|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 19. 16 September 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 19. HATAREI, HEPETEMA 16, 1893.
PANUI.
mahara, nga hoa ki tenei kia tohu tohu
Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei
noatia ki te He maha nga reta whaka.
ote ngaro o nga Pepa, kua, tae mai. Ho
raru raru i pamai kia ahau mo tenei
Heoi taku he Pohi atu inga Pepa i
i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku
,. Nate Etita. \_\_\_\_\_\_
i utu moto pepa nei ite tau, kotahi
, kite tuku mai to tangata i tana pauna,
iri, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
te penei.
a Ihaia Hutana, Etita o Huia,
Hehitingi Nepia.
WHAKAMAHARA KINGA HOA
TUHI MAI.
i tuhi reta mai nga hoa hei utanga ki to
nanu, me tuhi ki te taha kotahi anake o
a, kaua e tuhia, kinga taha e rua o te
ngi kotahi o to Popa. Ho tikanga tenei
monga kai whakanohonoho reta, he mea
ha kia ratou te pera.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI HEPETEMA, 16, 1893.
E RUA PUTANGA ITE MARAMA
HE kupu ano enei e taimaha ana ki
Roto i te Hinengaro o ia tangata
Iti me ia tangata rahi, ara nga kupu
oto tatou Orangatahi, e whakahekea
nei ki roto i te taringa raua kote ngakau
ia ra ia tau, a memeha noa te tinana i
tona wa e rite ai te hoki ki tona wahi
tuturu.
Tena pea nga hoa e titiro kinga korero
i te Pepa nei, mo runga ite ahua o te
kaha mete ora, e whakamana mai ana e
te Rungarawa, i runga i te Inoi pono
mete ngakau tatu, aha koa kei te whana
tonu tatou i te Atua kia mamao ki te
whanga ia tatou.
E whakatatu, tonu mai ana ia kia
tatou i runga i te aroha, he mea ra kei
pera tatou i nga wa ia No-a, Engari kia
uru tuhi tatou ki roto i te Aka, ara ki
tana Tama, ki to tatou Ariki, hei whaka-
whiti atu ia tatou i tenei Moananui
tuauriuri e kore nei e taea te hikoi e te
whakaro i te nui o te taimaha. He aha
koa kua whakakona mai tatou e ia
kinga hikoinga mo tatou, I aia i mea,
"Ko ahau te huarahi te Pono, mete ora, "
Tenei hoki, Inoia a kawhiwhi, Rapua, a
kakitea, Patukia, a ka uakina ki te
tangata e Patuki ana. He aha hoki te
painga ki te tangata ina whana e ia te
Taro, e whakahekea mai nei mo tatou i
tena ra i tena ra, me te ua i te rangi hei
mea kia tupu kia hari ai te ngakau o te
kai kokoti, mete uma o te kai Paihere
i te kai, i te koa, ki te whana hoki e
tatou te Taro, ka pehea hoki o tatou kopu,
a ki te tutakina e iu te Rangi ka pehea
te taro, mo tatou. No reira he mea
takoto noa tenei hei whakaronga mate
hinengaro i roto i tona whare, ia ia e
whakaaroaro ana i runga i tenei ahua o
nga whakaturanga. Ina hoki keite hari,
kei te koa keite aha noa iho tatou i konei.
keite whakaatu to tatou Manu inga mea
nunui o to tatou Ao, o roto ano i tenei
tau hou, mo tenei, he Rau, he rau tangata,
e mate ana i te ra kotahi, i te mate kai,
he rau, he rau tangata, e mate, ana i te
mate uruta, e mate ana i te wai, e mate
ana i te Ra, e mate ana i te Hau, e mate
ana inga mute Papatu, e honohono
tonu mai nei i nga motu o te moana,
tena pea e horapa ki nga tini wahi, kia
tatou hoki, ki tenei iwi ruarua noa, e
kore nei e tae ki te marama ka poto.
No te mea i runga i tenei ahua mehemea
ka whakaaro atu tatou ki nga karaipiture
tena pea e hopu te whakaro, ki tenei,
keite whakapaupau nga kupu Poropiti,
Ina hoki kua hoki nga Hurai ki to ratou
oneone, ara ki Hiruharama, a e haere
nei ano, a e whakatu nei to tatou manu
inga whiu ia Putanga ia putanga. E
whakatu ria nei i tenei Nama tonu o to
tatou Pepa kotahimano e iwa rau 1900
tangata e mate ana i te ra kotahi i Ruhia.
No reira he mea pai rawa ko nga mamae
o era iwi, hei tohu tohu mai ia tatou, i te
hunga kua tae kinga ra i puta ai enei
whiu ki te whenua, kua whakaatu ria ano
tenei ahua i roto i te Karipiture, ki te
puta aua rongo, ko ia tena te timatanga
o nga mamae, a kei muri te mutunga.
Otira e te iwi e hara i te peehi i runga i
o koutou matauranga mo runga i tenei
ahua, engari he whakahuaranga kauake
na to koutou manu inga whakaroaronga
mo te mamae o era iwi, mehemea ra, e
patata ana te nei rongo ki terongo taua e
haere mai ana, ki te whakangaro a, e
kore ranei te whakaro e matatu i te ao i
te Poo, ki te whakaara i te Poo, mete kari
inga Parepare hei arai i te kaha o te
hoariri ? A ko wai hoki kua rongo i te
rongo taua a tiraha tonu te kopu i runga
i te moenga. No reira he aha te tai
muha kia tatou o te tomo kau ki te Pa,
kua oti noatu mo tatou heoi matatou he
Patuki i te tatau kia uakina kia tatou.
Tenei ano tetahi mea nui hei whaka-
rongo, ma koutou, ko te 18, pea tenei o
nga tau e whakahaerea ana, i Ingarangi
te Homu Ruru Pire, ara te tono a
Airana kia wehea he Paremata mo ratou,
he penei ano menga iwi maori e tono nei
kia wehea ma ratou ano e hanga he
tikanga mo ratou, Otira ko ta Airana tohe
e hara i te penei i ta te iwi maori e tohe
ana i runga i te Kawenata kua takoto i
mua, ko ta Airana i tono tonu i runga i
to ratou tokomaha tanga Heoi me wha-
karo tatou ki te maha o nga tau e tohea
ana te Homu Ruru pire. No te tahi o
nga haora i te po o te Paraire, te tahi o
nga ra o Hepetema nei ka tu a Karati-
tone te Pirimia o Ingarangi, ka whakaatu
i muri o te Pooti tanga kua Pahi te
Homu Ruru pire mo Airana, Henui te
hari mete koa o te iwi Airihi, I te
putanga mai o te Pirimia -ki waho o te
Whare Paremata, he mano he mano te
tangata i waho e hure ana mote pahi
tanga o taua pire. Wetekia ana e te iwi
ki waho nga Hoiho o te Keepa o Karati-
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tone te Pirimia, he mea too e te iwi tona
Keepa mete umere haere a tae noa ki
tona whare ake.
I rongo ano tatou i te nui o te raru
raru i mua i pa ki Airana, mete whawhai
Paremata mo tenei Pire, a kua tae tenei
ki tona mutunga o te tohe.
NO HERETAUNGA.
• Kua tae mai te Beta a B. Haapu o
Paherumanihi Turanga mete Pauna i
roto mote Pepa kia ia i te tau.
Kua tae mai te Reta a Hori Matene, o
Kirikiri Hauraki, he tono mai kia rere
atu te manu kia ia.
Kua tae mai te Reta a C. Searancke o
Pukekawa Waikato he mea mai kia rere
atu te manu kia ia, he mea mai hoki kia
tukua atu te Rongoa Airahiko.
Hemaha nga Reta penei kua tae mai
kia ahau kia tukua atu taua Rongoa, ko
te tikanga pai manga hoa he tuhi atu
kinga kai panui e maunei o ratou ingoa
i te mutunga o nga Panui. Heoi i
runga i tenei ahua ara te mate nana i
whakaporahurahu te whakaro o te hunga
pera kia wawe te kitea te ahua o tona
mamae i tera Rongoa, No reira ka Penei
atu nei ahau, me tuku mai te toru
herengi kia ahau i roto i te Reta me •
tuku Pane Kuini ki roto i te Reta, a
maku e Pohi atu, kei runga tonu inga
Pounamu nga kupu whakatu i te Paninga
ki te mate he Reta maori tonu nga
Papatupu Waitotara
mai kia rere atu te manu kia ia.
Kua tae mai te tahi Reta i tuhia mai
i te Waiwhara Mahia, i te 28 o Akuhata
1893. Engari kaore i tuhia te ingoa o
te tangata nana ki te mutunga o aua
korero.
E taea hoki te aha e nga hoa nana, i
te ngakau puka ki te taonga no reira
wareware tonu ake te tuhi i te Ingoa. —
Nate Etita.
Kua tae mai te reta a Hetekia M.
Ngapapa o Otaki, he mea mai kia rere
atu te manu kia ia, kia whakamarama
tia atu hoki te utu.
Pepa nga whakaturanga 6 te utu heoi
tanga hoa he tuku tonu mui i te whangai
mote manu. —Nate Etita.
Kua tae mai te Beta a Hakaria
Tangaika Opunake Taranaki he mea mai
kia rere atu te manu kia ia monga
marama e. toru.
Kua tae mai te Beta a Tio Turi he mea
mai kia rere atu te mamu kia ia mote
tau.
Kua tae mai te Beta a Hami Potanga-
roa o Mataikona he mea mai kei whaka
mutua te rere atu o te manu kia ia.
Kua kitea ki nga pepa Pakeha kua
pakaru ano ki Ruhia te mate Korera, ite
waea o reira ki konei kotahi mano e iwa
rau tangata e mate ana ite ra kotahi.
Kuini mote pakarutanga o te Wikitoria
tetahi o nga manuao "ote Ingarihi, e
mohio tonu ana ia tera ka tae mai he
Aitua, ina hoki i mua ka pakaru tetahi
manuao i muri tata ka mate tona papa,
kaore i roa ka pakaru ano tetahi manuao
mate ana nga tangata e ono rau, i muri
tata ano ka mate tetahi o ana tamariki
kati e noho nei te Kuini mete mahara
tonu kaore e roa ka puta mai tetahi
Aitua ki ai a ki tetahi ranei o ana Wha-
naunga.
He nui te whakatakariri o nga Tara-
weihahana o Nui Tireni nei, ite hopunga
ite tahi Kapene Taraweihana ki te Here-
here i Miritana Waipounamu, he penei te
take. I noho te Poari M reira i mua ake
nei, pahitia ana e ratou me mutu te
whakatangi ote Peene i roto inga Tiriti,
notemea he nui nga tangata iti iti ka
mate i taua mahi ara, he kawhaki no
nga hoiho i nga paki ite mataku ite
peene, heoi whakaaturia ana ete Tiamana
o taua Poari ki nga Taraweihana kua
pahitia e ratou he Ture penei, kihai rawa
te kapene i whakarongo, whakatangi
tonu i tana peene heoi, mau ana kite
herehere, i te whakawatanga ka whaka-
taua ete kai whakawa me whaina te
Kapene kaore ia i whakaae, heoi tonoa
ana ete Roia mote taha kite kapene kia
tu ano he whakawa tuarua whakaaetia
ana, engari ko te mahara o nga tangata
kaore e puta taua kapene.
I Wiena ite 10 o nga ra o Hurae nei, i
nga kai tiaki o te Whareherehere o reira
e mau ana i tetahi o nga herehere ki te
puro tuatoru ote whare te taenga ki reira
ka mamau nga kaitiaki mete herehere,
ka puta te herehere, ka oma, ka rere ki
waho, kote whenua i raro he kohatu
katoa te taunga ote tangata ki raro hemo
tonu atu. te tirohanga, kua whatiwhati
katoa nga iwi ote tinana.
I kitea ki nga korero o Punui kua
mate tetahi tangata maori tona ingoa ko
Tai Whakaea, I ta whakawa uiui i reira
ka korero tetahi hawhe kaihe, i kite atu
ia e haere ana mai te tupapaku i runga i
tona kaata, ka kau mai ite awa. o Punui,
ka tata ki waenganui ka ngaro, e rua
He nui nga Kamupene Rerewe kei te
mate haere ite kore tangata mahi, ko a
ratou tangata mahi kua puta ki waho, te
take he kore nui ote utu mo ratou, ko te
nui ote moni e ruihi ana te Mirirana
Kamupane ite wiki i te kore tangata
mahi e wha te kau mano pauna, kote
moni a te Kamupane ki te taha Hauauru
o Ingarihi e ruihi ana ite wiki kotahi te
kau mano pauna, ko te ruihi o te Kamu-
pane kite taha whakateraki te kau roa
pane ki te kore e kitea he tangata mahi
ka pakaru enei Kamupene e rima rau
mano tangata kei te noho noaiho kaore
he mahi.
Ite nui ota Waipuke ki Waikato e
mea ana te pepa-o Akarana tera e mate
nga maori ite Kai i tenei tau, kei te tono
etahi tangata pakeha o Akarana kite
kawanatanga kia homai he kai ma nga
. maori.
He nui nga maori me nga pakeha i
haere ki Torere kite titiro i te whakaaro-
tanga ite kohatu whakamahara ia
Wiremu Kingi, i muri ka tu te Hakare.
ko nga minita i tu kite whai korero ko
Karaitiana Ratapu mote taha maori ke
J. T Ratara mote taha pakeha he nui te
whakapai ote iwi pakeha ki te pai ote
I tuhi pukapuka a Piripi Rakena
Mangamuka kia Rauri, minita pakeha o
reira whakaatu kua tono ratou ki nga
maori o Mangamuka, Mangataipa Te
Korai, me Orira ki a haina i te pukapuka
whakaae kia kaua e haere ki te Manga-
muka Hotera hoko rama ai, mo te tau
kotahi, a mehemea ka kitea he tangata
e haute rama ana e haurangi ana ranei
me whaina kotahi Pauna.
Kua tae mai te Reta a Kipa Anaru o
Tangoio, mete Pauna i roto mote Pepa
kia ia.
Kua tae mai te Reta a Hoera Katipo o
Tarere he whakatu mat mo tetahi hui i
tu ki reira mo te whakarahanga i te
kohatu whakamaharatanga mo Wiremu
Kingi.
Kua tae mai te Beta a Te Ratahi
Nopera o Hikurangi Mangakahia, he
tono mai kia rere atu te manu kia ia.
PAREMATA.
Ite toru te kau matahi o Akuhata nei
ka korerotia ano te Pire hoko whenua
maori. He nui nga mema e hapai ana
i tenei pire, i tu ano a Kapene Kata ki te
korero, e kii ana ia mehemea ka paahitia
tenei pire kaa mate nga maori, a kaore
aia e kite ana i te tika ote Paremata ki
te tango i nga tikanga i waiho ki nga
maori i raro ite Tiriti o Waitangi, kote
Mitirihana i kii kua tae i naianei ki te
takiwa, e titiro ai te kawanatanga kite
nui ote whenua maori e takoto noa iho
ana kaore e mahia ana, a heoi ano te
huarahi mote Kawanatanga i naianei, he
hoko mai kia ratou i nua whenua engari
ko tana kupu atu kite kawanatanga
kaua e whakatuturu tia tenei pire i tenei
tau, kei riri nga maori whai i runga i
tetahi huarahi e kore ai e paahitia tenei
pire, engari me waiho mo
paahi ai, i konei ka tu mai a Tatana,
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
rawa tenei mote taha maori, heoi hoatu
ana kite pooti mehemea me hoki tuarua
mai te pire, pooti tia ana riro ana ite Ae.
Kua kitea ano kua paahi te. korero-
tanga tuarua kia Taketia te maori, e
maharatia ana ka Paahi tenei pire, ina
hoki e toru te kau i te Ae e iwa ano ite
No.
Kua paahitia etahi o nga rarangi ote
Ture kia pooti nga wahine, ite whare
kaunihera i Poneke ite takiwa e korero-
tia ana taua pire he wahine anake nga
kai whakarongo ki nga korero, e mahara-
tia ana ka paahi tonu tenei pire i tenei
Paremata.
Kua paahi ite whare kia tu a Hone
Timi Kara mote taha Pakeha.
Kua korerotia Te Ture taake whenua
maori e te komiti whiriwhiri mote taha
maori paahi tia ana e ratou kia utu katoa
te pakeha i te taake, kia hawhe ta te
maori.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
Nu IAKA, AKUHATA 28.
I Nu Iaka Amerika ka tutuki e rua
tereina, ko te tereina mau tangata i tino
pakaru e rua tangata i mate engari e
waru te kau i taotu.
Kotahi miriona tangata i utu ite tatau
ote Whare whakakitekite i nanahi i
Tikako, mehemea ka penei tonu te haere
ute tangata tera e ea te mahinga me nga
raruraru katoa o taua Whare.
RANANA, AKUHATA 30.
Ka nui te riri onga tangata o te Uniana
o konei he Wiwi aua tangata, i puta
ratou ki waho ia ratou mahi a whakakapi
ana ki te Itariana ka haere mai ano nga
Wiwi ka riri ratou e waru te kau tangata
i mate e toru rau i taotu kua karangatia
nga Hoia me nga Pirihimana hei tiaki i
nga tangata mahi.
WAHINGITANA AMERIKA, AKUHATA 31.
I puta tetahi Awhiowhio nui ki konei
he nui nga whare i pakaru, kotahi mano
tangata i mate, he nui nga kaipuke kua
pakaru, ko Taretaone, tetahi taone o
konei kua pakaru katoa.
WAHINGITANA AMERIKA, AKUHATA 31.
He nui nga tangata Uniana kua puta
ki waho ia ratou mahi, Hui ana ratou
kia haere ratou, kia tangohia mai nga
pu a nga hoia, e takoto ana i roto i te
whare takotoranga pu, paura mea era
mea atu. he mea rongo na tetahi tangata
tenei korero, i aua tangata Uniana
e korero ana, haere ana ia whakiua
ki te Rangatira o nga Hoia heoi wha-
kahaua ana nga hoia kia whakanohia
nga pu repo ki waho ite whare, te Haere-
nga mai o nga Uniana kua kite mai i
nga pu repo, kua wehi, mehemea i taea e
ratou nga pu Pena, he nui nga tangata e
mate.
RANANA, HEPETEMA 1.
Kei te haere tonu te mate Korera i
konei, he nui nga tangata e mate ana i
te ra kotahi.
RUHIA, AKUHATA 31.
Kote nui o nga tangata e mate ana i
konei ite ra kotahi e wha rau, kote take
kote mate Korera nei.
RUHIA, HEPETEMA 1.
Kotahi mano e waru rau tangata i
Hemo i tenei rangi ite mate Korera, e
rere haere nei.
RANANA, HEPETEMA 4.
Kei te haere tonu te mate Korera nei i
konei, he tae ana ki te rau tangata e
mate ana i te ra kotahi.
WAEA
NIU TIRENI.
AKARANA, HEPETEMA 5
Kua mutu te whawhai o Hamoa a kua
puta neki he mate hou mo ratou, kote
mate mitara nei, kotahi rau e rima te
kau maori kua hemo i taua mate i
Tonga, he nui nga Rangatira i mate.
AKARANA, HEPETEMA 5.
Kua mate tetahi Rangatira nui o
konei a Kakarini Wirihana o Mangere,
he Iramutu ia no Paora o Orakei kua
mate atu ra.
KARAITIATI, HEPETEMA 11.
E wha rerewe Teihana i pakarutia i
Karaitiati. I tetahi teihana e rua te kau
ma tahi pauna i whanakotia ko etahi
kaore i taea te pakaru nga kohatu takoto-
ranga moni, engari he nui nga tikiti i
riro, kei te kimi nga pirihimana.
MAHITANA AKARANA, HEPETEMA 11
I whai korero a Harihana tetahi
tangata e mea ana koia hei mema mo
Mahitana. Akarana, i mea ia me
nga maori, kia penei ano me te Pakeha,
a e hapai una hoki in i nga Pire a te
kawanatanga e korerotia nei ite whare
mote taha maori.
. PERENAMU HEPETEMA 11.
Kua
kato anga witi, kote hohonu ote wai i roto
i nga tiriti ote Taone kotuhi putu.
AKARANA, HEPETEMA 7.
Kua wera ite ahi tetahi Tou nui o
konei, kotahi te kuia pakeha e ono te kau
ma tuhi ana tau i mate ite ahi.
TE MANANGA
OTE
KARAKIA METE INOI A TETAHI MINITA.
He korero no Atarata Amerika, ite
mahinga ite whare karakia ki Atarata,
ka whakaturia he Minita Mangumangu,
tona ingoa ko Waiti, Na Waiti ano i
tono kia kohi moni nga tangata, hei
whakatu i taua whare karakia, ka roa
aia e noho ana I tona nohoanga minita.
kua hoha nga tangata, kua timata ta
ratou whakahe kia Waiti, a ka whaka-
turia mai ano tetahi tangata hei minita
hou mo ratou, he wahine te nuinga o
nga kai whakatu ite minita hou, kia tu,
ite rua te kau ma rua o nga ra o Hune
nei 1893, ka hui nga tangata kite whare
karakia, kite whakaputa i o ratou
whakaaro, ka haere atu a Waiti te
Minita tawhito, ki runga ite poropiti,
ka kauwhau mai ki nga tangata i roto
ite whare, ka mea, he aha te take e
whakahe nei koutou ki au, he aha te kino
kua mahia e au, ite mutunga o tana
kauwhau, ka inoi te minita kite Atua kia
pakarutia te whare karakia, mehemea ka
tohe tonu nga tangata, kia tuku aia ki
raro i tona turu minita, heoi kaore ano i
pau nga kupu o tana inoi, kua rongo
nga tangata kite haruru, kaore i roa ka
hapaingia te tahu ote whare karakia,
takoto ana mai kite Patiki i ko atu, ko
etahi o nga tangata i whara i nga rakau
i roto, heoi whakarongo ana ano nga
tangata ki to ratou Minita tawhito wha-
kahokia ana ano ki tona tunga.
KORERO NO MANIHETA
INGARANI
Kotahi te tangata o Maniheta i pupuhi
ano i aia, engari kaore i mate, penei tana
korero, akina ana e au te ngatu ote
pitara kite taha katau o taku mahunga
kihai au i mate, katahi ka huria e au
te pitara kite taha maui o taku mahunga
ka puhia ano ka uru hoki tera mata ki
taku mahunga, ka rere mai etahi tangata
ka tangohia taku pitara, ka tonoa mai he
takuta, ka tirohia ahau, ka riro i konei
nate takuta i korero. E kii ana te
takuta, i te ra tuatahi i karangatia mai
ai ahau kia haere atu ki te titiro i taua
tangata, e ora tonu ana, ka korero atu
ahau, ka whakahoki ano ia i aku korero
engari i te rangi tuarua kua kore ia e
mohio, kua tata hoki kite hemo, ka tonoa.
e au tetahi takuta hi hoa moku, ka hoatu
he rongoa, ka wahia e maua te mahunga,
ka kitea e maua nga mata e takoto ana
i te taha ote Roro, ka tangohia mai, ki
waho ka mahia ano e maua te mahunga,
ka whakahaua kia mauria kite Hohipera
kaore i roa i reira, kua pai taua tangata,
kua haerere, engari kua ahua porangi
taua tangata, ka nui te whakamiharo o
nga tangata ki te takuta mo tana mahi.
RONGO NO HAMOA.
I te taenga mai o te meera o Hamoa,
ki Akarana, ka kitea ki nga pepa o reira,
i mauria a Matawha me ona tangata e
Ramamea, maori o reira mote taha kite
kawanatanga ki runga i tetahi o ngu
Manuao o Tiamana, a rere ana ki tetahi
motu ara ki Takaowho, ite unga atu ote
Manuao ki reira, ka haere a Ramamea,
ki te Kiingi o taua motu, ka whakatako-
toria, ki tona aroaro te take o tana haere
atu, penei, kua paahitia ete Kawanatanga
o Hamoa kia waiho atu a Matawha me
ona tangata mau herehere i ta ratou
whawhai ki runga i taua motu, whakaae
aua te Kiingi, engari tona kupu kia
Ramamea, me utu ano e Hamoa, nga kai
ma ratou, whakaaetia atu ana e
Ramamea kia kotahi pauna mote tangata
kotahi, ite marama, kahore te Kiingi i
whakaae, e mea ana te Kiingi kia toru
pauna mote tangata kotahi ite marama
ka tohetohe raua a whakaaetia ana kia
noho ite rua pauna mote tangata kotahi
ite marama, heoi waiho atu ana nga
herehere i reira, ko etahi ano onga
tangata o Matawha kua hoatu ki roto ite
whare herehere mo nga tau e toru.
HE HUI I TURE I HOKIANGA MO
TETAHI HOTERA.
I tu tetahi hui i Hokianga a nga Iwi o
reira mo te Hotera te take. I puta i
roto i ta ratou hui kia kore nga Hapu o
Mangamuka, Mangataipa, Te Korae, me
Orira e tango waiporo i te Hotera i
Mangamuka. Mehemea ki te kitea tetahi
o ratou e inu ana, e rongona ranei he
haunga rama i roto i tona waha, ka
whiua ki te moni kotahi pauna.
Kua tukua hoki ta ratou pitihana ki
Poneke he tono i te Kawanatanga kia
awhina i a ratou ki te turaki i taua
Hotera. Konga tangata kua haina ki
taua pitihana e ono tekau ma rua.
Ko te tino mahara o nga rangatira kia
whakakorea atu taua Hotera. Koia enei
ko nga ingoa o aua Rangatira e mau ake
nei.
Hori Karaka Tawiti Pohi Otene
Miti Kakau Otene Karena Kiwa
Te Tawio Pou Hone Pororua
Te Rakena Pou Pakia Tika
Moka Kaio Eru Mate
Tipene Apatari Makere Kere
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Koia tenei ko tetahi o a ratou
kupu, e mea ana ratou he tino hoa
nga pakeha e noho ana i Hokinga
no ratou, kaati i runga i te mahara
o te taha pakeha kia homai tenei mea
kino hei patu i a ratou, na reira kua
kore ratou e pai ki te Iwi Pakeha, i te
mea ka mate te Iwi Maori i runga i te
kai rama, otira ko to ratou tino pouri
mo te Iwi e tupu ake ana, i te mea kaore
e rongo i nga tohu tohu a nga matua.
KOHURU.
Tetahi kohuru kino i Wekehama
Ingarani i te po o te Taite te rua te kau
ma whitu o Hurae kaa hori ake nei, ko
te take o taua kohuru e puhaehae note
Tane ki tana wahine, e noho ana raua i
tetahi whare ka hae te Tane ki tona
wahine raua ko te Rangatira, Tane o taua
whare, ka karanga, atu ki tona wahine
kaore e nui nga ra mou ki tenei ao, e
toru nga ra i muri iho; tenei, i te Tane e
hoki ana mai i ana haerere, ka haere atu
kite whare, ko tana wahine ake i roto, ka
rakaina te tatau, ka mau ki te patiti, ka
whiua atu ki tana wahine, tu tonu kite
mahunga, ka hinga te wahine ka mahara
te tane kua mate, katahi ka mau ki tona
heu, ka tapahi ano i tona kaki i aia e
tapahi ana ano i aia ka rongo aia e
whuaki ana tetahi tangata ite toa, tana
tirohanga atu ko tana wahine, ka rere
atu ano ka mau ki te patiti, ka whai ano
i tana wahine, ka tae ki waenganui ote
Arawhata ka whiua ano tona patiti kite
mahunga ote wahine ka hinga ka
takahurihuri iho ki raro, ka hamama
te waha, ka karanga, ka rongona mai e
etahi tangata, ka omamai kite whare te
whuakanga mai ite toa, e tuturi ana te
tangata ra ite taha o tana wahine a e
kurukuru ana i te mahunga kite patiti,
ka rere mai te tangata ra ku mau ki te
wahine e ora ana ano ka toia ki waho, ku
tae mai hoki etahi tangata ka mau ki te
Tane, ka mauria te wahine kite hohipera
kaore i rua haora ki reira Ua mate, kote
Tane ite tirohanga kua motu katoa te
korokoro, e toru ra i mari iho ka mate
hoki te Tane.
TAMAITI MOHIO.
Î tetahi whare Rangatira i Ingarani, e
noho ana tetahi tangata raua ko tana
wahine, e toru a raua tamariki, ko te
matamua he tane, e waru ana tau, he
wahine nga tamariki whakamutunga e
rua i tetahi rangi ka haere te tane ki te
tirotiro haere i tana Paamu, ka noho te
wahine menga tamariki te mohiotanga o te
tamaiti tane kua haere tona papa ki
waho, katahi ka tahuri ki te raweke
haere i nga mea ote whare, penei tonu a
pakaru noaiho te wini i aia, ka whaia e
tana whaea kia patua, ka oma te tamaiti
ra ka kuhu ki raro i tana moenga,
karanga noatu te whaea kia puta mai
ki waho kaore rawa i rongo, ka puta te
whaea ki waho, ka rakatia te Toa, ka
mea ano ki aia kia hoki mai te papa
mana e patu, kihai i roa ka hoki mui te
papa, ka korerotia e te whaea te mahi
ate tamaiti ka riri te papa ka haere atu
ki roto ite ruma ka kuhu atu ki raro ite
moenga, ka kite mai te tamaiti ra ka
kata mai, ka mahara hoki kei te whaia
tona papa e tana whaea kia Patua ka
karanga mai "Aue papa e kei te whaia
. hoki koe e mama, " kia patua heoi kata
ana te tangata nei ki tana tamaiti rautu
ana tona riri.
WHAKAWATANGA O TE WHITI.
He korero enei na tetahi hoa i tuku
mai i Opunake mote whakawatanga o te
whiti.
Note 14 o Akuhata nei ka tae nga
Pirihimana ki mea atu kia Te Whiti, i
haere mai matou ki te tiki mai ia koe.
kia haere ki te whakawa, ka mea atu a
Te Whiti ae me haere tatou ki te kainga he
parae tenei, kia kai ka ora ka haere ai
ratou, i te mutunga ka haere ratou, ana
hoa i haere ai ko Waitara, ko Ngahape,
kote Whetu, ko te Tuhi ko te Iki, ko te
take o enei i haere ai mote kara kuri, to
Te Whiti, he Nama, kia Hone Teti, o te
tahi Toa i Opunake, ka tae ratou ki
Oakura, ka Poo, ka mea atu nga Here-
here ki te Pirihimana.,
E kore ranei koe e pai kia moe i konei
ki te haere tonu tatou e kore e tae ka
mate te kaumatua i te matao, ka mea
mai te Pirihimana kia Patua he waea ki
te Rangatira o te Whareherehere, kei aia
te ritenga, ka utua mai e pai ana ko nga
herehere me moe katoa ki te Hotera,
kaua e haere ki te kainga maori, Ite ata
ka tae ki Nu Paremata, I te 10 onga
haora ka mea mai te Pirihi kia whakarite
Hoia ate Whiti mona ka mea atu ate
Whiti koau tonu toku Roia, ka noho ate
Whiti ki te nohanga whakawa, ka tango
hia mai te Paipera ka korero tia mai nga
kupu ka homai ki tona ringa ka haria e
Te Whiti katahi ka puaki tana kupu,
mate Atua e mea kia puta ahau ki waho
o tenei whare, mate Atua e mea kia
puritia ahau ka puritia, kia Akiritia
ranei ki waho e paiana.
Te Tiati: Ka patai kia ia, he whenua
ano ranei tou.
Te Whiti: Ui atu kia Parete mehe
mea he whenua toku.
Te Tiati: He moni ano ranei au keita
Pekee.
Te Whiti: Uiatu kinga kai tiaki Peeke
Ka mea mai te Tiati kua matu ena
patai ka patai ano. E whiti he tangata
whakapono ranei koe ki te Atua. Ka
patai ano te Tiati, ko wai hei korero kia
Te Whiti, ka tu mai ko Parete, he ngangare
maori tonu i roto i te whare whakawa,
ka tupeke ngateri ana te whare. Tupeke
ngateri ana hoki ate Whiti ia raua e
ngangare ana, ka mutu ka mea kia. puta
ki waho ka haere ki te kai i te mea e kai
ana ka mea atu te Rangatira o nga Piriha
kia Te Whiti, he aha toku kino kia koe
ka mea atu ate Whiti he ki no koiateu, I
reira ka tae atu te Tiati ki te whare kai
kaitahi aua ratou me nga herehere me
tahi atu, ka meamai te Tiati kia Te
Whiti, ka tae atu ahau kito kainga i
Parihaka ka mea atu ate Whiti e pai ana
kaore hoki aku Keeti mou, ka mutu te
kai ka hoki ki Parihaka, taenga atu ka
pa te karanga ate hunga i te kainga
Haeremai e te toa ki te tukituki i nga
ture ate Pakeha, katae ki te whare ka
mea ate Whiti kia kii, to tatou, whare ite
tangata engari kaore i poto ki roto
kamutu te kai.
Ka mea ia, kote tamaiti i kiia e ahau
i mua ki te tapu ahau ka tapu te
tamaiti, ko nga mea mote kuri kua
takaiho ki te whenua u tonu atu o ratou
ringa ki te whenua, ko ahau kua tu
toku wae ki te whenua i tenei ra, ka nui
te pai o taku kai, i taku kainga takoto
pai ana i roto i toku "kopu heoi taku
akiri tanga atu ki waho ka puta te Piro,
ka muia e te Rango a ka ngangare nga
rango kia ratou ano, a ka puta mai he
Ngawekiweki e ngoi haere ana. E te iwi
e hari e koa kito koutou ra kua tae kite
ra o te hunga iti rawa, kua tae mai te
Atua ki te toro mai ia koutou i korero
tiamai i nga ra o namata e o koutou
tupuna waiho ana kia takoto, i tenei ra
tonu ka tae mai, E hari e koa ki enei ra
te hunga iti rawa, Te iwi e kore e tahuna
te umu mote karaka kore hua, ka tahuna
te umu mote karaka hua, hei kai ma
katoa te tangata te iwi kua korerotia e
ahau ki o koutou taringa i raua, ka
marena to kuri ki te Poaka, ka marena
te Ngeru ki te kiore, ka marena te
Karewarewa ki te Huia, ka marena nga I
ka ki te tangata, kaati i konei tera ano
te roanga ka tukua mai ete hoa i
Opunake.
TE HUI
I TE
WAIPATU
Hepetema 8, 1893.
2 P. M.
Te take o tenei hui monga mema mote
Paremata nui ote Koroni. He tokomaha
nga hapu o Heretaunga i tae mai.
ko Tamahau raua ko Tunuiarangi o
Wairarapa.
Peni Te Ua: Kumea haere mai haere-
mai i runga i te karanga a te Teini
Tiakitai kia hui mai tatou ki te Waipatu
mo runga i o tatou mema kua whaka-
huahua tia nei mote Paremata i Poneke
kati mana e korero ko au he mahi ano
taku, kua haerea au te motu ki to
haina i nga kirihipi a kaore ano i oti.
men ake ano ka haere ahau ki te whaka-
oti, Terua o aku mahi konga Pitihana
turaki inga Pire ate kawanatanga kua
tukuna atu e au i na ia nei ki Poneke
katahi ano ahau katau ki raro i au e
tunei. Kati kaia te Teira nga kupu kia
tatou.
He tokomaha nga tangata i tu kite
whakahoki inga kupu whaikorero.
Teira Tiakitai: Ko tenei huinga o
tatou he huinga mo tatou mema, kua
karanga tia e au nga mema kia hui mai
kati kaore i tae mai e tahi, ko Henare
Tomoana kei Poneke, ko Wi Pere kua
tae mai tuna waea kaore i? e tae mai I
karangatia e au tenei hui he whakaaro
noku ki to tatou kotahitanga kaore hoki
au i mahara me penei o tatou Pooti taku
mahara kia kotuhi he Poti mo tatou, na
o tatou matua i whakamanu tenei tikanga
i mua ara te Tiriti o Waitangi, I muri
ka mahira e Ngapuhi, i muri i tena ka
haerea e nga Rangatira te Tiriti, ku
tonoa i reira, ka whakae a Ngapuhi ka
riro mai ki konei. No te rua o ngu tau
ki konei, katahi ka tino mohiotia hei
ora mo tatou, I tautoko au i tenei tikanga
kua whakahaerea e koutou nga Pika, nga
mema kawanatanga. No reira ka wha-
karo au kati mate Iwi hoki e whakatu
he mema mote Paremata i Puneke. K
mea ana au kia korero tatou ka whakaoti
i runga i te mea kotahi o ratou i runga i
nga tikanga ote kotahitanga, I mahara
au me noho a H. Tomoana i runga i tona
nohanga, me Hori Ropiha me Wi Pere
hei pupuri i te kotahitanga, kaore au e
pai kia tu mai nga mema nei kia korero
mai kia tatou, Engari ma tatou nga
korero, No te mea kua mahia e ratou nga
matau ranga, i era pootitanga, kaua e
korero whakakino inga mema. No te mea
kei roto nga Hawhekaihe i te kirihipi
taku kupu tuturu tenei, me mutu a
Henare Tomoana a Hori Ropiha; a te
Keepa Taitoko me noho ratou i runga i
tenei tikanga, kote mema hei Pootitanga
ma tatou ko Tumuarangi kua oti tuku
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tikanga mo tenei tangata, ka hanga e au
he Kirimina mona e kore ai e taea e ia
te puta ki waho, notemea kaore tenei
mea i mahia i mua.
Peni Tipuna: Taku kupu tuatahi kua
oti nga take te whakatakoto ki o tatou
aroaro, No reira E mea atu ana ahau me
korero komiti tatou, me noho Tiamana,
kia oti ai he kupu ma tenei hui i te mea
kua kiia mate iwi anake tenei korero a
kaua hei korero ahua whaikorerotia he
korero ma tenei hui. I tu te hui ki
Waipawa ko inei ano te take.
Tamahau Mahupuku: E hoa ma e
haere mai ana tenei he takahi i o koutou
waewae o era Pootitanga o tatou, Taku
mahara mo te kupu a peni e mea nei me.
noho he Tiamana, ko taku me korero
rauroha noa iho tatou, kia mohio tia rau
tatou kupu hei reira ka whakatu ai he
Tiamana.
Hohepa Ringanohu: E hora ahau i te
tangata kaiponu Pooti, ko toku Pooti
kua oti, kati ki te tuku tetahi ki te tahi
ka heke tonu toku Pooti, E ngari i penei
taku kupu i Waipawa manga mema ano
ratou e kohiri, E penei ana taku kupu
ma nga mema te korere, ki te oti ia
ratou kaore he korero mu tatou.
Hori Ropiha: Ka whakamarama, ahau
i mua o toku tunga, ko Paratene Ngata,
he tangata tena no waho i te kotahitanga.
kaua tatou e pooti ki tena ko Ieni
Tapihana, no waho tena, ko taku
whakakaro mo Wi Pere me tuku ia i uia
ki raro me noho ia ki te whakahaere i te
marae, kua riro nei kia ia.
E uku whanaunga e aku Tamariki,
kia rongo mai koutou, kua tukua e au
taku Pooti, ki raro ara mo Henare
Tamoana aha koa he inaha nga Reta
i tae mai kia au he tautoko moku,
kati kei pouri koutou, kua mahara: au, i
runga i te tahi whakaro rangatira, koia
tenei taku tino kupu, me noho a Tunuia-
rangi, me tuku te Pooti mo Henare
Tomoana, kia marama ai a tatou mahi.
Tamati: I pouri ahau mote korero a
Hori Ropiha No te mea he tangata
tautoko au ia ia i te mea e noho ana. te
Paremata i konei ka mea ia konga utu
mema me tuku mate kotahitanga, otira i
runga i te mea he whakaro rangatira
nona, e pai ana tana kupu me waiho mo
te tangata tohe tohe nei mo Henare te
Pooti.
Otene Meihana: I tautoko au ia Hori
Ropiha, kati i runga i tana whakaro he
whakaro pai nona tenei, i runga i te mea
he whakaro nona ki te kotahitanga, ho
wehi nona kei Pakaru, kati i naia nei
kua tu au ki runga ia Tumuarangi No
reira au i tae mai ui he whakatuturu i
toku Pooti kia Tunuiarangi, kote take
kote wa tenei i tono ai tera pito o tatou
Ki te Pooti, te rua i uhu mai i reira te
Pitihana e mahia nei, Tetahi kaore ano
o tatou i haere ki Wairarapa korero ui
mo Wairarapa Moana.
Wi Roikuku- E whakapai ana ahau
ki nga take kua takoto nei ki tenei hui,
ka poka tonu taku kupu kite tuke e
korero tia nei, E toru o ku hapu Ngati
wharenui, ngai Toroi waho, Ngati Marau,
mo Henare Tomoana katoa kua oti nou
atu te Pooti a enei hapu.
Piripi Maki: E pai ana nga take ate
Teira i korero nei kia tatou. K whakapai
ana au ki tana kupu kia kaua rawa e tu
te tahi tangata o te kotahitanga. Otira
natona kupu e mea nei,. me kirimina
rawa te tahi o enei tangata, katahi au ka
rauhara, e tono ana ano aia kia tu ano
ko te tahi ano o enei tangata kua whaka-
huatia nei, ka nui toku aroha mo Hori
Kopiha, i tautako tonu ahau ia ia, i
runga i tana kupu mote utu tau o nga
mema, a i whakatuturia ano nga mema
i konei, a e tika ana te kupu ate Teira
me hoatu ano i te tangata o te kotahi-
tanga, No reira au i mea ai kia Tunui-
arangi taku Pooti i runga i te Pukapuka
Kirimina, e korero tia nei ete Teira.
I tenei wa katae mui a H. Tomoana ki
te whare o te hui i haere mai i Poneke.
Tamahau Mahupuku: Tenei ahau te
kawe mai nei i te kupu onga Morehu o
Wairarapa, o te Ngutuawa a tae noa ki
te kauru, kaore he tautohe ko tahi tonu
te kupu i runga i te whakaro kite
kotahitanga, kaore nga, tangata o
Wairarapa i hiahia ki te mema i mua.
No te kotahitanga nei, na reira i
whakarohia ai. me Paraire te mangai o
te mema, kaore au e korero mote ahua o
te tangata, kote tangata a Wairarapa ka
pooti nei ka Paraire tia te waha, ko te
wahi e hia hia tia nei he nohanga kino
mo nga Rangatira, I a Ngapuhi e mau
una mai tana tikanga ka tahi ka mauria
mai ki konei, kaore aku kupu i
whakaaetia i konei i runga i te
MOTE TAHA MAORI
TE
HUINGA O MA RANGATIRA
MAORI
KITE WHARE O TE KAWANA
PONEKE.
K wha te kau Maori i haere kia kite i
a Kore Karahiko, Kawana o Nui Tireni,
I reira ano hoki te Pirimia, I tu a
WI PARATA, ka whakaatu atu kia Te
Kawana ite mate o nga Maori, me tana
Tiriti o Waitangi me te Ture Nui o Nui
Tireni, a rae tona kupu ano kia te
Kawana, i raro ita ingoa ote Kuini kia
kana e whakaaetia to takahanga ote
Tiriti, a kia kaua hoki e whakaae id nga
Ture e mahia nei e te kawanatanga, e
kitea, tonutia atu nei he mate mo nga
Maori, kia whai tikanga ai hoki te iwi
ki te tuku i enei take kite Paremata o
Niu Tireni. Ka tu mai hoki a MEIHA
KEEPA, ka mea atu, i tu ahau hei hoa
riri mo aku whanaunga i roto i nga
whawhai, mote taha kite kawanatanga a
i naianei kua huri mai te kawanatanga
i naianei kua uki i tu ratou hoari ki
taku, kaki a e tono atu ana ahau ki a koe
kia whai kupu ki to kawanatanga kia
homai he takiwa hei whakaarohanga mai
nga maori i enei pire kua homai nei ete
Kawanatanga kite aroaro ote Whare, he
penei hoki nga korero a HOANI TAIPUA
heoi tana kupu i rereke, ko te nui ote
mana kua hoatu ete Kawanatanga kite
kaitiaki ote katoa me te hoatu noa ote
kawanatanga i te moni e whitu mano
pauna mo etahi take ke, ko taua moni i
wehea mote taha maori, I tu mai hoki a
KAPA, ku mea, kaore rawa e whakarong-
ona nga korero a nga mema maori! i
roto ite whare, pooti tonu te taha pakeha
kia hinga te taha maori, me te whakauru
tonu o te kawanatanga ia ratou pire hei
patu i nga maori, i na hoki i enei pire e
takoto nei ite aroaro o te whare kaore
ano i whakamaoritia, kia mohio ai nga
maori kite pai kite kino ranei, kei te
peneitia ete kawanatanga, aua atu te
whakahe o nga mema maori, no enei take
hoki i kore ai maua ko Taipua e wha-
kaae kia noho hei komiti whiriwhiri, he
wehi ano hoki no maua kei paahitia enei
Ture, a whakahengia maua e o maua iwi,
ka tu mai hoki a TE HAHO, o Waikato
ka mea ko ahau te tuakana o Wi Neera,
ko toku take haere mai ki konei he
whakaatu ite nui o nga whenua o toku
iwi e riro ana ite kawanatanga ko HEKE
te kaikorero whakamutunga i mea aia
ko nga pire katoa e pa ana kite iwi
maori, me whakamaori katoa ka
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
•tukutuku ki nga iwi, ma ratou e
whiriwhiri kia tae rawa ake ki te
takiwa e koreaotia ai ete whare kua
mohio nga maori, kite whakahe kite
aha atu ranei, ina hoki ko enei Pire e
mahia nei pahitia ana te • korerotanga
tuarua kaore ano i whakamaoritia, a
kahia nga mema Maori i mohio, ki nga
painga, e puta ana mai i aua pire, nga
he ranei, heoi tono ana ia kia te Kawana
kia kaua e haira tia te pahitanga o aua
Pire, kia whiriwhiria rano e nga Maori,
Tu ana mai Te KAWANA ka kii ia he nui
toku whakamiharo kia koutou kua hui
mai nei ki konei, kua rongo noatu ahau
i to koutou pai, a kua rongo ano hoki
ahau kite whakapai ate Kuini mo koutou,
ara mote iwi Maori, a heoi taku me
whakarongo ahau ki oku Rangatira, a
ite mea kua tae mai koutou ki au me
whakaatu ahau ka patua e ahau te waea
kite Hekeretari o Ingarani. a kia tae mai
tana whakahoki, ka whakaaturia e au
kia koutou. Ko te Pirimia e noho nei
he mea tono atu naku, kia haere mai kia
rongo hoki ia ia koutou whakahe heoi
mutu ana te Hui, ko Kapene Mea te kai
whakamaori o taua Hui.
RETA TUKU MAI KITE
ETITA.
E kore e tau ki te Etita te he o nga
korero e tukua ana mai kia taia
ki te pepa nei.
ETITA o HUIA.
Poneke,
Akuhata 25th, 1893.
Ehoa, tenei ka tukua atu e ahau ki u
taia e koe ki roto i te Huia Tangata
Kotahi hei mohio tanga ma nga iwi
maori o Nui Tireni nei, te Pitihana a
Hone Heke i tuku ai ki te Paremata o
Nui Tireni nei i te 7 onga ra o te
marama nei i tenei tau ano.
Ko te whakaaro a te nuinga onga mema
pakeha kei te turaki i nga Pire kua kiia
nei i roto i tenei pitihana, a ki taku
whakaaro, e kore e puta.
Ehoa, me perehi e koe etahi o enei,
hei mohio tanga mo nga iwi e tatari nui
ana.
Heoi ano,
Na tohoa,
Na Hone Heke.
P. S. —Ehoa, he mea tika ki a whaka-
aturia e ahau nga take i kaha rawa ai
taku whakaaro ki a neke hia enei Pire.
Heoi kei te pepa No A. nga take.
1. "Ture whakahaere whenua Rahui
Maori. "
Te take he maha nga raruraru e oho
ake ana i waenganui i te kai Tiaki mo te
katoa, me nga Mauri no ratou nga
whenua. He maha nga ritenga whaka-
haere o taua Tari, kahore nga Maori e
mohio ana. a i runga i taua kuare onga
Maori ka roa noa iho ki te taone, pau
noa iho, ana moni e taturi ra ia. He
maha nga mea e pa ana ki taua tari, e
tonoa ana nga Maori ki te tiki Roia mo
ratou e nga tangata o taua tari, he mea
ano tena e pau ai ana moni e tonoa atu
ra, he mea ki a tae rawa ki tetahi Tiati
ote Kooti whenua Maori me era onga
mahi, katahi ano ka rite, me te maha noa
atu onga mea whakahoha i te tangata.
2. " Ture Hoko whakawhiwhi whenua
Maori. "
He maha nga whenua kua nui noa
atu nga hea kua riro i te kawanatanga,
a he iti nga hea kei nga Maori penei me
(Hauturu Motu) i raro atu i Akarana
ko te nuinga o nga hea kua riro i te
kawanatanga, a i runga i te ahua o taua
Pire ka riro noa atu i te kawanatanga
nga hea onga tangata torutoru i tae, a ko
te utu, ka riro ma etahi tangata ke e
karanga a ka rite, ka hoatu ki nga
maori, aha koa kahore i rite ki ta ratou
e pai ai, a ki te kore ratou e tango, ka
tukua atu ki te kaitiaki mo te katoa, n i
te mea kahore nga tangata e pai, i ma te
roa ote wa e penei ana pea, ka pai noa
iho, Na ko Parahirahi Poraka tetahi kei
te penei ano te ahua, me te nui atu ki
taku mohio, koia i tika ai ki a neke hia
enei pire.
3. " Te Pire whakatikatika Reiti
Whenua Maori. "
He maha nga whenua maori, kahore
ano nga here i wetekia, a i runga i taua
ahua, e kore nga maori e ahei ki te riihi,
mehemea in e pai ana, ia ma te whenua
ano e utu ona whakataimahatanga, ko
nga whenua e kii nei ahau, he whenua, i
herea e te kooti i mua, a e kore e ahei te
riihi, te hoko, hoki aua whenua, hei aha
te hoko, engari te riihi, a me pehea i nga
here, a i te ahua onga ture, arai i nua tu
ahua, he maha nga whenua penei. He
nui noa atu nga take, engari he mea
whakatepe tenei.
4. Ko te whakaaro o nga iwi ki a wha-
karitea.
Poneke.
Akuhata 7, 1893.
Ki Te Honore te Pika,
me nga
Mema Honore ote Paremata o Niu
Tireni: —
I te mea
Pitihana, a kua hurihurihia e ahau nga
ritenga katoa o roto i nga Pire e whai
ake nei: —
1. "'Te Pire whakahaere Rahui whenua
Maori. "
2. '" Te Pire Hoko whakawhiwhi
whenua Maori. "
3. ''Te Pire whakatikatika Reiti
whenua Maori. "
Na i te mea kua kiia e te kawanatanga
ka kokirihia e ratou enei Pire, me etahi
atu mea ririki iho i enei, mo runga i te
tinana, me nga whenua o nga iwi Maori
o Niu Tireni, ki te aroaro ote Paremata,
koia te take i whakaaro ai ahau, i runga
i taku mohio iho, he Maori ahau, n he
tangata no te iwi Maori, a mehemea ki
te tukua e ahau enei mea ki a puta, a ki
te kore ahau e tono ki nga Mema Honore
ote Paremata ki a nekehia atu enei Pire,
e whakarere ana ahau i te mahi e rite
ana hei mahi ma tetahi tangata ote iwi
Maori. Heoi, i te mea kua kiia ake nei
e ahau, be Maori ahau, n he tangata no
te iwi Maori, koia ahau i whakaaro ai. ki
a mahia te mahi, e rite ana ma te
tangata e whai whakaro ana ki ona iwi.
Kahore he tikanga oku i tahuri ai ki
te whakatakitaki, mo ia kupu, mo ia
rarangi o nga Pire kua kiia ake nei, i te
mea kei te mohio katoa koutou Engari te
whakaatu atu, i te mea he tino nunui
rawa o nga mahi e hiahiatia ana hei
mahinga ma aua Pire, koia ahau i ki ai,
e hara tenei i te whakaaro pai mo nga
iwi maori o Nui Tireni, mehemea ki te
meingatia nga Pire nei, ki a puta tonu
hei Ture i tenei tau, i runga i tu whaka-
aro a te kawanatanga ki a peratia, a
mehemea he hiahia to te kawanatanga e tu
nei, ki a pai he mahi mana mo nga iwi
maori, ko te mea tino pai ma ratou, Me
perehi katoa nga pire e mahia ana mo
nga maori ki te reo maori, ka tukutuku
ai ki nga iwi puta noa Nui Tireni, ki a
ahei ai ratou, te whakaputa i a ratou nei
kupu e kite ai ratou, a ki a ahei ai ratou
te tuku Ripoata o ratou whakaaro mo
runga i aua Pire, a tera pea i runga i
tenei, ka ahei pea te kokiri a tera Pare-
mata. Tera pea ka kiia he whakaroa
tenei naku, he tika kei te mohio ahau he
whakaroa, engari e kore tena e taea te
pehea, i te mea kua pa tenei ki tetahi o
nga tino take nunui o tenei whakatu-
puranga, he mea tino tika ki a wha-
kaaetia te inoi a to koutou kai
pitihana.
1. Me perehi nga Pire maori katoa, ki
te reo maori, ka tukutuku ai ki nga iwi
maori puta noa Nui Tireni.
2. Me nuku katoa enei Pire mo tera
tunga ote Paremata.
8. Kia ahei nga maori te hurihuri, u
te Ripoata i a tatou kupu e kite ui
ratou.
Tenei pen e kiia kei te mohio katoa
nga maori ki nga ritenga a te kawana-
tanga mo nga whenua maori, he tika, kei
te mohio, engari e kore e tika te kii, be
mohio tena ki nga kai o roto o aua Pire
(i te mea kei te mohio nga Mema Honore
katoa) ahakoa he aha te kupu e rua
tonu nga taha hei tirohanga atu, i ona
ritenga,
Kei te tino mohio ahau, kei te hapai
ahau i te whakaaro o nga iwi maori i roto
i tenei tono aku.
Na, e atu inoi atu ana to koutou kai
pitihana ki nga Mema Honore katoa ote
Paremata, ki a whakapaua te hohonu-
tanga o koutou whakaaro ki runga i tenei
pitihana, a mehemea e pai koutou ki te
kuranga i ahau, ki a whakaputaina aku
take i penei ai ahau, kei te tino whakaae
ahau.
Hone Heke.
Kai Pitihana.
Raglan,
Akuhata, 4th, 1893.
Kite Etita o Huia Tangata Kotahi.
Hei kona ra mate Atua o te Rangi-
marie koe e whakaora i te ao Kei kawe i
te Taonga kia Tutuki i te Ao amine,
(waiata) Nohomai e tama i roto i te
whare o Tupuna o whitirau e, te whare o
Tangaroa kia nohomai korua ko te
takoto a Rangi, ko Tanetuturu
ko Tanepepeke ko Taneuetika ko
Taneneha ko Tane te waiora, Tanenuia-
rangi, nana i Toko te Rangi i runga nei,
tuke ana Rangi, putake ana Papa, ka
tangi te hau maatao i rarora, he Aoo
marama i, Mei penei ana te riri a Tu
rauanei ko Rangi ko Papa ki ta raua nei
manaha ko Uapohutukawa, ka patua te
Tahi koia moengakino ka patua tetahi
koi a moengatoto. rauano ka he i te riri
Ua tikina ki wahora kia Marereotonga
kia Tuwhakairia e ora ana te Wananga i;
Tenei hoki au kei te kimikimi noa kei te
hahau noa he manawa houmea, te
mota ianei e tama tena nga kiko in au
ka riro ki te kai i una kete kui e hu, Note
mearaia he rakau Tawhito e mauana te
Taitea i waho e tu te Pahiwi, Tena ko
tenei he rakau tupu hou he rakau rea
hou kei maioio kei te Timohea tonu te
Timo a Tarahaia i.
"Me pewhea to tangi e Huia ki te
Utanga mo to waka, " me uta ki te
Pororua hei whaka makawakawa.
Ara! Erua ena reo tangi o te korero,
Tuatahi he Tataku ara he Takiaho,
Tuarua he matakawhiti ara he Tikaro
kupu. E ratou i raro i te kotahitanga
o te ngakau kia ora koutou katoa.
He whakamoemiti.
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Mehemea pea i penatia te whakatakoto
mo a tatou whakahaere i te oranga o
tatou matua, ote hunga Tutu, ote hunga
i te kanohi kei Karipi ara nate kopare
hoki Raukawa i whitingia ai.
Taku wakamoemiti, he ara marama
rawa ta koutou e haere atura, otira na
nga mamae i whakaatu mai, neina te ara,
me penei pea taku whakamarama ake mo
enei kupu aku i kite iho au inga korero o
te pukapuka a Te Awaitaia mo nga naahi
o mua, ana korero hei painga mona me
tona iwi, I pera ano ta Tamihana Te
Rauparaha nei painga. mona mo tona
ma tua me tona iwi, ki taku whakairo iho
hei matangerengere mo te hunga tau
ai tera ahua korero, koai ka mohio e
rite ranei te kotahi o tu ngakau kaore
ranei.
Engari Taku rongo Taurangi hei
kawe i aku kupu ki koatu i a au.
I. E ki ana a Hinenuitepo kamo ki
uta, kamo ki tai, kamo, ki te rua i hara
mai ai koe kamo. Ka mea a Tamanui-
tera whiti mai taku ru Puare
ra, ko to Tupuna koe ko Tamanuitera
whiti whiti mai taku ra.
U. Me Tara ano te Rangi kia pai
ai te haere i te kauati o te ara,
(kei rangi Pouri kei rangi Potango
koutou te manu i runga nei me ana
rotuhau kei tai Tumai a roi kei
taku manu e riri ana i te
hau Tumai aroi ka Tarewara te kakau o
te Hoe e whano ai koe Punganangana
Punganangana ki te whito o te Rangi he
ngana Ariki he ngana taua Ueuenuku
Ueuerangi te turia te kawa Hauauru ko
te hau Tonga ra ko te hau ka haramai ra
ka tinei ka tinei ra kia mate Toki nui te
Toki Toki roa te Toki Toki ta wahie te Toki
ka whanatu au ka hahau i te Takapu o
to rangi ka hinga ka mate hau whaka-
taka, whakataka to hau ki te uru whaka-
taka to hau ki te Tonga kia matikatika i
oti te tara te rangi ka to te aio ka Pona
te hoe, ka paki te ra ka hikoia Takohe
aua te Turipona te hokoi ura te koke i
Nuitireni.
E koutou ! Mehemea, he tino tangata
au e kore toku kanohi e hoki ki muri, e
penei ki te whakahengia
kupu ta te ranga tira ka hoki to
ki taku ahua me nga Takoha e takoto nei
i te motu, kaore e oti te mahi. Erangi no
te mea kua katoa koutou rangatira kei
kona ka pai kawea ki a tae ki te Urunga-
tapu. na to koutou hoa.
Wirihana Tikapa Te Aooterangi.
Haroto,
Hepetema 7th, 1893.
Kia Huia Tangata Kotahi, o manu
tena koe henui te whaka mi haru oto ku
hine ngaro mo enei Painga e tukua mai
nei e koe kia matou Heoi katahi tatou
tenei iwi te iwi maori ka mohio he mea
Pai tenei aru, te whangai i tatau manu
hei tiki ata inga mea ngaro e kore nei
tatou e mohio kaore huki he Painga
kinga tangata kihai nei ano i mohio kite
nei manu he mea Pai ia kinga tangata
kua mohio kinga ritenga e tukua mai
ana e te manu be nui atu te Pai. Heoi
na, maau e tuku atu enei kupu ruarua
kiu kite nga Pito ewha ote. ao ka
tuhia kite wharangi tua rua ote Pepa
He wahine maori tona ingoa ko Harata
Tanirau, ote ha roto 27 Akuata, 1893.
E hoa ma tu tata taua wahine kamate
runga i tona ngakau Pouri kita ana
taane note ki anga a tona taane kia
mahue raua katahi taua wahine kahaere
kite whakamomori no tea te kau onga
Haora ote po i haere ai kite whakama
moni note iwa onga haora ote ata kaki
tea i roto ite tahi whare Purapura taewa
ekopeeke ana kihai i mate mau ria mai
ana kite kainga Heoi kei te ora ia inaia
nei kua pai tona ngakau e ngari kihai
hoki tona taane i hoki mai kia ia mahue
tonu utu inaianei kote Raroa te ingoa ote
taane. Heoi ano na
Paora Rokino.
Tahoraiti,
Mei 5th, 1893.
Kia Etita o Huia Tangata Kotahi,
ehoa tena koe me to manu e tangi nei e
rongo nei nga iwi katoa onga motu erua
i te tungi Huia Tangata Kotahi kia ora
a mate atua korua ko to manu e tiaki.
Parewanui,
Aperira 17th, 1893.
Kia Huia Tangata Kotahi. Ehoa e
Tinei Tangata Tauhou K tenei manuhiri
Tauhou. K tenei manu Tangi pai Tau
hou, i rongo noa ahau ia kue e Tangi anu
i tenei tangi nui monga motu e rua mote
to Tangi huia te Tangata kia kotahi huia
te Tiriti ki Waitangi kia kotahi heoi E
hoa e te ei manu Tangi pai e hia hia aua.
ma mai e koe te utu mau mo to haerenga
mai ki te maiowha mai ki au he mea
rongo noa naku heoi ano aku powhiri
mohau mate atua koe e tiaki hei marama
mou ki mua ote iwi he oi ano Taku mihi
mau e tuku mui te Nupepa kotahi mete
whakaatu mai ite moni.
Heoi ano
Na Kuku Karaitianga.
Te Karoa.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
tau—
£ s d
Urupeni Puhara.... 100
Te Whatu Renata.... 100
Iraia Kararia... 100
Te Aho..... 100
Rapihana Puhara... 100
Raihana Puhara.... 100
Raihania..... 100
Wi Pikai.... 100
Arapata Hunuku... 100
R. Hapu..... 100
PANUI HOIHO NGARO.
He hoiho Pane, he whero pouri he rahopoka,
he ma roroa te rae kaore he Parani, kite ki te
te tangata me whakatu mai kia au ka hoatu e
au te Pauna kia ia
ROPOAMA HUARERE
Onepu Te Aute.
PANUI.
W. HAIMONA, tangata ote whare
mahi kate, Wakena, Hehitingi, kei au e takoto
ana te tini, paki me era raua e pirangitia ana
e te tangata, mehemea ka pakaru o koutou
paki, haeremai homai kia mahia, ina ano hoki
nga Wakena Wuru, kei to koutou hoa kei a
W. HAIMONA, HEHITINGI.
PORONOTII (BRONTE).
He Tariana momo Purei, he taina no
Nerihana ( Nelson) totahi hoiho tere kite purei
o Akarana, kote utu e £3 10s mote uha kotahi,
me kawe mui a koutou uha momo purei, kia
puta ai he Kuao purei ma koutou, nga uha
papai hoki mote haereere, kite kore e hapu me
kawe mai ano i tetahi tau, ko taua utu ano kite
aitua te uha, kite mute i roto ite patiki, kaore
he ritenga he Aitua, kite mate te Kuao ka pera
ano, he pai rawa atu te patiki, hei tunga mo
nga uha, ka pai rawa te tiaki i nga uha, me
kawe mai a koutou in koutou, uha, kite Paki-
paki nei ka
MOHI ATAHIKOIA,
Pakipaki.
PANUI.
TARIANA.
E hoa ma whakamuta te mau ia koutou uha
ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei
Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo
koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te
Tariana ote Makarini, ko tona papa ko
koparanga kirihi KO tona koka he tama-
iti na Kiri tione Tariana a Henare Rata,
kei warewor koutou ki to koutou hoa
ko nga tangata e hiahia ana me mau
mui e ratou wha, kite kore me tuhi puka-
puka mai maku e tiki atu, kote utu mote
wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni
£2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3.
Na to koutou hoa
NA TE WHATU RENATA,
PATANGATA
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa oto iwi Maori. E tioho
maira i Aoteaaroa mete Waipounama.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata
Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga tako
e mau i raro iho nei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori
i raro ite kotahitanga o te Tiriti o
Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i
nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era
atu tangata e hua ina nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga,
menga tangata mate, mera atu korero e
tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga
korero whaka kino ingoa mote tahi
tangata. He mea tino kino hoki tena
kinga Perehi katoa ite ao.
4. Me whakaaro nga iwi onga motu
nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara
kia rite te whakaro kite ngaki oranga
kia whai kaha ad nga kaimahi o tenei
Nupepa.
S. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana
inaianei Ho reira ka whakarohia ki tenei
e rua putanga ite marama ki te tangata
e tono ana, kia tukua atu te Nupepa kia
ia.
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te
tangata e tuku mai ana ite Pauna mote
Nupepa ite tan. Ko tenei moni he moni
iti rawa ara te paana kotahi inga moni e
ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu
ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-
pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.
Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka-
atu hoki kia tatou inga mahi o to tatou
kotahitanga.
\_\_ 8. Kia marama te tuhi mai ate tangata "
i tona ingoa mete ingoa ote kainga
mete Poutapeta hei tukunga atu ite
Nupepa.
9. Me taiki te tangata i tana Nupepa
Kana e rukea noatia ko to tatou kuare
hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro atu i tetahi tangata ngaro
atu.
PANUI.
REREWE WHARE KAI,
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio He
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa
kia.
HONE TEERA.,
. Rangatira o tenei-whare.
J. MAKITEI.
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA, TAKUTA.
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA.
E whakaae tuturu aua ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
te whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI
HEHITINGI.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te uta haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa,
Maori, Hehiting.
PANUI.
HEHITINGI TOA..
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA
Huka iti te utu Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Hopi iti te utu hoa Toa
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu • te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti to utu PARAIHA
Pararau iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu katoa mo te moni iti
Haere mai kin tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUITANGA.
Whare rongoa i muri ake o te Teihana
o te Reriwe.
• Ko Hohepa Paana, he Takuta, kaa
whakapuare tetahi wharo Rongoa ki
Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana
ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai-
tia i reira. Hei tohu mo tona pai, kei a
ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi ata
tangata, kaua hei poari, me haere mai
ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora.
Te piwa te ngau paku, niho tanga, me
era atu mate ka ora i ana rongoa.
Kaore he rongoa pena i etahi atu takata.
Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia.
Ko nga mea e pangia ana e te mate me
haere kia ia a ka ora ratou.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
KANUITANGA TENEI KI A.
Moho ai koutou kua whakatuherata e
au takuwhare Puta e tata ana kite
whare Tiata Hekitingi. Me haere ma
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te ata i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI KI NGA MAORI.
HAERAMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia
TEOTI RANA., HEITINGI,
Whare ite to utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
AREKA TUARI.
E hoa ma kei au te Whare iti te ata
haere mahi Homai ta koutou. Ota kia
mahia e kahu pai mo koutou, kei au
nga mea katoa e piritianga ana e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai
o te
HOTERA O KARATANA. HEHITINGI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rogoa e mutu wawe ai te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e omutu wawe, hohere
ai nga namae o Te Rumatiki mate pera
ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga
ranei a te katipo a te aha ata ranei. Ara
mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. He whakamohiotanga
tenei mo te whaka-maeinga o tenei
Rongoa. Ukura tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata
mate te tingata mate te tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
Waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W. J. TAEAMANA, HEHITINGI.
KOREROTIA TENEI.
• Mehemea ka kino te haere o te wati mauria
mai kia A. MAKAKINITERA e mahi nei i te
whare i te taha o te Tari o te Huia, Nupepa
Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka
toru nei to kau tau e mahi ana i tenei mahi
Wati Meke, mahi Riingi Poroti me era atu
mahi ko nga mea e mahia ana e kore e kore te
pai, he iti noa hoki te utu, kei a A. MaKakinitera
ngu Wati, karaka pounamu pai me era tini
mea atu. Mohiti Kanohi, puru aha atu ku
nga karaihe tonu e pai ana mo nga konohi he
iti rawa te utu o nga mea katoa haere mai
Haeremai tirohia koutou te whare o
A, MAKAINITERA,
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORl,
REREWE TIRITI.
HAMUERA HEMI.
E hoa ma kaa hokona e au te mahi.
Hu meka a kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou.
PANUI.
NO WHITAKA.
Me una hoa te toa pai ki te tango pukupuku
Nupepa tuhituhi, Pene koriana me
era mea atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA u he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA,
" i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HEHITINGI, HAKU PEI NUI TITENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a be
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA,
i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI HEPETEMA 16, 1893.