|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 22. 28 October 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI NAMA 22.HATAREI, OKETOPA 28, 1893. NO HERETAUNGA. Kua mate a Hamihana Timi, He tamaiti maori, i mate ki roto ite wai ki warekaho whitianga. I tetahi Pikinika i Hauraki, he Puhau i etahi o nga tai tamariki, ka riro i tetahi wahine taua pu, ku mea utu ki tona hoa wahine, purei taua, ko koe hei Pahua ko ahau hei Rangatira, mau e haere mai ki au tono moni ai ka whakaae tana hoa, ka tahi te wahine e mea nei koia hei Rangatira ka mau ki tonu pu me te mahara ano kaore he hota kei roto ka haere mai tera wahine ka tono kia homai he moni, ka puhui utu e tetahi, tu tonu te hota ki muri o te taringa, heoi mauria ana tonu hoa kite Hohipera Engari kua ahua pai, I ki tetahi tangata Tane i reira nana ano i puru te pu, engari kaore ia e mohio ka mahi penei nga wahine nei. Kua tono nga tangata o Poneke kia korero ate Taute ki Poneke, kua tono ano hoki etahi kia tu aia hei mema mo reira heoi kaore a te Taute e whakaae kia tu aia hei mema, engari kua whakaae kia korero aia.
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Kotahi rau wahine kua haina i te Koru
pooti ote Waiaroa he nui nga wahine me
nga Tane maori kua haina kite Roru
Pakeha, ko te take i haina ai ratou, hei
pooti ia Timi Kara.
I Akarana ka whakawakia tetahi
Pirihimana mo te haurangitanga, i
runga ite ahua o ana korero he penei, he
mate nui toku kotahi putanga mai ite
tau, ko taua mate he hia moe, na i te
haerenga mai ote Rangatira e tu ana
ahau ite taha ote whare e moe ana, ka
whakaratia ahau, ka mea mai te Ranga-
tira kei te haurangi ahau, ka ki ata ahau
kaore, heoi whakawakia ana. whakataua
ana ete kai whakawa kei te tika te pirihi-
mana puta ana.
Ite whakawatanga ia Karahana i
Poihakena mo tana kohurutanga ite
wahine, whakataua ana e te kai whakawa,
kia tarewatia, ka nui tona tangi me te
karanga ano e hara i aia i kohuru.
Ite Tima Itariana e rere ana ki Para-
hira, ka hemo i runga kotahi rau e wha te
kau ma wha tangata, ite Korera, heni
panaia ana ete kawanatanga te Tima kia
noho atu i waho ite moana, kia makaia
atu hoki nga kawanga ki roto ite wai.
Ko tetahi tima Itariana ano i panaia
ete Kawanatanga o Parahira, kaore i
tukua kia u mai kite wapu, i kitea e ono
te kau ma wha tangata e mate ana ite
mate korera o runga i te tima.
Kua mau tetahi tangata he Heremana
no ranga Tima i Akarana mo te Whanako
Tupeka, e Iwa te kau pauna, ko tana
mahi he haere ki uta hokohoko ai i aua
Tupeka, rongo ana te Kapene ote Tim
heua ana ona pahau, whakakinokino ana
ana i aia, haere ana ki utu, ka kite te
heramana nei, ka mea atu, te kapene he
Heramana koe, ka mea tera ae, katahi ka
tono atu te Kapene mehemea kaore ana
Tupeka ka ki mai te Heramana ue ka
hokona, ete Kapene, ka patai atu no
whea ana Tupeka ka whaki mai te Hera-
mana, ka tono te Kapene kia haere raua
kite Hotera inuai haere ana ka tutaki
ite Pirihimana ka koreroatu te Kapene
kia mauria ki te herehere mauria ana,
no tetahi rangi ka whakawakia ka whaka-
taua kia noho ite whareherehere mo te
ono marama.
He nui nga tangata Pahua kei te
pakaru i nga Toa nunui o Tanaitini
Waipounamu, ka whanako i nga moni,
kote mahi a nga pirihimana he kimi.
kihai rawa i mau, e maharatia ana no
Atareria aua tangata, e mahi nei.
Kotahi te tangata i Tanaitini kua mau
kite herehere, mo te whakamatauranga
ki te paitini i tona hoa wahine, e ki aua
nga Takuta e ahua Porangi ana taua
tangata.
Kua mau tetahi maori ko Mete te
Ingoa, no Makiri Pei, mote moenga i
tetahi.. Kotiro. ko Horana te ingoa, e iwa
tau o Horana.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
POIHAKENA, HEPETEMA 28.
I nanahi ka whanakotia e nga maori o
konei nga kau a tetahi pakeha, ka kore-
rotia e nga pakeha ki nga pirihimana,
ka whaia aua maori, ka kitea i roto i te
puia rakau, ka patupatua etahi o nga kau
e ratou e kai ana, ka rere atu nga pirihi-
mana ka tango mai i nga kau, ka wha-
whai ratou, ka mate nga maori, e rua te
kau matoru i puhia, te nuinga i riro
kite herehere, kotahi te pirihimana i
mate.
POIHAKENA, HEPETEMA 28.
Kua whakataua e te Hupirimi kooti o
• konei kia tarewatia a Wiremu Horo, mo
tana whakamatauranga kite kohuru ia
Hone Rotene me Teoti Te Mete mo te
kohurutanga ia Paraihana.
POIHAKENA, HEPETEMA 28.
Tata tonu ka mate a Hamapere, te kai
whakarata Raiona ote purei Takihi, i
ngaua e nga raiona i roto i to ratou
whare, mehemea i kore ona hoa hei patu
atu i nga Raiona, kua kainga tonu tia.
RIO, AMERIKA, HEPETEMA 28.
Kei te haere tonu te whawhai a nga
Hauhau kua riro iu ratou tetahi o nga
taono o konei kua pakarutia hoki nga
peeke moni.
RANANA. OKETOPA 12.
I tukua e Uriwi i runga i tetahi tima
ki Taiamihi nga moni kotahi rau e rua
te kau mano pauna, ite Tima e rere ana
i te moana ka pupuhi te hau tahuri ana
te tima ngaro ana nga moni, e mahara
tia ana kaore e taea, aua moni ite hohonu
ote moana.
AMERIKA, OKETOPA 22
1 runga i tetahi maunga i konei, he
Ekara anake nga kaitiaki, ko o ratou
hoa riri he Neke I tetahi rangi i etahi
tangata e pupuhi manu ana i raro o taua
maunga ka kite ratou ite Ekara e rere
iho aua, ki raro, ka tad, tata tonu kia
ratou, kaore i roa ka rere ake ano he
Neke ite mangai e mau ana ka titiro
ratou e rere anu kaore i roa kua taka
haere mai ano, ka tau kite whenua ka-
haere atu ratou ka kite kua whiri te Neke
i aia ki te Tinana ote Ekara kaore i roa
kua mure, patua ana e nga tangata te
nehe mauria ana te tinana ote Ekara.
WAEA
NUI TIRENI.
PONEKE, OKETOPA 18.
I hui nga maori o Otaki ki te Tari ote
Pirimia i Poneke, he tono na ratou kia
Tu te pooti mema maori i mua utu ote
Pooti mema Pakeha, he mea no ratou
kei pooti e tahi o nga maori ki te mema
pakeha, ka kore e pooti mote mema maori,
kua whakaatu te Pirimia, he whakaaro pai
tenei, a mana e whakaputa tana kupu a
mua ote pootitanga.
AKARANA, OKETOPA 18.
I Akarana i tenei rangi ka whaia e
Wirihana. Pakeha tana wahine me
ana Tamariki kia kohurutia, oma ana
ratou kite Teihana Pirihimana, ka tikina
e nga pirihimana a Wirihana, ka mauria
kite Whareherehere, te tirohanga ate
Takuta kua porangatia.
AKARANA, OKETOPA 18.
Kua tiimata haere nga komihana ki te
titiro i nga whenua i naianei i raro ite
mana ote Ture hoko whakawhiwhi
whenua maori. Kua pahi ruai nei i te
Paremata.
PONEKE, OKETOPA 18
Kua hoki a Hone Heke ki Akarana,
ko te take o tana hoki, kia pootitia aia hei
mema mo Ngapuhi.
NEREAANA. WAKATU, OKETOPA 18.
I konei i tenei rangi ka haere mai te
maori ki te Taone i runga i tona kiki.
kote hoiho, he hoiho kaha kite peke
Taiepa, ka waiho e ia tona kiki ki waho i
te Hotel a ka haere ki roto kai rama ai,
ka kite etahi pakeha e tu ana te Hoiho
ka tangohia ki waho ote Kiki ka eke
tetahi ki runga, ka whakamatau, kito
peke i te taiepa kihai rawa te hoiho i peke,
ka whakatakariri nga pakeha nei ki
mauria te kiki ki tetahi taha o te taiepa
waea ka kuhua mai nga ringa ote kiki
ma roto i nga waea, ka whakamaua ano
te hoiho ki roto, i tua o te taiapa kaore
i roa ka puta mai te maori, ku titiro ka
mahara i aha ra i penei ai toku hoiho,
katahi ka kimi ite huarahi e taea ai. ka
tiki Ue Kani ka tapahia nga ringa ote
Kiki, ka nui te kata ote pakeha ki tenei
mahi a te kai Rama.
WAIROA, OKETOPA 6.
Kua tono te kupu a te Kaunihera o konei
kia utua mai e Wipere raua ko Timi
Kara, nga Reiti onga Whenua i hoatu
kia raua ete Kamupane Whenua.
HOKO WHAKAWHIWHI
WHENUA MAORl.
HE PIRE E HUAINA ANA.
He Ture hei Whakamana i te hokonga
Whakawhiwhinga hoki o nga whenua e
mau ana ki nga Maori kia taea ai te
Whakanohonoho.
Notemea e tae ana ki te whitu miriona
eka nga whenua Maori kei Aotearoa e
takoto mangere aua, u hei painga ma nga
Maori me era atu o nga tangata o te
Kuini e noho ana i roto o te Koroni o Nui
Tireni kia taea hoki te mahi whakanoho-
noho whenua; A e tika ana e pai ana kia
whakaritea kia whakawatea tia nua
whenua kia ahei ni te tuku, te whaka-
haere i raro i nga ture whenua o te
Koroni. A notemea ko te ture e mana
ana inaianei mo te whakakore i te take
Maori i runga i aua whenua i raro i te
mahi hoko kaore i te haha kaore i te tere
kaore i te rite hei whakaea i nga tono rae
nga hiahia ki te whenua kia whaka-
nohoia e puke haere ana me te pa mai o
te mate nui me te arainga o nga mahi
kake haere o te koroni na reira e tino
tika, anu kia hanga etahi huarahi tikanga
hoki e ahei ai te tango i nga whenua a
nga Maori kia tukua kia whakahaerea i
raro nga ture whenua o te koroni.
Na Reira ka meingatia e te Runanga
Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i
roto o te Paremata, i raro hoki i tona
mana enei ritenga e whai ako nei ara: —
1. Te Ingoa Poto o tenei Ture Ko " Te
Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori,
1893. "
2. I roto i tenei Ture mehemea kaore e
rere ke ana i enei ritenga i runga ake nei
ko te kupu, —
"Poari" ka kiia ko te Poari e whaka
turia ana i raro o tenei Ture.
"Whenua" ka kiia ko nga hea whai
paanga whai taketanga ki tetahi
whenua,
" Minita" ara ko te Minita mo nga
Whenua.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
" Heretitamete Maori" ka kiia ko nga
whenua a nga Maori kua oti te wha-
katau e Te Kooti Whenua Maori hui
atu ki nga whenua e mau ana ki nga
Maori i raro i era atu take engari
kaore e uru mai nga whenua ka kore-
otia i muri nei erangi kia oti ra ano
te whakatu i te take o aua whenua,
kaore hoki e uru atu nga whenua a
nga Maori he mea hoko e ratou i te
Karauna, i tetahi tangata, kaporei-
hana ranei.
" Whenua Maori " ara nga whenua a
nga Maori e mau ana kia ratou i raro
i o ratou tikanga me a ratou ritenga
Maori engari kaore ano kia oti te
whakatau nga take e te Kooti Whenua
Maori.
'* Maori " ara nga tangata Maori o Niu
Tireni me nga hawhekaihe me a
ratou uri.
'• Tangata Whai Paanga " ara nga Maori
whai hea.
"Te Kooti Whenua Maori, " ara Te
Kooti Whenua Maori i whakaturia i
raro i " Te Ture Kooti Whenua Maori,
1886. "
" Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, "
tona tikanga ko taua Ture me ona
whakatikatikanga me nga Ture e
paahitia ana hei riwhi mo tera.
" Tokomaha tona tikanga " ko nga
tangata tokomaha o nga tangata
tokotoru.
3. Mo runga mo nga whakahaere ka
korerotia i muri ake nei me whakatu
tetahi Poari a ka whakaingoatia " Ko Te
Poari Hoko Whenua Maori " a ko nga
tangata mo taua Paori.
(1. ) Te Tumuaki o nga Kai Ruri;
(2. ) Te Komihana o nga Taake;
(3. ) Te Komihana o nga Whenua Kara-
una mo te takiwa i raro i "Te Ture
Whenua, 1892" kei te wahi e takoto
nei nga whenua e meingatia ana kia
tangohia i raro o tenei Ture;
(4. ) Te Mema Maori o te Paremata mo
te Takiwa Pooti Maori kei roto o te
takiwa e takoto ana tetahi whenua e
meingatia ana kia tangohia i raro o
tenei Ture.
(5 ) Tetahi tangata Maori (ka kiia i
muri nei ko Te Komihana Maori) ma
te Tiuti Tumuaki o Tekooti Whenua
Maori e whiriwhiri taua tangata i
roto o te ahi rarangi ingoa he mea
whakaingoa ratou e etahi mema o te
Kaunihera etahi mema tokorua ranei
o nga Takiwa Pooti maori, e tu ana
hei mema mo te Iwi Maori.
Kia tokowha nga tangata o te Poari hei
Koarama a ka tino mana ratou ki te wha-
kahaere i nga mahi me nga ritenga nae
nga mana ano ko te Poari topu tonu.
Me noho te Paori i nga wa me nga wahi
e whakaaturia ana, ete Kawana, ia wa ia
wa i raro i nga Ture whakahaere tikanga.
Ko te Tumuaki o nga Kai Ruri te
Tumuaki o te Poari, koia hei upoko i nga
huihuinga katoa; a i te mea e ngaro ana
ia ko te Komihana onga whenua Karauna
o taua takiwa hei Tiamana, a koia he
upoko i nga huihuinga. Kia rua pooti
mo te Tiamana, a ki te rite tonu te maha
o nga pooti ka whai mana te tiamana ki
te pooti, ki te pooti whakatau hoki.
Ka ahei te Kawana i roto o tona Kauni-
hera te pana i nga Komihana Maori, a ki
te mea ka turakina tetahi, ka mate ranei,
ka whakamutu ranei tetahi Komihana
Maori i tona tunga, ma - te Kawana e
whakatu tetahi Maori Whai paanga hei
riwihi mo te mema o te Poari kua kore
ra.
Ka ahei te Kawana ia wa ia wa te
hanga ture whakahaere tikanga mo nga
mahi o te Poari e paingia ana e ia me te
hanga i etahi atu tikanga i pai ai ia kia
ahei ai tenei Ture te whakamana me te
whakakore i aua tikanga a ko aua ture
whakahaere tikanga ka pera ano te mana
ano i tino meatia hei ture i konei.
E kore e tika kia hoatu tetahi moni utu
ki tetahi mema o te Poari, haunga ia te
Komihana Maori, erangi ka ahei ano kia
utua ki nga mema o te Poari nga moni e
pau ana mo a ratou haereeretanga e tae
atu ai e hoki mai ai i nga huihuinga o
te Poari.
Ko te utu mo te Komihana Maori,
apiti atu ki nga moni e pau ana mo te
mahi haereere, kaua e nuku atu i te
Kotahi rau Pauna i te tau.
Me tango nga moni utu me nga utu o
nga haeretanga i roto o nga moni e pooti-
tia ana e te Paremata mo enei mahi.
4. Ka whai mana tenei Ture i roto
anake i nga takiwa Maori tera e Panuitia
e te Kawana i roto i tona Kaunihera ia
wa ia wa, rae kahiti, marire; u ma te
Kawana e whakakore, e whakatika, e
whakarereke etahi wahi, te katoa ranei
o aua Panui ia wa ia wa.
• o. Ka kiia i runga i nga whakahaere
tango whenua kia tukua i raro o " Te
Ture Whenua, 1892, " ka ahei te Kawana
mo te taha kia te Kuini te tango i raro o
tenei Ture nga Heretitamata Maori me
nga Whenua Maori i roto nga wahi e
panuitia ana.
6. Ki te mahara te Kawana e pai ana
i runga i te mahi whakanohonoho tangata
me te mahi tuku whenua i raro o "Te
Ture Whenua, 1892, " e pai ana kia
tangohia tetahi poraka, wahi whenua
heretitemata Maori, whenua Maori
ranei—
(1. ) Me whakahau e ia te Poari ki te
whakaatu ki aia—
(a. ) Te ahua o te whenua e meingatia
ana kia tangohia;
(b ) Te ahua paitanga hei whenua
whakanohonoho, hei tukunga hoki i
raro o "Te Ture Whenua, 1892. ";
(r. ) Tona utu e tika ana, he mea wha-
karite e etahi tangata watea tokotoru
kaore o ratou paanga tahi, ma te
Poari tetahi e whakatu, ma nga
Maori whai paanga ki te whenua e
tangohia ana e whakatu tetahi mehe-
mea he kaumatua ratou, a mehema
kaore i rite o ratou tau, heoi ma
tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e
mahi ano mo te tuna kia ratou e
whiriwhiri, a mehemea he tamariki
aua tangata whai paanga, he
porangi, he aha ranei, ma tetahi
Tiati o te Hupirimi Kooti e whiri-
whiri mo te taha kia ratou i runga i
te tono a te Minitia (a kei nga keehi
Heretitemata Maori te whenua e
tangohia ana, me tu te kaiwhiriwhiri
utu i runga i te tono a tetahi Maori
tangata whai paanga ki taua whenua
A ko te tuatoru a aua kaiwhiriwhiri
mu nga tangata tokorua e whakahua,
otiia ki te kore e rite te whakaaro o
taua tokorua ki te tangata hei kai-
whiriwhiri whakamutunga kua wha-
katuria ra, heoi ma tetahi Tiati o te
Hupirimi Kooti e whakaingoa te kai
whiriwhiri i runga i te tono a te
Minita. A ki te mea ka mate tetahi
o nga tangata kua tu hei kaiwhiri-
whiri utu o te whenua, ki te kore
ranei taua tangata e pai ki taua
mahi i mua o te whiriwhiringa utu,
heoi ka ahei te Poari ki te whakatu
i tetahi kaiwhiriwhiri ke hei riwhi, a
ki te mate te kaiwhiriwhiri i whaka-
ingoatia e te Poari, ki te kore ranei
e pai ki taua mahi, ki te pera ranei
nga kaiwhiriwhiri i whakaturia e
tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti,
heoi ma te Poari ma te Minita e tono
ki tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti
ia wa ia wa, mehemea e tika ana kia
peratia.
Ko te whiriwhiringa o aua kai whiri-
whiri, o etahi tokorua ranei o ratou ka
kiia koiana te utu mo te whenua kua
tuturu i te Poari. I mua o te tunga o
tetahi kaiwhiriwhiri ki te mahi penei me
whakaatu penei tana korero ara: —
Ko ahau ko, A. B., o ka tino korero
pono inaianei kaore kau rawa oku paanga
tikanga whakahoatanga pewhea ranei mo
tetahi whiriwhiringa utu ka whakahaerea
inaianei mo [me whakahua i konei te ingoa
o te whenua ka whiriwhiri me ona ritenga
katoa"], a tera ahau e mahi i runga i toku
kaha, irunga i te tika me te pono me toku
mohiotanga, te whiriwhiringa nei i raro
i nga ritenga o "Te Ture Hoko whaka-
whiwhi Whenua Maori, 1893'': A e
hanga ana e ahau tenei tino whakaatu
pono i runga i te mohiotanga o toku
hinengaro e tino tika ana, i raro hoki i
te mana o tetahi Ture o te Runanga Nui
o Nui Tireni e whakahuatia ana "Ko Te
Ture mo nga Hei Pi, 1883. "
Erangi ia kaua tetahi utu mea whiri-
whiri e whakahaerea kia tino mohiotia e
whakaae ana nga Maori whaitake ki aua
whenua kia whakahaerea i raro i tenei
Ture, a me tuku mai e te Poari tetahi
ripoata i te tuatahi i te painga i te kino-
nga ranei o aua whenua hei whakanoho
tangata ki runga i aua whenua.
7. I runga i te ripoata tuturu a te Poari
ka ahei te Kawana i roto o tona Kauni-
hera i runga i nga ritenga e whai ake nei
ki te panui atu ki nga tangata whai
paanga o tetahi whenua heretitemata
Maori e whakahuatia ra i roto o te
ripoata o te Poari i roto o tetahi wa kaua
e ltd iho i te ono marama, i muri mai o te
panuitanga tuatahi o taua whakaatu i
roto o te Kahiti, whakahau i nga tangata
whai paanga mehemea ka—
1. Moko tuku rawa taua whenua ra kia
Te Kuini i runga i te utu kua tuturu
i te Poari; me,
2. Whakaae ranei kia tukua taua
whenua i raro i te riihi i raro hoki i
nga ritenga o " Te Ture Whenua,
1892. "
Ko taua panui whakaatu ka tukua ki
nga tangata whai paanga ki te whenua
erangi e kore e whakahuatia a ratou ingoa,
otiia ka whakahuatia te whenua me ona
ritenga katoa kia tino mohio ai nga
tangata whai paanga ko ta ratou whenua.
tonu te whenua e meatia ra i roto o taua
panui.
Me whakauru ki roto ki taua panui—
(a, ) Te ahua o te whenua me ona
ritenga katoa kia tino marama ai nga
tangata whai take me nga mea e ki
ana e whai take ana ko ta ratou
whenua tonu te whenua e meingatia
ana kia tangohia ra;
(b. ) Tetahi pukapuka whakaatu i te utu
o te whenua kua oti te whiriwhiri,
te whakatuturu e te Poari;
(c, ) Tetahi whakaatu mo te roa o te wa
e tu ui te pooti kia hokoa taua
whenua ki te Kuini;
(d. ) Me tetahi kupu a te tangata e
pootitia ana me te wahi e turia ai te
, pooti a ma te Kawana e whakatu turu
i te tangata me te wahi.
|
|
4 4 |
▲back to top |
Me hono tonu te perehi o te panui ki
roto i te Gazetti, me te Kahiti a taea
noatia te ra whakamutunga e whaka-
maramatia mai e taua panui hoi tunga
mo te pooti kua kiia ake nei. Me perehi
hoki taua panui ki roto i tetahi nupepa
e whakaritea ana e te Kawana a me pere
hi i te wahi tutata ki te takotoranga o te
whenua ki te reo Maori me te reo Pakeha,
kia kotahi panuitanga i roto i ia marama
i roto hoki i te wa e whakamutua mai
ana e taua panui. Mehemea e mohiotia
ana nga ingoa me te kainga hei tuhinga
atu ki tetahi o nga tangata whai take,
me tuku he tauira o te panui, mea perehi
ki aua tangata whai take, ra roto i te
poutapeta me te rehita ano hoki i taua
pukapuka erangi ia ekore e meinga tetahi
pohehetanga ki te tuku i aua panui hei
take whakakore i tetahi tikanga i raro i
tenei tekiona.
8. Ka ahei te whakahaere i tetahi
pooti i raro i tenei huarahi e mau iho
nei me te whakarereke ano i ia wa i
ranga ano i ta te Kawana i tohutohu ai:
—ara.
Kia te Kawana.
Ko matou ko te hunga e mau nei nga
ingoa i raro iho nei me te hunga hoki e
whai take ana e tika ana ranei kia whai
hea paanga ranei ki tenei whenua katoa.
(Me whakaatu i konei i te whenua) aru
ko te whenua i uru ki roto i te panui i
perehitia i roto i te Kahiti o te o
nga ra o 18, kua whakaae i
konei ki te hoko me te tuku kia te Kuini
taua whenua me nga moni e £
ara ko nga moni he mea whiriwhiri a i
whakataua e te Poari Hoko Whenua
Maori i raro i te Ture Hoko Whakawhi-
whi Whenua, 1893, mo te tuku ranei i
taua whenua i runga i te riihi i raro i
nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892. "
pera ano me nga whakaritenga o ''Te
Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua, 1893, '
pena ano me te ahua o tena take.
I tuhia i tenei ra i te o nga ra o
18.
Kia rua nga taha pooti, kia kotahi ki
te reo Pakeha kia kotahi ki te reo Maori.
Me. haina aua taha e rua e nga tangata e
pooti ana, a me titiro e nga tangata
tokorua te hainatanga a aua tangata a ko
tetahi o aua tokorua me kaiwhakamaori
whai raihana a ko tetahi me Tiati a ko
tetahi me Hei Pi, he Roia ranei o te
Hupirimi Kooti, ko te Karaka ranei o te
Kooti Kaiwhakawa tuturu ko te Kaire-
hita ranei o te Hupirimi Kooti ko te
Pohimahita ranei. Ko te kaiwhakamaori
e titiro ana i te hainatanga a tetahi
Maori me whakamarama e ia nga tikanga
o te pukapuka i mua i te hainatanga a
tetahi Maori, ai te wa e titiro ana taua
tangata i te hainatanga me tuhituhi e ia
ki runga i taua pukapuka me whakapiri
atu ranei i tana tiwhikete i raro ano i
tona ringa i tino whakamaramatia nga
tikanga o taua pukapuka i mua o te
hainatanga, a ko taua tiwhikete tonu hei
ki i ata whakamaramatia taua pukapuka
a i mohio te Maori e haina ana i nga
tikanga o taua pukapuka a i whakaae
hoki ai ki te haina erangi ia ekore e taea
te tono utu i nga Maori whaitake mo
tetahi mahi i mahia i raro i nga tikanga
o tenei tekiona. Ka ahei te mea kia
maha nga pukapuka pooti a me haina ia
pukapuka pooti e te tangata kotahi e nga
tangata tokomaha ranei e pooti ana.
9. A ko aua pootitanga katoa kua
kiia ake nei ka meinga hei here kia mana
ai ki runga i nga tangata katoa e whai
take ana ki te whenua ahakoa he tamariki
he porangi tetahi tangata whai take, e
tetahi tono tiaki ranei, ahakoa e eke-
ngia ana te whenua te hea te paanga
ranei o tetahi tangata whai take, e tetahi
tono tiaki ranei, e ekengia ana ranei e te
here i nga mutunga mai ranei o nga
tikanga o nga ritenga ranei kia kaua e
riro mai taua whenua mehemea kua oti
te pooti e nga tangata e whai take ana ki
nga hea e neke ake ana o ratou hea
paanga ranei o taua whenua ki te mea
ranei he whenua kaore ano i whakama-
ramatia nga hea me nga paanga a nga
tangata whai take ki te mea e pera ana
me whakata e te tokonui o nga tangata
whai take ki aua whenua, Ka ahei e
nga Kaitiaki mo nga tamariki mo nga
porangi etahi atu ranei e pangia ana e
tetahi mate mo te taha ki aua tangata,
a ahakoa nga tikanga o te tiaki, ka ahei
te hanga i tetahi tikanga a ko aua
tikanga ka meinga hei here ki runga
i aua tangata a ka mana tonu ano i tino
whakamana e te ritenga tiaki.
10. Mehemea e mea ana aua tikanga i
hanga me hoko me tuku ki a te Kuini
kei reira ka ahei e te Kawana i runga i
te Ota a tona Kaunihera te ki he whenua
aua whenua kua-tukua motuhaketia ki a
te Kuini a ka tukua e tana Ota i roto o
te Kaunihera taua whenua kia te Kuini
me te whakawatea mui i runga i nga
tono me nga paanga katoa u i reira ano
ka kia nua whenua, he whenua no te
Karauna a ka ahei te tuku atu i raro i
'• Te Ture Whenua, 1892. "
Ko te Ota i roto i te Kaunihera ka ahei
te rehita i raro i "Te Ture Rehita Tiiti.
1868, " ki roto i te Tari Rehita Tiiti o te
takiwa i takoto ai te whenua ara mehe-
mea i tau taua whenua ki raro i taua
Ture, a mehemea kihai i tau ki raro i
taua Ture, ka ahei te rehita te Ota i roto
i te Kaunihera i raro i "Te Ture Whaka-
whiti Whenua, 1885, " ano e tuku whai-
mana kia te Kuini, a me whakakore e te
Kairehita Whenua Takiwa nga tuhituhi-
nga katoa i roto i te pukapuka rehita e
pa ana ki nga take ki aua whenua. A i
muri i te rehitatanga o tetahi Ota o roto
o te Kaunihera kua kii ake nei kahore he
rehitatanga e rehitatia haunga, ia nga
whakahaere u te Karauna.
I muri iho i te ra i tuhia ai te Ota i
roto i te Kaunihera i raro i tenei tekiona
a e tuku motuhake atu ana, i tetahi
whenua kia te Kuini i runga i te hoko
mete tuku, na ko nga utu mea whiriwhiri
i whiriwhiria e te Poari rae utu i raro i
nga tikanga o teiwi Ture ki nga tangata
whai take i runga ano i te rahi o ratou
hea a me utu he inatarete kia pena te
maha i te tau i runga i aua utu i whiri-
whiria e te Poari timata mai ano i te ra i
tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera a
taea noatia te wa i utua ai.
11. Mehemea i whakaatia i runga i te
pootitanga tukuna te whenua i runga i te
riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture
Whenua, 1892, " pera ano me nga wha-
katuranga mai e te tekiona toru tekau
marima kei reira me ki e te Kawana ra
roto i te Ota o te Kaunihera kua tukua
taua whenua Uia te Kuini i runga i te
tiaki mo nga tangata Maori whai take
me o ratou uri a ma taua Ota tonu i roto
i te Kaunihera e whakatau i taua whenua
a ki te Kuini i raro anoia i te tiaki kua kiia
ake nei erangi ka araia i runga i nga
tono me nga take me nga paanga i runga
i taua whenua a ka kiia taua whenua he
whenua no te Karauna.
Ka ahei te rehita te Ota i roto o te
Kaunihera i runga ano i te huarahi a muri
nei whakaritea ai ara mo runga i nga tika-
nga e whakaritea ana mo aua tikanga.
Mai ano i te ra i tuhia ai i muri iho
hoki o te mananga o taua Ota i roto i te
Kaunihera kua whakahuatia i muri nei
ko te whenua e whakahuatia ana i roto i
taua ota ka ahei te tuku i runga i te riihi
i raro i taua Ture, a i reira ano ka pa
enei tikanga e mau ake nei: —
[a. ] Me Whiriwhiri e te Poari nga utu
o tena wahi o te whenua e ahua rite
ana te rahi ki nga moni e whaka-
paua ana i te ruritanga, hei ruri hei
. hanga hoki i nga rori kia ahei ai te
riihi i aua whenua i runga ano i ta
te Minita i whakatau ai a ko taua
wahi i ruritia me tango mai i te
whenua i tukua ki a te Kuini i
runga i te tiaki, a ka tau motuhake
atu ki a te Kuini me te wewete mai
hoki i runga i taua tiaki hei utu mo
nga moni i whakapaua i te ruri-
tanga me te hanga o nga rori kua
kiia ake nei.
[b ] Ko te toenga o taua whenua ka
ahei i runga i nga tikanga katoa te
riihi i raro i "Te Ture Whenua,
1892, " i raro ano i nga tikanga ihe
nga ritenga e tukua ai nga whenua o
te Karauna i runga i te riihi i raro i
taua Ture, a hei whakaritenga mo
nga tikanga katoa o " Te Ture Reiti,
1882, " ko nga kaitango riihi whenua
raihana whenua ranei o aua whenua
ka kiia he kainoho no nga whenua
Karauna; a ko nga moni reti ake
me nga hua e putu ruai una i aua
whenua me utu ki nga tangata e tika
ana kia tau ki a ratou aua hea i
runga ano i te rahi o nga heu me
nga paanga ki aua whenua a ekore
e ahei te whakaeke taake i raro i
"Te Ture Take Whenua Whaka-
whiwhi Moni Hoki, 1891, " mo runga
i aua moni reti me nga hua e puta
mai ana.
Ahakoa tetahi pootitanga e nga Maori
kia tukua tetahi whenua i runga i te riihi
i raro i tenei Ture, ka ahei e aua Maori i
tetahi wa i muri iho i te pooti kia
hokona kia tukuna taua whenua ki a te
Kuini a i reira ano ku pera ano te wha-
kahaere i aua whenua ano kahore-rawa i
riihitia.
12. Ahakoa etahi atu tikanga o tenei
Ture e tau ai tetahi tiaki ki runga i
tetahi hea paanga ranei ki tetahi whenua,
a ahakoa te ekenga o tetahi here tikanga
ranei ki runga i taua whenua, a ko nga
tangata whai take e neke ake ano to
ratou maha i te hawhe o aua tangata
whai take ki aua hea paanga ranei ki aua
whenua, ki te mea ranei he whenua
kahore ano i whakatuturutia te rahi o
nga hea me nga panga ki aua whenua,
ka ahei e te tokonui o una tangata wahi
take i mua i muri iho hoki o taua panui
kua kiia ake nei, a i mua ano hoki i te
paunga o te wa i whakaritea i mua ake
nei, kia turia taua pooti ka ahei i runga
i te tuhituhi pukapuka mea whakaotia
mea ata titiro a kua oti ake nei te wha-
kaatu nga tikanga mo runga i tetahi
pootitanga ka ahei te tuku me te whaka-
rere i taua whenua kia te Kuini i runga
i nga utu i whiriwhiria i whakataua e te
Poari a ko taua pukapuka i whakaotia
ra ka meinga hei here ki runga i nga
tangata whai take katoa ki aua whenua
me era atu tangata katoa o ia ahua
ahakoa he tamariki he porangi me era tu
tangata ahakoa e whakaae ana ki te tuku
ki te whakatau i aua whenua kia te
- Kuini kaore ranei.
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Ko nga Kaitiaki kei a ratou tetahi
mo nga tamariki me nga porangi me era
tu tangata ka ahei mo te tahi ki aua
tangata, ahakoa nga tikanga o te tiaki
me pa tuhi ki te tuku i taua whenua, a
ko ta ratou whakaotinga i taua pukapuka
tuku ka meinga hei here kia mana ai nga
tikanga a ka mana tonu. Ko nga utu i
whiriwhiria mo te whenua me tuhatuha
me utu ki nga tangata whai take ki te
whenua i runga ano i te rahi o ratou hea
me o ratou paanga.
13. Mo runga i nga whenua Maori ka,
ahei e te Kawana te tohutohu i te Kooti
Whenua Maori kia kimihia nga take mo
aua whenua a i reira ano me tahuri te
Kooti ki te kimi.
Ko nga whakahaere kimihanga tuke
haunga ia etahi tikanga whakahaere ture
i whakaritea ai e te Kawana me ahua rite
tonu ki nga tono whakawa take i runga i
nga tono a nga Maori e ki ana e whai
take ana e pa ana ranei ki tetahi whenua
pera ano rae nga whakaritenga e te Ture
Kooti Whenua Maori, 1886, a ko nga
tikanga katoa o taua Ture e pa ana ki
tetahi whakawakanga take no tetahi
whenua maori i raro i taua Ture e pa
ana ki nga whakawakanga take i raro i
nga tikanga o tenei tekiona; a ka ahei
te hanga i nga ota katou me nga mahi i
mahia e taea ana ranei te mahi i runga i
tetahi whakawakanga take ki tetahi
whenua Maori i raro i te Ture Kooti
Whenua Maori, 1886 erangi ia me kaua
he wehewehenga erangi ma te tohutohu
pera ano e te Kawana i te taea ai te wehe-
wehe.
Ko ngu tono katoa me nga moni i pau
i te whakahaerenga i nga tikanga, o tenei
tekiona me utu e nga Maori whai take a
ka whakaekea aua moni ki runga i aua
whenua Maori mo te taha kia te Kuini.
Ka ahei e te Kawana i runga i etahi
tikanga, whakahaere ture te whakatakoto
i nga tikanga whakahaere i roto i te
Kooti Whenua Maori i raro i tenei teki-
ona me te whakarite ano hoki i etahi
tikanga whakahaere ture e taea ai te
whakamana i nga tikanga o tenei teki-
ona.
Ka oti te whakawa i te take ki tetahi
whenua Maori i whakaritea e tenei Ture
ko nga tikanga o tenei Ture e pa ana ki
nga herititemata Maori ka pa ki aua take
whenua Maori.
Erangi ia kahore tetahi mea i roto i
tenei Ture e kiia hei arai i te tono a tetahi
Maori e whui take ana ki tetahi whenua
ki te tono ki te Kooti i runga i nga hua-
rahi kua whakaritea e " Te Ture Kooti
Whenua Maori, 1886, " mo tetahi whenua
Maori i uru ki tetahi takiwa kua panui-
tia. A ko te u ahi ma te Kooti i runga i
nga whakawakanga take katoa mo aua
whenua e tukuna mai ana ki tona aroaro
i raro i tenei Ture ho kimi he tino wha-
katau i nga take u aua hunga katoa mo
aua whenua e whakawakia ana ahakoa i
tae aua tangata ki te aroaro o te Kooti
kahore ranei.
14. Ekore tetahi whenua e tangohia i
raro i tenei Ture i te mea ko taua whenua
katoa ko tetahi wahi ranei o taua whenua
kei te nohia mo tena wa hei kainga Maori,
ngakinga Maori ranei ko te tikanga o aua
kupu nei kainga Maori ko nga whenua e
whakamaramatia mai ana e te Kawana
o tenei o tena ahua i ia wa, he ngakinga
Maori, oti a ekore rawa tetahi whenua kua
ruia ki te karaihe e kiia he ngakinga
Maori no te mea kua ruia ki te karaihe.
15. I mua o te whakaotinga o tetahi
tuku ki a te Kuini me titiro e te Kawana
mehemea e whai whenua ke atu una nga
Maori i nga hea me nga paanga i roto i
te poraka, i te wahi whenua ranei e
meatia ana kia hokona, a mehemea he
whenua ke atu to aua Maori hei oranga
mo ratou, a ki te mea kahore he whenua
ke atu me rahui tetahi wahi o tana poraka
wahi whenua ranei kia pena te rahi i
runga: mo i ta te Kawana i whakaaro ai
e rahi ana hei oranga mo ratou ka ahei
ranei te Kawana te tango i te poraka
katoa a mehemea kahore e rahuitia etahi
wahi o taua poraka i tangohia me wehe
etahi whenua i roto i nga whenua Karauna
i pai ai ia hei oranga mo aua Maori.
Erangi ia kaua tetahi e rahuitia ana hei
oranga mo nga Maori e kiia e ranea ana
mehemea e hoki ana aua whenua mo ia
tane wahine tamaiti Maori i te rua tekau
ma rima eka o te whenua tino pai, a kia
rima tekau eka ma ia tane wahine
tamaiti hoki, o te whenua hoki iho te
pai, a kia kotahi rau eka ma ia tangata
o ratou o nga whenua i tino hoki iho te
pai.
Ko tetahi whenua e rahuitia peratia
ana ewehea ana ranei ka ahei te whaka-
pumau aua hea panga ranei ki aua
whenua ki aua Maori i raro ano i ena
here me era tikanga i pai ai te Kawana
ka ahei ranei e te Kawana te whakatau
aua whenua ki tetahi hunga rapu a e
whai muna una i runga i te ture ki te
whakahaere rahui Maori me te whaka-
haere ano e taua hunga ropu he painga
mo nga Maori.
16. Ka oti to haunga tetahi Ota i roto
i te Kaunihera a e
raro i nga tikanga o te "Ture Whenua,
1892, '' a mehemea kihai i taea te tuku
taua whenua irunga ite riihi i roto i nga
marama e ono timata mai i te ra i tuhia
ui taua Ota i roto i te Kaunihera, kei
reira kongu wahi kihai i riihitia ka ahei e
te Kuini i ia wa te whakaputa ki nga
tangata e tika ana, kia riro i a ratou nga
moni reti o aua whenua a mehemea kei
te riihi ko nga moni reti e utua ana mo
nga whenua kihai i riihitia me kaua e
neke ake i te wha pauna i roto i te rau
pauna o nga moni i whiriwhiria i runga
i aua whenua kihai i retia a ko aua utu
me whakatau i runga i te utu mote eka i
runga ranei i te utu o te eka i whakataua
ui e te Poari i e whiriwhiringa tuatahi.
Ko aua moni katoa hei taumahatanga
ki runga i te whenua a ka ahei te tango
mai aua moni i roto i nga moni reti o te
whenua ina riihitia i roto ranei i nga
moni hoko ina hokona te whenua.
Mehemea e rereke ana nga utu whiri-
whiri i runga i te eka e whakataua ana
e te Poari kei reira ko nga whakataunga
i nga utu i raro i tenei tekiona ko aua
utu whiriwhiri mehemea e rereke una nga
whiriwhiringa, me whakaatu e te tangata
kotahi maha atu ranei i whakaturia e te
Tiati Tumuaki o te Kooti Whenua Maori
i runga i te tono a te Minita tetahi
tangata ranei e tika ana kia riro i aia
nga moni reti mehemea e riihitia ana
taua whenua.
17. Ahakoa etahi tikanga o tenei Ture
ka ahei e te Kawana mo runga i nga
moni e puta mai ana i tetahi whenua i
riro mai i raro i tenei Ture te tohutohu
kia utua ki te Kaitiaki o te Katoa nga
moni kana e neke ake i te hawhe o aua
moni, me te pupuri ano me te tuku i nga
moni ahakoa he moni takoto kau he hua
ranei, i runga i nga tikanga i raro ano
hoki i nga ritenga hei painga mo nga
tangata e tika aua kia riro i a ratou, i
runga ano i ta te Kawana i pai ai, a ka,
ahei ano hoki te Kawana i ia wa te wha-
kakore te whakarereke i nga tikanga me
nga ritenga.
18. Ka ahei te Kooti Whenua Maori i
ia wa i runga i te tono ft te Kawana a te
Minita ranei a tetahi tangata ranei e ki
ana e whai take ana ki tetahi hea paanga
ranei ki etahi moni ahakoa he moni
takoto kau he hua ranei a mehemea he
tokomaha nga tangata e ki ana e whai
take ana ratou ki aua moni ka ahei e te
Kooti Whenua Maori te whakatau i nga
hea ma ia tangata me te hanga ano hoki
i te ota whakatuturu i taua whakatau-
nga.
Ko nga tikanga o te Kooti Whenua
Maori e e pa ana ki te kimihanga o nga
hea me nga take Maori ara i nga herititia
mate Maori i raro i tenei Ture ka pu te
tetahi whakahaerenga take a te Kooti
Whenua Maori i raro o tenei tekiona.
19. Mehemea tera etahi moni ahakoa
he moni, topu pewhea ranei hei utu ki
tetahi tangata tamaiti ranei porangi ranei
etahi atu tangata pera ranei ka ahei te
utu aua moni ki te Kaitiaki o te Katoa.
A ka ahei ano hoki e te Kaitiaki o te
Katoa te tuku i tetahi moni hua.
ranei kihai i
tonu nei anu
whakamana ui ia ki te tuku i aua moni e
te tekiona tekau o "Te Ture Whakatika-
tika i te Ture Tari Tiaki o te Katoa.
1891. "' Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa
te tuku i tetahi moni ara moni hua hei
oranga hei tukunga ki te kuru hei wha-
kanui i te matauranga o tetahi tamaiti,
porangi ranei tetahi atu tangata pera
ranei i runga i tana huarahi i pai ai te
Kaitiaki o to Katoa e kore ia tetahi he e
tau ki aia i runga i te tukunga i aua
moni.
20. Ko ngu tikanga katoa o "Te Ture
Hoko Whenua Maori, 1892, " a muri nei
whakahuatia ai ko te Ture kua huia ki
roto Ui tenei, haunga ia te tekiona rua
me te tekau, ka hui mai nga tikanga o
taua Ture a ka pa nga tikanga o nga
tekiona tekaumawha me te tekaumarima
me te hut mai ki tenei Ture, haunga i
nga tikanga o taua Ture kahore nei e
rite ki nga tikanga o tenei Ture ka wha-
katikatikaia a muri ake nei ara.
Kei te whakahutanga o nga kupu nei
nga whenua Maori, i roto i te Ture hui-
hui ko ana kupu i te mea e pa ana ki te
Ture huihui ki nga tikanga hoko o tena i
Ture, ka kiia ko tona tikanga ko tetahi
whenua i whakamana kia tangohia kia
hokona i raro i tenei Ture
Ko te panuitanga e te Kawana i roto i
tona Kaunihera o te panui e whakaha -
tia ana i roto i te tekiona whitu o tenei
Ture mo te tono i nga Maori whai take
kia turia tetahi pooti ka rite tonu tona
marui ki te panui i panuitia e te Kawana
i raro i te tekiona tekaumaono o te Ture
huihui haunga ia te panui i panuitia i
raro i ngu tikanga o tenei Ture a ka
timata mai tona mana i te panuitanga
tuatahi i roto i te Gazette i te Kahiti
ranei i runga ano i te ahua ano o tena
keehi.
Ko nga whakahuatanga e mau ana i
roto i te tekiona tekaumawaru o te Ture
huihui ki te tekiona tekaumaono o taua
Ture me ki e pa ana ki tetahi panui i
raro i nga tikanga o tenei Ture.
Erangi e kore aua tupenetua e hokona
mo nga moni iti iho i nga moni e mau
ana i roto i aua tupenetua a ko nga
hokonga tupenetua e poka ke ana i nga
tikanga o tenei ture ka meinga kua mana
kore.
21. Ko tetahi moni topu e ahei ana te
utu ki tetahi Maori ki tetahi Maori ki
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tetahi tangata ranei i raro i tenei Ture
ku ahei te utu ki te tupenetua hei riwhi
mo nga moni i whakaputaina i raro i te
Ture huihui ara mehemea e whakaae ana
nga Maori ki taua tikanga.
22. Ko te Maori e koni ake ana ona
tau i te tekaumawhitu tau ka kiia hei
whakaritenga mo nga tikanga o tenei
Ture he kaumatua ia a ka ahei e ia te
whakatu i tetahi pooti me te whakaoti i
tetahi pukapuka me nga raruraru me te
mahi i nga mea katoa e taea e tetahi
Maori ano he tino kaumatua ia.
23. Ahakoa tena tetahi tangata ehara
nei i te Maori a e whiwhi ana ki tetahi
whenua ekore te whakaaetanga a taua
tangata e meinga hei whakamana i tetahi
pootitanga ki tetahi mea i mahia i runga
i te kore tunga o tetahi pooti te tukunga
ranei o tetahi whenua ki a te Kuini i
raro i tenei Ture ko tetahi pootitanga
tetahi mea ranei i mahia i runga i te
kore pooti, tetahi tapaenga ranei whaka-
rerenga atu ranei ka mana tonu ahakoa
whakaae taua tangata kahore ranei ki
taua tukunga, a ka riro katoa nga
whenua nga take nga paanga i a te Kuini
i runga i te Ota a te Kaunihera i runga i
nga tapaenga o aua take.
A mo te taha ki aua whenua ki aua
tono paanga ranei a tetahi kua kiia ake
nei a i tangohia, me utu e te Kuini Ui
aua tangata nga utu o aua whenua a
mehemea kahore e tino rite nga tikanga
i waenga i aua hunga me te Kuini mo
runga i aua take, ma te Tiati o te Kooti
Hupirimi e whakatau i runga i te tono a
te Minita a. tetahi tangata ranei a ko nga
utu i whakataua me utu e te Kaitiaki <>
nga moni o te Koroni.
24. Ko nga Ota i roto i te Kaunihera
me nga tukunga whenua ki a te Kuini i
raro i tenei Ture ka ahei i runga i te
rehitatanga ahakoa te rehitatanga o nga
pukapuka i mua atu o te rehitatanga o
tetahi whenua, tono, take, paunga ranei
ka mana tonu taua Ota i runga i aua
rehitatanga. Ko tetahi Ota i roto i te
Kaunihera e ki ana he mea hanga i raro
i te mana o tenei Ture he tino whakaae-
tanga tena kua mahia katoatia nga mahi
me te whakamana i taua Ota o te Kauni-
hera kia hanga, a ekore e tukuna tetahi
kupu whakahe mo taua Ota i roto i te
Kaunihera.
25. Mehemea tera he moni i raro i tenei
Ture e tika ana kia utua ki tetahi
tangata e turi ana ki te tango, mehemea
ranei tera he tangata e tika una kiu
tango ia, a kahore e. tono i roto i. nga
marama tekau ma rua kia utua mai i te
wa i tika ai kia utua, mehemea ranei
kahore e mohiotia te tangata mana aua
moni, kua mahue ranei te koroni i aia,
ka ahei e te Kuini e tangata ranei e tika
ana kia utua mai aua moni e ia, ka ahei
te utu e taua tangata e te Kuini ranei aua
moni ki te Tari Tiaki o te Katoa, a ka
ahei e te Kaitiaki te tuku aua, moni i
runga i te huarahi i whakamana e te
tekiona tekau o te Ture Whakatikatika i
te "Ture Tari Tiaki o te Katoa, 1891, " a
ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te utu i
aua moni me nga hua o aua moni ki
tetahi tangata i ki ai te Tiati o te Kooti
Whenua Maori e whai take ana ki aua
moni me te tuku mana hoki kiu utua aua
moni me te haina ano i taua mana hei
whakamana i te Kaitiaki o te Katoa ki te
utu i aua moni.
26. Ka ahei e te Kawana i ia wa te
whakahaere i nga mana i tukua e te
tekiona, rua rau toru tekau ma rima o
"Te Ture Whenua, 1892, " ki te hanga
rahui mo tetahi tikanga mo te katoa i
roto i nga whenua i hokona i tukuna ki
a te Kuini, a ka ahei ano hoki te wehe
kia kaua a neke ake i te eka kotahi i roto
i nga eka kotahi tekau o te whenua katoa
i hokona e te Kuini hei whenua whaka-
whiwhi moni mo te hunga rawakore.
27. Mehemea e whakaaro ana te Poari
ehara i te mea tika kia tonoa te Kawana
ki te tango i tetahi Whenua Maori i
tetahi heretitemate Maori i roto i tetahi
takiwa kua panuitia a ki te mea ranei
kahore nga Maori whai take e pooti kite
hoko ki te riihi ranei kia te Kawana, ka
ahei ratou i runga i te tuku i tetahi piti-
hana mea whakamana ki te Tiamana o
te Poari a he mea haina e nga tangata
whai take katoa, e nga tangata ranei e
kiia ana he hunga tika hei whakahaere i
nga take o te katoa o ratou me te whaka-
atu mai i to ratou hiahia kia unuhia
taua Panui, a ka ahei te unu i runga i
nga huarahi kua whakaritea i roto i te
tekiona wha o tenei Ture.
Erangi ia ekore tetahi Panui e whaka-
korea kia marama rano te Kawana i roto
i tona Kaunihera te ki he tika te tono kia
unuhia mai taua tono, u hei whakaoti i
taua take.
A i runga i te whakakorenga o tetahi
Panui ko nga Whenua Maori e puritia
ana e nga Maori whai take a kahore he
here i runga i nga whenua i panuitia i
roto i tena takiwa ka ahei e ratou te hoho
te riihi ranei kaua ai i runga i tetahi atu
huarahi ke atu ahakoa ki a wai ranei
eranga ia me matua tuku i in piihi
whenua ki te akihana a me kaua e neke
atu te rahi o te whenua tuawhenua i te
ono rau me te whatekau eka o te whenua
tino pai, a kia rua mano nga eka o te
whenua hoki iho te pai. WH tekau mano
ranei nga eka haerenga kararehe a hei
whakaritenga, mo enei tikanga me ata
whiriwhiri marire nga whenua u te
Poari o nga Whenua Takoto kau o te
takiwa i takoto ai nua whenua a i muri
iho me panui hoko i raro i nga tikanga
o te Ture Whenua 1892.
28. Mehemea e pooti ana nga tangata
whai take ki te hoko i raro i nga tikanga
o te tekiona i runga ake nei me whaka-
takoto i te tuatahi nga utu e te Poari o
Nga Whenua Takoto kau o te takiwa i
takoto ni aua whenua erangi mehemea e
pooti ana nga tangata mo te riihi anake,
ko nga moni reti e utua ana mo nua
whenua me kaua e hoki iho i te rima
pauna mo te rau i roto i te tau kotahi i
runga ano i nga utu o te whenua e wha-
kataua ana e te Poari.
Erangi ia i mua o te tukunga o tetahi
whenua ki te akihana mo te hoko mo te
riihi ranei me tuku mai e nga tangata
whai take ki aua whenua tetahi puka-
puka hei whakaatu e nui ana. te whenua
e toe ana ki u ratou hei oranga mo ratou
a kin tino mohiotia ai tenei me tuku ete
Tiati o te Kooti Whenua Maori e tetahi
Kaiwhakawa Tuturu tetahi tiwhikete
whakaaetanga o nga whenua e puritia
ana e whai take ana hoki aua tangata e
hiahia ana ki te hoko ki te riihi ranei, a
ekore e taea, te tuku i tetahi whenua
mehemea kahore e tukua mai taua tiwhi-
kete whakaaetanga.
29. Hei whakaritenga i nga tikanga
katoa o tenei Ture a kia tere ai te tuku i
nga whenua ka whakahuatia a muri ake
nei i roto i tenei tekiona i runga i te
whakapumau o te take ki nga tangata e
whiwhi una ki aua whenua ko nga whe-
nua katoa e takoto ana i roto i tetahi
wahi i panuitia a e puritia ana i raro i te
tiwhikete take memoriara take ranei
i tukuna i raro i tetahi Ture Whenua
Maori ka ahei i runga i te whakapumau-
tanga ki ngu Maori whai take i runga i
te huarahi e whakaaturia ana i roto i te
tekiona rua tekau ma waru ka tukuna
tonutia mai ki raro a ka ekengia ano
hoki e nga tikanga o "Te Ture Whaka-
whiti Whenua, 1885, " a ko nga whenua
katoa e puritia ana e nga Maori i raro i
te Karauna Karati i roto i te takiwa kua
kiia ake nei ka tau ano ki raro i nga
tikanga o te Ture kua kiia aki nei me te
tau ano ki raro i ana here ura mehemea e
ekengia ana aua whenua, e te here i te
whakarereketanga o ngu tikanga o aua
whenua erangi ekore tetahi tono i runga
i nga moni inihua e tukuna e kiia ranei
kia puta ake i runga i te tukunga o tetahi
whenua e puritia ana i rora i nga tauto-
konga o aua take me te tau ano hoki ki
raro i te Ture kua kii" ake nei. Erangi
ia tera e arai i aua moni i runga i tetahi
tono e puta ake ana i runga i tetahi mea
i mahue tetahi pohetanga ranei o tetahi
o nga apiha o te Tari Whakawhiti
Whenua i runga i nga whakahaerenga o
a ratou Mahi.
Kahore ia tetahi mea e mau i konei e
kiia hei whakanoa i tetahi take i whaka-
haeretia tikatia i runga i te ture hei
tango mai hei" tuku pehea ranei i tetahi
whenua i utu ki tetahi o aua whaka-
mananga tuke o mua: atu i te ra o te
Panuitanga e whakamarama ana i taua
wahi i panuitia; a ko nga whenua me
nga paanga o nga Maori whai take ka tau
anake ki roto ki nga pukapuka tuku i
whakahaerea i runga i te rehita me te ki
he take kahore anu i ea. Erangi ia kia
oti rano te hanga tetahi pukapuka rehita
mo aua whenua ko nga whakahaere katoa
mo runga i aua whenua me rehita i runga
i te huarahi i whakaritea ai e te Ture
Whakawhiti Whenua.
80. Ahakoa te tukunga e tetahi Panui
mehemea kua whakahaerea tetahi tikanga
mo te hoko me te riihi ranei i runga i te
ture e tetahi tangata ki nga Maori whai
•take ki tetahi whenua i mua o te kahiti-
tanga o te Panui o taua whenua, e takoto
ana i roto i te takiwa i panuitia, ko ana
whakaaetanga mo runga i ana hea i ana
panga ranei i meatia kia hokona kia
rihitia ranei Ua ahei i roto i nga marama
e ono te whakaoti i te tukunga mai o
taua whenua ki taua tangata i muri iho
i te kahititanga o taua Panui, erangi
kaua i muri iho ahakoa etahi tikanga i
roto i tenei Ture e poka ke ana.
31. Ko te mahi ma te Kairehitia o te
Kooti Whenua Mauri mehemea kua wha-
kahokia mai tetahi whenua e takoto ana
i roto i tetahi wahi kua panuitia me tuku
e te Kairehita o te Kooti tetahi tiwhikete
o nga tangata whai take ki te Kairehita
Takiwa Whenua i te ra ano i whakaho-
kia ui aua whenua mete rurangi ingoa
hoki o nga pukapuka tuku katoa kua tuhi
tuhia ki te Kooti Whenua Maori, a me tino
mar. ma te Kairehita Takiwa Whenua ki
te ahua me te ahua me te rahi o nga hea
o nga pukapuka ranei e whakaaturia ana
i roto i ana pukapuka, me te ahua me te
rahi hold o aua hea o aua paanga ranei
e whakamaramatia mai ana e aua puka-
puka ai rehitatia ki roto i te Tari Rehita
Tiiti mo tetahi whenua e whakahaerea
ana e ia i raro i ngu tikanga o te tekiona
turu tekau ma toru o ienei Ture, me te
mahi hoki i nga mahi katoa i tika kia
mahia e ia ano kua rehitatia ana whenua.
i runga i te rehita whai tikanga.
32. A mehemea e hokona una i runga
i te akihana kua kiia ake nei tetahi
whenua mo te moni mo te riihi ranei, ku
whakamana i konei te ka rehita Takiwa
Whenua ki te whakaoti i tetahi tuku i
tetahi riihi ranei i runga ano i ngu
tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
hei painga mo nga kaihoko mo
nga kairiihi o te whenua i hokona i
riihitia ranei i runga i te whakamara-
matanga o te utunga o nga moni
i etahi atu utu ranei ki nga tangata e
tika anu kia riro i a ratou aua whenua,
ki te Kaitiaki o te Katoa ranei ara ki te
mea e hokona ana e nga kaitiaki mo te
tahi ranei ki tetahi tangata e turi ana ki
te tango i tetahi moni e tika ana kia
utua ki aia, i te ngaro atu ranei taua
tangata i taua wa a kahore e mohiotia
kei whea ranei ia, a ko te whakaotinga e
te Kairehita Takiwa Whenua ka meinga
hei whakaritenga mo nga tikanga katoa
a ka maha tonu, ano i whakaotia e nga
Maori kaituku riihi e nga kaitango ri hi
ranei taua tukunga riihi.
33. Ahakoa tetahi mea e poka ke ana
i nga mea e mau ana i tenei Ture, kua
meinga i konei ki te mea kahore nga
Maori katoa i roto i tetahi takiwa kua
panuitia a e whaitake ana e whakaae ana
kia whakahaeretia i raro i nga tikanga o
tenei Ture. Ko nga Maori e whakahe
una ki taua tikanga ka whai mana kia
wehea o ratou hea o ratou paanga ranei
e te Kooti Whenua Maori i runga i te
tuku panui mea tuhituhi ki te Tiamana
o te Poari mo taua take, a ko te mahi
ma te Kooti i runga i te panui mui e te
Kawana he wehewehe tonu i aua whenua
e hiahiatia aua kiawhewhea me te hanga
ano hoki i te ota e hiahiatia ana mo taua
tikanga. Ko nga. tangata whai take
kahore e tuku i taua punui ka kiia kua
whakaae kia whakahaerea a ratou
whenua i raro i taua ota. Erangi ia
kahore he mea e mau ana i roto i tenei
tekiona e kiia hei mana akiaki i nga
• tangata whai take ki aua whenua kia
whakahaerea i tetahi huarahi atu poka
ke ite huarahi i whakaritea ai e tenei
Ture.
34. Ekore nga tekiona o muri iho nei
o "Te Ture Whenua 1892, " e pa ki te-
tahi whenua e takoto ana i roto i tetahi we
he nga kua panuitia a i whakaaetia e nga
Maori whai take kia whakahaerea i roto
i te tekiona tekaumatahi o tenei Ture ara
nga tekiona kotahi rau rua tekau ma ono
taeatu ki te tekiona kotahi rau toru tekau
rua toru me nga tekiona kotahi rau rima
tekau ma whitu a me te kotahi rau rima
tekau ma warn Kahore tetahi whenua i
raro i tenei Ture e retia mo nga tau kia
roa atu i te ruatekau matahi tau, a ko
nga tikanga o nga tekiona kotahi rau
waru tekau ma rua me te waru tekau ma
ono hui tahi o taua Ture kua kiia ake
nei ka meinga mehemea e pai ana kia pa
ki taua Ture.
RETA TUKU MAI KITE
ETITA.
E kore e tau ki te Etita te he o nga
korero e tukua ana mai kia taia
• ki te pepa nei.
ETITA o HUIA.
Papawai,
Hepetema, 18th, 1893.
Ehoa tenei he kupu hei uta atu mau ki
runga ia" Huia " hei whakaatu ki • nga iwi, i
toku haerenga mai i Ngapuhi, ki runga ki nga
mahi a " Te Kotahitanga" ote Iwi Maori, ara,
ki nga mahi i whakaritea ete Kaunihera Maori,
hei mahi ma "Te Kawanatanga Maori ote
Kotahitanga, " ko nga mahi, he whakahuihui i
nga Pukapuka i mahia e nga Runanga, me nga
komiti ote "Tiriti o Waitangi, " ki a hui huia
ki roto ki nga pukapuka o nga Paremata e rua
ote Iwi Maori i tu nei ki te Waipatu, Here-
taunga, ki a kawenatatia hei titiro ma nga
" whakatupuranga " e haere ake nei, i runga
ano i te kupu i whakaaetia e te Paremata tua
rua i tu ki Te Waipatu i te 11 onga ra o
Aperira, 1803, i kiia nei, ki a kawenatatia aua
mahi.
No te 13 o nga ra o Akuhata, 1892, ka haere
mai ahau i Waima, a ka taea ki Ohaeawai, a e
torn oku ra ki reira, e mahi ana, e huihui ana
i nga Pukapuka, a i te mutunga o tera mahi,
ka haere maua ko Pene Taui ki " Te Tiriti o
Waitangi, " ki te tiki i nga Pukapuka o reira
ko o maua hoa i tae ki "Te Tiriti, " ko Hone
Ngapua, Te Tane Haratua, Penata Kawatupu,
Wiremu te Parihi, Tepene, Wiremu Pomare.
E toru o matou ra i mahi ai ki te whakarapo-
poto i nga Pukapuka, a ko etahi, kihai i kitea, I
muri o tena ka hoki mai maua ko Pene Taui
ki Ohaeawai, a, i te 22. onga ra o Akuhata, ka
tae maua ki Waiomio, ki te whakarongo i te
raruraru a Ngatihine ki a [ratou ano] mo to
ratou Whenua mo Waiomio Poraka, Na i te 25,
onga ra, ka tae ahau ki Akarana, a i te 29, o
nga ra, ka tae ahau ki Poneke.
1 taku taenga ki reira, ka rongo ahau, kua
hui te kawanatanga ote Iwi Maori, mo etahi
onga mema ote Whare Ariki, ote whare o raro
hoki, ki Poneke, ko ta ratou mahi, he whaka-
takoto i nga [Ruuri] mo te Paremata tua toru
ina tuki Turanga. I te 2, o nga ra o Hepetema
1893, ka tae ahau ki Wairarapa, ara ki Papawai
ki te kainga ote Whatahoro, te Pirimia ote
kawanatanga ote Iwi Maori, I te wa i ahau e
noho ana i reira, ka tukua mai e Te Whatahoro
nga Pukapuka i mahia e to ratou komiti ki a
kite ahau.
Na, i ata whakaaroaro ano maua, mo nga
Pukapuka ote Tiriti o Waitangi i mauria ake
nei e ahau i raro, a whakaarohia ana o matiu, i
te mea, kahore i kitea nga Pukapuka, ote tinia
tanga mai o "Te Tiriti, " me whakahoki ano
nga mea i riro ake noi i ahau, a ki a uta rapua
nga pukapuka ote timatanga.
No te 13, onga ra kanoho te komiti o etahi
onga Minita 6 te kawanatanga ote Kotahi-
tanga ote Iwi Maori, me etahi onga mema,
me nga Rangatira o Wairarapa, ki te uta
tirotiro i nga [Ruri] mo te Paremata tua toru
e haere ake nei, ina tu ki Turanga, a te 12,
onga ra o Aperira, 1894, i whakatakotoria
nei e te Runanga o te Pirimia [Maori]
me ana hoa Minita ote Kawanatanga oto
Iwi Maori, me nga Rangatira i huihui nei
ki Poneke, i te marama o Akuhata, kua pahure
ake hei, a i ata tirotirohia aua take e tenei
komiti, a i runga i te whakatikatikanga o etahi
o nga kupu, whakaaetia ana.
Ka, i te mea, kahore i ata marama te tuhi-
tuhinga o etahi onga Pire, Motini, Pitihana.,
Meremana. Patui, me etahi onga Reta i Te
Waipatu, i te Paremata kua pahure ake nei,
kahore matou [Te Kawanatanga] e kaha ki te
whakatikatika i aua pukapuka, I tino kaha ta
maua tirotiro ko te Whatahoro, heoi kahore i
taea te whakatikatika engari kua vvhakahau ki
a perehitia.
I taua ra ano ka tukua atu e ahau ki te aro
aro o taua komiti, tuku pukapuka, whai korero
whakamihi, ki nga Rangitira, me te Iwi o
Wairarapa, a i tono atu ano hoki ahau ki taua
komiti, ki a whakaaetia, ki a whakaurua toua
whai korero aku, ki roto ki nga Pukapuka ina
Perehitia, a whakaaetia ana.
Ehoa ma, e nga Rangatira, me nga iwi maori
onga mutu e rua nei; kei pouri o koutou wha-
kaaro, ki te roa onga pukapuka whakaatu atu i
tu nei ki Te Waipatu, he nui no te pohehe o
nga pukapuka o taua Paremata i roa ai, a ko
tetahi, na te nui onga aitua i te mate [mitara]
i pa ki te motu katoa nei, ko te take tenei te
huihui wawe ai te kawanatanga ote Iwi Maori
ki te mahi, heoi inaianei kua mahi, a ka
tukuna e te Pirimia [Maori] ki te Perehi a nga
ra e haere ake nei. Heoi nei ra e te Iwi nga
kupu, ka hoki ahau a te 20, onga ra o Hepetema,
1893.
E te iwi, Tena koutou: —
Raniera Wharerau.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
tau—
£ s d
Hapuku Te Nahu 1 O O
Kingi Topia.. 100
Arapata Renata 100
Hapi Ngakao 1 O O
Kehu Tamihana 100
Tio Turi.. 100
Tepene Hipirini 100
PANUI.
TARIANA.
Ka haere tenei hoiho inga takiwa o Hehitingi
Karaiwa, Papakura, Tarateera, me Miini i tenei
tunga Tariana.
Te Tariana mau mai o Tawahi a Poni Tanatii
(Bonny Dundee, ) i mua ake nei e mohiotia ana
ko, Rangiwhata ( Monksford) ko tenei Tariana
ko Poni Tanatii na Paraiti o Korowei (Pride of
Galway) ko tona whaea ko Hetapere (Heather
Bell) na Rore Paorawhata (Lord Paulworth)
Matene Kotarani (Scotland) a he mea mau mai
na J. Riiti o Oamaru, ko te utu mote uha
kotahi e £4, e rua uha nui atu ranei, me
whakarite te utu Kurumu, 2s 6d me utu ite 1 o
nga ra o Hanuere 1894.
HONE EWANA,
Hehitingi.
AMARA.
TARIANA MOMO.
Me haere katoa mai nga uha Momo Purei ki
ta mauti Tariana he Tariana pai kaha he toa
kite whai manuka no na Tipuna mai tona toa
tae mai ki aia ka nui nga Purei e riro ana ite
Toa nei,
IA AMARA.
Enga Hoa Maori Pakeha, kawea mai a koutou
uha whaka matau tia, ko tona whakapapa ko
ia tenei, ko tona tamaiti tua tahi ko kimiri ia
te korana o mangatarata he toa ano kite whai
manuka otira kai te rongo koutou.
Kote utu mote uha kotahi e £5 OB, e rua uha
nui atu ranei me whakarite te atu.
Na Rupuha Te Hianga
Me te Oti makene toohi
Porangahau.
Hepetema 21, 1893
PANUI.
TARIANA.
E hou ma whakamata te mau ia koutou uha
ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei
Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo
koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te
Tariana ote Makarini, ko tona papa ko
koparanga kirihi KO tona koka he tama-
iti na Riri tione Tariana a Henare Rata,
kei wareware koutou ki to koutou hoa
ko nga tangata e hiahia ana me mau
mai e ratou wha, kite kore me tuhi puka-
puka mai maku e tiki atu, kote utu mote
wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni
£2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3.
Na to koutou hoa
NA TE WHATU RENATA,
PATATANGA
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote i wi Maori. E noho
maira i Aoteaaroa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata
Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take
o man i raro iho nei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa. Maori
i raro ite kotahitanga o te Tiriti o
Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i
nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era
atu tangata e hua ina nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga,
menga tangata mate, mera atu korero e
tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga
korero whaka kino ingoa mote tahi
tangata. He mea tino kino hoki tena
kinga Perehi katoa ite ao.
4. lie whakaaro nga iwi onga motu
nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara
kia rite te whakaro kite ngaki oranga
kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei
Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana
inaianei No reira ka whakarohia ki tenei
e rua patanga ite marama ki te tangata
e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia
• ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te
tangata e taku mai ana ite Paana mote
Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni
iti rawa ara te paana kotahi inga moni e
ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu
ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-
pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.
Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka-
ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou
kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata
i tona ingoa mete ingoa ote kainga
mete Poutapeta hei takanga atu ite
Nupepa.
9. Me taiki te tangata i tana Nupepa.
Kana e rukea noatia ko to tatou kuare
hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro
atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_.
PANUI.
REREWE WHARE KAI,
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ke
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa
kia.
HONE TEERA.,
Rangatira o tenei whare.
J. MAKITEI.
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA TAKUTA;
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA.
E whakaae tuturu ana ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
te whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI.
HEHITINGI.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te utu haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa'
Maori, Hehiting.
PANUI.
HEHITINGI TOA.
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA
Huka iti te utu ' Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Kopi iti te utu. ' hoa Ton
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu. PARAI HA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katou mo te moni iti
Haere. mai kia tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUITANGA.
Whare rongoa i muri ake o te Teihana
o te Reriwe.
Ko Hohepa Paana, he Takuta, kua
whakapuare tetahi wharo Rongoa ki
Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana
ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai-
tia i reira. Hei toha mo tona pai. kei a
ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu
tangata, kana hei poari, me haere mai
ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora.
Te piwa ta ngau puku, niho tunga, me
era atu mate ka ora i ana rongoa.
Kaore ho rongoa pena i etahi ata takuta.
Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia.
Ko nga mea e pangia ana e te mate mo
Haere kia ia a ka ora ratou.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
KANUITANGA TENEI KIA
Hoho ai koutou kua whakatuherata e
au takuwhare Puta e tata ana kite
whare Tiata Hekitingi. Me haere ma
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI KI NGA MAORI.
HAERAMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia •
TEOTI RANA., HEITINGI,
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
AREKA TUARI.
E hoa ma kei au te Whare iti te atu
haere mahi homai ta koutou. Ota kia
mahia o kahu pai mo koutou, kei au
nga mea katoa e piritianga ana e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai
o to
HOTERA O KARATANA. HEHITINGI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rogoa o mutu wawe ai te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohere
ai nga namae o Te Rumatiki mate pera
ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga
ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara
mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. Ho whakamohiotanga
tenei mo te whakamaeinga o tenei
Rongoa. Ukura tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata
mate te tangata mate te tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
Waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W. J. TAEAMANA, HEHITINGI.
PANUI
KOREROTIA TENEI.
Mehemea ka kino te haere o te wati
mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi
nei i te whare i te taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te
rerewe teihana ka toru nei te kau tau e
mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Riingi Poroti rae ora atu mahi ko nga
mea e mahia ana e kore e kore te pai, he '
iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era
tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha
atu ko nga karaihe tona e pai ana mo
nga konohi he iti rawa te uta nga mea
katoa haere mai Haeremai tirohia koutou
ta whare o
A. MAKAINITERA..
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORI,
REREWA TIRITI.
HAMUERA HEMI,
E hoa ma kua hokona e au te mahi.
Hu meka a kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou".
PANUI
NO WHITAKA.
Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka
Nupepa tuhituhi. Pene koriana me
era mea atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIA.
i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI HEPETEMA 20, 1893.