|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 24. 25 November 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
NAMA 24. HATAREI, NOEMA 25, 1893.
PANUI.
Kin mahara nga boa ki tenei kia tohu tohu
ki nga Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei
tukua noatia ki te He maha nga ruta whaka
atu mote ngaro o nga Pepa, kua tae mai. He
nui te raru raru i pamai kia ahau mo tenei
ahua. Heoi taku he Pohi atu inga Pepa e
runga i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku
riunga. Nate Etita.
Kote utu mote pepa nei ite tau, kotahi
pauna, kite tuku mui te tangata i tana pauna,
ite Pohi, me Rehita rawa, ku tuku mai; kote
tuhi me penei.
Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia,
\_\_\_\_ Hehitingi Nepia.
PANUITANGA:
Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku
moni mai koutou, moto Pepa nei me tuku mai
i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga
ane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo
nga Pane kuini i konei.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI NOEMA, 25, 1893
E RUA PUTANGA ITE MARAMA.
HEI tekau matahi tenei mo
nga marama, E rere atu ana
to koutou manu e te iwi, a kua
taea tenei te Raumati, kua pakoa
haere nga wai kua tutu te Puehu
o nga huarahi, mete moana, i te
huakanga a te Kapekape, ara te
Mauru, No reira he whakautiuti
te rere ato koutou manu, aha koa
ra tera te kanohi mete taringa
kei te whiwhi ki te turanga
ma raua, I te hanga e pikaua
atuna e to koutou Manu. Otira ko
te wahi kia ia kaore ano i tu,
heoi kei tehao noatu te ngakau
ite nui o te mate kai, No reira kei
te ruruku tonu tenei te tatua ki
te hope, aha koa kei te mohio ano
tatou ki nga Pepeha a Nehera,
He Rango te waka ka mania he
Ao te Rangi ka ahia, he Huru-
huru te manu karere, No mua
nga Pepeha, e whakahua tia ake
nei, u nate whakahuatanga ake
nei hoki i pehea ai, kua whaka-
maramatia nga tikanga o to koutou
Taonga i te tuatahi, He taonga i
whaia i runga i te ngakau mamae,
me te huanoa o nga Roimata o
tena iwi o tena iwi, E noho nei i
Aotearoa me te Waipounamu,
No reira ka whakarotia nei kia
whakaarahia tenei taonga hei pai
mote iwi, ara hei Reo. hei Taringa,
hei whakaatu inga mahi me nga
tikanga e mahia nei mo te iwi,
me nga Tukino-tanga, murunga
whenua. Hereheretanga, i nga
whanaunga i etahi wahi o te motu
me nga mea nuinui o to tatou ao,
me nga tikanga o te kotahitanga
e whakahaerea nei, E marama
mai ai nga hou i tawhiti. I raua
hoki e rite anu tatou ki tetahi
kainga, aia ki waimahuru, E wha-
katauaki tinana mo te korero,
ara, (Haereana te korero i runga
o Tawhiti Nohoana a Waimahuru)
I te wa o tenei taonga, kua rite
tonu te kite me te rongo, aha koa
nga rongo o Tawhitinui o nga
motu o te moana ka korerotia i
waimahuru, E hara i te mea to
koutou taonga E tuana i runga i
te whakatupu painga me ona hua
ranei kia puta hei painga mo
tetahi tangata, etahi tangata ranei
E ngari i whakahaerea i runga i
te Herengi o te Puha, a te Kuia
ate Koroua me te Tamaiti, hei
Painga mo te iwi, Otira kote
Pauna e tau nei kia utua mai e
te tangata mo te Pepa kia ia, hei
whangai tonu tena mo tenei
Taonga, kia kaha ai te haere i
runga i nga hua rahi mahi o tenei
mea, te Nupepa, e mohiotia nei,
kei hoha pea nga hoa ki tenei
ahua tuku korero, E taea hoki te
aba, ka auaatu e rere ana to
koutou manu, kua hori a Matariki,
me nga whetu o te tau, E haere
nei ko nga pua Rakau kua kohera
nga Puawai, ko Noema tenei kua
maoa te Tawhara, Heoi kei te
Nonoti tonu tenei te tatua i te
hope, me te tatari tonu atu ki nga
hoa, i tetahi Ohanga, hei hoa i te
Tapuwae e tere ai te rere atu a to
koutou manu, kua taea tenei te
tau o te Koroua me te Kuia, e
whangai ana i te taonga o te
iwi, te iti me te rahi. E kore
tenei ahua taonga e taea e te
Koroua te whakarewa tonu
mote wa roa, kaati mate Koroua
ko te Papa kua oti te tahi, rite
rawa te tatai, E nui ana nga iwi
hei whakaro mai, i nga Poupou
ma tena, inga kaho ma tena, inga
Toetoe ma tena, inga Harakeke
ma tena, Rite rawa te penei ka-
tahi ano ka maru te whare, Heoi
ano maharatanga ki te Tupuhi te
ua mete matao, I te nui o te hari,
Otira ko tenei Taonga nui whaka-
harahara o te Ao, e kore e tu i te
tangata kotahi, E ngari mate iwi
ano e awhina katahi ka tupu hei
taonga, hei whakatuhera i nga
kuaha o te matauranga, ki nga
mea nunui o to tatou Ao, me to
tatou nei wa, ki nga uri Mokopuna
e haere mai nei i mua ia tatou.
Penei hoki ia tatou nei kite tau
wha tekau, kua timata ia nei te
mahi i runga i te tauira nana i
whakaatu kia tatou, ko tenei ete
iwi whangaia mai to koutou tao-
nga he aha te kai e whara, i te
tangata kotahi.
|
|
2 2 |
▲back to top |
I tetahi hui nui i tu ki Turanga ka
Whakaue katoa nga maori, ka whaka-
katuria hoki he komiti mo ratou, e
whitu nga tangata o roto o taua komiti
hei whakahaere i nga take o nga tangata
e pa ana kite Poraka o Mangatu, kotahi
rau mano eka, e ki ana te Nupepa, o
Turanga, ka whai mana noatu taua
komiti maori i raro ite Ture Hoko wha-
kawhiwhi whenua Maori, ki te riihi atu
mo nga tau paku, tae noatu kits toru te
kau tau.
Kua timata noa te whakahe o nga
mema pakeha kin ratou ano, ina hoki e
rua tangata kei te tu mo Rangitikei
akuanei ite whaikorero a tetahi o aua
pakeha ko Aiwehi te ingoa ka mea uto ia
ki nga kai pooti, i mea mai tonu hoa
mema a Makei ki au, me tuku e au taku
pooti kia ia, ka homai e iu te moni e rua
rau e rima te kau pauna, heoi ka rongo a
Makei i tenei korero ka haere ki te Roia
kia Hamenetia a Aiwehi, mo tona korero
parau, kaore ano i timata noa te wha-
kawa.
He nui nga maori kei te mohio kia
H. B. Pokuru, tama a Te Pokuru, tetahi
o nga mema tawhito o te Paremata o Nui
Tireni kua mutu nei, heoi kua whakaatu,
ara kua timata a H. B. Pokuru kite
whakahaere Pooti mona, a ka nui hoki
te whakapai o ngu tangata o Poneke ki
ana korero.
Kua kitea e nga pakeha te painga ote
Pahitanga ite Ture pooti wahine nei, ina
hoki, i tetahi o nga hui wahine i mua
tata ake nei, ka whakaatu tetahi wahine,
ka pooti ia ki tana mema e pirangi ana
a kote mema e pooti ai ia ko Karatitana te
mema mo Ingarani.
Kua tae mai te Pauna i tukua mai e
Kerehoma waaka o Karamaene, a kua
tukua atu te Pepa kia ia ki Karamaene
i te 15 o Noema nei.
I tukua mai tetahi rongo i Inamu E
tata ana ki Patangata he Teihana Kuti
Hipi, na te Wiremu ma, ko te mahi o
reira he mihini, ko nga tangata kuti he
tia ana kaore ia e puta, notemea
he hoa kawanatanga kei nga taha o aua
maunga e tiaki ana, ko nga hou ote taha
o Matapere i whai i nga Hoia ote kawana-
tanga. E mea ana ratou kia riro mai ano
o ratou hoa. i mau herehere, ka whawhai
ratou ka mate ano te taha maori, kotahi
tonu te tangata ote kawanatanga i mate,
Ka nui nga pa i tahuna e Matapere ki te
ahi, i muri iho ka whakaekea ano e
Matapere te pa ote kawanatanga, e rima
mano e ono rau ratou, kihai rawa i taea,
na nga pu repo tonu i kore ai e taea, e
rima rau nga maori i mate kote nuinga i
oma ki roto ite ngaherehere, i muri tata
tonu ka hoki mai ano, i tenei taima tata
rawa kite riro te pa na te kaha tonu o
nga pu repo i kore ui e taea, i te Hatarei
te wha o nga ra o Noema ka haere te
taha o te kawanatanga ki Otanotaro,
patua ana, mate ana te rangatira ote pa,
me ona hoia kotuhi mano, tata tonu ka
mate te tahu kawanatanga i te he ote
whakahaere a nga tangata maori i uru
kite taha kawanatanga, kua tahuna te
pa o Ropenekura e te kawanatanga, ko
Kapene Wiremu kua ngaro, he tama tenei
na Tianara Wiremu, E maharatia ana
kua mau herehere aia ko to hoiho anake
i kitea, He nui nga maori kua tono ki te
kawanatanga kia tiakina ratou, ko tetahi
o nga Tianara i mau herehere, kua tarewa
i aia ano, he nui no tona pouri mote
matenga o tona Iwi. Kei te whawhai
tonu a Ropenekura puta aia ki waho,
kote nui o nga tangata kei aia e waru
mano kote whakaaro o nga pakeha o
konei rae whakamutu tenei whawhai, u
me tiaki te kawanatanga i nga maori, ko
Motene, tetahi o nga mema ote Whare
Paremata e ki ana he kohuru noaiho
tenei i nga. maori, me o ratou rawa.
MATIRITI, NOEMA 4.
Kua tae mai te rongo o Matariti kua
wera tetahi kaipuke ite ahi. i haere katoa
nga tangata ote Taone ki runga ite
wapu, kaore rawa i mohio he taina maiti
kai runga o taua kaipuke kaore i roa
ka paku, e toru rau tangata i mate, e rua
|
|
3 3 |
▲back to top |
ki raro nei whiti mai ki tenei motu
ko nga ingoa anake o nga iwi e
mohiotia ana e te pito ki raro nei
ko nga tangata kaore, whai hoki
ko ngapuhi, ngapu hi noa iho
kahore tena pito e mohio ki nga
tangata te Rarawa te Aupouri,
ngatiwhatua ko taua ahua tonu,
no te tau 1880 ka whakaohokia
enei iwi ki te mahi i to tahi mahi
kahore i mohiotia enei iwi he aha
tona tukunga iho no te tau 1892
ka tahi ano Ua awhinatia e koe e
nga Rangatira o te pito ki runga
whiti atu ki tera motu ko te riro-
nga atu tena i a koe, no te tau 1892
ka tu te Hui tuatahi ki te Waipatu
ka tahi ano ahau ku mohio ki te
nui o tenei ingoa tanga o te
kotahitanga kia tatou ki te iwi
maori no taua, Hui ka matakitaki
ahau ki nga tangata o te Waipou-
namu e tautohe ana ki ngu tangata
o tenei motu me o ngapuhi kia
ngati kahungunu nga iwi katoa i
poto ki taua Hui i mahi ratou i te
mea. titiro atu titiro mai kii, atu
una te tahi he mangai he mangai
(kati) e hara koia tenei i te mea
nui atu ki to whakaaro a te nga
kau ka rua nei nga tunga Hui ki
te Waipatu i kiia ai nga reo o nga
iwi katoa ki te wahi kotahi ka
hore i raua i te wa e ora ana o
tatou matua ka tahi ano kia tatou
na tatou rawa i huihui nga iwi
kia kotahi wahi e whaka putaina
ai te reo o tena iwi o tena iwi
kaati enei kupu aku.
Mo te panui o Hapi Hinaki o
Whangara ara mo etahi o nga
kupu e kii ana aia he mea ata
motini marie nga tangata hei
pootitanga mo te takiwa pooti o
kei te pootitanga te tikanga ko te
mohiotanga o toku iramutu o
Hone Heke ko te mohio tanga ano
pea o tana tupuna o H. Taiwhanga
otira ka hore ano ahau i kite hou
i taua tamaiti i muri iho o tana
kiteatanga he tangata matau ia
he kupu ki nga kai tuku panui kia
te Huia ko te mea nui ko taua
pootitanga kei mua tonu i o tatou
tirotiro e takoto mai ana, pai atu
ko enei korero anake hei panui
tanga ma nga tangata whai wha-
kaaro, tu rawa atu ki te taima e
tu ai te pooti tera pea ka marama
te iwi kaua hei kumekumea e a
tatou korero nei ko ahau te tangata
matau kaha hei aha enei tu
korero kua poto katoa ra tatou ki
to tu hoi mema mo taua whare me
to tatou mohio he tokoiti no
tatou i roto i taua whare te take
pakeke ki taku whakaaro ko te
tangata o kitea anu he tangata pai
he tika o ana mahi e aroha ana ki
te iwi i roto i tona takiwa pooti
kaua i tona hapu ake me kii
taua tangata he matau ko nga
korero hei titiro ma tatou katoa
ko nga korero a Hoani Nahe o
Hauraki me toku mohio, tae rawa
atu ki te taima pooti tera e marama
tenei takiwa pooti hoi ano te mea
e ahua raru raru nei i au ko te
kawenga a Ngapuhi i tona mema
ki te Waipatu whakahe ai mehe-
mea i reira ahau ko ahau hei kai
karo patu mo te Mutu kaati i
konei aku korero.
Na to koutou hoa
Wiremu Katene.
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Papowai,
Hepetema 10, 1893.
Ki te Etita o te Huia Tangata Kotahi—
Ehoa tena koe.
Mau e hoatu kia Huia tena Reta
mana e mau atu ki nga marae e karanga-
tia ai ia ki a Peka atu ki te kainga me
kore etahi moke i kona o te kotahitanga
kia kite iho ratau i tena kupu.
1. Tuatahi he whakamaharaatu ki nga
mema o te Kotahitanga i pootitia
mai nei i tenei tau kua hori ake nei,
tae mai hoki ki tenei tau, haere ake
nei hoki ina pootitia mai etahi
mema hou mo te Paremata Maori,
era nei e tu ki Turanganui arua, a
' te tau 1894. E tuku riwhi mo tona
tunga mema mo taua Paremata me
era atu Paremata ranei i ko atu o
tera, ka tu ra ki Turanganui Arua.
E kore e whakaaetia e te ture o te
kotahitanga i naia nei taua tu
whakaaro, a te Hapu, a te Iwi, a te
Rangatira ranei, e me ana, haere koe
hei riwhi mo tatau turanga i roto i
te Paremata Maori, aha koa, i te
whare o te Iwi nui, i te whare ariki
ranei.
2. Tuarua he whakamaharatanga ano
tenei ki nga takiwa Pooti mema e
ono o tenei motu Aotearoa me nga
takiwa Pooti mema e rua o te Wai-
pounamu i panuitia ra e H. Manga-
kahia i roto i te Ripoata pukapuka
whero o te tau 1892 o te Hui i tu ki
Waitangi tae mai ki te Waipatu,
me whakaatu mai e nga mema o aua
takiwa te ahua o nga Pooti o ratau-
na takiwa i tu katoa ranei nga mema
i whakaritea mo to ratau takiwa
kaore ranei, ko tenei patui ki aua
takiwa pooti mema maori katoa o
nga mutu e rua nei, ki te pai tetahi
tangata marama a hakoa e hara ia
i te mema e ngari e marama ana ia
ki nga mea i tu ki nga mea i kore e
tu, me tuhi mai e ia ki te Huia, ma
te Huia e whakaatu mai ki au, ki te
tae mai tetahi whakaatu mai ki au,
o etahi takiwa pooti a ka marama i
au he tika kaore i tu he tangata hei
mema mo tetahi wahi o taua takiwa
mo te katoa ranei, tera ka tukua atu
te whakahau ki a turia he pooti
mema, mai mo nga takiwa e pera
ana te ahua.
8. Tuatoru ko nga pooti kaore i paahitia
e tenei tunga Paremata mutunga i tu
nei ki te Waipatu, tera e panuitia
kia Pooti tuaruatia ano he mema
mo aua tunga i pera te ahua, e
haere ake nei.
4. Tuawha ki te whakaaro a nga Hapu o
tetahi takiwa i tino he rawa te tunga
o tetahi, tangata hei mema, he kore
kaore i tika, te pooti, na me whakaatu
mai te he o taua pooti kia te Huia,
ki te marama te whakahe, tera e
tukua atu he pooti tuarua mo tetahi
mema mo taua takiwa e haere ake
nei.
5. Tuarima me mutu te pooti mai inga
tangata whakaarokoe Haurangi e nga
Hapu pooti mema o ia takiwa o ia
takiwa ki roto i te Paremata Maori e
haere ake nei, he hanga whakama
taua tu tangata ki waenganui o te
tini Rangatira o nga motu e rua nei,
tetahi, Ehara a tatau mahi i te mea
hei takaro, he paparakauta ranei, kei
roto tatau i te pouritanga e rapu
ana i te maramatanga pera mete
ai tanga a Rangi raua ko Papa
matua te kore whawhanoa, kei whea
ra te ao marama kei whea ra, he
maha nga ngahuru i pena aia ka
kitea ki te angotanga o te keke o
Rangi
e nehera ko namunamu ki tai ao, a
penei ano tatau i naia nei ko te hia
tenei o nga tau i rapu ai tatau i roto
i te pouritanga tae mai ki tenei
oa, katahi ano ka tupono ki te
maramatanga tuaiti namunamu ki
tai ao e mahi nei tatau, no konei, e
hara i te mea noaiho kia pootitia mai
ko nga tangata Haurangi hei mema.
hei mea e whakawa ai tona Hapu
tona Iwi tona takiwa ranei a tae atu
ki tona tinana. '
Tuaono e whakamarama ana, kia ma-
rama mai nga Iwi maori me o ratou
Hapu, me nga Rangatira o nga takiwa
Pooti mema e waru o nga motu e
rua nei, ko tenei Paremata Maori i
tu mai ra ki Waitangi, a neke hia
mai nei ki te Waipatu i te tau 1892
tae mai ki te tau 1893, tae atu ki te
tau 1894 haere ake nei, he Paremata
Maori note Iwi Maori o Aotearoa o
te Waipounamu me ona moutere e
patata ana kia aua motu, aha koa,
kua tuhi ki te kirihipi, kaore ranei,
aha koa. o te whare o te Iwi nui. o
te whare Ariki ranei, no raua tahi
no nga mea i tuhi ki te kirihipi, me
nga mea kaore ano, aha koa kotahi-
tanga tu ahakoa piri noatu ki te
Pakeha, ahakoa no Tawhiao, ahakoa
no te whiti, ahakoa no te kooti, no
tetahi atu ranei, no ratau tenei
whare, me enei turanga e rua, ara.
no te hunga e mohio nei e pawera
nei ki tonu mana maori, me tona
Rangatiratanga, me tona oranga e
pehia ana, ki raro e te Iwi Pakeha e
waiho ana hei rukenga atu ki nga
huarahi te Iwi Maori, koia te take i
huaina ai tenei ingoa a te kotahitanga
o te Iwi Maori ki te rapu i te ara tua
iti nei, mo enei ra. ku riro atu ai ano
i te Pakeha i te Iwi mohio toa hoki,
na ka mohio mai koutou ki te ahua
u enei turanga e rua, no reira ki te
tukua atu nga panui pooti mema
maori mo te Paremata, maori e haere
ake nei pootitia mai he mema mo
koutou e nga tangata e tino piri atu
ana Ui te Pakeha, koi men ku araia
atu koe kaore, haere mai ki te tatau-
ranga o nga mahara e takare nei i
te po Uia ao tera, na e nga tangata e
mea nei no Tawhiao koutou pooti
mai i o koutou mema ki to tatau
whare, e whiti e te kooti ma pooti
mai i etahi mema mo koutou ki to
tatau whare, kiu kitekite tatau ia
tatau, kiu korerotahi atu tatau he
mangai he mangai, kia raputahi
tatou i te huarahi mo tatau, kei te
hunga ranei e piri tuturu utu nei ki
te pakeha te kupu mo tatou, he ahu
tehe, kei a te whiti ma ranei te kupu
mo tatau, he aha te he, kei a te
kooti Rikirangi ranei te kupu
mo tatau, he aha te he, kei te kotahi-
tanga ranei te kupu mo tatau he uha
te he, I te mea na tatau katoa i kite
koia tera, ko te huarahi ki te ora, e
ai te whakatauki na tera ko te rou-
rou na tenei ko te rourou ka rato te
ope haere, no konei, kaore he wehi
tahi mo koutou, haere mai, kaore he
tikanga ke o tenei taonga o koutou
ko te rapu i te ora anake mo te
tangata mo te wahine me a tatau uri
e noho nei, E haere mui nei hoki
me kore e taea te pewhea ra nga toe
nga whenua e mau na i a koutou hei
oranga mo a koutou uri. Haere mai
whakamataua, ma te ingoa o te waha
o te kai whakamatau e mohiotia ai
te reka o te kai ka te poky ai ki te
puku, te kawa ranei ka ruakina mai
ki waho, no reira e nga Rangatira e
nga matauranga e nga Hapu e te
Iwi; Maori kia topu ta tatau Haere
i tenei ra, ma te topu o tatau ka roa-
roa ake ai tatau, ki te haere wehe-
wehe tatau he aha ma te whatinga
parekura he mate.
7. Tuawhitu kua tuturu te kupu a te
kawanatanga i naia nei ka tu te
Paremata ki Turanganui arua a te
tau 1894, ate 12 onga ra o Aperira e
haere ake nei ka whakatuwheratia
taua Whare Paremata Maori ki
Turanganui.
S. Tuawaru E nga Hapu e nga tangata
mohio e nga Rangatira e te Iwi nui
tonu haere mai haere mui koutou
whakawhaiti atu ki Turanganui
arua i nga ra o Aperira kote 12 o nga,
ra o taua marama tuwhera ai te
Paremata Maori, kawea mai u
koutou whakaaro ki reira taute ai
tatau, kawea ruai nga taringa, nga
konohi, ki tanu mahi ki te whaka-
rongo ki te matakitaki, he aha te he
o era mahi ma era tangata, kei reira
ku whakatakotoria nga Pire o nga
whakaaro katoa a, te Iwi Pakeha e.
takare nei kia murua atu te mana
Maori i runga i tenei motu, kia
waiho tatau hei atarangi i te ao, hei
ngaunga. Ma te tomairangi pera me
Nepukaneha.
9 Tuaiwa ko nga mema o te Kotahi-
tanga me era atu tangata e uru ana
mai ki te Paremata Maori, mauria
mai nga whakaaro a nga Rangatira
a nga tangata mohio a nga Hapu o
to Hohe pooti mema, K ia mema
e ia mema ki te aroaro o te
Paremata whakaatu mai ai ahakoa
ranga ki te tangata, matauranga ki
te ture Pakeha, matauranga ki te
ture maori, matauranga ki te rangi
mauria mai ma tatau e kowhiri nga
purapura mo te -maara a maraeroa i
taua ra, kei reira nga potiki a wha-
tukura, a Paane e taka aho ana ki
te karapinepine i te konae a whatu-
aho i maka mai ui i tawhitinui ki
Aotearoa e takoto nei tahuaroa i
marae nui. Haere mai, haeremai.
Na enga mema kia mahara tuhi
tuhia au whakaaro kua kia ake nei,
aha ' oa Pire. Pitihana ranei, tuhi
tuhia mariretia mai i o koutou ma-
rae ake i roto i u koutou Hapu nua
tu Pukapuka katoa, me tuhi marire
mai e ia tangata tona ingoa tona
ingoa ki taua Pire ki taua Pitihana,
E kore e whakaaetia e tenei Pare-
mata nga Pire e Uia ana na te Hapu
na te iwi ranei, na etahi tangata
ranei mehe mea e hara ia ratou ake
i tuhi o ratou ingoa, ake a me tuhi
te tangata hei kai ti iro mo te tuhi-
nga o ana tangata. Haunga ta te
mema ake Pire, Pitihana ranei kei
ai ia ano te tikanga mo tera.
10. Tekau ki te kore tetahi mema kua
pootia nei ia e te Iwi hei mema, mo
te Paremata Maori e pai ki te haere
mai ki te Paremata i runga i te mate
i te raruraru ranei, me whakaatu
mai ki a mohiotia atu ma Huia e
whakaatu to whakaaro e kore koe e
tae mai.
|
|
5 5 |
▲back to top |
11. Tekau matahi kaa mutu te huihui
nga o te Kawanatanga Maori i tu
nei ki Poneke i te marama kua hori
ake nei ko nga minita o te Kawana-
tanga i Hui ki reira Timoti Whiua
ko Hone Paerata ko te Heuheu
Tukino te Whatahoro, ko Meiha
Keepa ka mutu ko nga mema ko Teoti
Pita Muru, ko Aporo, Hare Kumeroa
ko Hare Parata he maha nga Ruri
mo te Whare Paremata i oti iu
matau, I muri o tenei ko tae mai a
Raniera Wharerau tetahi onga minita
i naia nei kei papawai nei e noho
ana e tatari ana ki te Huihuinga
whakamutunga e tino whakaotia ai
aua Ruri o te whare me era atu
take e whakaarotia una, hei mahi,
ka mutu taua Hui, ka whakapai i a
aua take, ka oti ka tukua atu ki te
Huia kia perehitia, kei te Wenerei
te 13 Hepetema 93. tu ai taua Hui,
he tatari atu kia Tamahau raua ko
kei tetahi Hui whakatu mema mo
te Koroni o Nui Tireni i te Waipatu
pea, i whea ranei taua Hui, na e hoa
ma he nui te roa o te tukunga utu i
nga take o tu tatou Hui ki te Perehi
kia wawe koutou te kite, No te ruru
raru tuatahi ko nga Pire a te kawa-
natanga ratau ko Timi Kara mema
o te tairawhiti, a pau noa nga
marama e rua me te hawhe, koia i
tu ai te Hui a te kawanatanga maori
ki Poneke, muri mai ka tu ki Pupu-
wai nei, katahi ano ka oti, na ka pa
mai he raruraru ke, ka haere atu te
karaka o te kawanatanga ki kaiapoi i
ranga i te rongo mate o tona matua,
a kei reira utu ano. I pau te tora
wiki e tatari ana ahau kia hoki mai,
a kaore i hoki mai tae noa ki naia
nei, katahi ahau ka whakarite i
tetahi atu karaka, he Hunonga tonu
naku, ko Poneke Huihui e 4 pea nga
ra i mahi ai ka pa ruai te mate ki
tona wahine ki tuku tamahine tonu
ake kia te Waikuini e rua wiki e
whakararu ana matau ki tena ku
mate. Heoi ka marama mai koutou
ki te nui o nga raruraru i pa mai
ki au i kore ai e puta ware atu aua
take o te Hui o te Waipatu, Heoi
naku tonu i tuhi etahi i naia nei, a
kaore i oti pai.
Heoi
Ma H. P. Whatahoro,
Pirimia.
Putiki, Whanganui,
Noema 17th, 1893.
Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi E
hoa.
Mau e tuku utu enei kupu ruarua i
raro iho nei hei hari atu ma Kuia ki
nga marae katoa e tae ai aia (ara. )
He maha nga tangata kua whaka-
huaina nga ingoa, tera e mea kia pootiria,
ratou u te pootitanga mema mo te Tai
Hauauru e takoto mai nei, a ko to tatou
Hoa ko Meiha Keepa Te Rangihiwinui
tetahi, kaati me korero ake ahau i te
ahua, rae nga mahi a, tenei kaumatua, i
hiahia ai matou ko ia hei mema mo te
Paremata Nui o Niu Tireni mo te Takiwa
Pooti o te Tai Hauaru.
Te mahi tuatahi a te Keepa (i te mea
e manuhiri una te ture, me nga tikanga
pakeha) he mahi Pirihimana, me te hari
hold i te meera, i waenga o Whanganui
me Poneke, i aua wa kaore ano i mataotao
nga kohatu o nga umu tangata o taua
takutai, a kaore ano hoki nga huarahi,
ko a te Kai Hanga i homai ai, ara ko
nga One nei ko Matahiwi raua ko
Paramahoe.
Tena ata titiro iho e hoa ma, ki te
maia o tenei tangata, me he mea oti ko
tetahi o tatou te kai hari o te meera i
aua ra, i waenga o Whanganui me
Poneke, e kore ranei e penei na te wha-
kaaro i te mea e haere ana i te akau o
Paramahoe, a i roto ranei, inga awa awa
o Pukerua, e akuanei ahau ka tutaki ki
nga tira haere o Ngati Raukawa, o Ngati
Toa o Ngati Awa ranei, ka patua hei
miiti ina ratou, me etahi atu whakararu
o taua huarahi i aua ra e kore nei e taea
te korero. Hei uha enei mea katoa ma,
taua koroke, he nui rawa ana tau e maha
ana i taua mahi, e mohia ana a Ngati
Raukawa ma I runga i tana Pirihi
manatanga, ne nui ana tangata i hopu
ai. i waenga o taua takiwa (ara nga
tangata e takahi ana i te ture) ahakoa
tutua, rangatira, kaore ia e mataku mai.
ka mau katoa Akuanei ka penei na etahi
o aku hoa, me pehea hoki e hopu ana aia
i te tangata ko te ture tana hoa. E tika
•ma tena, engari i ara ra ko to ringaringa.
kaha te mea e neke ako ana i te ture.
Mahue atu era rangi whakamataku,
waiho hei Atua
whatitoka o tena whare o tena whare, o
nga tane onga wahine, onga tamariki,
Pakeha. Maori, puta noa te tui Hauauru
ka haere to tatou
hei,
tatou i tae tana
tanga, Na te aha ! Na to kite onga
pakeha, he tangata mohio ia ui te whaka-
haere riri u he toa hoki, ina hoki ka
homai te tohu o te toa kia ia te Nui
Tireni Korohi (N. Z. C. ) kaore i mutu nga
tangata o te tai Rawhiti ka tae ano a
Meiha Keepa ki reira. E koro au e korero
katoa i aua haerenga ki to peehi i nga
kino o era rangi. kei te mohio tonu hoki
Tireni i tuhituhia nei e Rahitene (G. W.
Rusden) me Kotiana (Gudgeon) a tera
etahi e kii he aha te pai o tana mahi
whakaheke toto ! K tika a a ano. otira
katoa, ko Meiha Keepa tonu tetahi onga
tangata hapui i te ture i tu ia hei kai
whakawa me era atu mahi nunui e homai
e te kawanatanga maua, a he nui hoki
nga moni e puta ana manu, mo aua
mahi ana, taea noatia te tau 1880, ka
tupu i kona tetahi raruraru i waenga o
Meiha Keepa me te kawanatanga (ko te
Paraihe (Bryce) te Minita Maori) te take
mo te ruri o te tetahi Poraka whenua ko
Rangipo te ingoa ko te kawanatanga e
tohe ana mo te ruri o tetahi Poraka, ko
Meiha Keepa kaore e pai ana ko tana me
ruri ko te rohe potae nui tonu o Whanga-
nui, tohe utu, tohe mai, kaore ia i mataku
ko tana rangatira ra hoki tera i aua ra
ko te kawanatanga, a ka mataku pen kei
riro: ana moni, e puta mai ra hoki ia tau
ia tau, " kaore kau. " heoi te mutunga iho
ku kootiria taua whenua e te kooti
whenua maori, riro mai ana ia ai me tana
Iwi, ka mau tonu i kona tana kino ki te
kawanatanga hei aha mana nga mahi,
me nga moni e homai ra mana, katahi
ka huihuia e ia nga Taitamariki katoa o
tana Iwi hei Hoia mana a hanga ana hoki
e ia he aukati atu mana i te kawanatanga
kei pokanoa te haere mai, te hoko ranei
i roto o taua Aukati, ki te kitea ka puhia
e ia, A na te hinga rawa o te kawana-
tanga o te Paraihe o tana hoa riri, ka
mutu tana riri ka tuhera ano u roto o
Whanganui, ka puta ano taua nanakia
nei ki waho o tana rua, taku wha-
ka marama i nga mahi a to tatou kau-
matua o era rangi, he nui Ue ia nga mea
kua, mahue ia au, he mahara noku kei
taumaha te manu nei he kuao u aua.
Ko nga kupu ia me nga mahi a to
katoa e pau ana i aia i te haereerenga ki
nga hui kimi tikanga i te motu nei, e
kitea; ai he ora mo tatou inga wahi katoa
o te motu, me era atu tikanga e pa ana ki
te katoa, me te atawhai i te tangata. Otia
ko to tino mea nei hei titiro ma tatou, ko
tenei tangata kaore ia e mataku mai, ki
te whakapuaki i tana whakaaro i te aro-
aro o nga kawana onga Pirimia, o nga
te tu
te moni. Heoi o hoa ma kua hoha koutou
i te roa o enei korero a kaati me whaka-
marama nga take i mea i matou tenei
Iwi a Whanganui kia tu taua kaumatua
hei mema a te Pootitanga nui e haere mai
nei.
1. '' He tangata ia e kore e mataku mai
" ki te korero inga whakaaro kei roto
"i te Iwi Maori inaianei ki te aroaro-
"o te kawanatanga.
II. '• E kore ia e poka ke i ta te Iwi
'• whakaaro e hoatu ana hei korero
" mana.
Ill. "E kore e Ngoikore mai tona wha-
" kaaro taea noatia te mutunga o te
" mahi " e maharatia ana e ia hei mahi
" mana.
Ko te take ia hei mahi mana ki te aro-
aro o te Paremata, ko te Take nui tonu
kua oti nei i te kotahitanga, ara kia wha-
kamatauria, mehe mea e kore e whaka-
hokia mui te mana ki nga maori mo o
ratou whenua, me o ratou taonga, katoa.
i raro i te rarangi 71, o te ture nui o Nui
Tireni o te tau 1852, ki te kore e tahuri
mai te kawanatanga Pakeha o Nui Tireni
he aha te painga onga mema maori i noho
tonu ai i tera whare, hei kona ka mutu
te pooti mema, ka tuku atu ki te tuahu i
ingarangi ki te rite mai kua tutuki tena,
engari me mahi tonu te kotahitanga aha-
koa rou e mahi ana ki Ingarangi kei
mahue te kotahitanga, mehemea ki te
kore e rite mai i Ingarangi ta tatou wha-
kaaro, ko nga tangata kua ra popoto ki
te kotahitanga kia mau ki te kotahitanga
rae te pooti ano i o ratou mema mo te
Paremata Maori, kaua ki te Paremata
Pakeha, a ko nga tikanga katoa e mahia
ana e taua Kawanatanga maori me mahi
ki runga anake inga tangata kei roto i te
kotahitanga, i raro ano ia i te ture nui o
Nui Tireni o te tau 1852, rarangi 71,
kaore nei ano i tapahia e tetahi atu
ture.
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
I tae ano he pukapuka ma te Iwi o
Whanganui ki te kawanatanga maori he
whakaatu ko Meiha Keepa hei mema mo
te Tai Hauauru. Heoi kiia ana e taua
whare me waiho ma nga Iwi o te Tai
Hauauru te tikanga.
A i tae hoki be inoi ma Whanganui
kia Hoani Taipua M. H. R. me ona Iwi me
Ngati Raukawa me Ngati Toa me Ngati
Awa hoki, ara kia nono a Hoani Taipua
a te pootitanga e haere mai nei kia
tukua mai tona turanga, me ona pooti
katoa mo meiha Keepa i runga i te
Rangimarie.
Heoi no te 13th o Hune 1893, ka tae
mai te pukapuka whakaae mai a nga
rangatira e 64, o Ngati Raukawa o Ngati
Toa o Ngati Awa, ara ka tukua ko Meiha
Keepa hei tango i te turanga o Hoani
Taipua a tenei pootiranga e haere mai
nei, a i runga i taua whakaaetanga a
Hoani me ana Iwi, katahi ka tukua nga
panui whakaatu ki nga takiwa o te Tai
Hauauru ka tukua mai te pooti o Hoani
Taipua mo Meiha Keepa a te pootiranga
e haere mai nei kia awhinatia mai hoki e
ratou, a ko nga ingoa tenei onga Hapu
kua tae mai nga pukapuka whakaae,
tautoko hoki ia Meiha Keepa.
Ko Ngatiruami Na Kuru Ma
18th Hurae
Ko Ngati Apa Na Ngahuia Te Pakaru
Ma 19th Hurae
Ko Ngarauru Na Tautahi Ma
21st Hurae
Ko Ngarauru ano Na Teretiu Mahu-
tonga Ma 21st Hurae
Ko Ngati Apa ano Na Te Hungaoter-
angi Ma 26th Hurae
Ko Ngati Ruanui ano Na Wi Ngapaki
Ma 28th Hurae
Ko Ngarauru. Na Wiremu Kaika me
Ngati Pourua katoa 30th Hurae
Na Whakarua Temaiparea
11th Akuhata
Ko Ngati Maru Na W. H. Taipari Ma
21st Akuhata
I tae mai hoki te pukapuka a Meiha
Te wheoro o Waikato he kii mai e kore a
Waikato he ki mai e kore a Waikato
e pooti mema no te 6th o Akuhata 1893,
me etahi atu pukapuka.
Kaati ko te tino hiahia o te komiti o
Meiha Keepa kia tae katoa mai nga
tangata o te takiwa pooti o Te Tai Hau-
auru e mea nei kia pootitia hoki ratou
hei mema huihui mai ki Putiki nei [tera
e tae atu nga tono] kia ata korero tia, a
kia mohiotia hoki he aha nga kai o roto
o a ratou putea, i hiahia ni ratou kia
pootitia ratou hei mema.
Kaati iho nga kupu kei tino taumaha
to tatou manu ka kore e kaha ki te rere
Na to Hoa
Na Te Ae R. Reweti
Hekeretari o te Komiti,
O Putiki.
Wainui,
Akuhata 24th, 1893.
Kia te Etita ote manu tangi pai tenei
mau e hari atu enei kupu rua rua kinga
marae o etahi atu. I kitea e ahau e to
mokai I roto i Nupepa ote Huia Tangata
Kotahi I puta mai ki au i tenei marama
kua hori ake nei etahi kupu pai e whaka-
he ana mo te mahi anga Iwi Maori e
tono nei kia Pooti tia ano he mema mote
Paremata nui o Nui Tireni te ohonga ake
o aku mahara mea aroto i au e tika
ana te whakahe anga tangata whakahe
(1. ) kua tono tatau nga iwi maori onga
motu e rua ane inga kupu tohu tohu ate
Tiriti o Waitangi e tohu tohu mai nei
kia tatau (2. ) kua maha nga tau kua hori
ake nei i tu ai nga mema maori ki taua
Paremata kote mea e riro ana mai a
tatau i te iwi maori ko te aue ote maori
ia tau ia tau A he aha te take i kore ai
tatau e kaha ki te whakawa i ena tu mahi
ate pakeha kia penei me e tahi atu hara
e whakawatia nei Na hei konei tatau
mohio ai (i kore ai tatau e ahei ki te
whakahe i ena tu mahi ara inga ture •
kino e mahia mai ana ete Paremata)
('nate urunga onga mema maori ki te
Paremata ka ki ia na tatau ano ra
te iwi ' maori i mahi nga ture
kino mo tatau mote iwi Maori no
konei taku whakaae ki taua whakahe
kia kaua he mema e haere ki te Paremata
kia titiro atu tatau ki te mahi ate
Paremata ki te hanga ture hei patu
mote iwi Maori a ko reira ano hoki tatau
marama ai ki te whakahe hei kona hoki
tatau kaha ai kite ki nate Paremata me
te Kawanatanga tatou i patu ki ana ture
kino (A) kia pehea tatau Me aha ranei
tatau me penei roe kauaka rawa he
mema Maori e tu ki te Paremata nui me
hoki ki te Paremata Maori kua whaka-
huatia nei tona i ingoa ete Tiriti o
Waitangi ka te kotahitanga ki reira hoki
tatau titiro atu ai kinga mahi ate pakeha
(E hoa ma mahia) nga mahi ote tiriti a
o koutou matua ko tatou konga iwi
Maori o Aotearoa kei te pohehe, konga
manu Maori o Aotearoa kei te mohio
tonu Ina hoki tenei manu te huia kotaua
tangi tenei huia, huia, huia kia kotuhi,
te nipi wharauroa tana tangi, kui kui
whitiwhitiora. Me titiro hoki tatau ki
te waiata a tenei manu mohio ute
Matuhituhi, penei tana tangi, Tuia-tiuia
tuituia kote waiata tenei a taua manu
mohio, kaore hoki te manukanuka te
mahara ki aku mahara e pupuke ake i
roto i te hinengaro e kore hoki ra a taea te
peehi ki roto ra me panui atu ki te tini ki
te mano ki te rau e pae. E hoa ma ka
tahi ano au a Tumairangi ka ako ako ki
te titotito ki te hangarau E kapere taku
pere ki te tairawhiti kin Hine Matioro.
E kui e tenei ano au kai te kimi ake kai
te wawae ake i roto i te ururua, kia kite
au i te marama tanga mai o te ata kia
kite au i rerenga mai o te ra, kia Mako-
hakoha ai taku noho kia tae te mahana
tanga ki te tau o taku ate, ka papa piri
ka hakuturitia ka houaitutia I te awhi-
tanga ate matao, E hoa ma e kia huri mai
te taringa ki te whakarongo kite tangi
ate matuhituhi e tangi nei tuia-tuia-
tuituia, ka pere taku pere ki te tihi o
Hikurangi. E hoa mae kia huri mai te
taringa ki te whakarongo ia te tangi ate
Matuhi e tangi nei Tuia-tuia-tuituia,
ka pere taku pere ki te tai tokerau ki te
Tiriti o Waitangi E mara ma e kia huri
mai te taringa ki te whaka rongo ki te
tangi ate Matuhi e tangi nei tuia-tuia-
tuituia E hara i te Matuhi na ona tohu
ki te whaka mohio, me aha i te pukenga
pakoko tawhito kinga pounga maharoo
tuaiho no tua whaka rere, ka pere taku
pere ki te tihi o Tongariro kia hui ana ki
uta ra kia hina ana ki taira e hoa ma e
katira te hina ana ki taira engari
me hina ana ki uta ra ara me
hina ana iho ki te whenua tirohia
iho nga manu mohio e toru e korero nei
i runga o Aotearoa e tangi nei hoki te
matuhi Tuia-tuia-tuituia ka pero taku
pere ki te tihi o Taranaki. E whiti ma e
ki a huri mai te taringa oki te whakarongo
ki te tangi ate matuhi e tangi "nei Tuia-
tuia-tuituia mau e kimai i te aha tonu
koe i te matoru ka hori ake nei ka
ngaro nei te tangata ki te po ka pau nei
kite reinga maku e ki atu i te ururua
ote whenua i te titohea ote whakaaro i
te whakatipu tipu i aku mahara i te
whaka tipu i te rauhi i mauria mai
nei i ngapuhi ka Pere taku pere ki te
kauanga i te tuahiwi ki Raukawa ka titi
ki te tihi o Tapuaenuku kia Taiaroa.
kia Tuhawaiki kia tamaiharoa. E hoa
ma e kia huri mai te turinga kite whaka-
rongo ki te tangi ate matuhi e tangi nei
Tuia-tuia-tuituia. Me huri i te Waipou-
namu te waahi i takoto ai te kuru hau
hunga mete kuru tonga rerewa te rau
ote tapu nga taonga whakapai pai o mua
nga tohu onga rangatira ote maori titia
ki runga ki runga ki te poko te titi huia
te titi kotuku hei a ki te kaki te hei
taramea te tiki pounamu, hei whakapai
pai kin rawe ai koe hei aki to kaki ngu
puti puti whakapai pai o Aotearoa e
tangi nei hoki te matuhi Tuia-tuia-tui-
tuia E huia nei hoki e te Huia Tangata
Kotahi Huia Huia Huia kia kotahi e kui
nei ano hoki te pipi wharauroa kui-kui
kui whitiwhitiora.
Na e te etita Ata tirohia nga kupu
katoa ote heri heri e ahu katoa ana mo
te tohu tohu kinga iwi maori ote motu
rei kin hui ki te huarahi kotahi kia tuia
kin kotahi ano tui monga motu e rua me
kore e puta kia tatou te oranga i runga i
te tangi ate toru onga manu e tangi kui
kui whiti whiti ora ara kia kaua rawa
atu nga mema kua uru nei ki te
Paremata ate kotahitanga e uru ki
te Paremata nui o Nui Tireni me wha-
kaaro ano ki te whakatauki o
mua e kinei kaore e tika te mahi kinga
Rangatira takarua ka kino ki te tohi ka
aroha ki te tahi ka uranei ki te tahi a ka
whakahawe ki te tahi atu kia tere to
panui i enei kupu i mua ote takiwa pooti
mema aha koa nui enei kupu he mea e
ahu katoa ana ki te whakakaha i to
tatou kotahitanga mea ake tukua atu ano
tetahi waahi ote heri heri kua mutu
akera.
Na to hoa i roto i te huinga Tangata
Kotahi.
Rawini Karaha.
Ngatauewaru,
Hepetema 10th, 1893.
Kia te Etita whakahaere o Huia—Tena
koe.
Me ou hoa whaka haere Ture me tou
Runanga Honore mau e tuku atu enei
kupu iti iti nei hei titiro iho manga
Mema Honore o te Kotahitanga ara kite
nui o te pouri i tae mai ki toku Tinana
monga tino tangata whaka tere o te
waka nei o te Kotahitanga inenga tangata
Hautu menga tangata Hapai Tokotoko
kua ahu nei nga mahi kite Pooti mema
mote Paremata nui o Aotearoa, heoi ra me
titiro iho tatau ki te Ioka o te kau raua
ko te hoiho ka wero te tahi kawana te
tahi i te mea he haere ke ta te kau he
haere ano ta te hoiho kite penei te tikanga
ki taku mahara.
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Tera to tatau waka ka paea ki
runga i te Akau kati iho enei kupu hei
whaka toi ma nga mema ote kotahi-
tanga.
Na to koutou hoa i roto i te aroha.
Na M. Tamai Wakakitea
Ngatauewaru,
Mahitaone
Wairarapa.
Tokaanu, Taupo,
Noema 4th. 1893.
Ki te Etita o Huia Tangata
Kotahi, Ehoa Tena Koe.
Mate atua ko e tiaki ake to-
matu tenei ka tukuatu he kupu
Hei uta atu mau ki runga ia. Huia
hei whakaatu kinga iwi kinga
hapu kinga rangatira onga motu
e rua o Aotearoa mete Wai-
pounamu i te o Tinga o te
kupu anga Hapu Menga Ranga-
tira (Ongatituwharetoa) No Te-
pito ki Raro o Taupo tae noa ki
Tongariro me ona rohe katoa kia
Tuturu te whakaingoatanga (o
Te Heuheu Tukino, ).
Hei mema mo tatou ki te Pare-
mata o te Koroni a e whakaingoa
tiana ia mo te takiwa o te Tai
Rawhiti.
No te turei 31 onga ra Oketopa
1893. Tae noa ki te rua 2 o
Noema i huihui ai nga Rangatira
katoa o Taupo ki Tokaanu i oti
ai taua kupu kia tuturu tenei wha-
kaingoatanga otira i roto ano i
taua huihinga, a te Heuheu e noho
ana he mea hoki katahi ano ia
ka hoki mai i Poneke note mu-
tunga o te Paremata ko raua hoki
(ko Taitoko, ) rae Hone Heke, o
tahi onga mema o te kotahitanga
i whiriwhiria ai hei kui tiaki
monga pire a te kawanatanga e
hangaiana mote Iwi Maori me o
ratou whenua i u tonu u taea noa
tanga Te mutunga o te Paremata
a he maha ano nga Tikanga nu
nui i whakaputaina e to ratou
kaha ki te aroaro o te kawana me
te kawanatanga kia tarewa ai
nga Pire mo tera tau otira e kore
e taea te whakaatu katoa, Heoi
na runga i te kaha o te iwi i wha-
kaae ai ate Heuheu kia pootitia
ia i mohio hoki ratou he tamaiti
tenei e toe nui ana ona whenua e
tu ana hoki ona waewae ki runga
kinga whenua papatupu a piti
atu ki te Rangatira tanga nui ona
tupuna tae noa ka a a.
Na kai te taite te 9 o Noema,
1893, ka haere iu me tahi tangata
i whiriwhiria ka haere ia ki
runga ki ona iwi ake whakaatu ai
i ona whakaaro ara kia te Arawa
mera atu ona iwi i te Tairawhiti.
Heoi koa
Na to koutou Hoa Aroha.
Na Ta Waaka Tamaira
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
tau—
£ s d
Hemi Kauta.. 100
Tautohe Waaka 100
Hoterene Rahi. 100
Waipu Te Moata 100
Mrs Pobeguin 100
PANUI.
Noema 18, 1893.
Kotahi taku kuri note tekau ma rima 13
Oketopa nei i ngaro ai mehemea kitea ete tangata
me kawe mai e tana tangata kia an maaku e ho
atu. Te pauna kia ia kote ahua ote kuri he
ahua kiwikiwi te huruhuru he awhekaihe
taua kuri kote kui he kerihaona kote papa he
taika haona.
Heoi
Na Te Rangi Tohi tu.
PANUI.
MAKUIHI.
He Tariana mahi kei To Aute e whakaekeeke
ana i nga uha ko Tenei Makuihi he uri No
Makuihi, Tariana a Waewuru i Hehitingi. He
uri kahu, ki te too inga mea taimaha rawa
kawea mai a koutou uha ko te utu mote uha,
£3 10s, ki to maha atu nga uha me whakarite
he pai te Patika.
H. TUPAEA.
P. KEMARA,
E Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA ME HEHITINGI,
me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kaha
boa ki tona whare.
KO ANA KAHU
He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua,
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
Me haere mai koutou, me homai he ota kia
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu
TARAU •• •• 15s Herengi
HUTU •• •• £2100
HUTU Mete Tarau i waho
haere atu ite • • £3 15 O
Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare iti
te utu, koianei Anake te whare e hoatu ana erua Tarau
mehemea ka homai koutoheuota kia mahia he kahu mo
koutou, ko ahau te riwhi o J. B. TOROTANA i te taha
ote MAHONIKI HOTERA NAPIA.
Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi
kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi ete
whakapai tetahi tamata moku.
Ka WWW tau e mahi ana P. KEMARA ki au
kaore ano i kitea te ahau te he i aia kaore ano hoki
he tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahu,
engari e whakapai tonu ta ratou i aia
J, H. TOROANA.
B whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka tae
mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI
i nga Turei me nga Paraire ite waru ite ata o nga
haora tae noa kite rima. Haeremai homai to koutou
Ota ki te tangata tino mohio kite mahi kahu.
PANUI.
PAIHIKARA MO TE HOKO
TE UTU £13 10S.
E hoa ma he Paihikara hoa tonu tenei me haere mai
koutou me te moni £13 10s kariro atu te koe tenei
Hoiho pai, kei au te Paihikara kei a
. L. PARAHIWETI [Braithwaite],
TARI O WIREMU ME RAWHENA,
ROIA HEHITINGI.
PANUI.
TARIANA.
Ka haere tenei hoiho inga takiwa o Hehitingi
Karaiwa, Papakura, Tarateera, me Miini i tenei
tunga Tariana.
Te Tariana mau mai o Tawahi a Poni Tanatii
(Bonny Dundee, ) i mua ake nei e mohiotia ana
ko, Rangiwhata ( Monksford) ko tenei Tariana
ko Poni Tanatii na Paraiti o Korowei (Pride of
Galway) ko tona whaea ko Hetapere (Heather
Bell) na Rore Paorawhata (Lord Paulworth)
Matene Kotarani (Scotland) a he mea mau mai
na J. Riiti o Oamaru, ko te utu mote uha
kotahi e £4, e rua uha nui atu ranei, me
whakarite te utu Kurumu, 2s 6d me utu ite 1 o
nga ra o Hanuere 1894.
HONE EWANA,
Hehitingi.
PANUI.
TARIANA.
E hou ma whakamata te mau ia koutou uha
ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei
Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo
koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te
Tariana ote Makarini, ko tona papa ko
koparanga kirihi KO tona koka he tama-
iti na Riri tione Tariana a Henare Rata,
kei wareware koutou ki to koutou hoa
ko nga tangata e hiahia ana me mau
mai e ratou wha, kite kore me tuhi puka-
puka mai maku e tiki atu, kote utu mote
wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni
£2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3.
Na to koutou hoa
NA TE WHATU RENATA,
PATATANGA
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote i wi Maori. E noho
maira i Aoteaaroa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata
Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take
o man i raro iho nei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa. Maori
i raro ite kotahitanga o te Tiriti o
Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i
nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era
atu tangata e hua ina nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga,
menga tangata mate, mera atu korero e
tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga
korero whaka kino ingoa mote tahi
tangata. He mea tino kino hoki tena
kinga Perehi katoa ite ao.
4. lie whakaaro nga iwi onga motu
nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara
kia rite te whakaro kite ngaki oranga
kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei
Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana
inaianei No reira ka whakarohia ki tenei
e rua patanga ite marama ki te tangata
e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia
• ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te
tangata e taku mai ana ite Paana mote
Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni
iti rawa ara te paana kotahi inga moni e
ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu
ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-
pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.
Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka-
ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou
kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata
i tona ingoa mete ingoa ote kainga
mete Poutapeta hei takanga atu ite
Nupepa.
9. Me taiki te tangata i tana Nupepa.
Kana e rukea noatia ko to tatou kuare
hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro
atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_.
PANUI.
REREWE WHARE KAI,
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ke
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa
kia.
HONE TEERA.,
Rangatira o tenei whare.
J. MAKITEI.
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA TAKUTA;
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA.
E whakaae tuturu ana ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
te whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI.
HEHITINGI.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te utu haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa'
Maori, Hehiting.
PANUI.
HEHITINGI TOA.
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA
Huka iti te utu ' Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Kopi iti te utu. ' hoa Ton
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu. PARAI HA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katou mo te moni iti
Haere. mai kia tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUITANGA.
Whare rongoa i muri ake o te Teihana
o te Reriwe.
Ko Hohepa Paana, he Takuta, kua
whakapuare tetahi wharo Rongoa ki
Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana
ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai-
tia i reira. Hei toha mo tona pai. kei a
ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu
tangata, kana hei poari, me haere mai
ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora.
Te piwa ta ngau puku, niho tunga, me
era atu mate ka ora i ana rongoa.
Kaore ho rongoa pena i etahi ata takuta.
Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia.
Ko nga mea e pangia ana e te mate mo
Haere kia ia a ka ora ratou.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
KANUITANGA TENEI KIA
Hoho ai koutou kua whakatuherata e
au takuwhare Puta e tata ana kite
whare Tiata Hekitingi. Me haere ma
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI KI NGA MAORI.
HAERAMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia •
TEOTI RANA., HEITINGI,
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rogoa o mutu wawe ai te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohere
ai nga namae o Te Rumatiki mate pera
ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga
ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara
mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. Ho whakamohiotanga
tenei mo te whakamaeinga o tenei
Rongoa. Ukura tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata
mate te tangata mate te tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
Waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W. J. TAEAMANA, HEHITINGI.
PANUI
KOREROTIA TENEI.
Mehemea ka kino te haere o te wati
mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi
nei i te whare i te taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te
rerewe teihana ka toru nei te kau tau e
mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Riingi Poroti rae ora atu mahi ko nga
mea e mahia ana e kore e kore te pai, he '
iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era
tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha
atu ko nga karaihe tona e pai ana mo
nga konohi he iti rawa te uta nga mea
katoa haere mai Haeremai tirohia koutou
ta whare o
A. MAKAINITERA..
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORI,
REREWA TIRITI.
HAMUERA HEMI,
E hoa ma kua hokona e au te mahi.
Hu meka a kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou".
PANUI
NO WHITAKA.
Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka
Nupepa tuhituhi. Pene koriana me
era mea atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIA.
i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI HEPETEMA 20, 1893.