|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 1. 08 February 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
NAMA 1, PEPUARE 8, 1893.
HUIA TANGATA KOTAHI.
HE perehi tenei mo nga iwi Maori, katoa,
o Aotearoa, mete Waipounamu, kua hua
ina, tono ingoa i konei, ko Huia Tangata
Kotahi, hei ritenga ia mote Perehi, e hui
hui ai, tatou, kite whakaro, kotahi, ko ia, i
huaina ai, tona ingoa, ko Huia. Note mea
mo tatou katoa, tenei taonga, hei kawe atu,
io tatou mamaetanga, kinga wahi katoa, o
Aotearoa, mete Waipounamu, mera atu,
moutere ote moana, a, hei whakaatu hoki,
kia tatou, inga rongo korero, ote ao, me nga
korero, oto tatou Paremata, mea akenei tu,
ma tenei pea, ka mohio tia ai, te tua-kana,
tanga, o tatou, mete whanaunga tanga, i runga
ito tatou, kotahi tanga, e whaka harea, nei
kia oti.
Tenei ahau te whaka-tauki, to koutou
tipuna, ka maranga, kai-runga. Koia ra
tenei, enga iwi, enga Rangatira, enga hapu
te iti mate rahi te wahine, mete tamaiti, te
pani, mete pouaru te kopa, mete matapo,
tena ra koutou. I te ware ware ahau, io
koutou tirohanga, meo koutou, whakaro.
Note tiwera wera, o te tangi, mete aue tanga
nui e whaka, wairua ana, i raro rawa ite
hohonu, o te Whenua, a, mete mea i oto
inga kapua, pouri, ote whanui tanga, i runga
ite takiwa. Na reira, maranga ake nei, ki
runga ano mete mea, he tinana, tangata, he
reo tangata, e mea ana.
Huia e, huia tangata kotahi. Toroa e,
toroa whakapai tangata. Koia hoki ete ihu,
ete kie, e waenga, kia rite rite Pehia.
Te whanaunga ote tangata, i mua kote wae
wae, nate aroha, e toko ake ana i roto. To
tatou whanaunga ina ia nei, koto tatou
nupepa. Te hoa i tawhiti, kua tata, te aroha,
kua noho tahi mihi atu, mihi mai/
Ehoa ma, e noho maira inga pito, e wha
ote Ika, ato, koutou tipuna, a Maui.
Karangatia te manuhiri, kia peka, kite
kainga Horahia mai o koutou, taonga o mua
Wetekia nga putea ote mohiotanga utaina
-mai, ki runga kito koutou, Manu, hei, kawe
atu mana kinga hau e wha, ite tahi pito, ote
ao, whawhe noa, ite tahi pito.
I tupu mai te mana mete kotahi tanga, io
tatou tupuna, mete karanga kite manuhiri,
waihoki karangatia te manuhiri tuarangi kia
peka kite kainga whangaia mai ahau, kite
korero nui menga korero iti te mate
mate ora.
He tikanga nui tenei ma tatou i roto ito
tatou kotahitanga kia whiwhi tatou ite
nupepa, hei whakatu hei whaka marama,
inga tikanga, i roto ito tatou, kotahitanga.
Hei whaka marama hoki inga mea, e awanga
wanga tia ana ete ngakau. Inga-wa e
whakaaro-aro, noaana, te ngakau i roto ite
pouri, kinga rongo taruangi, e puta maiana
i raro ite ra. E rite ana tenei e hoa ma kite
Kanohi. Notemea matenei, ka kite a itatou
inga mahi e mahia ana ia wahi ia wahi o
Aotearoa, mete Waipounamu, mera atu wahi
o te ao. E rite-ana tenei, kite taringa, note
mea karongo tatou inga; korero o tawhiti.
E rite ana, tenei kite arero, notemea ma tena
ka taea ai te korero nga mahi pai menga
mahi kino, e meinga nei kite tangata raua
kote whenua. E rite ana tenei kinga ringa
ringa ma tena ka taea ai te whawha nga mea
e tupu ai e whai kaha ai te tinana. E rite
ana tenei kite roro kite manawa, notemea
matena e puta mai ai te whakaro nui, mete
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
matauranga te pai, mete kino, te mate
mate ora.
E hoa ma, haere mai, mahia tenei mahi,
tau tokona tenei taonga ite mea, e tumu ana
te tai. E whaka ea ana ano nga tahuna, ki
runga kua oti ona tikanga te whaka marama
i runga akenei ko Huia hei kanohi, hei reo,
hei karere, mo tatou i runga ito tatou kota-
hitanga. Kite kore tenei taonga, e tau-toko-
na e tatou, e kore hoki tatou, e mahio kinga
mahi oto tatou, Paremata meto tatou,
kotahitanga mera atu tikanga, epa ana kia
tatou, e ahu mai ana, i waho ote kotahitanga,
Keite mohia tatou kite nui o tenei taonga
ate nupepa, e mahia mai nei enga iwi nunui
o te oa. Ehoa, ma, note kotahitanga, tenei
taonga, kia kaha kito tkotou, taonga kia tupu
kite nui, kite ora, kia kaha, kia ua ua, ara
kia nekeatu, inga kaha, kua mahia ete iwi
Maori kia tatou nupepa o muame a tatou
whaka-kotahi-tanga, o era wa, tua hori.
Keite Pipi ano to koutou, manu inaianei,
kahore ano kia whai kaha noa. Otira nate
reo o te aue, karoa, ano, kote haruru tai
moana e puaha nei, i runga inga toka e uhia
ana ete tai. Te ai he mutunga te ai he aha.
No reira to koutou manu i whaka mata-
matau ai kite rerere i tenei wa, ara hei
whaka marara i ona parirau kia pakari
monga rongo tua rangi o tawhiti, menga
wawata ate ngakau pouri e taka-tunei i rota
ite hinengaro, ite ao, ite pa.
Heoi, e hoa ma, nga mea, i whakarohia,
hei whakaputa, inga; tino kupu o te tima-
tanga oto tatou nupepa. Ma koutou te*
tikanga kite tuku mai, i o kouto,. whakaro
kia whakaturia, kitena-wahi, ki tena wahi.
Tena ano ka tukua nga korero o to tatou
Paremata i tenei tau. Mete whaka rapopoto
tanga onga korero, ina oti ito tatou Pare-
mata mea ake nei, tu, kite Waipatu, menga
raru raru tanga, i tupu mai i mua atu ite
Tiriti o Waitangi, menga mahinga ture o
muri mai ite Tiriti, etaimaha nei, ki runga
ia tatou.
E hoa ma i tupu mai to tatou Nupepa i runga ite
aroha mete kotahitanga he mea i ahu mai i roto ite
pouritanga. Ko te wa mutunga pea tenei onga iwi
Maori te rapu ite ora mote tangata mete whenua ina
kore tenei kotahitanga e rite He hanga whakaroha
mehe mea kahu atu to tatou titiro kinga wa e ahu
mai ana i mua io tatou aroaro. No te mea e mohiotia
nuitiana keite heke haere te iwi Maori.
Tena kite rite te whakaro kite mahi ito tatou
kotahitanga kia oti hei whakahaere io tatou toenga
whenua hei whakahaere mo te noho kia pai nga
kainga mete whaka tupu rawa a tena o tatou uri e
whiwhi ki te painga i muri ia tatou a he
mea tino nui ano hoki to tatou Nupepa moto tatou
kotahitanga i raro ite ohaki ao tatou matua i tikanga
tia ai tatou i muri ia ratou
"Waihoki, ete iwi inga ra o koutou tupuna e ora ana
e toi, tuna, te tang ata mete whenua mete ki Koia
ano tenei to ratou pumanawa, e rite ai te kaha kitote
kaha, tikanga, e oti ai te mahi. E tai tuai, te hoa tau
whainga meng a tikanga he, waihoki, he putanga, he
morehu tanga mai tatou no roto i taua pumana-
watanga o ratou. Koia tatou i tikanga tia ai
kia mohio, kinga mamae otenei wa ia tatou nei.
Waihoki inga ra, o koutou, matua ara ite tau, oto
tatou Ariki 1840, ia koutou e tai tamariki ana.
Menga mea o koutou, e ngote ana ite u menga mea o
koutou, ite kopu, o koutou whaea. Koto ratou
Pumanawa ano, tenei i whiti ai te ra ki Nui tireni.
ara he whaka arohanga kia koutou, ia ratou e hiki
hiki ana ia koutou, e ngote ana, ite u, i aua ra.
I runga ra ite hiahia, kua tae kinga Ranga tira tanga
ote oa. Kia Puremu tia, te one one o koutou tupuna, iho
rano meto ratou mana. Koia ra, tenei kote ohaki, ao
koutou matua kua whaka arahia, tatatia akenei i tera
tau, ki Waitangi, ite 14 onga ra o Aperira 1892 tuarua
it e Waipatu ite 14 onga ra o Hune, i taua tau ano, ara
te Tiriti o Waitangi.
Ehoa ma eha ra hokira, tatou ite mea kihai i whaka
akona paitia eo tatou, matua, motenei ara te kotahi
tanga, mete whakaro nui, te rite mete kaha a ekore
hoki e mahue, te ahua onga, matua, ia tatou, te kai
ote po he moe, te kai ote ao, ite wa otera e whiti ana,
he mahi te hua ote mauri mataara tonu he kai he ora.
No reira, e hoa ma, me tatari, tatou kia wai hei hapai
ake ia tatou, i roto ite poka ote pouri tanga a kote aha
kei te ngaro keite toe ranei te rapu, i roto inga, huarahi
ote Inoi e inoi tia nei e te hunga mate, a kahia nga tau
e inoi ana nga tekau, tau ranei, e rapu ana.
No reira keia tatou nei ano te ohaki ao tatou matua
ara te Tiriti o Waitanga. Keia tatou nei ano te
rarangi 71 ote ture nui, mo nui tireni,, ote tau 1852;
Keia tatou nei ano te kaha, mete mana, e mahia ai i
runga ite Kotahitanga otatou, onga iwi maori o
Aotearoa mete Waipounamu. Note mea kua maha nga
a ra i rara ai otaou, Whakaro i runga ite tuatea ote
moana menga tau i ngaki ai tatou ite one one, a pae
mai ano nga taru, ko runga ia tatou, a. Kaore hoki,
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
he tikanga itoe, ia tatou i roto i era putanga ke tanga,
i rara ai otatou, Whakaro, i pae ai Kite Akau.
Kotenei e te iwi, kua tauheke, te haere, ote ra mete
hiahia, ote hinengaro, mete hia moe ite Kamio, Haere
mai mahia tenei mahi, itemea, e tuana, tera. Etakatu
ana ano te hinengaro mete Wairua, i roto. Kaore
anohoki he mea tanga mai e, katahi tatou ka mate, na
tenei, tikanga ina kohi ra; keite moana tonu ta-tou e
kauana, a e whatata ana, te paremo. No reira to
koutou manu i me a tonu ai, huia huia huia tangata
kotahi Toroa Toroa toroa whakapai tangata. Korawa
hoki, i hono, tonu ai, te tangi mete aue.
Ehoa ma enga iwi, o Aoteroa mete Waipounamu, he
mea marama noa tenei, ara to tatou tikanga. Kaore
rawa he mea, e Whaka he ai, te ao, kia tatou motenei,
he mea hoki, motatou ano. Ehara ite tikanga Wha-
kaputa ke, ma tatou i runga ite meiha o te ruri kua oti
noatu ina tika atu tatou na runga ite Katahitanga, i raro
ite Tiriti o Waitangi mete rarangi 71. ote ture nui mo Nui
Tireni. Ehara to tatou, Kotahi-tanga ite mea hei
arahi ano, ia tatou kinga huarahi kua, ngakia nei,
enga matau-ranga, menga Whakaro o tena iwi o tena
iwi inga ra kua hori. Engari mo tenei e mohio tia
nei, e tatou ano. Keite heke haere, to tatou-tipu, mea
tatou, tamariki mete, toenga iti, ote matua, one one
e mau nei kia koutou, kia riro ma koutou ano, e
Whakahaere a koutou, kainga kia pai meo koutou toenga
a whenuo.
Ehoa ma, mea akenei, ka rangona, e hia ranei rau,
mano. Eka, kua hokona, ete Kawanatanga, mana
inga maori, i roto, inga marama, kotahi tekau, timiata
mai ite ra i tuai, to koutou Paremata, ki te Waipatu
Ahuriri a ekore pea e rangona, e hia ranei,
itekau mano eka kua hokona hei utu, monga.
Keehi, menga Roia, i roto, ing a Kooti Whenua maori,
i roto, i taua tekau marama Kua Whakahua, tia
akenei. He iti noa ranei, nga Kooti Whenua, ite tu
i roto i aua marama, a tokohia ng a Roia, kei roto, i
aua Kooti Whenua, e Whakohaere ana, onga Kooti, e
tu mainei, i Aoteroa mete Waipounanu, a kia hia nga
Po-aka, e hokona hei utu mote Roia ktahi, ite ra
Nga Kete Parareka ranei Paukena ranei mote keehi
ite ra Kotahi.
No reira e hoa ma kaore ite ngaro ia koutou to
koutou, ahua mea koutou tamariki ina tutaki kinga ra
e ahu mai ana i mua ite aroaro. No reira te ahei ai
te panei atu e manga wa e, ahu mai ana i mua e
whakatu te pono ote hamumu ato koutou manu. E
meara kua tauheke te haere ate ra kite rua. Me tenei
hoki keite moana koutou e-kauana a e whatata ana te
paremo. No reira e kore e roa e huri huri ana o
koutou. Whakaro kite nei tikanga e whaka-huanei to
koutou manu i runga ite huarahi poto. Kia
huia nga iwi kotoa kia kotahi te haere
mete whakaro onga iwi maori, o Aotea-roa
mete waipounamu. Koa koutou mahi pakeha, e puta
nei nga painga, kia koutou, akeano, kaua e waiho hei
wehewehe ia koutou, haere mai mahia, tenei mahi
tahia te papa, kia oti akona te ki, korero tia te mate
mete ora, huia mai nga iwi, te whakaronui mete
matauranga, te iti mete rahi. Tauherea kia kotahi
kaua e amuamu tia to koutou tikanga mahia tonu tia
i runga ite pono mete aroha iti rawaake to koutou
tikanga he tapiki wewete ite awatea ka reka te
taringa, kite whakarongo, mehe-mea hoki nate aroha
noa te nei i hura kia koutou. Kaore anohoki, etaea
te whakahe, kei whakaro tatou kite miu ote Rakau,
he mea iti noa te huhu nana i Momi tona teteretanga;
a kore ake tona tetere, mete Matomato-tanga, ona ran,
Waihoki Mete kaipuke e akina nei enga ngaru ote
Moana Menga tuatea nuinui, he iti noa te kohao e
pehia ai tona mui kite papa ote Moana, a ngaro iho,
Heoi te mea hei Whakaro Matatou kote aue tanga,
Ote iti mete rahi, ote Wahine mete tamaiti te Puni mete
Pouaru. te kopa mete Matapo, kua paku nei, ki.
tawhiti ki nga Matauranga ote ao ara kota-tatou titiro
tenei, he tuakana tatou he teina, whakatopu tia kia
kotaki, he Maori no Nui tireni.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote iwi Maori, E noho maira i
Aotearoa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi Nupepa
te whaka tuturu nga take e mau i raro ihonei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori i raro ite
kotakitangata o te tiriti o Waitangi. E tu ke ana
tenei Nupepa inga mana Kawanata-nga Pakeha, me
era atu tangata e hua ina nei he Pakeha
2. E taia ana nga korero o nga hui ina tukua mai.
Menga rongo korero, menga whanautanga tamariki
marenatanga, menga tangata mate, mera atu korero
e tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi, nga korero whaka-
kino ingoa. Mote tahi tangata. He mea tino kino
hoki tena kinga Perehi katoa ite ao.
4. Me whakaaro nga iwi onga motu nei kite oranga
mo tenei Nupepa, Ara kia rite te whakaro kite nga,
ki oranga kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei
Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana inaianei. Ko
reira ka whakarohia ki tenei. E rua putanga ite
marama kite tangata e tonoana, kia tukua atu te
Nupepa kia ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupapa, ite tau, Kotahi
Pauna. Ka tukua tonutia kite tangata e tuku mai
ana ite Pauna mote Nupepa ite tau. Ko tenei moni
he moni iti rawa ara te pauna kotaki inga moni e
ruke ruke-a noa tiaana e te tangata ite tau kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi ia,
wahi o Aotearoa mete Waipounamu ki te awhina ito
tatou Nupepa. Hei Reo hei taringa mo tatou hei
whakaatu hoki kia tatou inga mah o to tatou
kotahitanga.
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
9. Kia marama te tuhi mai ate tangata i tona ingoa
mete ingoa ote kainga mete Poutapeta hei tukunga
atu ite Nupepa.
9. Me tiaki te tangata. i tana Nupepa. Kaua e
rukea noatia ko to tatou kuare hoki tenei ki a tatou
Nupepa ka mutu te korero ka riro atu ite tahi tangata
ngaro atu. -
PUREI HOIHO KARAITIATI 4
PEPUERE 189
HONOPII HANIKAPU; 1: Maero me te Keata,
Dora, 8-7,.,... 1
Beau Nash, 10-3.,.. 2
Warrington, 9-9,.,... 3
Taima e, 2 miniti 25 tekena. Tiwitene, Ł7 8s Ł6 7s.
MIRA PARKA PERETI.
Strowan, 7-5.......,. 1
Persuasion, 7-4..... 2
Response, 6-3-...... 3
Taima, 1 miniti e 61/4 tekena. Tiwitene, Ł2 3s, Ł2 1s
HANIKAPU 1 Maero me te hawhe.
Lanceston, 8-3....... 1
Wyven, 6-7..:..,.. 2
Awarua Rose, 7... • • 3
Taima, 2 miniti 40 tekena. Tiwitene, Ł2 18s 6d", - me
Ł3 3s.
PUREI HOKO.
Juveno, 6-13........ 1
Emperor, 7-7.,...... 2
Rosehill, 7-8.....,.:. 3
Taima, 1 miniti 17˝ tekena. Tiwitene, Ł8 1s, me
Ł12 18s.
KEREWANA PERETI.
Heather Bell, 7-10.... 1
Lady Zetland, 7-12..... 2;
Vogengang, 8-9...... 3
Taima,. 1 miniti 28˝ tekene Tiwitene, Ł5 13; me
Ł3 18s.
INAWARA TEKI; 1 maero.
Dunoon, 7st....... 1
Melusina.......... 2
Gunair..;....... 3
Taima, 1 miniti, 45˝, Tekene. Tiwitene, Ł8 19s me
Ł6 16s,
POHI TEKI; 1 Maero.
Cajolery 8-6 1, e ono atu hoki i oma. Taima, 1
miniti 44˝ tekene. Tiwitene Ł2 16s.
HERARA NUPEPA.
He rongo korero..
Tera te tahi wahine.
No Atareria, note 20 onga; ra o Oketopa, kua hori
nei, ka haere atu taua wahine ki runga ki tona
moenga, a hemo tonu iho taua wahine, ki runga itona
moenga a tae roa kite 31 onga ra ka ora. ake ano a
note 17 onga ra o Noema, ka hemo ano taua wahine, a
tae noa-kite 24 onga ra. Ka ora ake ano, note 12
onga ra Hanuere, ka hemo ano. I tenei ka whakaro,
nga tangata kua kore e orake ano, katahi ka whaka
matau ria: te mahi ite waewae kite kekitiriki. I te
hoatu tanga tuatahi e toru meneti i to muri iho e ono
meneti. Ko tenei anake tona rongoa i hoki akeai
ano tona Wairua, I tona oranga ake, ka mea ia rongo
tonu ai aia i nga mahi emahia ana kiaia. Kote Kupu
Whaka-mutunga mai, o taua korero nei i pangia
taua wahine, ete mate wahine i mua atu o tona
hemonga..
WHAKAAETANGA KIA WEHE RAUA.
E penei ana tenei korero. E noho ana te tangata
ra raua, ko tana wahine engari ko ta raua noho kaore
i pai ko te wahine ra e pirangitia ana e tetahi tangata
ke, ka maharahara te Tane a te wahine ra, kei te
pirangi te tangata ra ki tana wahine, ka mea atu
maku e hoko taku wahine kia koe mo te moni e toru
te kau pauna ka whakaae te tangata ra, kautua te
moni e toru te kau pauna ka marena raua ko te wahine
i hokona mai ra e ia, ka marena ano hoki te Tane nana
ra i hoko atu tana wahine ki tetahi wahine ke, ka
rongo nga pirihi mana i tenei mahi ka whakawatia te
tangata i hoko i tana wahine me te wahine, i hokona
atu ra whakataua aha e Tiati Karani ma ratou ano e
whakariterite kaore ia e kaha i runga i te ahua i
mahia ano tetahi pukapuka whakariterite ara
whakaaetanga a ratou i mua i to raua marenatanga.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rongoa e mutu wawe ai te mamae onga
mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe,, hohore ai nga mamae o Te
Rumatiki mate pera ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki, Takoki. Te ataunga ranei a te katino a te
aha atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. • Ho whakamohiotanga tenei mo te whaka-
maeinga o tenei Rongoa. Ukuia tenei aira me te miri; kaua
ranei e miria ka te ahua o te tangata mate te tikgata mate, te
tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amerika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo waho
o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
TAEAMANA ME POROTI
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
TE WHAKAMUTUNGA OTE AO.
(I tangohia I Roto i te Korimako. )
KotePakita (Rev. M. Baxter) he minita note hahi o
Ingarangi, i kauwhau inga whai korero poropiti-tanga
e toru ite whare e karangatia ana, kote whare ote
Tumanako-tanga i Rewapuru, Liverpool, kamea kote ra
whaka mutunga o tenei wa ote oranga ka puta mai ite
o Karaka ite Taite ite 11 onga ra o Aperira, ite tau
1901. Ki maiana ia koia kua kite ite ra whaka mutunga
otira nohea e whakapono, te iwi ki ana korero motana
kitenga ite ru whaka-mutunga i aia e korero ana ka
kata nga tangata whakarongo, Ka mea ia konga
tangata o tenei whakapapa-ranga e kore e whakapono
he matakite tenei nana otira e ai tana, mate taima e
ahu mai ana e whaka atu kia ratou te pono o ana
korero, e ngari ki mua o tenei ka wehea a I ngarangi i
runga inga mahi o te ture wehe rawa atu pea i Airana
a Inia menga koroni. Mea ake ano ka tae a ingarangi
kinga wai hohonu ote raru ko reira ka uru a ingarangi
he wahi note rangatira-tanga hui-hui tua ngahura?.
Ko Naporia kawhiwhi ite ingoa mete mana ote
Anatikaraiti, Tera ia e era i mua tata ote tau 1892 ote
tau 1993 ranei e waru e iwa ranei ngatau ki mua ote
whakamutunga o tenei whakapapa-ranga, I na ka tu
a Naporia hei Anatikaraiti. Ki taua o tena ka tu ia
hei kingi tuatahi mo hiria monga tau e rua e toru
ranei ki mua ote whakaranga ote runanga o Naporia
ki runga ia Parani Me Oropi Tenapea ko Ruhiana
Ponipata te Katinara o naia nei, koia tonu pea ka tu
hei Anatikaraiti, tena e kitea te pakanga nui
whakaharahara a Parani raua ko Tiamani, ka
riro a Tiamani ia parani te tukituki a kaia
rawatia atu nga Tiamani ki tera taha ote awa
e karangatia nei kote Raina, ko nga porowini e
karanga tia ana ko Rakamapaka Peretiama Menga
Porowini, Puruhana Raina, ka tuhonoa kia Parani, ko
reira ka tu a Parani hei kai arataki nui mote rangatira
tanga hui-hui tua ngahuru a tena a Ingarangi
ka ahua pononga kia Parani. Ehara ite hanga te
hono pouri mo ingarangi. Mehemea ka mahara ano
tatou ki tenei whakatauki, E rangi rangi ano te tangata
kai piwihi kotahi o ingarangi inga tangata kai-ngarara,
tokotoru o wiwi, ka kata nga tangata whakarongo i
konei, I te pakanga a Parani raua ko Tiamani tekau,
noa atu nga mano tangata atahua o aua whenua ihinga
ite parekura he tokomaha nga taitamariki i ingarangi,
kaore he tao i hapainga e o ratou ringa-ringa Kati
ano kote pene tuhi-tuhi kote rakau takaro patu-pooro,
Inga tau kua tutata nei ka hapainga e ratou, te pu mete
hoari a ka hongi ano ratou ite piro ote paura, kakata
ano i konei nga kai whakaronga. Ko nga tai
tamariki tane menga tai ta-mahine e noho nei i tona
aroaro inga tau kotahi tekau ka mate ite mahi ote
pakanga menga tangata hoki kua kaumatua tia eke.
Engari konga tangata kua tae kite rima kite ono
ranei tekau-tau', Kaore he aha kia ratou note mea e kore
a ratou tau e neke otu pea ite kotahi atu tekau tau, ara-
kite tikanga ote oranga ote tangata kaore hoki ratou e
whakaro e ora tonu ratou tae noa kite wa e oti ai tenei
poropiti-tanga, otira kinga tat tamariki e hara ite
hanga te rereke tanga mo ratou note mea e kore ratou.
e ora i tenei ao monga tau e wha e rima ranei tekau;
note mea kati ano nga tau e toe ana e kore e neke ake
ite kotahi te kau tau. He tokomaha o ratou ka uru
kite ringihanga o te toto mea akenei ka puta mai. I
poropititia ano eia ka tu te pakanga nui whaka-hara
hara, penei ka whakaemia nga tangata ote ao katoa ki
taua whawhai ka timata mai ia Oketopa ite tau 1896,
tae rawa atu kia Akuhata 1897. Koreira ka puta mai
nga tau e toru mete hawhe ote aue tanga whaka matau
tau ranga ara kote wa whakatoi ate Anatikaraiti o
muri rawa. I mea anoia he miriona he miriona o nga
karaitiana ka whakamatea ka poroa nga kaki notemea
e kore ratou e whakaae kia karakia e kore ratou e
koropiko ki taua-Anati Karaiti ki tona whakapakoko-
ranei korerotia mai ana hoki e te kaikauhau ko Maehe
tea noa ki nga ra o Oketopa, 1896, e kake ai i te ao tae •
rawa ki te rangi nga karaitiana mata ara 144, 00 ko te
hekenga o te karaiti ki te whakangaro ia anatikaraiti- i
te pakanga kia makerona, ki te timata hoki nga tau
1000 ote Hari i te 11 o nga ra o Aperira i te tau 1901
ko tenei kauwhau he mea whakamarama ki nga tuhinga
o nga ahua taringapihi me nga kararehe hei
whakaahua i nga pukenga e kerero tia ana ite puka-
puka o Raniera me te whakakitenga, ano ka mutu enei
koreo ka tautapa taua kai kauhau i nga minita me nga
tangata whakarongo ano hoki kia whakina e ratou nga
he o ana putake korero mehemea & kitea
ana e ratou nga he. A ka mea ia mehemea e hiahia
ana nga kaiwhakarongo kia mohio. Ki enei mea me
tango eratou nga mohiti kanohi o Raniera nga karaihe
ata whakakitenga me nga koata o Ihaia raua ko Ehekiere.
PANUI
KOREROTIA TENEI.
Mehemea ka kino te haere o te. wati mauria mai kia A.
MAKAKINITERA e mahi nei i te whare i te-taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka toru.
nei te kau tau e mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Kiingi Poroti me era atu mahi ko nga mea e mahia ana e kore
e kore te pai he iti noa hoki te utu, kei a A. MaKakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era tini mea atu. Mohiti.
kanohi, pura aha atu ko nga karaihe tonu e pai ana mo nga
konohi he iti rawa te utu o nga mea katou haere mai:
Haeremai tirohia koutou te whare o
A. MAKAKINITERA,
I te taha o te Tari o
TE HUIA NUPEPA MAORI, REREWE TIRITI.
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUI KI NGA MAORI.
HAEREMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou, tangohia. He Tera he Paraire mo
koutou me a koutou Tamariki, Wahine. Hanihi moo
koutou Paki ia
TEOTI RANA HEITINGI,
Whare ite te utu Haki Pei rawahi mai i te
HOTERA o KARATANA.
PANUI KI NGA MAORL
AREKA TUARI.
E hoa ma kei au te Whare iti te utu haere mai
homai ta koutou. Ota Ma mahia e kaha pai mo
koutou, kei au nga mea katoa e pirangitia ane e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai o te
HOTERA O KARATANA, HEHITINGI.
PANUI.
HEHITINGI TOA.
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA
HAEREMAI HAEREMAI,
E te Iwi Maori kia whakahuatia koutou e
F W. MEIHANA.
I TE TAHA O TE
TARI O TE HUIA NUPEPA. MAORI
HEHITINGI.
TE HAERETANGA O TOMOANA
KI PARIHAKA.
Kote 24 o Henwere nei a Henara Tomoana i haere
atu ai i Heretaunga nei. Ehaere ana aia kia kite iate
Whiti. Ka tera wiki aia i haere atu ai i Parikaka.
Kei Waikato aia i enei ra i haere atu kia kite ia
Tawhiao. Tena ia e ahu mai ki Rotorua. He mea
Whaka rite marie i roto inga hui e rua i tu ki Here-
taunga nei.
TE WHAKARINGA MEMA.
E Wha mema mote takiwa, o Heretaunga, Ahuriri, i
raro, ite Kotahitanga ote Tiriti o Waitangi I Whakaria
ite, ongara Pepuere 1893, ite whare whaka ari ite
Waipatu Konga Mema, i Whakaria tokowhitu a, i
runga ite Aranga onga ringa mo ia mema otaua
tokowhitu. Konga mea i nui ake, Ko
Hori Ropiha
Mohi Atahikoia
Henare Tomoana
Teira Tiakitai
Ko nga mea i hoki iho nga ringa i ara, ko
Hiraka Te Rango
Pirika Toatoa
Pohuka Hapuku
He oi, i runga ite kupu whaka hoki onga kai
whakari, mote Patai. Kua haere tonu, te Pooti ate 15
onga ra o Pepuere 1893 Kinga Whare Pooti, kua
Whaka huatia i roto inga Pukapuka, ote Paremata
maori, He whaka marama atu tenei, kite hunga, i
roto i taua rohe Pooti, mote takiwa o Heretaunga.
Ka whaka piria, he rarangi ingoa o enei tangata kinga
whare Pooti, hei tirohanga mate katoa. Konga mema
hei pooti tanga mate tangata kotahi, kaua e nukuatu ite
tokowha ara ite tokowha e hia-hia tia ana i roto i taua
tokowhitu, kua oti nei te whakari.
Kaore eara he pooti tanga mote mema o Tamaki,
ate 15 ongara, ote marama nei. Kua tu tonu ko
Manahi Paewai.
Kua tae mai te whakatu ranga, monga mema
tokorua mote takiwa o Turakina ko
Marumaru arua kote
Ratana
Kaore e ara he pooti mo raua, ate 15 onga ra o
Pepuere kua tu tonu raua.
Konga mema mote takiwa o Wairarapa, ko
Hamuera Tamahau
Tunuiarangi
Whatahoro
Kua tu tonu enei mema, kaore eara he pooti mo
ratou ate 15 onga ra
Kote mema mote takiwa o Rangitikei Kote Roera
Rangiheuea kua tua tonu aia
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Kua tae mai te Whakaturanga, monga mema
tokorua, mote takiwa o Turakina ko
Marumaru raua, kote
Ratana
Kaore e ara, he Pooti mo raua, ate 15 onga ra o
Pepuere kua tu tonu raua.
Konga mema, mote takiwa o Wairarapa, ko Hamuera
Tamahau
Tunuiarangi
Whatahoro
Kua tu tonu enei mema, kaore eara he Pooti mo
ratou ate 15 onga ra
Kote Mema mote takiwa o Rangitikei kote Roera
Rangiheuea kua tu tonu, aia
Kote mema mote takiwa ote Awapuni Pamutana, ko
Hanita te Awewe, kua tu aia
Konga mema mote takiwa o Mohaka, ko
Wiremu te Kupa
Kipa Anaru, kua tu tonu raua
Kua tae mai te Whakaaturanga monga Mema
ote takiwa o Rotorua konga Mema i Whakaria
Ko Tupara Tokoaitua
„ Timiwata Rimini
„ Mikaere Heretaunga
„ Takaanui Tarakawa
„ Ahomiro Ngakuku
„ Kirama Mokopapaki
„ Akuhata Kiharoa
Kaara he Pooti tanga mate Araw a moenei tangata ate
15 o Pepuere, i runga ite mea kua nuku atu ite
tokowha nga tangata kua whaka aria.
WAIPOUNAMU.
Kua tae mai te whakaaturanga monga mema i
whakaria i te Waipounamu, ko
H K Taioara
Ka Whaka-aria mote takiwa o Otakou Taiari me
karoro mete takiwa o Ruapuke me Rakiura kua riro
katoa ia ia te Memanga moaua takiwa e rua a kua
tu tonu ai a
Ko Timoti Whiua
Mote takiwa o Wairewa, kua tu aia kaore he pooti
Ko H Tare Tikao
Mote takiwa o Rapaki me Potiriwhi kua tu aia ka
ore he pooti.
Ko nga tangata kua whakamanaia hei whakahaere i
nga whare pooti i te Takiwa o Heretaunga
Ko Aniheta
„ Te Wheoro Mo te Whare Pooti ki Waimarama
Ko Tipene Matua
„ Ratima Wairoa....,. Porangahau
Ko Retimana Te Kama
„ Tanguru Tuhua...... Takapau
Ko Nepe Apatu
„ Arapata Meha.... Waipawa
Ko Hamiora Tupaea
„ Arapata Hapuku....,. Te Hauke
Ko Wirihana Toatoa
„ Pineaha Urukahika.... Omahu
Ko Te Roera Tareha
„ Nikora Rotohiko...... Waiohoki
Ko Purakau Maika
„ Waotu Taranaki Mo te Whare Pooti, ki Waipatu
RARURARU O HAWAIKI.
He kapi no te pepa nei i kore ai e whakaurua nga korero o
te raruraru o te paremata o Hawaiki, ara nga Minita me to
ratou Kuini,
Keite putanga tua rua oto tatau Manu taia ai nga
Korero ote Pitihana ote Arawa, ara te Pitihana i
tukua kia te Kuini, mete Whaka hoki ate Hekeretari
o Ingarangi mo taua Pitihana, I taia ki tetahi Pepa
kote Kroro tipihau tona ingoa, tera pea ko etahi i
kite ko etahi kaore, he mea pai kia kite te iti mete rahi
He kupu whakaatu kinga hoa tuhi mai.
He moni kua riro mai. hei utu mote Nupepa ite tau.
£ s d
Rapata Erueti.... 1 O O
Hiraka Terango.... 1 O O
Hotereni Rahi.... 1 O O
Taiuru Terango.... 1 O O
Moanaroa Kokohu.... 1 O O
Ki te tuhi mai te tangata ki to tatou Nupepa me
penei te tuhi
Kia
Ihaia Hutana
Etita o Huia
Hehitingi Nepia.
PANUI.
NO WAITAKA..
me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka, Nupepa
tuhituhi, Pene koriana me era mea atu
PANUI
Monga kahu me era mea atu iti te utu haere ki te whare
O'RAIRE i te taha o te Tari Nupepa
Maori, Hehitingi.
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI HERARA Kua kite matou i te tahi koriro i roto Nupepa Herara a te 8 o nga ra o Pepuere nei. E korero ana taua korero mo te tahi Minita a te Kawanatanga ara mo Riiwi. Mote haerenga mai kite whakahaere te tahi Nupepa Maori i Hahitingi a Emea mea atu ana matou. Ko Huna te Nupepa Maori hei Hihitingi Nepia ina ia nei, a kaore matou e mohio kia Riiwi, a kaore hoki matou nga kai whaka haere otenei Pepa i whaka-haere tanga Pakeha. Kotenei Pepa i whakahaerea tahi metahi atu tangata Pakeha Minita ranei ate Kawanatanga Maori i raro ite kotahitanga. No te Etita.