|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 17. 19 August 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
1. " Kote Ture mema maori. 2. "Nate Pakarana, he Ture whakatikatika i te ture taiepa. 3. " Na Hetana he Ture whaka- kore i te whiu mote moni Reti. 4. "Na Mekenehi he Ture whenua o te katoa i Tongariro. 5. " Nate Waari he Ture whaka- tikatika i te Ture Reiti. 6. "Na Timi kara he Ture whakamarama o te 1893 inga tiaki moni, menga tono menga Rehita- tanga. 7. "Na Timi kara he Ture whakatikatika i te ture monga Rahui o te Taihauauru. 8. " Na Mekenehi Ture hoko whenua maori. 9. "Na Timi kara he Ture whakahaere rahui maori. " Tena ano kataia ki te Pepa nei kia kite iho ai ano koutou, i te atatu o te whakairo mete rararoa- tanga ote Paua, te kura mete waero. E hoa ma kote matenga tuarua tenei ina Pahi te ture rahui whenua maori, kua riro katoa nga whenua ki roto ite ringa o te kaitiaki ote katoa, ka tururu koutou he Porangi, mete tamaiti i te U o tona whaea. E kore tenei tikanga e whai kuputia mehemea i mate te maori i runga inga tikanga maori. Neira konga mate, e aue nei te maori ia tau ia tau, i tupu mai ite Paremata i Poneke, a Na ratou ano i mahi mai nga ture hei patu ite maori, a kuahanga mai ano tenei hei tino muru rawatu inga whenua ote iwi maori, me tona oranga katoa, ko tenei ahua he tikanga whaka- tutua takahi rawa atu, na o koutou hoa piripono kia koutou. Na to koutou atamai nei kia ratou i whiwhi ai ratou kinga painga menga whakawatanga inga wa ote hee, a, kote hua i utua mai e o koutou hoa mo ta koutou Pai kia ratou, he whakatutua ia koutou. Ina hoki, kaore ano i mahu noa te ngau ate Ture ia koutou, kua tapiritia mai ano, te tahi atu Ioka kio koutou kaki, hei pehi rawatu i te upoko kiraro, ki te tikanga whakapononga tanga, kua kore he mana ite reo maori o tenei kupu, (ae, kahore, homai, kahee) kua mutu te mana o enei kupu nunui i roto i te reo ote iwi maori, kua riro te mana ki te tangata kotahi ara kite kaitiaki, o te katoa, hei whakahua atu kite hunga o waho, i mua i tona aroaro. Heoi ano te mea i taka ki waho o tenei ture kote taane, ki tana Wahine, mete wahine ki tana Taane, tiaki ai. E hara i te mea mo te maori rawa te painga o tenei tikanga i mahia ai kia Penei, Engari hei whakamama inga mahi mote Korooni, ara kia ahei ai te tango noa atu inga Taake inenga Reiti. menga whakapainga Rori, Ruuri tanga, mera atu tikanga e whaka- haere ana, ara e whakaekea ana ki runga kinga whenua maori, mehemea hoki i mate te maori inga ture a eraatu iwi ke, i waho atu i o koutou hoa piripono, Penei kua tino marama te kii, he whakaro pai kite iwi maori i hanga ai tenei ture, a mehemea ranei i. takea mai inga tikanga maori, nga raruraru e amuamu tia nei, ia tau ia tau. Ko tenei ko ratou ano nga kaihanga ture, a, konga maori keite whakarongo i te mamae, mete inoi tonu atu, kia whakamamatia te Ioka e pehi
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI
nei inga iwi maori o Aotearoa mete
Waipounamu.
Waihoki e hoa ma i roto inga
whakahaerenga maha noa atu o
tenei ture. E kore rawa e taea te
mohio, e hia moni e toe mai ki te
tangata i roto i te rau Pauna
moni, e takoto mai ana i te ringa
o te kaitiaki ote katoa, Nate mea
konga whaka-haerenga o tenei
ture i nui noatu, inga whaka-
haerenga o nga tako maori ki te
whenua e whakahaerea nei i roto
inga kooti whenua maori. E rite
ana tenei ture kinga whaka ronga
ote ngakau mote mutunga ote ao, e
kore nei e taea te mohio, ite nui
mete roa ona whakahaere, e pata
ai te ngako mete momonatanga,
kinga kai whakahaere i raro i tenei
ture, a i taua wa roa e takoto
mai nei i mua i te aroaro, mo wai
te whenua menga taonga, ina
mate urikore, whanaunga kore
ranei te tangata maori.
Otira he whakatu kau ta to
koutou manu, ke ia koutou ano te
whakaro, hei huri ite tinana ki
matau ki maui ranei, ara, ki te
moana ranei, ki rotoranei ite tika-
nga huinga kotahi o te iwi maori,
i raro i te Tiriti o Wa tangi.
NO HERETAUNGA
Kua mutu te whawhai a Te Karimana
rua kote Riihi mo to raua nohoanga ite
whare Paremata o Poneke ite Pootitanga
i Akarana ite Paraire te wha o nga ra o
Akuhata nei tu ana kote Karimana, ko
nga pooti i aia kotahi mano e waru rau
e waru te kau ma toru, ko nga Pooti ia
Te Riihi kotahi mano kotahi rau e toru
te kau ma ma heoi ko te putanga o te
pooti kia Te Karimana e whitu rau e
rima te kau mu tahi, he nui te koa ote
taha kia Te Karimana i tona tunga.
Ka nui te koa o nga Minita ote Whare
Paremata mote tunga ote Karimana, e
ngari e kii ana te kai tuku korero ki nga
Nupepa pakeha, e hara ite mea ma te
hinga nga o te Riihi E puta ai te ingoa
ahua kino o te Karimana ki waho o te
whakatau ate Huuri i Nepia mote
whakawa ote Umutaoroa Poraka,
mehemea i ata whakaaro ate Riihi, kaore
ia e puta ki waho i tona nohoanga ite
Whare, i te mea ite karangatanga ate
Karimana kia tuku a te Riihi ki raro i
tona tuuru a kia haere raua kia potitia
mai ano, e mohio tonu ana ate Karimana
ka hinga ate Riihi, me aha, hinga rawa
ake ate Riihi kua taau te ingoa ote
Karimana i nga tangata mo tona mahi
ite Poraka o te Umutaoroa.
Ite nui o te ua ki Akarana me Waikato
kua horo te Rerewe Raina, e kii ana te
pepa ko etahi wahi o te Raina kei te
tarewa noaiho, ko te whenua kua riro ite
wai.
Ko te mahi ote Whare Paremata ite po
ote Paraire te wha onga ra, ko te Ture
Pooti mema no te hawhe pahi ite rua i
nekehia ai te whare, kaore ano i mutu te
mahi i taua Ture.
Kua hoki mai nga tangata o Nui
Tireni i haere nei ki Atareria ki te
whakamatau i to ratou kaha ki nga
tangata o reira, kite Putuporo he nui
nga tangata ite wapu i to ratou unga
mai, he nui te whakamiharo o nga
tangata kia ratou mo to ratou kaha, i na
hoki kotahi ano to ratou matenga i
reira.
I Ingarani he rau te tangata e mateana
ite Mitara, e kiia ana ka nui te kaha o tenei
mate ki reira, he Pakeke nga mea nui e
mate ana.
Kei te haere tonu te whawhai o
Hamoa, kua tae mai te rongo ite wha o
nga ra ote marama nei, kua whawhai
nga iwi o Matawha me Maritoa mehemea
i kore nga Manuao hei whakamutu ite
whawhai tera he nui te tangata e mate,
heoi ko nga tangata i mate e rima te kau
o te iwi o Matawha, e maharatia ana na
Maritoa i timata te whawhai.
I kitea ki nga korero tuku kite pepa o
Kaitaia he Marena Maori i reira, ne nui
te kai, a he nui hoki te wiini o nga Ton
kipa ite mahi a te tangata kite hoko
whakapaipai mo ratou, i reira ano ka
mate tetahi tamaiti Maori, e wha nga,
tau i mawa i te Kainga Arani.
I Marapena, Atareria, i tetahi purei
whai hea i runga hoiho, ka hinga te
hoiho o tetahi wahine Rangatira i reira.
te hinganga o te hoiho ko te wahine i
raro, Pakaru katoa te mahunga mate
tonu atu.
Kua haere a Moa te tahi o nga
Pirihimana ate Kawanatanga, ki ngu-
nguru ki te uiui ite take i mate ai etahi
Maori e rima te kau i reira, e kiia ana
ko te take i mate ai, no te mahinga a
tetahi Tohunga Maori kote korero a nga
tangata kite Pirihimana e penei ana, i
haere mai te tohunga me ona tangata i
Kaikohe ki Ngunguru, ite waru o ngu ra
o Maehe nei, a karangatia una he hui kia
tu kite pa o Tamati Werengitana ite
taha ote Awa o Ngunguru i taua hui ka
whakaatu te Tohunga ki etahi tangata i
reira kua makututia ratou, a mehemea
ka kore ratou e whakaae kia mahia e ia
ka mate ratou, heoi whakaae ana aua
tangata kia mahia ratou, katahi te
tohunga ra ka whakahau ki ona tangata
kia tahuna he wai kia wera ka haria atu
nga tangata ki roto i te whare ka unuhia
nga kuhu, ka hoatu ki roto i te wai wera,
ki kona hamama noa ni te waha ote
tangata kite tangi, hei aha ma te
Tohunga, heoi ano tona kupu, ko te
makutu tena kei te puta ki waho i a koe,
penei tonu te mahi, ka hemo tena, ka
hemo tena, kore rawa he tangata i ora,
Ina hoki ite korero a tetahi pakeha, i
kite tonu ona kanohi e mahia peneitia
ana nga tangata ko tana korero tenei, J
an e noho ana i Ngunguru, ka tae mai te
Tohunga a mahia ana enei mahi kua
korerotia ake nei.
I waenganui ite tahi me te rua o nga,
ra o Hurae i Ingarani ka kohurutia, e
Tamati Mokena tona wahine me tona
tamaiti whangai, e maharatia ana ko
taua tangata e ahua Porangi, ana, i aia i
hoki mai ai i ana haereere ka haere atu
ki roto ite whare e noho ana tana
wahine me te tamaiti ka puhia, raua
mate tonu atu, a ka puhia ano e iu aia
ano, engari kaore i mate rawa, ka Haria
ki te Hohipera e toru ra e takoto ana i
reira ka mate.
I tetahi o nga manuao e rere mai ana
i Marepana ki Poneke nei, ka korero
nga tangata whano iti tonu ka totohu
ratou, ite nui ote ngaru ite moana, eke
tonu mai ki runga ite Manuao, na te
kaha o nga tangata kite mapu i ora ai
ratou.
E kii ana te pepa pakeha, ka nui te
tere o nga tangata ote Peene Maori ote
Pakipaki kite whakatangi a tera e pai
atu i naianei ite mea kua tae mai o ratou
kahu, ka nui te pai o nga kahu, heoi ta
nga Maori i naianei ko te kaha kite ako
ia ratou.
He nui nga mema ote Whare
Paremata B mahara ana tera ano ate
Karimana e Karangatia ki tona tunga
Minita Maori, Engari kua korero tetahi
o nga Minita, kote kupu ate Karimana
ki aia i mua i tona haerenga ki Akarana,
mehemea ka tu ano ia hei mema, kaore
aia e whakaae kia tu ano ia hei Minita.
Kua tae mai te Reta a Paora Kaiwha
o Moteo, mete Pauna i roto mote Pepa
kia ia.
Kua tae mai te Reta a Ngati
Hohepa, o Tutaewhero Whangarei mete
Pauna i roto mote Pepa kia ia.
Kua tae mai te Reta a Wepiha te
Wainohu o Mohaka mete Pauna i roto
mote Pepa kia ia ite tau.
PAREMATA NUI
O
PONEKE.
Kua korero a Hoani Taipua, kua roa
aia e tono ana kite whare, kia whakaturia
mai he tangata mote nohoanga o Wi
Tako, kite kaunihera kaore ano i whaka-
ritea, e kii ana a Taipua mehemea he
Pakeha u Wi Tako, kua tu noatu he riwhi
mona ite Kawanatanga.
Kua tae atu te kupu a Te Kawana
kite Whare, kia tonoa kin utu nga mema
o nga Whare e rua, ara e penei ana
mehemea kite ngaro te mema o te
Kaunihera mo te rangi kotahi me utu ia
ite moni, kotahi pauna e rima Hereni, a
mehemea he mema note whare o raro e
ngaro ana, me utu e rua pauna ite ra
kotahi.
Kote Pire a te Kotahitanga i mahia nei
ite Hui i noho ki te Waipatu kua
pangaia ete Whare ki waho.
Kua whakatakotoria te Pitihana a Arihi
Te Nahu me etahi atu ki mua ite aroaro
oto komiti whiriwhiri mote taha maori.
Ko taua Pitihana he tono kia ara he
whakawa tuarua mo Waimarama, Wai-
puka, me Okaihau heoi kote kupu ate
komiti, ite mea kaore i tae atu te
Pitihana i roto i nga ra e whakaatu ana
i roto ite Ture, kaore ratou e mahi, heoi
pangaia ana ki waho.
1 noho te hui a nga Rangatira Maori
ki Poneke, kote take o taua Hui, he
whakariterite mote Pitihana me te Pire i
mahia nei ete kotahitanga ite hui kite
Waipatu, i tu a Meiha Keepa Taitoko,
kite korero, a tono ana ia kia whaka-
atu nga mema i ta ratou whakaaro
mo unga i tenei Pitihana mete Pire,
ko nga mema i kii ka hapai ratou i te
pitihana me te Pire, ko Meiha Ropata
Wahawaha, ko Taiaroa, ko Kapa me
Taipua, Engari ko Parata, mema mote
Waipounamu, i ki ka whakatete aia i
tenei Pitihana mete Pire, heoi mutu ana i
konei te korero.
Kua whakaatu a Hone Timi Karu kite
whare, kua whakahokia atu e Tawhiao te
moni ate Kawanatanga, i hoatu nei hei
Penihana, mana, ma Tawhiao.
|
|
3 3 |
▲back to top |
Kua haere ate Mitirehana te minita
maori o mua atu ite tungu ote Karimana
ki Akarana e maharatia ana ko te take o
tona haere, he whaikorero mote taha kia
Te Riihi.
E kii ana a Te Taute kaore ia i pai kia
tu hei mema, engari no runga ite tono
ate Paranihi i aia e tata ana kite hemo
whakaae una ia, na reira aia i tu mai ai
ano hei mema.
TURE HOKO WHENUA MAORI.
Kua korerotia tenei pire i roto ite
whare, ko nga tino putake enei, kia tika
te moni utu mote whenua, ko te Tiwhi-
kete me hoatu i raro ite Ture whaka-
whiti kia kore ai e puta he raruraru, mate
kawanatanga e ruri e mahi hold he rori
mote whenua, Engari me tango mai
ki nga, maori tetahi wahi whenua e
rite ai te moni i whakapaua ai mo enei
mahinga. Ko nga Rahui me pupuri
mehemea he whenua pai, kia rua tekau
marima eka mehemea kaore i tino pai Uia
rima te kau ma rima eka mehe-
mea e whenua e pai ana mote hipi kia
kotahi rau eka te pupuri, mehemea ka ho-
atu e te maori tona whenua kia hokona kia
riihitia ranei ete kawanatanga, me utu atu
ki te kawanatanga te moni e wha punua
mo te kotahi rau pauna mehemea ka
hiahia moni te maori, a taea noatia te
Takiwa e hokona ai e riihitia ui ranei
taua whenua, mehemea he whenua kei
waho utu o tenei, a mehemea ku hiahia kite
hoko kia kore rano te Kuini e whakaae kite
hoko, katahi ano ka hoko kite tangata o
waho, ki te mahura o etahi o nga tangata
ka whakaae nga maori ki tenei Pire, ite
mea i raro i tenei ahua ka pera ratou
mete pakeha.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
RANANA, HURAE 29.
Ite whakawa uiui mote pakarutanga o
nga Manuao ote Ingarihi, ka kii a, Temete
tetahi o nga Rangatira ote Wikitoria,
mehemea, nana i whakahaere e kore e
tutuki nga manuao, i mohio tohu aia i te
ahua o nga karangaranga whakahaere a
Atimira Tirana tern e tutuki, engari, ite
mea ko Tirana te tino kai whakahaere
kaore, aia i kaha kite korero atu, heoi
tutuki ana, karanga anu ana te waha o
Tirana kia peke nga tangata ki runga
i nga pooti, whakataua una ete Kooti
no Tirana Te he i pakaru ai nga manuao.
POIHAKENA, HURAE 29.
Ko tetahi o nga Tima pikau Waro o
Poihakena e haere ana ite mounu ka
tutuki kite kohatu pakaru tonu atu,
engari kaore he tangata i mate.
HAINA, HURAE 24.
Ite taenga mai ote tahi kaipuke ki
Haina, ka haere atu etahi Hainamana ki
runga ka patupatua nga tangata, e wha,
te kau i mate, kaore ano i mau nga
Hainamana.
RANANA, HURAE 29.
Kua wiini ite Kaipuke (Kune) o Pirini
hu Wera te purei nui i tenei tau, ko tenei
purei, e riro tonu ana ite Kune o
Amerika, ka nui te koa o nga tangata o
Ingarani mote ruihi tanga o Amerika i
taua Purei.
POIHAKENA, HURAE 29
Kotahi te Kaipuke (Kune, ) i tutuki ki
tetahi Tinia moturere te kaipuke ko nga
tangata kite taha whakamuri o te
kaipuke i ora katoa, kotahi tonu te
tangata ite ihu, koia i mate.
RANANA, AKUHATA 1.
Kua tae mai te mate Korera nei ki konei
tae ana ki te kotahi rau tangata e mate
anu i te ra kotahi.
RANANA, AKUHATA 2.
Kua puta puta katoa nga tangata ote
Uniana ki waho i n ratou mahi, Engari
kua kitea mai ano he tangata mahi, ko
enei tangutu no waho ite uniana, ia
ratou e mahi ana ka haere mai nga
tangata ere Uniana ka whakararuraru ia
ratou, heoi karangatia una. nga pirihi-
mana whawhai ana, he nui nga tangata i
mate.
RARANA, AKUHATA 1.
Kotuhi rau mano tangata kei te noho
noaiho kaore he mahi i Kanana. Kua.
Pitihana ratou kite Pirimia, o reira kiu
tirohia he mahi ma ratou kite kore, ka
haere ratou ki nga whare o ia mema ote
Paremata kauwhau ai.
AMERIKA, AKUHATA 3
E run iwi o Amerika i whawhai ko te
take he pakinga no tetahi iwi ki waho o te
kawanatanga, kotahi rau tangata i mate
rawa e toru rau i tatou.
WAEA
NIU TIRENI.
AKARANA, AKUHATA 1.
Me nui ngu tangata i haere ki te
whakarongo ite whaikorero ate Riihi ite
Po nei, ite mutunga o tona korero, ka
whakapai atu nga tangata ki aia ka mea,
e tino pai una tona whakamarama ite
rurururu i waenganui iu raua kote
Karimana a ko te whakaaro a nga
tangata i roto i tenei whare ko koe ete
Riihi o korua te whakahoki hei mema
kite whare Paremata mo Akarana.
AKARANA, AKUHATA 1
1 whaikorero ate Karimana ite po nei,
he nui te pai o ana korero, e tuturu ana
te whakaaro o ana kai hapai koia e tu
hei mema mo Akarana.
AKARANA, AKUHATA 1.
Ko nga moni i utua mo nga Koura.
('moni) i mahia i Hauraki, mo ngu
marama e ono kua hori nei, e Iwa, te kau
ma rima mano e ono rau e whitu te kau
ma whitu pauna.
AKARANA, AKUHATA 9.
Ko tetahi kotiro ko Mei Hori te ingoa
ite hokinga mai ite Karakia ite Ratapu,
ka motumotuhia e ia nga upoko mati ka
kainga, kaore i roa kua ahua kino a roto i
aia, ka patai ona matua mehemea he
aha tona mate ka korero atu te kotiro,
kei te Hohipera i naianei e takoto ana, e
mahara ana nga takuta kaore e ora.
PIRINAMU, WAIPOUNAMU, AKUHATA 9
Kei te Kimi nga Pirihimana ite Tinana
o tetahi tangata i mate ki roto ite awa o
Awatere, ko taua tangata i whakawhiti
ma runga i tona hoiho te taenga atu ki
waenganui ite Awa ite hohonu heke tonu
atu, raua ko tona hoiho, a mate tonu
ata.
HE RONGO KORERO.
KAIPUKE PAKARU I TE HUKA.
No te G onga ra o Mei nei ka rere mai
tetahi kaipuke i Ahitereira ki Kuini-
taone. Pai tonu tona haere a tae noa ki
te 8 onga ra o Maehe. I te 3 onga ra o
Maehe i te 2 p. m., ka tutuki taua kaipuke
ki tetahi moutere huka, otira kaore nga
tangata i kite i te mea i raro katoa ratou.
I to ratou rongonga i te tutukitanga
katahi ano ka oma ake ki runga, kite
rawa ake ko te taha matau o te kaipuke
kua pukaru; ko taua moutere huka kia
toru hononga ake o nga mahi o taua
kaipuke ku rite ki tona teitei o taua,
huka; ko nga taha katoa o taua kaipuke
kua karapatia katoa tiu ete huka. Oma
rawa atu ki te poti nui kua pakaru
katoa i te tutukitanga ki te huka; ka
whakahautia e te kapene kia huri nga
tangata ki te taha e watea ana, ka
tukua e rua ngu poti. I taua takiwa
kua whakatotohu haere taua kaipuke,
kaati kaore hoki i taea e ratou te man
etahi kai. Heoi ano nga, kai i taea e
ratou he pihikete, engari iti noaiho;
kaore tonu kia matara atu i te kaipuke
kua tahuri tetahi o nga poti ka haere
mai te poti o te kapene ki te awhina i
tenei kua tahuri nei. Tae rawa mai kua
toremi e rua o nga tangata, o taua poti;
ka noho i runga o tenei o nga poti e 20
tangata ko a ratou kai i runga e S
pauna pihikete kanui ta ratou pai i roto
i nga ru e rua e rere ana i runga i to ratou
poti; kanui ano hoki to ratou ngahau.
No te toru o nga ra kua rereke; kore
rawa he kaipuke kia kitea ki whea ki
whea, kua rongo hoki ratou katoa i te
mate kai me te makariri. I taua takiwa
ku haere ko te wahine a te kapene ki te
hoe i tetahi o nga hoe; ko nga hoe o te
poti nei e rua ano. He nui tona kaha
ki te whakahauhau i ona hoa kiu kaha
me kore ratou e tupono kite tahi
kaipuke rima ranei, kaore o ratou
wai e haere nei ko nga ponguru
huka e tere haere una i ro-te-wai. I
te mea kua pai haere enei, a, ka kawea
tetahi e te hia inu, katahi ano ka inu i te
waitai, tana i porangi ai, whano tonu
ka mate. I te tua rima o nga ru kua
takoto katoa nga tangata i roto i te poti
i te ngenge me te mate; ko te kapene
kua pangia e te mate; ko tonu wahine
kei te hoe tonu me te whakahauhau ano
ki ngu mea e man ana ano te kaha; ko
nga toenga o a ratou kai ka hoatu ma te
wahine, otira kaore taua wahine i pai,
ka karanga ake ia " Hoatu rua nga mea
o tatou e whakahemohemo" ana.
Nui atu te matao o tenei ra. No te
tuaono o nga ra, ka kitea ratou e tetahi
kaipuke, a, mauria atu ana ki tetahi
motu; ko te kapene raua ko tona wahine
kua, haere i runga kaipuke ki Ingarangi;
ko ratou kei te ora katoa.
KAIPUKE TAHUNA ME NGA.
HERAMANA I KOHURUTIA.
Tera tetahi kaipuke no Atareria i rere
ki etahi o nga motu e tata ana ki
Hawaiki; ko taua motu ko Mareta; ko
te mahi a taua kaipuke he mau mau
taonga ki reira. I tetahi ra ka-haere atu
tana kaipuke ka u ki taua motu. I te
takiwa e tu ana i reira, ka haere mai
etahi o nga Maori o reira, ka eki, ki
runga i te kaipuke, me tetahi o nga
rangatira o taua iwi. Ka roa e noho ana
i runga, ka ki atu ki te kapene o te kai-
puke mehemea koe kite mau in matou
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
kite tahi pito ote motu nei, kanui nga
taonga o taua wahi e riro ia koutou
nui atu nga taonga o taua wahi; ka
whakaae hoki te kapene o taua kaipuke
kia mauria taua iwi ki reira; ka rere te
kaipuke a ka tae ki taua wahi. Kaore
ano kia roa iho, kua kitea atu te mahi nei
a te waka e hoe ana mai; ki tonu a
runga i te tangata. Te tatanga mai. kua
timata te whawhai. A Era i runga i te
kaipuke kua tu tonu atu ki te whawhai
ki nga pakeha o te kaipuke, kotahi ano
ka patua nga pakeha a mate katoa; ka
tahuna te kaipuke, a pau katoa i te ahi;
ko taua korero i rangona e tetahi kapene
o tetahi kaipuke i reira ano e tu ana.
TE AHUA MO TE WHAKATUPU
ARANI.
He kauhuri te kaari i te tuatahi, kaua
i muri iho; kia roa iho i te puaretanga o
nga rua ka tiri ai nga Arani; kaua hoki
hei roa e takoto ana te rakau i roto i te
ra me te tonga, kua mate tonu atu te
rakau. Ka tu te rakau ki roto i te rua,
ka hoatu ko nga oneone o runga ki raro;
ka mutu tena ka mea ki te wai, muri ihu
ko te whakakapi i te rua. Ma konei ka
tipu ai te rakau.
He korero na tetahi tangata i puta ite
Pepa o Akarana mote Pire a Timi Kara.
mo nga whenua maori, koia tonu tenei te
ahua o te Pire. E putai roto inga kupu
e mau i raro nei.
NGA TUBE MOTE TAHA MAORI.
MANE 10 HURAE.
Ite ata nei ka korero ahau kia Hono:
Timi Kara, te minita mote taha maori,
mo nga Ture whenua maori kia korerotia
i tenei tau, ina hoki ko nga Tuhikete o
mua i timata mui i raro i tetahi Ture
rereke rawatu, ko nga whenua o waho
ke i nga whenua Rahui, me mahi i
naianei he Ture, wehe i nga whenua mote
taha maori, ara hei whenua moto tanga: a
maori, ko tetahi wahi o tona whenua hei
hoko, hei riihi ranei mate maori ki te
kawanatanga, ki te Pakeha ranei. kite
tuku atu ranei i tona whenua ki roto ite
ringa ote Kaitiaki ote katoa ma te
kaitiaki e whakahaere, ara e riihi utu
kite Pakeha, e aha atu ranei kei aia te
whakaaro, kote, moni me puta ki nga
maori nona te whenua, engari ka
tangohia to £7 10s i roto ite,
mehemea kite riihitia te whenua, me
ahei ano te riihi hou atu mehemea ki te
pai taua tangata, kite kore, ka riihi a u
ki tetahi tangata hou, ma taua tangata
hou e utu nga whakapainga i runga
ite whenua, taua riihi hou mo nga tau e
rua te kau ma tahi, ko te ahua o te muni
me utu penei ma tetahi tangata mohio e
titiro te utu tika o taua whenua mehemea
ka hokona, hei reira ka tirohia e mea rau
pauna te utu, ka kiia i reira me tango e
rima pauna te moni ki te hokona, e rimu
te kau pauna te moni ki te riihi tia,
mehemea he whenua kei roto ite taone e
takoto ana e rua eka. hei riihi mehemea
he whenua pai hei mahi nga paamu kia
ono rau kia wha te kau eka hei riihi
mehemea he whenua whangai hipi kau
ranei kia rima mano eka hei riihi, mate
kai tiaki e ruri, e wehewehe nga whenua
• e mahi hoki he rori, ara e hoatu he moni
hei mahi i enei tu mahi kua kiia, ake nei,
a mate kawanatanga e tuku he whenua
hei painga mo nga maori kite kai tiaki
ote katoa mehemea ka whakputa-
ina ete kaunihera te tahi ota
kia pera te kawanatanga, ka ahei
ano hoki ki te pakaru i etahi riihi e
maharatia ana kaore ho painga e puta
ana ki nga maori, ka riihi hou, atu, ke
te kai tiaki te ritenga mo nga whenua e
takoto noaiho ana, ara mehemea ka
mahara te kaitiaki he nui rawa te moni
e pau ana mote mahinga i nga mahi kua
kiia ake nei, me ahei ia ki te hoko, ki te
aha ranei i nga whenua e takoto noaiho
ana i Aotearoa, kaore e mahia ana a kua
tae i naianei ki te Takiwa e mahia ai enei
whenua, e nga maori e te Pakeha ranei,
ki te pai etahi ote hunga no ratou te
whenua kite riihi kia etehi ano, ki tetahi
ranei o ratou te whenua ka ahei noatu,
engari mate kaitiaki e whakarite te moni,
u me utu ano hoki ki aia kite kaitiaki, te
moni reti, mana e utu kite hunga nona te
whenua, mehemea ka kore e rite ngu
whakaritenga mo te ahua ote Riihi i
waenganui ite kaitiaki me te tangata e
mea ana ki aia te whenua me tuku ete
kaitiaki kite Panui, mate tangata e tuku
tana whakaatu mo taua moni e pai ana
kite homai mote whenua mehemea e
hiahia ana te hunga nona te whenua kia
wahia mai tetahi wahi hei mahinga ma
ratou, me whakaatu ki te kaitiaki, mana
e wahi, atu, ka waiho tera wahanga hei
Rahui maori.
Ko tenei Pire kei te aroaro o nga mema
ara o nga Minita e takoto ana, engari
kaore ano i tuturu ko tenei Pire mo nga
whenua kaore ano i rahuitia e maharatia
una kote nui o aua whenua e takoto
noaiho ana tera e tae kite whitu miriona
e rima rau mano eka, ko te take i penei
tia ai kia mahia ai enei whenua kia
whakapai tia ai hoki, e ahua rite ana
tenei Pire, kite Pire Rahui, taihoa nei ka
homai ki mua ote whare, kei tenei ahua
hoki ka mohio ai ia tangata kite nui o
nga eka ki aia i roto ia Poraka whenua
ka mahia hoki e te kooti whenua maori,
nga tiwhikete mo ia tangata, ka hoatu
ano hoki ki nga maori te whakaaro
mehemea me hoko, me riiki, me mahi ano
ranei e ratou o ratou whenua, mehemea
ku riihitia, mate kawanatanga e titiro
mehemea kei te pai te whakahaere, me
te mahi i enei whenua, e maharatia ana
ka paahitia tenei pire i tenei tau. kua
rongo au e hapai anu a Hori Kerei i
tenei Pire.
TANGATA PAHUA
I MAU
KI TARANAKI
Kua mau te tangata pahua i mahi nei
ki te whakamataku tangata i nga Hotera,
ki tongo i nga moni, I te po ote Paraire
te rua te kau ma tahi o Hurae. 1893. ko
taua, tangata i haere atu kite Karaitiriana
Hotera ite po ote Paraire, nei ko ona
kahu he kahu Hoia, i tona haerenga atu
e tu ana ano te wahine n. te Rangatira ite
Kauta, ka whakawehi atu ki tona Pitara,
kata ana mai te wahine ra, i mahara
tonu ko tetahi onga Warenetia e whaka-
mataku ana i aia, i tenei takiwa ka puta
mai nga tangata e rua he taitamariki ano
ka mohio tonu ko te tangata tenei e mahi
nei ki te whakamataku i nga tangata, ka
rere atu kite hopu, huri tonu mai te
tangata ra ka akina mai tona pu utu
tonu atu te mata kite pakihiwi o tetahi,
kua mau hoki tetahi kua mamau raua a
ka hinga te tangata pahua nei ki te
whenua ka hereheretia ka tonoa atu
tetahi tamaiti kite Pirihimana, ka kawea
kite whareherehere i tauapo ano ka kitea
ite taha ote hoiho ote pahua nei e takoto
ana e tahi kahu tawhito ko enei kahu, e
komotia ana ki waho i aia he whaka
ngaro i ona kahu hoia, he nui nga whare
i mahia penei tia e taua tangata, kei te
tatari i naianei mote whakawa, e korero
ana tetahi wahine i te po i haere ai taua
pahua ki tetahi Hotera, whakamataku ai
riro katoa nga moni puta ana ki waho, i
reira ka komotia ano ona kahu tawhito
haere mai ana ki waenganui ia ratou
korero ai kaore hoki nga tangata i mohio
ko te tangata nei tenei, ka korero taua
tangata ka mea ki te mau i au te pahua
nei mate rawa ia i au, kei te herehere aia
i naianei.
KOHURU.
TETAHI KOHURU KINO I ITARI.
I tukua kite pepa o Akarana tetahi
panui o tetahi Kohuru i Itari ko te
korero e penei ana, i Itari i te marama o
Maehe nei, ka kohurutia e tetahi tangata
tana wahine me ona Tamariki, i te
whakawatanga ka korero te tungane ote
wahine i Kohuru tia nei, ko te tane a
tona tuahine, he Kamura, tona ingoa ko
Atonio, ia raua i marena ai tino pai atu
raua kia raua whanau noa a raua
tamariki e wha, i muri tata ote whanau-
tanga ote Tamaiti whakamutunga, ka
timata te puremu o Atonio ki tetahi
Pouaru penei tonu tona mahi a pau noa
te tau kotahi, me te mohio tonu o tona
wahine kei te mahi pera tona Tane, i
tetahi ahiahi ka kakari raua, ka korero-
atu te wahine kite Tane i tona mahi, ka
kanga mai te Tane ka riri te wahine ka
haere ka kakari kite Pouaru, riri tonu
atu kia raua, ka haere nga Pirihimana
ka mauria te wahine nei kite herehere,
ka korero haere te Tane kite hokimai
hoki tona wahine ku Kohurutia e ia i te
mutunga ote toru marama ka puta te
wahine ki waho ote Herehere, ka haere
ki tona whare ka kite mai te tane ka paea
atu kua mutu to riri, ka mea mai te
wahine Ae kite mutu hoki, te Puremu, ka
kakari raua i reira ka rongo mai etahi
tangata, ka haere atu ka korero atu ki te
wahine ite korero u tona tane, ka kohu-
rutia aia. kore rawa i wehi te wahine
haere tonu atu ki roto ite whare, ka whai
atu hoki te tane, te urunga atu ano ote
Tane ka rakaina nga tatau ote whare, ka
haere ki to raua raua ka. tangohia mai
tona Pitara ka karanga atu ki tonu
wahine te huringa mai ote wahine ka
puhia mate tonu atu, ka haere ano te
Tangata ra ki ona tamariki ka karanga
mai nga tamariki, papa e kaua matou e
Kohurutia ka oma atu hoki to ratou
mata mua ona tau e waru ka mau kinga
waewae, ka mea atu kaua matou e
Kohurutia kihai te papa i whakarongo,
ka akina utu te ngutu ote Pitara kite
mahunga, ka puhia mate tonu atu, ka
kuhu e rua o nga tamariki ki raro i to
tatou moenga, ka tikina atu e te papa ka
toia mai ki waho ka puhipuhia, ko tetahi
kotiro he tamaiti whangai na raua e
noho huna ana kite koki ote whare ku
puhia atu e te tangata nei tu ke te mata
kite Pakihiwi takoto tonu atu tera
metemea kua mate mete mahara tonu o
te tangata nei kua mate, i komi ka,
timata te pakaru mai a nga tangata ite
whare, ka rere utu ki tona tamaiti e toru
marama ka mau ki nga waewae ka taia
kite whare pakaru katoa te mahunga, ka
uru mai hoki nga tangata ka kuhua te
ngutu o tona pitara ki roto ano i tora
mangai ka pupuhi ano i aia mate tonu
atu.
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI
RETA TUKU MAI KITE
ETITA,
E kore e tau ki te Etita te he o nga
korero e tukua ana mai kia taia
ki te pepa nei.
ETITA o HUIA.
E manu whewhera o parirau kapa-
kapa ka toha haere atu i nga kupu nei
ki nga pito e wha o Aotearoa, whiti atu i
Raukawa ki Te Waipounamu. E tangi
i to tangi " Huia ! huia !. huiakia kotahi!"
Ma teiwi nui hoki tenei taonga ka tukua
atu nei mau e pikau ko te panui a Te
Komiti whakahaere i nga Tikanga o te
ora mo te iwi maori.
Koaua Tikanga i whiriwhiria e nga
tamariki pakeke o Te Aute, hei whai atu
i te ora mo te iwi Maori.
I. Me whakatu he kotahitanga a me
hua te ingoa " ko te Ope hapai i te ora mo
te iwi Maori. "
11. Nga wehewehenga o taua ope koia
tenei: —Ko te komiti Tumuaki ko nga
komiti takiwa, me ona mema, katoa.
III. Ma te hiahia o te tangata e tu ai
ia hei mema. I te tau tuatahi kahore he
araitanga i te tangata e tu ai ia hei mema
I muri iho i te tau tuatahi e kore te
tangata e uru, ma runga rano i te tono a
etahi mema tawhito tokorua.
IV. Nga tangata mo roto i te komiti
Tumuaki: —Ko nga rangatira maori, ko
nga mema maori i roto i te Paremata, ko
nga Minita Maori, Pakeha hoki, ko te
komiti o nga monita i Te Aute Kareti,
me tona Tumuaki me nga tumuaki kai-
riwhi hoki.
V. Kote mahi, me te mana o te komiti
Tumuaki: —Me whiriwhiri mema mo nga
komiti i raro i tona mana he korero i nga
ripoata, he whakarongo hoki ki nga
hamumutanga, he whiriwhiri i nga tono
a nga komiti takiwa, he whakahaere
tikanga hoki mo aua komiti, a He rapu
oranga hoki i runga i tetaha moni, tuara
mai ranei a, te kawanatanga.
VI. Ma te komiti Tumuaki e whiri-
whiri nga mema mo nga komiti takiwa.
VII. Te tohanga o te mana o in komiti
kainga me titiro i te tata o nga kainga.
VIII. Ko te mahi ma ia komiti
takiwa: —
1. He peehi i nga take mate katoa e pa
ana ki te iwi maori (a) ara he peehi
i te kai waipiro i roto i nga rohe
katoa (b) he peehi hoki i nga tikanga
kino katoa a te maori.
2. He whakakaha i runga i a ratou kupu
hanga, i te whakapono atu ki Te
Atua ki to ratou kai hanga.
3. He whakapai i te noho a nga Maori
katoa i roto i ona rohe, (a) ara ma
te whakapai tonu i nga tinana,
whare kainga, (b) ma te tono hoki i
nga tamariki ki te kura
4. He whakahaere i nga tikanga o roto
nga rohe.
5. He kimi tikanga, he tuku Ripoata hoki
o tana mahi ki te komiti Tumuaki.
6. He haere hoki ki te tirotiro i nga
kainga katoa i roto ona rohe.
(O. H. M. S)
Te Ripoata a te Komiti Whakahaere i nga
Tikanga mo te ora o te Iwi Maori,
I roto i nga marama o Noema me
Tihema i te -au, 1891, ka huihui nga
tamariki pakeke o te kareti i Te Aute,
Nepia, ki te whakatakoto tikanga mo te
ora o te iwi Maori. I ata tirotirohia, i
ata, whakaaroarohia e ratou te ahua o te
iwi Maori, I tenei wa e heke tonu atu
ana ki te po i runga ano i to ratou noho
kino, i to ratou koroukore ki nga, tikanga
e noho ora ai o ratou tinana, kua tae mai
te rongo o te parekura a te mate ki
Waiapu waahi o Ngatiporou hei whaka-
hira rawa mo to ratou uhupoho; hei
ngare ia ratou ki te rapu tikanga hei arai
mo tenei mate nui, ko enei tamariki he
mea tuku na o ratou matua ki tera kura
tawhiti ki te ako i te matauranga i te
ahua ote noho o te pakeha, ko tenei
matauranga kua riro mai ia ratou, kua
kite ratou a kua whai i muri i nga
tikanga a te pakeha. A he hiahia no
ratou ki te whakaora i to ratou iwi he
uhupoho no ratou kei ngaro rawa atu to
ratou iwi i tahuri ui ratou ki te
whakahaere i enei tikanga.
B hara i runga i te ngakau whaka-
hihi mo to ratou mohio ki nga tikanga
pakeha, me te nui o to ratou matauranga
i tahuri ai ratou ki te whakatakoto ki te
whakahaere i enei tikanga, engari he
whakakaha na ratou i o ratou kai
whakaako he mea kia, mohio ai o ratou
kaiwhakako. e whaitikanga ano tu ratou
mahi pakari ai te whakaako me ta nga
tamariki ki te ako ka tukua atu enei
tikanga ki nga katoa o te motu nei
kia tirotirohia e o ratou hapu, iwi matua
tupuna, whanaunga.
(Te Kape o nga Tikanga. )
Heoi te tino kupu o roto o enei
tikanga ko te peehi i nga mate e kai nei
i te Maori, nga mate tinana. Ko enei
anake hoki nga mate e taea e te tamariki
te whakaaroaro, ko nga mate e pu mai
ana ki te whenua i runga i nga tini
whakahaere a te pakeha ka tukua atu ma
nga pakeke e tirotiro e whakaaroaro,
inaianei, kia pakeke ratou ka whaka-
haere i nga mahi whenua ka tahuri ai ki
tena mahi pakari ki te rapu tikanga e
ora ai nga whenua Maori i nga mahi
huhua a te pakeha.
I apititia atu ki nga tikanga nunui
etahi kupu torutoru nei he kupu
tohutohu ki nga mema o te runanga o
nga tamariki kaumatua i te ahua mo ta
ratou mahi i roto i nga ra o Tihema me
Hanuere, 1891-92. I whakahaua ratou
kia hoki ki o ratou kainga mo enei
marama e rua ki te karanga i o ratou iwi
kia huihui mai ki te whakarongo ia
ratou e whakamarama ana i a ratou
tikanga, ma ratou ano hoki e whakatakoto
etahi kape o te pukapuka a Te Popa, Te
kai Tirotiro o nga kura Maori, ki
waenganui i o ratou hapu; a ma ratou e
whakamarama nga tikanga e akona ana
e taua pukapuka.
He roa te wa i hurihuria ai i
whaka-takotoria ai enei tikanga. He
taikaha i tera wa, otira ko te whaka-
maramatanga tera ake te kaha. I uta
whakaarohia te taimaha o te mahi kua
timatatia nei e ratou i mua atu o to ratou
hokinga ki te kainga. No roto i nga ru
whakamutunga o Tihema 1891 ka mutu
te kura i Te Aute ka pakuru nga mema o
te komiti he takiwa ke he takiwa ke.
Ko Paora Pirongo i ahu ki kirikiri
Hauraki, ko tona kotahi ki tera whenua
tawhiti whakahaere ai i nga tikanga a
tona komiti. Toru toru nei nga kupu o
tona ripoata ki te Hekeretari o Te
Komiti i Te Aute. Otira he kupu whaiti-
kanga katoa aua kupu he whakaatu kau
ma; i te ahua o tana mahi ki te whaka-
nga timatanga mo tonu komiti
Takiwa ki te peehi i te mahi nei a te kai
waipiro me te whakapai haere i te noho
a te tangata i roto i tona kainga.
Mehemea pea e tata mai ana ia ki etahi
o ona hoa mahi o te komiti Tumuaki tera
ehara rawa atu te nui o tana mahi me te
pai e puta mai i runga i ana whakahaere
Tena, koa he tino mamao rawa atu ia ki
te whanga e kore e ahei i nga wa katoa
te tuku kupu mai ki te komiti Tumuaki
me te tuku awhina atu a te komiti
Tumuaki, ka waiho atu tenei ma nga
tangata o kirikiri i Hauraki, e whaka-
haere hei awhina mo tena tamaiti,
i whiua mai nei e ratou ki tenei
kura mamao kimi ai i te matauranga o te
pakeha. B kore tenei mahi e totika
mehemea ka tu atu nga rangatira i waho
matakitaki atu ai ki nga mahi a nga
tamariki, whakangoikore noa ai ranei i a
ratou whakahaere. He mana nui kei
roto i nga ringaringa rangatira o tatou o
te iwi maori, ko te ora o te iwi maori kei
roto i o ratou ringa Mehemea ka pai te
whaka haerea i tena mana, mehemea ka
whakahaerea mo nga huarahi e mohiotia
nei he huarahi tika rangatira e taea e
wai te ki ka ngaro te iwi maori ? Engari
mehemea ka whakahaere tenei mana
whakahara mo nga, huarahi tahae, ware
e kore e oru te iwi maori. Me mohio ra
ngu rangatira ki tenei ka tahuri ki te
awhina mai i nga tikanga nei ko tenei
hoki tetahi huarahi tika rangatira.
Ko tetahi o nga mema o te komiti ko
putere Wirepa i ahu ki waenganui ia te
Whanau-a-apanui whakahaere ai i nga
tikanga nei, ko Tutere he tino tamariki
rawa utu otira kihai ia i wehi ki te tu i
waenganui i tona iwi i te po o te Nu Ia
ki te kauhau i tenei rongo pai hou. E
tino koa ana e tino hari rawa atu ana te
komiti mo te toa o nga tangata e whaka-
haere ana i a ratou tikanga a he tamaiti
kotahi a Tutere i roto i te maha noa atu
o nga tamariki pera me ia e hiahia ana
kia puta etahi kupu ma ratou ki o ratou
iwi, hapu.
Ko te takiwa i tino whakatakia e nga
mema o te Komiti ko te Takiwa o
Waiapu ki Ngatiporou. I whakahaerea
tenei takiwa puta noa puta noa ona rohe
e Te Reweti Tuhorouta Mokena, Renata
P. Ngata, me Apirana Turupa Ngata.
No te ra o te Kirihimete tau 1891, ka tu
he hui ki Waiomatatini i poto mai ai
nga ngatira o Waiapu ake. I reira ka tu
enei mema ki te whakahaere me te
whakamarama i a ratou tikanga a i
kitea i reira i runga i te ahua o nga
korero me nga whakahoki e titiro
matareka ana nga Rangatira o Ngati-
porou, ki enei whakahaere tauhou. No
taua ra ka kohihia te moni £12 mo nga
raruraru o te Komiti, kotahi wiki i muri
iho ka taea a Wharekahika me Te
Whanau a Tuwhakairiora te whakahaere.
He nui te whakawhetai a te Komiti ki
nga Rangatira o Ngatiporou i awhina ia
ratou ara, kia Te Hati Houkamau
Wikiriwhi Te Matauru me Hare Paihia,
kia Meiha Papata Wahawaha Anaru Te
Kahaki, Paratene Ngata me Te Ruahui-
hui, Rev Mohi Tinei, Hone Waitoa. Na
Te. Hati Houkamau o ratou ngakau i
whakakoakoa i te mea e pehia ana e nga
raruraru o a ratou whakahaere, ko te
tumanako a te komiti, hei tohu mo
ta ratou whakawhetai ki aia, kia maha
ona ra e ora ai hei papa turanga waewae
mo nga whakahaere a te komiti ki tona
wa. Mo etahi atu o enei rangatira kua
whakahuatia nei e kore e maha nga mihi,
notemea kotahi ano te tino mihi, mo te
kaha o a ratou hapainga i nga tikanga a
te komiti, mo to ratou kore i whakaha-
wea ki te hauwarea o nga tangata whaka-
haere me te auhi o taru nei a te arero
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
pakeha ki te papaki ke i te reo Maori.
Ko Hemi Pititi Huata o te Wairoa ki
te whakahaere i nga tikanga ki tenei
wahanga o Ngatikahungunu. I karanga-
tia e ia he houi i muri tata iho o te
kirihimete, a i tu ia ki te whakamarama
i nga mahi a te komiti. Mo Pititi he
whakamihi kau ta te komiti mo te kaha
o tona kotahi ki te mahi i roto i nga rohe
o tenei takiwa nui. He mea te. ei hei
whakamaharatanga ma nga tangata o te
Wairoa, kia tahuri ratou ki te awhina
ia Pititi, ki te kore me tuku ano etahi o
a ratou tamariki ki Te Aute hei whakaa-
huru i nga taka takahanga waewae o Pititi,
kua puta hoki ia ki waho o te kura.
Ko enei nga tino mea i whakahaerea i
tenei raumati, a e titiro ana te komiti kei
te pai. No te mutunga o nga ra o te
raumati ka hokihoki mai nga tamariki
ki Te Aute ka tu nga runanga a te komiti,
katahi ka tirohia nga ripoata. Ku kitea
kei te hiahia noa atu te iwi maori ki te
hopu i te ora mehemea e taea ana te
whakatata mai ki tona taha, ko te
tumanako a te komiti kia riro ma ana
e whakatata mai, ara ma ana e tua he
huarahi, a e arahi ia iwi ki te ora mona.
He kaha, he koa, hemana, he awhina nga
mea i riro mai ia ratou i tenei raumati
mo enei pai katoa e whakawhetai ana
ratou.
E wha marama i muri iho ka in te hui
nui ki Te Waipatu i whakahaerea nga
ritenga o te kotahitanga i reira ka taka
te whakaaro ia Te Reweti Mokana (o
Ngatiporou) ia Wiremu Pomare (o
Wharekauri) me Timutimu Tawhai (o
Te Whanau a Apanui) kia tahuri hoki
ratou ki te whakahaere i nga tikanga a te
komiti ki roto i nga rohe o Ngatikahu-
ngunu tuturu. E wha tino wiki i haere
ai ratou i raro kari haere ai, otira he mahi
whai kororia ta ratou e apiti ana hoki
ki te mahi ki Te Atua. Me whakaaro
tatau ki tenei. E rua nga rongopai i
kauwhauhaeretia, ko te rongopai o te ora
mo te iwi maori ki te taha tinana mete
rongopai a Karaiti Ihu mo te taha
wairua. Mo te kaha o ta ratou mahi
kaore e maha he kupu i konei. He maha
nga mea hei awhina ia ratou, ko te
hohoro o te tangata ki te hopu i a ratou
tikanga, ko te hangai ki te takiwa e noho
huihui ai nga rangatira o te motu nei ki
te whakatakoto tikanga i te Waipatu.
Mo taua huihui enei kupu, kaore e nga
ki ke atu te korero mo nga whakahaere
nunui, heoi ano te tangi a te komiti ko te
mahue tanga o aua tikanga ki waho
kaore i matotoru te ngakau o nga ranga-
tira ki te hapai. Ehara ranei enei i
etahi huarahi e ora ai tatou te iwi maori ?
E hara ranei te tinana ora i te whare
mahorahora, te kainga ataahua ki te
matakitaki te whakapono, i te taonga kia
tatou ki te iwi maori ? Mo e whea wahi
o tatou te hanga whenua, Paremete, e
tonoa nei, ki te mate nga tinana o nga
tangata ? Mahi ake i nga tikanga nunui
a ka tahuri ano ki enei, ki te awhina i
nga kura maori, ki te peehi i te kai
waipiro, ki te hapai i te whakapono.
Ehara i te mea iti, e hara i te mea e taea
te whakahawea e te ngakau tangata, heoi
he kupu ma a koutou tamariki. " I
tahuri o matou matua ki te hopu haere i
te whenua raua ko nga Paremata o
tawhiti rukea iho matou nei nga tangata
mo runga. " I aua whenua e whaia nei,
me aua Paremata e wawata tia nei.
Mo Te Aute raua ko Hukarere enei
kupu, ko nga rongo kino me nga rongo
pai o enei kura etu ana ki nga pito
katoa o te motu nei e mohio ana te
pakeha raua ko te maori ki enei ingoa.
Otira kei te noho kuare tonu ano te
nuinga ki o raua ahua. E akona ana ki
konei nga tamariki rangatira o nga
hapu katoa o te motu nei ki nga ritenga
a te pakeha, ki ona ture me nga huarahi
huhua noa iho o tona, matauranga. E
whakanuia ana, e whakarangatiratia ana
ona tamariki. Ina mutu te kura e.
whakahaere ana etahi o ratou i nga
tikanga papai, me nga tikanga o te
whakapono ki runga i o ratou iwi. Ko
nga rongo mate o nga tamariki o tawhiti
e matemate ana, ki konei, he tika otira
me whakaaro te 130 tamariki, e toru e
wha e mate ana i te tau. mehemea kei
nga kainga tera ehira noa atu nga mo
mea e mate, kaua e whakahe ki enei kura
runga i tena mea, notemea he mea te
mate e whaiwhai haere ana i te tangata i
nga wahi katoa. He pamamae no nga
kui whakaako me nga kai whahahaere o
enei kura mo nga rongo, kino ehau ana
ki nga pito o te motu nei, mo ratou i hia
hia ai te komiti ki te tuku kupu atu ki te
iti me te rahi o nga iwi e noho mai ra i
Aotearoa me te Waipounamu kia whaka-
rerea rawatia atu enei whakaaro he, ko ta
ratou tino inoi atu tenei kin tukua mai e
nga matua o ia wahi o ia wahi a ratou
tamariki ki enei Kura kia piki haere ai
te matauranga o te iwi maori, kia toa; ai
ki te riri ki nga mate e patu haere nei i
o tatou Wairua me o tatou tinana, a me
o tatou whenua.
Na e te iwi, ma Huia e toha atu kia
koutou puta noa puta noa ona rohe nga
whaiki a koutou tamariki. He ope hau
warea noa, mero iti iti nei, otira ma
koutou ma o ratou matua e hapai, e
mohiotia ai hei taonga ma te iwi.
Ko te ahua o te iwi Maori i naianei e
oi haere noa ana. e oke ana kia tae ki te
oranga, E oke marama ana e oke
matapo noa ana ranei ? Me tipu ake i
roto i te kura te maramatanga, ma
koutou e awhina nga kuru hei kauwhau,
haere kia koutou i nga tikanga o te ora
hei mea kia tiaho ki runga i a koutou te
marama e oke tika ai koutou ki nga
puia whakaora. Tahuri ra e te iwi ki o
koutou Wairua me o koutou tinana, kio
koutou whare, whakapaingia whakama-
horahoratia, ki a koutou tamariki,
whiua ki tawhiti ki nga kura, ki o
koutou kainga whakaatahuatia kei kona
hoki te take oto tatou mate. Mote
Waipiro me tito he waiata reka ma te
huia mo tena waipiro, kai kawa, E
tangi e te huia koia koia koia ano,
koi ano te kino o te wai nei, ngau ana i
taku ate e huia huia huia nga paepae
pounamu katoa ka wawahi atu nga
whare waipiro ka tumata atu ki te ahi.
Hei kona e te iwi
Ka huri nga kupu
Ate Komiti.
Whakahaere i nga tikanga o teora mo
te Iwi Maori.
Kupu Apiti: Ko etahi kupu korero e
anga ana mo tenei panui me tuhi mai
kia.
Te Reweti Mokena,
Hekeretari o te Komiti Tumuaki,
Te Aute College, Hawke's Bay.
Te Wainui, Kihipane,
Hune 17th, 1893.
Kia te Etita ote Huia, e hoa tena koe.
Tenei to tatou manu te tangi Haere
nei inga marae o enei whare nui utu taku
whakamiharo nui atu hoki te pu aroha
tanga, ki au te take kaore ano au i
rongonoa i tenei manu i te huia e tangi
ana i raua i te oranga ote whenua,
notenei ra ano i te 10 ongara o Hune,
1893, ka rongo au ki tona reo e tangi
ana penei, huia, huia, huia, huia kia
kotahi na he nui nga tohu o mua e
mohio tia ana e au ara ka tangi te pipi
wharauroa ka mohio tatou kua tata
teraumati ka tangi te tikaokao ka
mohio ano ka tata te awatea waihoki i
toku rongonga ai i te tangi haere ote
huia i enei marae tere tonu te mohio
tanga ki au i runga i te pai o tana wai
ata e meanei huia, huia huia, huia kia
kotahi heoi ra e hoa he nui taku koa
moto tukunga mai i te huia ki au me te
kupu tohutohu ano e mea ake nei kia
ahunui te tangata ki te mahi kui hei
oranga mote manu nei tika tonu, he nui
nga tauira o tena kupu.
(1) Kite kaore te tangata e whangai i
tona ake-tinana ka mate.
(2) Kaua e whaka mokai tia te
mangai ote okiha patu witi.
(3) Kite kahore he kai e hoatu mate
mokai kaka kaa timata te ngau a taua
mokai kaka i tona takaore.
Ha e hoa te Etita ka patai atu ahau
kia koe i te mea kua tae nei ahau kei
waenganui ote tau 1893, a mehemea
ranei ka tuku atu ahau i te pauna
kotahi kote hea marama he mutunga
mote tau ki au e hoa kei manukanuka
koe mo te patana tera e tukua atu te
pauna i te taenga mai ote whaka
marama.
Kei whaka mutua te tuku mai ote
nupepa ki to mokai i kore ai hoki e
mahara wawe ie nei wa kua hori nei
kaore ano te mokai i whakamatau ki
nga hua ote rakau nei te reka te kawa
ranei note 10 ongara o Hune, 1893, ka
tahiano te hua matamua ka tae mai ki
to mokai, te kainga atu kua reka na
reira i patai atu ai i te patai e mau i runga
akera Waiata.
Hohoromai e te hoa kauarae whakaroa
a rara ka turua tate Popokorua, rawenoa
tauatangi whakahauhau mai ki te keri
i te rua motena ote Rangi mo te kohi
mai ano i te kakanoe, hei b ranga mo
tamaroto ki aora au e.
No to hoa i roto i te Huia Tangata
Kotahi.
Rawiri Karaha.
Mangawhare,
Hurae 16, 1893.
Kite Etita o Huia. E tama Perehi tia
e nei kupu titiro manga iwi o te
Waipounamu rae Aotearoa, (Tuatahi)
mota Hone Heke (Tuatoru) mote tau
tohetohe anga Mema inenga Pirimia
raenga Pika, menga Minita o te Kawana-
tanga Maori, E kia ana te kupu nui o te
to tohe, [mehere kia wai te mana, ka kia
Taiaroa, me here kia te kuini ara ki tana
kawanatanga e tu nei, i Nui Tireni. E
hoa ma e mea ana ahau e rapu ana
koutou i te tahi o ranga mo tatou. Kaore
ia e keri ana koutou i tetahi Poka hohonu
mo tatou, meto tatou motu. K hoa ma
kei mea mai he whaka he, kaore e ngari
he mahara iho, Na o tatau mohio tunga,
he mea here ate kuini, enga Pihopa ki te
Atua, a ko te kuini te kaituku i te ingoa
o te Atua ki runga ki ana tangata nunui
a konga kaiwhakawa te kai hoatu i te
Paipera kinga tangata o roto i te kooti,
kote Pirimia o te Paremata, te kaiwhaka
o ahi i te meme, he mea kin mahi tika te
tangata i te mahi i whakaritea mana. E
hoa ma kei mea koutou, e ora, o tatou
mate, 1 na herea kia te kuini, ki taua
|
|
7 7 |
▲back to top |
. HUIA TANGATA KOTAHI
te Hea, te Paraire, mete taura, kote taura
te mea i ki ia, Hei whakaae tia ana e te
maori, Otira katae kinga ra e hoki ai te
taura o te Hoiho nei, ka kohuru tia te
Pakeha e te maori i roto o Hokianga ka
tikina te kawana i Pewhairangi, ka kii a
Moetara, E noho maira te tangata
kahuru, ku kii te kawana, E Moetara,
ngenge rawa ahau i to haerenga mai, ka
kii a Moetara. E Pangari Puhia, na kua
mate, ko te korenga tenei o te Taura nei e
hoki mai. Ka kiia a Pangari ko Kingi
Pangari. No muri mai i tenei katahi ka
hoatu mana e tarona te tangata. No
reira ka titiro mui te kawanatanga, e
mate tatou ite kawanatanga ote
maori, kua whakanuia rawatia ake to
ratou, i to tatou kawanatanga. Me tiki
ano te Tera ote hoiho, ka tu kote Pare-
mata ki Poneke. E wha mema, hei
kopare tena ia te kuini, ara hei wikiha
inga kanohi o te ngakau, inenga Ateha
katoa. E hoa ma ku nui rawa toku
whakapai ki te whakatauki, a Tawhio, e
ki nei kia mate a Ururoa te tangata kei
mate a Tarn kihi, kote Pire a Hone Heke,
koia keite whakatauki, a Tawhio, e kii
nei hei aha te whai whai korero, i
homai ai ki roto kia tatou tahu tahu
ia kia mate a Ururoa ra te tangata
kei mate a Tarakihi, B hoa ma e rua
ngarara kaore te tangata i kite atu i te
rerenga mai ki roto i tona tinana kai; ti,
he Toke be kutu, E rua manu i kitea
atu e rere maiana te taenga mai ki te
tangata, e inu ana inga toto he Namu,
he waeroa, Tena he aha te pai o enei
ngarara, he aha ano hoki te pai o te
whakatauki nei, kote kawerau te ingoa o
te Hapu, kote Kaweke nga whakaro o
nga tangata pono ate Kuini, E hoa ma e
ora ana ra a Hatana te Ariki o te Hara
o te mate o te Reinga ka hore he
mutunga o tenei taniwha ki te horo i
tenei motu ki roto i tona Puku, he aha
te pai o nga tikanga katoa e mau nei i
roto i te Puru Puka, o te 92 te tau, he
uha te pai o tera moni o te Tipenetua,
he utu inga whenua, nga tohu o te mahi
kino, ko nga mema Maori ka nui rawa
to ratou inaia to ratou ton, E ngari hei
uha mate kawanatanga, tangohia atu e
te pakeha koena moni hei pane Kuini
mo a ratou reta ki Ingarangi, E hoa ma
enga Rangatira o te kotahitanga tena
kia maia kia toa me here ta koutou mahi
ki te Atua, he mea here nga Kingitanga
katoa ki te Atua, kua kite iho koutou ko
te kingi kihai i herea ki te Atua kua kai
i te tarutaru kua rite ki te kau ki te
Hoiho, ko te riri ate Atua ki te tangata e
tae ki te 100 tau te mutunga o nga
tangata katoa o te ao nei, E tama ma
keite taha ra ki te Raki, ara ki te Noata
te Pa ote Kingi nui rawa Hoai.
Hohepa Tekoni.
E hoa I nui rawa te raru o aku
whakaro i au e whakatikatika ana i te
Heta nei i runga ra i te aronga kupu me
tona tikanga rawatanga o te kupu,
Haunga ia te Reo e marama ana, hoi
koia tonu tena ngu kupu i te Reta. —Nate
Etita.
Kite Etita.
O Huia Tangata kia Kotahi.
E te manu tangipai, e rereatura kiia
wahi, o nga motu nei tena koe. kite pai
koe Hariatu te Patai nei kinga hoa
tuatahi (1) Heaha te tikanga o te Noa,
Heaha te tikanga o te Ae. (2) Kawai
kua whakahe, moto tatou Pokanoa ki te
whakahua kuare i enei kupu ?
kitenga iho noku i te Panui tono Pooti a
Mangakahia, kia Pooti tia aia hei mema
mote Paremata i Poneke, I au e titiro
ana ka kite ahau i te Kape o te Pire
Huinga-kotahitanga i Pahi nei i te
Paremata i te Waipatu, mete Pire a
Hone Heke, e piriana i te taha o Uma
panui, I au e titiroana inga take o taua
Panui, kakite ahau, kotahi tonu te take
nui ara kia mohio nga, iwi Pooti, he kai
whakahe aia no taua Pire, Kotaua Pire
he mea ata Pooti e te whare i raro inga
tikanga o te ture Pooti Pire, hei Noo,
etahi hei Ae. e tahi a kote kai Panui i
heke tona Pooti ki te Noo, He tikanga
whakaiti pea tenei i etahi ki tuku
whakaro, te uru o te ingoa ki te Pooti
Pire, I muri ka tuku Punui whakahe, i
na hoki ki taku whakaro, Nate Noo i
marama ai te kii kua riro i te Ae, nate
Ae, i marama ai te kii kua riro ite Noo,
mei kore te Noo, me pehea e marama ai
te puaki o tenei kupu Poahi, K hoa ma i
an e tuhi ana i taku reta nei raruraru
unu o ku whakaro. Note mea kauruatu
tatou i o tatou tangata matau ki roto
kinga tikanga nunui, Ua whakahinga
tuara tia mai ano e o ratou matauranga
ki waho I na hoki kaore ano i takoto
noa te Pire Huinga kotahitanga ki te
Paremata i Poneke, kua puta noatu te
kaipanui kinga mahi o waho o te
kotahitangi, ara ana mahi ano o mua i
kauhautiara e ia i te marae i te Waipatu
ki te aroaro o te wahine mete tamariki,
Heoi hei konei mutuai aku kupu kei
hoha koe.
Nate hoa Peni Tipuna.
Pakipaki,
Akuhata 9, 1893.
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
PANUI TANGATA MATE.
NOTE 24 O HUNE. 1893.
I mate ti, a Porou Rehua i mate aia ki
te Waipoapoa, Note tau 1881 aia i tae
mai ai ki Wairarapa nei, ko taua tangata
e ki ia ana mote Urewera hei I ramutu
kia Rukuruku, ka te 12 ona tau ki
Wairarapa nei, he nui te aroha ki taua
tangata, i runga i tona noho pai, haere
pai atu ki tona kai hunga, Na Ihowa i
homai na Ihowa i tango atu kiu whaka
paingia te ingoa o Ihoa.
Na Mikaera Maru.
TAMAITI I MATE.
EHOA ETE ETITI.
Tukua atu uku kupu mihi mo taku
tamaiti ki rato kia Huia I mate ki
Waimarama, i te Wenerei 26 Hurae 1893
i mate ai ate Aue o te Maangi i te rua o
nga Haora. He tamaiti tenei i aroha ina
nui tia e ahau ko taka Poroporoaki tenei
mona haere atu haere atu e taku tamaiti.
Heoi
Wi Rangirangi
HE KORERO I KITEA KINGA PEPA
o
INGARANGI
I te whakapuaretanga o te Raina,
Rerewe i waenganui o loapa, me
Hiruharama, E kiia ana te Nupepa, I
pena mete putanga mai o te Mihaia te
ahua kote take i maharatia ai i pera, I
whaia ki te upoko whakamutunga o
Ihaia E whaka atu ana i te hokinga o
nga Hurai, I roto i taua upoko e penei
ana te kupu, ma ratou e whakahoki mai
o koutou Tuakana i era atu iwi, hei
whakahere atu ma koutou ki te Atua i
runga inga Hoiho, inga Hariata, inga
Muera tere ki runga ki te maunga o
Hiruharama kua kiia nei ete Atua, kote
whaka pakeha tanga o tenei kupu kinga
Hurai (Hoihotere) he wahi tahunga
ahi keia Hamuera, e whakatu ana
K kii ana te Pakeka kaore rawa
he tikanga o enei kupu Hurai i roto ite
Paipera, ko etahi e kii ana kote whaka-
maori tanga he kamera, I te whaka-
pakeha tanga o aua kupu ite takiwa o
Kinga Hemi, kiia ana kote tikanga o aua
kupu Hurai, mote muera tere, he Upoko.
Rerewe a mareira ka kiia koia nei te
tikanga ka hoki mai nga Hurai ma
runga inga Upoko Rerewe ara ma runga
tonu inga Rerewe.
Kinga hoa, tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
au—-
Purakau Maika.... 100
Aritaku Haka.... 100
Pera Wheraro.... 100
Tupakihi Potaka.... 100
Mohi Hatua.... 100
Pohuka Hapuku.... 100
Tutaki Ponatahuri.... 100
Wiremu Tutaki.... 100
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA TAKUTA,
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA.
E whakaae tuturu ana ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
to whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI,
HEHITINGI
PANUITANGA.
RUATOKI, HURAE 8, 1893.
He Panuitanga kia mohio nga topito e wha,
oto Motu nei o Aotearoa, Tenei Panui he Panui
na Tuhoe moana ture. Kaore nei e pai kinga
mea kino, ate Pakeha, (Tuatahi) kote Ruri,
(2) koto Kori. (3) koto Reti, (4) kote Rohepotae
(5) ko te Ateha, (6) kote Pirihimana, (7) ko te
Kaiwhakawa, (8) ko te Hoko Whenua, (9) kote
Nama moni, (10) ko te Mokete.
Kou matou ture tenei i whakatakoto ai, i to
kitenga i te Pakeha, kaore matou e pai ki aua
tu uwhi: kua kite a Tuhoe inga mate o nga
iwi maori. No konei a Tuhoe i tuku Panui
ai mana, kia mohio nga iwi Maori menga iwi
Pakeha. Nga Tane nga wahine, nga Tamariki,
koia tenei te ture a Tuhoe, ka tuhua atu nei
kia Huia tungutu kotahi o Aotearoa, mana e
Punui kia mohio ai nga iwi tauhou, e noho
maira inga Pito e wha o Aotearoa, kia pai to
Panui, a Huia Tangata Kotahi ote kawanatanga
maori. E hoa ma kapai tenei mahi a Tuhoe,
konga tangata nana tenei Panui. Koia tenei.
Ka Tamaikoha
Rakuraku
Ahikaiata
Makarini
Wi Tamaikoha '
Otira na Tuhoe Potiki katoa.
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA
Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho
maira i Aoteaaroa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi
Nupepa te whaka tuturu nga take e mau i raro
ihonei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori i raro
ite kotahitanga o te Tiriti o Waitangi. E tu
ke ana tenei Nupepa i nga mana Kawanata-
nga Pakeha, me era atu tangata e hua ina
nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga, menga
tangata mate, mera atu korero e tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga korero
whaka kino ingoa mote tahi tangata. He
mea tino kino hoki tena kinga Perehi katoa ite
ao.
4. Me whakaaro nga iwi onga motu nei ki te
oranga mo tenei Nupepa. Ara kia rite te
whakaro ki te ngaki oranga kia whai kaha ai
nga kaimahi o tenei Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana inaianei.
No reira ka whakarohia ki tenei e rua patanga
ite marama ki te tangata e tono ana, kia tukua
atu te Nupepa kia ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tan,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te tangata
e tuku mai ana ite Pauna mote Nupepa ite
tau. Ko tenei moni he moni iti rawa ara te
paana kotahi inga moni e ruke-a noa tia ana
e te tangata ite tau kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi
ia wahi o Aotearoa mete Waipounamu ki te
awhina i to tatou Nupepa. Hei Reo hei taringa
mo tatou hei whakaatu hoki kia tatou inga mahi
o to tatou kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata i
tona ingoa mete ingoa ote kainga mete
Poutapeta hei tukunga atu ite Nupepa.
9. Me tiaki te tangata i tana Nupepa. Kaua
e rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki
a tatou Nupepa ka mutu te korero ka riro atu
i tetahi tangata ngaro atu.
PANUITANGA.
Whare Rongoa i muri ake o te Teihana o te
Reriwe.
Ko Hohepa Paana, be Takuta, kua whakapuare
tetahi whare Rongoa ki Hehitingi nei. Ko
ona tau e mahi ana ki Turanga 14. Nui atu
tona whakapaitia i reira. Hei tohu mo tona
pai, kei a ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu tangata,
kaua hei pouri, me haere mai ki te tarai i a
Paama, a tera koe e ora. Te piwa te ngau
puku, niho tunga, me era atu mate ka ora i
ana rongoa. Kaore he rongoa pena i etahi
atu takuta. Nga mate wahine katoa e ora ana
i a ia. Ko nga mea e pangia ana e te mate me
haere kia ia a ka ora ratou.
HAMUERA HEMI.
E hoa ma kua hokona e au te mahi.
Hu meka a Kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi. Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou.
TARIANA WHAKAEKEEKE MOMO
PUREI RENATA.
E rima ona tau he tino Momo tenei Hoiho
ka whakaekeeke ki Ngapuke mote tau 1893
kote utu mote uha £6 6s. I wini a ia inga
Purei o Nui Tireni nei, I muri haria ana ki
Poihakena, Heoi i runga i te whakaaro o te
Korana o Mangatarata whaka hokia ana ma
i hei whaka eke uha ki Nui Tireni nei kawea
mai kawea mai a koutou uha momo, ki te toa
taua nei kia Renata.
NA WIREMU POROTENE.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te utu haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa •
Maori, Hehitingi.
PANUI.
HEHITINGI TOA..
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
PANUI.
W. HAIMONA, tangata ote hare
mahi kati, Wakena, Hehitingi, kei au e takoto
ana te tini, paki me era mea e pirangitia ana
e te tangata, mehemea ka pakaru o koutou
paki, haeremai homai kia mahia, ina ano hoki
nga Wakena Wuru, kei to koutou hoa kei a
W. HAIMONA, HEHITINGI.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
PANUITANGA TENEI KIA.
Mohio ai koutou kua whakatuheratia e
au takuwhare Putu e tata ana kite
whare Tiata Hehitingi. Me haere mai
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI.
REREWE WHARE KAI.
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio He
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki to koutou, hoa
HONE TEERA,
Rangatira o tenei whare.
AE AE AE
KEI KONEI NGA..
Huka iti te utu ' Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Hopi iti te utu hoa Toa
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu • te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu PARAIHA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katoa mo te moni iti
Haere mai kia tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUI KI NGA MAORI.
HAEREMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangohia. He Tera he
Parade mo koutou me a koutou Tamariki.
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia
TEOTI RANA, HEITINGI
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
AREKA TUARI.
E hoa ma kei au te Whare iti te utu
haere mahi homai ta koutou. Ota kia
mahia e kahu pai mo koutou, kei au
nga mea katoa e piritianga ana e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai
o te
HOTERA O KARATANA, HEHITINGI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ho te Rogoa e mutu wawe ai te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohore ai
nga mamae o Te Rumatiki mate pera ano te
anna Mate Hukiki ara Matare-kereke. Tuituki
Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te
aim atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki
te tuara ki whea ranei o te tangata. He
whakamohiotanga tenei mo te whaka-maeinga
o tenei Rongoa. Ukuia tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata mate
te tangata mate te tikanga
Whare Tumuaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amerika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W, J. TAEAMANA
PANUI.
KOREROTIA TENEI.
• Mehemea ka kino te haere o te wati mauria
mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te
whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa
Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka
toru nei to kau tau e mahi ana i tenei mahi
Wati Meke, mahi Riingi Poroti me era atu
mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore te
pai, he iti noa hoki te utu, kei a A. MaKakinitera
ngu Wati, karaka pounamu pai me era tini
mea atu. Mohiti Kanohi, puru aha atu ku
nga karaihe tonu e pai ana mo nga konohi he
iti rawa te utu o nga mea katoa haere mai
Haeremai tirohia koutou te whare o
A, MAKAINITERA,
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORl,
REREWE TIRITI.
PANUI.
NO WHITAKA.
Me una hoa te toa pai ki te tango pukupuku
Nupepa tuhituhi, Pene koriana me
era mea atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA u he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA,
" i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI, 22 o HURAE, 1893.