tikao, ): Mehemea
koutou e pai ana kia homai he rarangi
tekau e pai ana. (Paahitia ana. )
H. Ropiha: Mo te kupu e ki i te
upoko o te pire nei, " kei te noho tarewa
noa iho" kaore e pai, kaore ahau i te
mohu kei te noho tarewa noa iho.
Kua kohi matou. E kore e marama i
au kia hoatu ketia nga moni i kohia ki
etahi atu mahi ke. Mu tenei mea katahi
ka tino wehi nga iwi. Engari ano te
penei na " ka whakatuturutia i te; ei
tunga o to Hui, " katahi ka pai ki ahau.
Mangakahia: E tautoko ana ahau i
tenei korero a H. Ropiha.
R. Wharerau: Ko ta te Tai hauauru
me ta Ngapuhi tera e puta mai he ora ki
te kawanatanga, ko tenei e kore rawa e
puta mai, na reira ahau ka mea me nuku
atu tenei pire mo tera tau.
Paerata: E tautoko ana i te R.
Wharerau.
Marumaru: Mehemea ka haere tonu
tenei pire, kanui te kaha ki te kohi, ki
te waihotia mo tera tau kanui te ngoikore
o te kohi.
N. Haari: He hoa pai tenei pire mo te
kirihipi, koia tenei te ora mo te kawana-
tanga, kei pouri mai te kawanatanga.
H. Huriwai: Me unu atu to te Tai-
hauauru me to Ngapuhi i te mea e pai
ke ake ana tenei pire i era.
A. Kipa: Me puare ano tetahi rarangi
hei kuhunga atu ma te kawanatanga i
tetahi kupu.
H. Paeara: E tautoko ana ahau i ta
Kipa.
Reweti: E tautoko ana ahau, me
hoatu he menemana. " Me whai mana
tonu te kohi tuatahi. "
" Me aru ano te kawanatanga ki roto. "
" Me unu te ingoa o Wipere, " ko te
take ko etahi tangata e pai ko etahi e
kore.
N. Patuawa: Kei te pai te pire, kaua
te ingoa o te kawanatanga hei eke ki
runga, engari me waiho mo tera hui ku
mahara ai te kawanatanga.
H. Te Wake: E tino pai ana tenei pire
ki ahau, i te mea ko tenei te whakaaro a
tooku iwi.
Tiamana: Kia mohio mai koutou,
konga pire e paahitia ana na te kawana-
tanga Katoa, konga mea e pai ana kia
paahitia tenei pire me ki mai Ae.
Paahitia ana te korerotanga 1. 2. 3. 4.
Konga mea e pai ana ko te ingoa mo
taua pire ko te " kotahitanga o te iwi
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Maori, " me ki mai Ae. (Paahitia ana, )
Konga moni katoa kua riro mai i mua o
te paahitanga o tenei pire me mana katoa
i raro i tenei ture, (nga moni i riro mai
nga Rihiita. )
Konga mea e pai ana me ki mai Ae.
Paahitia ana.
Nukuhia ana te whare mo te 7 p. m.
7 P. M.
Pika: I te mea kaore te tiamana i
i konei, a kaore hoki i whakamarama iho
i nga mahi, no reira ahau ka mea kia*
nukuhia te whare mo apopo, 10 a. m.
TAITE, MEI 18TH, 1893.
10 A. M.
Pika: Mehemea he motini me
tuku mai.
Mangakahia: E motini atu
ana ahau kia whakaaturia mai ki
whea ranei te Paremata tu ai a
tenei tau e tu mai nei.
A. Kume: E mea atu ana ahau
kia noho tonu te hui i te Waipatu
nei.
Reweti: Me unu tenei korero
mo te 2 p. m
Toroaiwhiti: E tautoko ana
ahau.,
Pika: Konga mea e pai ana me,
ki mai Ae. Paahitia ana.
Ka panuitia atu te motini a
Meri Mangakahia, he tono kia
whai mana nga wahine ki te
pooti.
R. Aperahama: Me haere mai
a Meri Mangakahia ki te whaka-
marama i tenei motini.
H. K. Taiaroa: E tautoko ana
ahau i tenei motini, i te mea
kanui nga wahine whiwhi whenua
a ka mahi noa atu ko tatou ki te
mahi ture atu mo o ratou whenua
I oti hoki i tera tau kia kohi nga
wahine i te £1 Os Od, na reira me
whai mana nga wahine ki te
pooti.
Pika: Ka tonoa atu a Meri
Mangakahia.
Mo te 2 p. m. ka noho te whare.
2 P. M.
Pika: Ko te kai motini i
naianei.
Meri Mangakahia: E whaka-
moemiti atu ana ahau kinga
honore mema e noho nei, kia ora
koutou katoa, ko te take i motini
atu ai ahau, ki te Tumuaki
Honore, me nga mema honore,
kia mahia he ture e tenei whare
kia whakamana nga wahine ki te
pooti mema mo ratou ki te
Paremata Maori.
Ka whakamarama ahau i te
take i tino tino ai ahau kia whaka-
mana nga wahine maori ki te
pooti, a kia tu hoki he mema
wahine ki roto i te Paremata
Maori.
1. He nui nga wahine o Nui Tireni kua
mate a ratou taane, a he whenua
karati, papatupu o ratou.
2. He nui nga wahine o Nui Tireni kua
mate o ratou matua, kaore o ratou
tungane, he karati, he papatupu o
ratou.
3. He nui nga wahine, mohio o Nui
' Tireni kei te moe tane kaore nga
tane e mohio ki te whakahaere i o
raua whenua.
4. He nui nga wahine kua koroheketia
o ratou matua, he wahine mohio, he
karati, he papatupu o ratou.
5. He nui nga tane Rangatira o te motu
nei kua inoi ki te kuini, mo nga
mate e pa ara kia tatou, a kaore
tonu tatou i pa ki te ora i runga i ta
ratou inoitanga. Na reira ka inoi
ahau ki tenei whare kia tu he mema
wahine.
Ma tenei pea e tika ai, a tera
ka tika ki te tuku inoi nga mema
wahine ki te kuini, mo nga mate
kua pa nei kia tatou me o tatou
whenua, a tera pea e whakaae
mai a te kuini ki te inoi a ona.
hoa Wahine Maori i te mea he
wahine ano hoki a te kuini.
Akenehi Tomoana: Kia ora
nga mema Honore e kimi, nei i te
ora mo tatou.. Etu ake ana ahau
ki te tautoko i tenei motini,
engari e mea ake ana ahau kia
riro rawa mai te Honore i nga
tane katahi ano ka pai te korero
i tenei motini.
Marara: Ko ahau tetahi e
tautoko ana i tenei korero.
Pika: He mea whakamiharo
tenei mea i te mea kaore ano ka
tu noa he mema wahine ki te
Paremata.
Waiho ma te Whare e korero
ta koutou korero.
Ko te korero mo te wahi hei
tunga mo te Paremata a tera
tau inaianei.
Reweti: E mea atu ana ahau
ki Turanga.
H. Paea: E tautoko ana ahau i
naianei.
Hinaki: Me riro i au, kia tae
mai ra ano te kupu a Tawhiao
ka hoatu ai ki a ia.
Wi Pere: Me mahara mai te
Pika ki taku tono, i te mea i tipu
mai o taua tupuna i reira.
H. Te Wake: Kia rongo katoa
nga iwi nei ka pai te whaka oti.
N. Patuawa: Kaore ma Nga-
puhi i roto i tenei korero, kei a
koutou te taonga.
Pika: Kia hui nga whare e rua
apopo, ka korero ai tenei korero.
I tohe ano a Hone Paerata
raua ko Mangakahia kia haere
tonu te korero, otira kaore i
whakaaetia.
Pika: Ka panuitia atu te piti-
hana o Wanganui, he tono kia
whakaturia a Meiha Keepa, hei
mema mo te Taihauauru, e te
kotahitanga. Mo te 7 p. m., ka
korero ai ano i tenei korero ka
nuku te whare.
7 P. M.
Pika: Ma te kawanatanga te
korero i naianei.
. Pirimia: Konga mea kua tae
mai ki to tatou aroaro ko te
pitihana o Wanganui, ko te ahua
mo te Hiiri a te kotahitanga hei
mahinga, Me homai he mahi ma
te whare mo tenei taima.
H. Ropiha: He motini na nga
Tuari kia mutu te Paremata,
apopo i te 2 p. m.; a kia hoatu
tetahi o nga whare i te po hei
ngahautanga mo ratou.
Timoti Whiua: E tautoko ana
ahau i tenei korero. E hara i te
mea ka mutu te Paremata apopo
kia oti ra ano nga mahi ka pai te
mutu.
Pirimia: E motini atu ana
ahau kia mutu te korero apopo 2
p. m., me tu ano a te Hatarei 10. '
a. m,, tae atu ki te Paraire 26 ka
pakaru ai te Paremata.
, Pika: Konga mea e pai ana kia
mutu te whare a te 2 p. m. apopo
me ki mai Ae (Paahitia ana).
Konga mea i pai ana kia tu tonu
te hui tae noa ki te 26 onga ra me
ki mai Ae (Ae katoa). Konga
mea e pai ana kia tu te hui ki
Turanga rae ki mai Ae (Paahitia
ana).
Ka tukua atu tenei korero ki
tera whare.
Ko te Hiiri mo te kotahi-
tanga hei mahinga i naianei.
H. Paea: Ma te kawanatanga
e mahi tena.
E. Te Wano: E tautoko ana
ahau i ta Paea.
Paahitia ana.
7 P. M.
MO TE KOMITI WHIRIWHIRI I TE
WHAKA-UPOKO O TE KIRIHIPI.
Mangakahia: I rite i taua
komiti kia riro ma maua ko te
Pirimia e whiriwhiri taua whaka-
upoko, a i rung ita maua tauku-
mekume ka* whakataua e maua
me wehe ta maua mahi, ko taku
e takoto ke ana i waho i tana. E
tono atu ana kia korero tahitia a
maua whakariterite.
Pika: Konga mea e pai ana me
ki mai Ae. Paahitia ana, ka
nukuhia te whare mo apopo 10
a. m.
HATAREI, MEI 20TH, 1893.
10 A. M.
Pika: Ko te korero ano mo te
kirihipi i naianei.
Mangakakia: Me whakatuturu
rawa mai te mahi o te whare i te
Mane 22. Kaua rawa hei nuku
atu.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HUIA TANGATA OTAHI.
Pika: Kua tino mohio ahau
ka mutu te korero a te Wenerei,
kei te kino nga upoko o nga mema
i te aranga ki te ngahau i te po
nei. Me nuku te whare mo te 7
p. m., konga mea e pai ana me ki
mai Ae. Paahitia ana.
('Konga mahi o tenei ra he
omaoma na te kotahitanga. )
7 P. M.
Tiamana: Ka panuitia atu te
whiriwhiringa a te Pirimia i. tenei
whakaupoko.,
Marumaru: Kanui te marama
ki au
Pika: Konga mea e pai ana kia
paahitia... te korerotanga tuatahi
me ki mai te.
Paahitia ana. A paahitia ana
kia korerotia ano ta Mangakahia
whakatikatika.
H. Ropiha: E mea atu ana
ahau kia whakahokia at. ano
enei mea e rua ki te komiti i
whiriwhiria hei tirotiro i taua
whaka-upoko..
W. Te Pirihi E tautoko ana
ahau i ta H. Ropiha.
H. Paea: Kua tae mai tenei
kia tatou, a ma tatou e mahi i
naianei.
H. Niania: E hara i te mea na '
te kirihipi nei i kore ai a te
Waiaroa e haina, engari he
mahara ano, kaati i te mea kua
tae mai nei kia tatou i naianei,
me mahi e tatou i naianei.
Kume: Kaore e taea e ahau te
mahi i tetahi mahi pai atu i tenei. Me
pine tahi raua, i te mea he kupu whaka-
marama anake mo te kirihipi.
E. Rangiheuea: E penei ana taku me
ta A. Kume.
Tunuiarangi: Kua marama i nga
pukapuka e rua nei. kaore e whaimana
te kawanatanga ki te mahi i tetahi mahi
kaore nei i paahitia e te Paremata.
Mehemea ka haere atu tetahi tangata
ki waho o tenei kotahitanga, kua huri ke
r. oa atu tona mahara, a e hara i te mea
na te kirihipi nei ia i puta atu ai, kaore,
engari na tona ake hiahia ano kia puta
atu ia.
Mo te kupu i roto i nga pukapuka nei
"E whai mana ana te kawanatanga
kinga mea katoa. " E mea atu ana ahau,
me ata waiho marika. Ana ano tona
wa e taea ai enei Mana, otira ma te whare
nei ano e tirotiro.
Pika: Konga mea. e pai ana kia
paahitia te korerotanga tuarua me ki
mai ae.
Paahitia ana.
Ka nukuhia te whare mo apopo.
MANE, 22ND MEI, 1893.
10 A. M.
Pika: Me tuku mai nga motini i
naianei.
H. Kopiha: E motini atu ana ahau
kia pootitia ko ahau hei mema mo tatou
ki te Paremata, konga mea kua korero-
rerotia ko: —
Tunuiarangi
H. Tomoana
Wi Pere
Mangakahia
Ieni
E tino inoi atu ana hoki ahau kia riro
ko ahau tonu hei mema, kaore ahau e
pai kia tu a Wi Pere i te mea he nui o
na mahi ki nga iwi nei, a he haurangi
ano tetahi mahi ana. E kore rawa ia e
hapai i a tatou mahi. Mo Tomoana, me
noho ia, kanui mona, ko te kotahitanga.
Mo Tunuiarangi, me unu mai e te kai
motini tona motini, kia puare te ara
moku.
Mehemea ki te tu ko ahau "ka tino
kaha, ahau ki te mahi i a tatou mahi, a
ko te moni e riro mai i au, ka hoatu e
ahau ma te kotahitanga
R Aperahama I homai tetahi mea
nui e te 500 tangata o Wairarapa kia
Tunuiarangi Kaore ia tahuri i awhina,
kaati ka pera ano ia i na tukua ko ia
hei mema.
Mo Wi Pere, Aha koa ia haurangi ka
pooti au ki a ia i te mea na ana tetahi
pire nui o tenei hui. Ka pooti ano ahau
kia Hori i te mea i tae ia ki Ingarangi.
A. Kume: Kua whakahautia mai ahau
e Eikini kia whakahaere au i tona pooti,
na konei ka tautoko ahau i a H. Tomoana
ko tenei tangata kaore i roto i te kirihipi.
Ko te take i tautoko ai ahau na te mea
kaore tahi ora ingoa kino i roto i ngu
pukapuka Puru nei. Nui tona kaha ki
te mahi mo te taha Maori, kaore ia i pai
kia Takatia nga Maori.
Mangakahia: Kei te whakaae ahau
Kia pootitia ahau hei mema mo tatou.
Ko ahau kai te mohio katoa kinga ara
mo ta tatou mahi. E puta ana ki au i
runga i aku mahi e £600 i te tau. I
runga i taku mahara ki tenei mahi,
mahue katoa i au. Ka penei ano taku
kaha mehemea ka pootitia ko ahau.
Pika: Ka mutu mo tenei koiero, kua
tae mai te kupu a te komiti whiriwhiri i
te whakaupoko o te kirihipi ki mai kua
paahitia taua whaka-upoko.. Konga mea
e pai ana rae ki mai Ae. 1, 2, paahitia
ana.
MEI 22ND, 1898.
2 P. M.
HOKINGA MAI O TE PIRE A TAIAROA
I TE WHARE ARIKI.
Pika: Kua paahitia te pire a Taiaroa
i runga ano i tona ahua ake. Konga
menemana katoa a tenei whare kua
patou katoatia. Ko ta Heke kua waiho
mo tera tau, kua paahitia ta Wi Pere.
H. K. Taiaroa: E motini atu ana ahau
kia paahitia taku pire i runga i te
paahitanga mai a tera whare.
Tamahau: E mea ana tatou kaore
tahi he mate e pa mai kia tatou i runga
i te paahitanga o tenei pire. Konga
tangata e whai whenua ana ka pa i te
mate i runga i tenei pire. E pai ana kia
tere te paahi, kia kite tatou i te pewhea-
tanga ranei o nga tangata whai whenua.
Konga mea e paahi ana ka tika tonu atu
ma te karauna e paahi mai.
H. K. Taiaroa: Kaore tahi he pai o te
korero a te mema nei i te mea e ki ana
ia ka mate o tatou papatu. Kaore tahi
he mate e pa mai kia tatou.
Kaore e tika tonu atu ki te karauna.
E ki ana te pire, me haere ki te komiti o
te kotahitanga i te tuatahi ka tika ai te
haere kia hainatia mai e te kawana.
R. Kawatupu: E tautoko ana ahau
i tenei pire, i te mea e ki ana (1)
kia tu rite nga maori ki te pakeha, (2)
kia riro ano ma te kawana e whakamana
nga whakataunga.
E kore rawa tatou e whai mana.
H. Paerata: Kaore ahau e tautoko i
tenei Ripoata a te whare o Runga.
Pika: Ka nuku te korero mote 7 p. m.
7 P. M.
Pika: Ma Heremia te taima i naianei.
H. Te Wake: E whakahe ana ahau
ki tenei Ripoata i te mea kaore i homai
tetahi menemana, i pangaia noatia atu a
tatou mahinga. Kaore rawa he mahinga
a tera whare.
E pouri ana ahau mo to tatou whaka-
ritenga ki te pakeha. Ko konei te wahi
era e kaha, ko tooku takiwa e kore rawa
e kaha.
Me marama rawa ta tatou pooti
i tenei mea. E kore rawa e haina nga
iwi nei mehemea ka riro i runga, i tenei
meatanga, engari mehemea ko ta Heke,
kanui te pai.
Mangakahia: Kua tae ano tenei tatou
kei runga i ta tatou tino mahi.
I roto i ta tatou menemana i hoatu e
tatou ko te Pirimia hei whakamana i a
tatou mahi, kote tino tinana o tenei pire
e patu ana i te kirihipi.
Kaore e kiia tenei pire he pire
motuhake i te mea kei roto i tenei pire te
ingoa o te Kawana me e te Hoko. Ki te
whakaaetia tenei pire kia haere, ka mate
tatou i te mea ka puare te hoko.
Kaore ahau e mohio ki te Take i patua
ai te whaka-upoko o ta Heke, i te mea e
tono ana tera i te mana Motuhake. Kaore
tatou e kore te kite i te whakahe mo
nga kupu o tenei pire.
Pika: Ko te take i kore ai e paingia
kia wai ta Heke, he mea kia takoto topu
ai, mo tera tau ka tuku ai. Ko te take i
tukua ai ta Taiaroa he mohio e kore e pa
he mate ki nga Iwi nei..
Mangakahia: Kaore rawa te Whare
Ariki i te, titiro ki. nga kirihipi i a ratou
* e mahi ana i tenei pire. • '
Kaore tahi he Hoko, he Mokete i roto
i te Tiriti o Waitangi.
Pika: I tautoko koe i enei kupu katoa,
heoi anake te mea kaore koe i tautoko ko
te Kawana anake.
Mangakahia: Ko enei pukapuka katoa
naku anake i mahi, kaore i etahi atu
tangata.
Katahi ano ahau ka torero i tenei
kaore. E tino mohio ana ahau ki nga
mahi o roto i nga pukapuka nei, kaore
rawa, ahau e tautoko i tenei pire.
Pika: E tino mohio ana a Mangahahia
e kore e homai te Mana i runga i tana e
korero nei, engari te haere i runga i te
whakaiti.
Tamahau: Ko tenei pire rite tonu ki
ta te Riihi, i mahia i Akarana. Kei roto
i nga kahiti, kei te pai oku whenua. Heoi
ano taku e mahara ana konga Iwi nei,
kei te noho kuare ma. Katahi ano te
mea nui kei roto i a tatou, ara ko te
Hoko.
Nga hui i Wai-o-Matatini, Omahu,
Wairarapa, Parikino he arai katoa i te
hoko.
Mehemea tatou ki te paahi i tenei pire,
e hoa ma, engari rawa a Hori Kerei e ki
ana kia whaka-oratia te rarangi 2 ote
Tiriti o Waitangi.
Konga tangata e riri ana kaua he
Ateha kei te tautoko i tenei pire. Ko ahau
kaore.
Mehemea i haere nga mema ki te kura
i mua o te haeretanga mai kua mohio
katoa ratou ki te titiro i te pire nei.
Kei hea he tunga mo te kotahitanga.
Ka pau katoa nga whenua i te puare-
tanga kia hoko ano tatou.
Na te araitanga o te Hoko i uru mai
ai nga iwi maha ki roto i te kotahi-
tanga.
I runga i tenei e kore ratou e haina
ano. Kua puta nga panui o te whai-
korero a te Pirimia i Nepia (Seddon) ka
|
|
10 10 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
hokona nga whenua Maori. Na konei ka*
mea ata ahau me ata tirotiro ano tatou
ki ta tatou Ripoata mo te pire nei i tuku
atu ra ki tera whare, me tuku atu ano
tatou Ripoata. Mehemea ki te kore ratou
e pai, he mea tika me tuku ki nga Motu
nei.
Ko taku tino kupu tenei. He nui no
taku aroha kinga Iwi nei i kaha ai ahau
ki te turaki i tenei pire.
PANUITANGA
Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho
maira 1 Aoteaaroa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi
Nupepa te whaka tuturu nga take e mau i raro
ihonei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori i raro
ite kotahitanga o te Tiriti o Waitangi. E tu
ke ana tenei Nupepa inga mana Kawanata-
nga Pakeha, me era atu tangata e hua ina
nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki marenatanga, menga
tangata mate, mera ata korero e tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi, nga korero
whaka kino ingoa. Mote tahi tangata. He
mea tino kino hoki tena kinga Perehi katoa ite
ao-
4 Me whakaaro nga iwi onga motu nei kite
oranga mo tenei Nupepa. Ara kia rite te
whakaro kite nga ki oranga kia whai kaha ai
nga kaimahi o tenei Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana inaianei.
No reira ka whakarohia ki tenei. E rua putanga
ite marama kite tangata e tonoana, kia tukua
atu te Nupepa kia ia.
6. Ko te utu mo tenei • Nupepa, ite tau,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia kite tangata
e. tuku mai ana ite Pauna mote Nupepa ite
tau. Ko tenei moni he moni iti rawa ara te
pauna kotahi inga moni e ruke-a noa tia ana
e te tangata ite tau kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi
ia wahi o Aotearoa mete Waipounamu ki te
awhina ito tatou Nupepa. Hei Keo hei taringa
mo tatou hei whakaatu hoki kia tatou inga mahi
o to tatou kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata i
tona ingoa mete ingoa ote kainga mete
Poutapeta hei tukunga atu ite Nupepa.
9. Me tiaki te tangata i tana Nupepa. Kaua
e rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki
a tatou Nupepa ka mutu te korero ka riro atu
ite tahi tangata ngaro atu.
*
Haria mai Haria mai, nga witi kia
hurihia e te Mira, Huri Paraoa Hehitingi,
i te mea ka tutaki te miri ite wa ote
Makariri, ara ite Hotoke.
WIREMU ME KITARA.
E te Iwi Maori kia whakahuatia koutou e,
F W. MEIHANA.
I TE TAHA O TE
TARI OTE HUIA NUPEPA MAORI.
HEHITINGI.
HAMUERA HEMI.
E hoa ma kua hokona e au te mahi.
Hu meka a Kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Reremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou noa kia Hamuera
Hem. Tango Hui panui hto moki
koutou.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te utu haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa
Maori, Hehiting.
PANUI.
HEHITINGI TOA..
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
PANUI.
W. HAIMONA., tangata ote hare
mahi koti, Wakena, Hehitingi, kei au e takoto
ana te tini, paki me era mea e pirangitia ana
e te tangata, mehemea ka pakaru o koutou
paki, haeremai homai kia mahia, ina ano hoki
nga Wakena Wuru, kei to koutou hoa kei a
W. HAIMONA, HEHITINGI.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
KANUITANGA TENEI KIA.
Moho ai koutou kua whakatuherata e
au takuwhare Puta e tata ana ki te
whare Tiata Hehitingi. Me haere ma
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI.
REREWE WHARE KAI,
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ho
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki 3 koutou, hoa
kia.
HONE TEERA,
Rangatira o tenei whare.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA.
Huka iti te utu Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Hopi iti te utu hoa Toa
Kanara iti te utu moni takoto i te taha u
Tiamu iti te utu • te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu PARAIHA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katoa mo te moni iti
Haere mai kia tere ka kite koutou i te iti o tu
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUI KI NGA MAORI.
HAEREMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia
TEOTI RANA HEITINGI.
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
AREKA TUARI.
E hoa ma kei au te Whare iti te utu
haere mahi homai ta koutou. Ota kia
mahia e kahu pai mo koutou, kei au
nga mea katoa e pirangitia ane e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai
o te
HOTERA O KARATANA, HEHITINGI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ho te Rogoa e mutu wawea i te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohore ai
nga mamae o Te Rumatiki mate pera ano te
ahua Mate Hukiki ara Matare-kereke. Tuituki
Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te
aha atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki
te tuara ki whea ranei o te tangata. He
whakamohiotanga tenei mo te whaka-maeinga
o tenei Rongoa. Ukuia tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata mate
te tingata mate te tikanga
Whare Tumuaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amerika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W, J. TAEAMANA., HEHITINGI
PANUI.
KOREROTIA TENEI.
———o———
Mehemea ka kino te haere o te wati mauria
mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te
whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa
Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka
toru nei te kau tau e mahi ana i tenei mahi
Wati Moke, mahi Riingi Poroti me era atu
mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore tu
pai, he iti noa hoki to utu, kei a A. MaKakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era tini
mea atu. Mohiti kanohi, puru aha atu ko
nga karaihe tonu e pai ana mo nga konohi he
iti rawa te utu o nga mea katoa haere mai
Haeremai tirohia koutou te whare o
A. MAKAINITERA
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORI,
REREWE TIRITI.
PANI.
NO WHITAKA.
Mu ona hoa te toa pai ki to tango pukapuka
Nupepa tuhituhi, Pene koriana mo
era me atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI.
He mau Perehi e TEOTI me IANGA a ho
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA,
i raroi te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI, 24 o HUNE, 1893.