|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 25. 09 December 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, NAMA 25. HATAREI, TIHEMA 9. 1893. PANUI. Kia mahara nga hoa ki tenei kia tohu tonu ki nga Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei tukua noatia ki te He maha nga reta whaka atu mote ngaro o nga Pepa kua tae mai. He nui te raru raru i pamai kia ahau mo tenei ahua. Heoi taku he Pohi atu i nga Pepa i runga i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku ringa. Na te Etita
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Me te whaikorero a Renao Periri-
ka, i puta i te Otaki Taima o te
tau 1892, he mea tuhi tuhi nana,
i te 31 o nga nga ra 9 Akuhata
1982, I mua atu o tona haerenga
atu ki Ingarangi, He whakatu
nana ki nga iwi maori i te tika i
te Pono mete marama, o te tikanga
e whakahaerea nei e te iwi i raro
i te Tiriti o Waitangi, he whakatu
nana, Ite tau 1849, ka timata
tana korero kia Tarapipipi,
raua ko Potatau, mo te Tiriti o
Waitangi me te Ture nui o te tau
1952, rarangi 71, a, taea noatia te
tau 1857, a ia e tohutohu ana o
whakamarama ana kia raua, i
tenei ara nui mo te iwi, Heoi
kaore rawa i whakarangona, a kua
rongo nei a ia kua hoki nga wha-
kaaro o te iwi ki te hapu i taua
tikanga i runga i te whakakotahi
o nga iwi o nga motu e rua, E nui
ana tana koa, mo Ienei whakaro
onga iwi maori, kite u nga whak-
aro i runga i ana tohu tohu, e kore
e roa ka riro mai i te iwi maori te
mea e tohea nei. otira i kii ano ia
ki te kore e whakaaetia e tenei
kawanatanga, tera ka whakaetia e
te kawanatanga o te Kuini, E kii
ana ia ki te rite te whakaro o nga
iwi maori ka taea e ia te kii,
kotahi tonu te tau ka riro mai
tenei tikanga, a ka tino mohio a
ia ka ora te iwi maori, ki te haere
ano i runga i nga tikanga wehe-
wehe a te maori, heoi kau te mea
e whiwhi kote mate.
E hoa ma he tokomaha pea kua
kite i te korero a Renao, he toko-
maha kaore ano i kite, he aha koa
tera e taia ki te Pepa nei aua
korero a Peririka, otira i whaka-
rotia ai i konei, hei marama-
tanga mo tenei, kei te whakatu
tonu mai nga hoa Pakeha o to
hunga whakaro o roto i te hunga
whanoke, ki nga iwi maori, E mea
mai ana he iti noa te huarahi e
riro mai ai, tenei tikanga, ko te
kotahi anake o nga iwi maori, a
kaore he ture e riria ai te iwi ina
whakakotahi ia ratou i raro i te
Tiriti o Waitangi, Heoi tera pea
nga hoa kei te Upoko Anini mo
tenei tu ahua tuku korero mo
runga i to tatou tikanga e hoki
tonu nei nga kupu ki reira, He
tika hoki, mehemea ra kei te pera
mai te whakaro, He tohu hoki
tera no te tikanga kua tangata
whenua i roto i te whakaro, koia
hoki te mea e tohea nei kia
kotahi tatou kia u ai te waka nei
ki uta.
NO HERETAUNGA.
Kua tae mai te Reta a W. M. Haeata
o te Reinga me te Pauna i roto mo te
Pepa kia ia, rae te Panui.
Kua tae mai te Reta a Makareta Pobe-
guin o Kawerua Hokianga me te Pauna
i roto mote Pepa kiu ia.
Kua tae mai te Pauna a Hoterene
Rahi, mo te Pepa kia ia mo te tau 1894.
Kua tae mai te Pauna a Wi te Orihau,
mo te Pepa kia ia mo te tau 1894.
He nui nga tangata maori i haere ki
te whakaringa. mema mo te Tairawhiti i
Nepia 29, Noema nei. I te whakaringa i
taua ra he nui nga tangata kihai i uru ki
te whare.
Kua tae mai te Reta a te Rapihana
Hawaikirangi i tuhui mai i Ngakorako
Wairoa me nga Panui i roto mo nga
mahi i mahi e Wi Pure raua ko Timi Kara
He mea nana Uia taia ki te reo mario,
kia kite nga iwi No te mea he take aua
korero e pa ana ki te taha maori.
Kua kite matou ki tetahi reta i tukua
kite pepa e tetahi tangata o Turanga, ko
taua reta e penei ana, i tono nga tangata
o Turanga kia pooti a Timi Kara kite
Ture Raihana Hoko, Waipiro, whakaae
ana u Timi Kara, no tana Hui ki
Turanga ka kii a Timi Kara, kaore ia e
whakaae, heoi kua tukua kite pepa te
Reta a te Hekeretari whakaae mo taua
Pire, e kii ana te pakeha nana nei i tuku
taua panui he mea tino kino tenei mote
pooti o Timi heoi tana he karo i tenei
korero.
I a Te Mararoa tima, e rere atu ana i
Nepia ki Turanga, ka tutuki ki te wera
motu rere i waenganui, kotaua weera kua
kitea e nga Maori e takoto ana i te one o
Nuhaka.
I Ranana ite 19 o nga ra o Noema nei
ka wera tetahi rua Waro, ite ahi e rima
te kau tangata kua mau ki roto, i horo
tetahi wahi ote rua, kore anu e puta mai
ki wako.
I puta tetahi raruraru i Poihakena i
waenganui i nga Maori me te taha kite
kawanatanga, ko te take o tenei raruraru
mo tetahi Poraka, whenua, riri ana nga
Iwi e rua, e wha te kau Maori i mate
kotahi ote kawanatanga he Pirihimana
Maori.
Kote utu o nga Pata o Kaikoura i
tuku ai ki Ranana, e ono pauna e rua
hereni, nao te kotahi rau pauna weti.
I tetahi hau, awha nui i puta ki
Ranana e rua rau tangata i mate, he
neke ake ite kotahi mano whare i pakaru
he nui ano hoki nga ka i puke me nga Tima
kua pakaru.
E rua Mihinare Katorika kua tae mai
ki Akarana, i haere mai i Ranana kite
whakahaere i te Hahi Katorika ki roto i
nga tangata Maori.
E rua tangata no Pahi, Atareria i wini
i ta raua Koura moni, kote toimaha o
taua Koura te kau ma waru pauna weti.
Tetahi ahi nui i Ranana ite 16 o nga
ra o Noema nei, he nui nga whare i wera
ite ahi, ko te nui o nga moni e pau mo
nga mea i wera ite ahi e nuku ake ana
ite kotahi rau mano pauna.
Ite whawhai a Matapere, ka mau ia
ratou etahi Mihinare, e hara ite. mea i
hereherea engari, e mea ana ratou ma
ratou e tiaki, i muri tata ka puta he
whawhai, ka puhia etahi o aua Mihinare.
I tureiti ai te Pepa i te putanga kua
hori ake nei i tangohia te tahi o nga
tangata o te Perehi mo te whare Pooti i
Kereru.
Kua mutu te Pooti o nga Mema Pakeha
ko te nuinga o nga mema i tu note taha
ki te kawanatanga, kote nuinga o nga
mema o te taha ki te Apitihana, i hinga
katoa i tenei Pootitanga. '. '
He nui te pai o nga Pakeha Pooti i
Hehitingi i tenei Pootitanga kaore he
raruraru, i mahi pai tonu ratou a mutu
noa te Pooti.
He nui te wha kamiharo o te ngakau
mo tetahi wahine Pakeha i Hehitingi
nei i taua ra Pooti, ko taua wahine he
hunonga na Tanara he wahine na Anihi
Tanara, ko tana mahi he harihari
tangata ki te whare Pooti i nga mea e
pooti ana ki tana hungawai. E wha
nga hoiho o tana kooti, he ma katoa ngu
hoiho, koia tonu te taraiwa, he tokamaha
ano nga Pakeha e mahi pera ana, otira
kaore rawa i rite ki taua wahine te kaha
te maia ki te whakahau i ana hoiho me
te mea ka whati te Wepu ki roto inga
ringa o taua Nanakia, heke ana te ka
kawa i tona kanohi, he kii tonu te mahi
a toua kooti i te tane i te wahine, a hu
koa ko Kapene Kata i reira ko Rititana e
whakahauhau ana ia raua tangata, ko
Tanara hoki kaore i reira, kei Ingarangi
ke ia, engari kei te hoki mai, I te
mutunga o taua Pooti ko nga tangata ia
Tanara o tana whare 461, ia Kapene
Kata 448, ia Riatana 337, Otira i te nui
nga atu o nga Whare Pooti, ia Kapene
Kata te nuinga, tu ana ko Kapene Rata.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
RANANA, Noema 19.
Nui atu te kino o te marangai kei
konei, ka 200 tangata kua mate ki ro-te-
wai, kua 154 nga kaipuke kua paea ki
utu me nga tima ano hoki, I Roretana i
tapuketia tetahi tereina e te huka rere, e
20 putu te hohonu ki raro i te huka
katahi ano te marangai penei te nui ki
konei mo nga tau 14, nga raina rerewe
kua pakaru. Kua mutu te rere a nga
tima atu ki Wiwi.
WHAKARINGA MEMA MAORI
I
NEPIA.
Note 29 Noema, 1898.
Ka hui nga kai whakari mema mo te
Paremata nui o te Koroni ki te Whare
whakawa i Nepia, 1 te 12 o nga haora,
ka Panuitia mai e Puutu, te Pukapuka
whakaringa mema, mo te takiwa o te
Tairawhiti.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. TURE POOTI MEMA MAORI He Ture hei whakatika hei whakatopu i nga Ture e whakarite ana i nga Mana me nga huarahi Kohi tutanga Kaipooti, hei Whakarite Tikanga Whakahaere mo nga Pootitanga Mema mo te Whare Runanga o te Paremete. KA MEINGATIA HEI TUKE e te Ru uinga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremata i runga ano i tona mana, ara :—
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
1. Kia kotahi Kai-whakahaere i te Pood
mo ia takiwa pooti, ma te Kawana e
whakatu, a ka whai inana taua Kai-
whakahaere i te Pooti ki te whakatu
i te wa o te pootitanga i etahi Teputi
Kai-whakahaere Pooti i runga i tana
e kite ai he tika; a mehemea e kore
taua apiha e ahei te tae tinana atu
ki reira i te mea ka pangia ia e te
mate i runga i tetahi atu take ranei
ka whai mana ia ki te whakatu i
tetahi atu tangata ki tona tunga.
2. Ko ia Kai-whakahaere i te Pooti, ia
Teputi Kai-whakahaere i te Pooti, i
mua i te timatanga o tana mahi, me
oati ia ki te aroaro o tetahi Tie Pi
(J. P. ), i runga i te Ahua (A. ) e mau
nei i te Apiti tekau ma iwa, a ma
taua Tie Pi (J. P. ), e tuku taua o: oati-
tanga ki te Hekeretari o te Koroni.
3. Me whakarite e te Kawana nga kainga
pootitanga i ia takiwa pooti, me
panui ki roto i te Kahiti me te New
Zealand Gazette nga wahi kua wha-
karitea, erangi kia waru nga ru e
panui ana i mua o te ra whakaari o
nga ingoa o nga tangata e tu una hei
mema.
4. Ma te Kawana e whakaputa he riu
me penei te ahua me tenei kua oti
nei te tohu ki te B i rotu i te Apiti
Tekau ma iwi me te whakaatu i te
ra me te wahi hei whakahautanga i
nga ingoa tangata hei mema, me te
ra e tu ai te pooti me ka whaitika-
nga kia pooti.
5. Ko taua riti me tuku ki ia tangata o
nga Kaiwhakahaere i te Pooti, me ta
hoki ki te Kahiti me te New Zealand
Gazette, a me whakapiri haere kinga
wahi marama, i runga i ta te Kai-
whakahaere i te Pooti e mahara ai
he tika, hei titiro ma te katoa.
6. A te ra o te whakaari kaa whakaritea
i runga inga ritenga kua takoto ake
nei, a te tekau ma rua u nga haora o
taua ra, me tu te Kai-whakahaere i
te Pooti ki te aroaro o te whaka-
minenga whakaatu ai i nga take i
karangatia ai taua hui. E taea anu
e te Kai-whakahaere i te Pooti te
whakaneke haere i te hui i iu ra i iu
ra a taea ra unu te mutunga o te
pootitanga.
7. Ko nga tangata katoa e pootitia anu
hei mema me whakaingoa e tetahi
kai-pooti me tautoko e tetahi atu
kai-pooti me matua whiwhi aua
tangata ki tetahi tiwhikete a te Kai-
whakahaere i te Pooti hei tohu mo
to raua whaitikanga kia pooti; a ki
te mea kotahi anake te tangata e
whakaingoatia, e tautokona ana
heoiano ka kiia e te Kai-whakahaere
i te Pooti kua tu taua tangata, a ka
whakatuturutia e ia i runga i tera.
8. Ki te mea ka tokomaha atu i te kotahi
nga tangata e whakaingoatia ana e
tautokona ana, ma te Kai-whaka-
haere i te Pooti e karanga kia hapa-
inga nga ringa mo tenei tangata mo
tenei tangata o nga mea kua whaka-
ingoatia, a i muri iho i tenei me
panui e ia te tangata i maha ake
nga ringa i hapainga hei tautoko i a
ia, a ki te mea kahore e puta he
kupu whakahe a tetahi o nga tangata
e tu ana hei mema, a tetahi atu
tangata whai mana ranei ki te pooti
penei ka kiia e te Kai-whakahaere i
te Pooti kua tu taua tangata i maha
ake nei nga ringa i hapainga mona.
9. Ko te ingoa o te tangata i panuitia
kua tu. me tuhi marire ki tua o te
riti e te Kai-whakahaere i te Pooti,
hei tohu mo tona tuunga, mana,
hoki e whakahoki tonu mai ki te
Kawana taua riti, a mana e tuku atu
ki te Apiha Tiaki i aua Riti, a inana
e tuku ki te Tumuaki o te Whare •
Runanga Nui. Me hohoro tonu te
panui e te Kai-whakahaere i te
Pooti ki te Kahiti tana whakatau
mo te pootitanga.
10. Ki te mea ka tonoa kiu tu he pooti i
runga i nga ritenga kua oti nei te
tohutohu ki runga ake nei, mu te
Kai-whakahaere i te Pooti e karanga
tonu i reira te ra hei turanga mo te
pooti, hei taua ra ano kua oti nei te
whakarite i roto i te riti tono mo te
pooti: a ko taua ra tonu tuwhera ai
te pooti i te iwa u nga haora i te ata
u tae noa ki te wha o nga haora i te
ahiahi o taua ra, ki te mea ia e kore
e whakarereketia e te Kai-whaka-
haere i te Pooti.
11. Ki te mea ka tonoa kia tu he pooti
hei reira tonu ano whakaritea ai e te
Kai-whakahaere i te Pooti kia
tukua nga pukapuka pooti ki nga
tangata e marama ana ki te pooti, i
nga kainga e whakaritea ana hei
pootitanga ko te ahua o taua puka-
paka hei te ahua C. i te Apiti tekau
ma iwa, a ko aua pukapuka pooti
ka ahei te tuku e te Kai-whakahaere
i te Pooti i nga wa e whakaritea ana
e in a taea noatia ra ano te mutunga
o te pooti.
I mua o te tukunga i to pukapuka
pooti ki tetahi Maori ki tetahi
hawhe-kaihe ranei me ata putai
atu te Kai-whakahaere i te Pooti
ki a iu, ara. e penei te patai;
" Kua oti ranei koe te rehita hei
kaipoo i i roto i tetahi atu takiwa
pooti e hara nei i te takiwa pooti
mema Maori ?" ki te mea he whakaae
atu te utu mo taua patai, me kaua
e hoatu he pukapuka pooti ki a ia.
12. A te ra o te pooti me tomo takitahi
atu nga tangata e pooti ana ki roto
ki te whare pooti, a me hoatu e ia
tangata tana pukapuka pooti, a ina
to: oa atu me whakahua atu te ingoa
o te tangata e pooti ana ia. me tona
ingoa ano hoki. A i reira ano me
tuhi e te Kai-whakahaere i te Pooti
e tona Teputi ranei te ingoa o te
tangata e pootitia ana ki runga i te
pukapuka pooti me te haina hoki i
taua pukapuka me te tuku ki tetahi
Maori e whakaturia ana e iu hei hoa
mona mo taua mahi, me te tuhituhi
e taua Maori i tona ingoa ki runga i
te pukapuka pooti hei kaititiro.
13. Ka ahei ia tangata e pootitia ana i
raro i te tuhituhi a tona ringa te
whakatu i tetahi kaititiro, a ka ahei
taua kaititiro te noho kia kite ia i te
tatau o ngu pooti i tukuna mo ia
tangata i pootitia.
14. A i muri tonu iho i te mutunga o te
pooti, a ite aroaro ano hoki o nga
kaititiro me tatau e te Kai-whaka-
haere i te Pooti nga pooti mo ia
tangata i pootitia, me te haina ano
hoki i te pukapuka panui i te maha
o nga pooti mo ia tangata i pootitia,
me te panui ano hoki i te tangata i
maha nga pooti kua tu ia hei mema,
me tana tuhituhi me te whakahoki
mai i te riti. me tana panui ano hoki
i tana whakatunga me te pooti, i raro
ano i nga tikanga kua whakaritea
ake nei i te rarengi iwa o tenei Te-
kiona.
15. Mehemea i rite tonu nga pooti mo
nga tangata tokorua maha atu ranei
e pootitia una ma te Kai-whakahaere
i te Pooti e whakatau, ara mana e
hoatu i tana pooti ki tetahi o aua
tangata.
16. Ka whai maua te Kai-whakahaere i
te Pooti tona Teputi ranei ki te wha-
katu i etahi apiha hei takahi i nga
mahi whakararu a te tangata, hei
whakahaere hoki i etahi tikanga kia
pai ai kia marama ai te whakahaere
i te pooti.
17. Ko nga tikanga o tenei Ture mo nga
panui a waea ka kiia kua whaka-
urua ki konei anu i atu whakahuatia
i roto nei.
18. A i runga i te mea e whakahaua ana
i roto i enei ritenga whakahaere kia
perehitia nga korero o tetahi panui
o tetahi pukapuka ranei ki te Kahiti
me perehi anu aua korero ki te reo
Maori, a ki te mea e whakahaua ana
kia perehitia tetahi panui pukapuka
ranei pera kiroto ki te New Zealand
Gazette me perehi taua panui ki te
pakeha.
19. A i runga i etahi tikanga kihai i wha-
karitea i roto i enei ritenga whaka-
haerenga tikanga me whai haere
tonu te Kai-whakahaere i te Pooti
tana Teputi ranei i runga i nga ti ka-
nga o te Ture e whakahaerea ana
mo te pooti mema mo te Paremata
mo etahi atu takiwa, me nga ture e
pa ana ki te Paremata.
APITI O.
Pukapuka Pooti.
Ko te tangata Maori kei raro nei tona ingoa
e marama ana ia kia pooti a te whakatuunga.
o te Mema mo te Runanga Nui o Nui
Tireni, mo te Takiwa" Pooti Maori Whaka-
te
Voting Paper. '
The undermentioned person is entitled to
vote at the election of a member of the
House of Representatives for the
Maori Electoral District.
Ko te ingoa Iriiri, Iwi. Hapu Kainga
Maori hoki,
o te tangata pooti.
Christian and Surname
of Elector. Tribe Hapu Abode
I
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_i
Tangata e pootitia ana
Kai-titiro—
Candidate voted for—
Witness—
R. O., Registration Officer.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
tau—
£ s d
Wera Utiku..... 100
W. M. Haeata..... 100
Utiku Pataka.... 100
Wi Te Orihau.... 100
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. TE WAIPUKE NUI I HAKUPEI HERETAUNGA No te Hatarei 2 o Tihema nei ka timata te ua, tae noa ki te Ratapu, No te Poo ote Ratapu ka pakaru mai te wai tae noa ki te Awatea ka ngaro te Taone o Karai wa me etahi wahi, He mea patu te waea ki Nepia ka haere mai nga Poti hei kohi haere i nga Pakeha, ko tetahi Pakeha i reira he mea wahi a runga o te whare ka noho i runga, tona wahine me nga tamariki, ko te wai o Tuki tuki i huri mai ki Mangateretere huri atu mate Pakiaka he nui te Hipi o reira i mate ko Taonoke me Papakura Pakohai mete Karanui, Pakipaki, i ngaro katoa he nui te taewa te witi me era atu kai i mate, ko Nerehana te tangata i nui atu nga Hipi i mate, E whakarotia ana, ko nga Kararehe i mate i tenei Waipuke tera e tae ki to 25000, Kote raina o te Rerewe i waenga o whakatu me Tomoana Pakaru katoa—me te Pakipaki, me te Hauke, ko te Pereti i Omahu i Pakaru me te Rerewe Pereti i Waipawa me Waipukurau Tokotoru nga Pakeha o Maraekakaho E tuana ratou i runga i te Pereti haerenga tangata te putanga mai o te wai i pena mete tai huria atu ana te Pereti me nga tangata i runga. Na nga mauri i kau kaore tokorua ka mate atu tetahi hei taokete kia te Makarini, I huri ano te wai o Ngaruroro ma Koro-kipo i te Waiohiki huri atu ki Tutaekuri, ko Korongata to tahi kainga i ngaromia e te wai me nga tarawa. Mate utu nga Poaka manu me nga kai katoa, katahi ano tenei mate penei te nui ka. Paki konei i roto i nga tau muhu kua hori.
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
runga ki tenei whenua, ka tipu nei i naia
nei, E rua nga ra i tatari ai ahau mu ta
raua whakahoki mai kihai i utua mai e
raua, I te toru o nga ra katahi ka
turakina taua Teihana e au, No te
rangonga o Rapata katahi ano ka tuku
mai i tana kupu kia au, kia whakarahia
taua Teihana kihai ahau i pai, Heoi
Hamenetia ana ahau e te pakeha nana i
mahi taua Teihana, No te 20 o Maehe,
1893, ka whakawakia ahau, i taua ra ku
hui katoa ngati Porou ko te Koroneho
Kopuka me ona hoa mea ratou wahine
mo ta ratou hopukanga i te Tiini ruri a
taua pakeha, whakataua ana te he kia
ratou, I te rua onga haora o taua ra, ku
karangatia ko ahau ka tu ahau, ka
karerotia mai te rarangi 10 o te
Ture mo te Teihana i pahitia e te
Paremata 1892, mo tuku takahanga i
te rarangi o taua Ture, ka patai a
Puutu, kai whakawa, kia au, He pono
nau i turaki te Teihana, koau ae, naku i
turaki, me aku tipuna, Na te Mokena,
Na tenei Pukapuka hoki, ko te Kape
mai tenei o te Pukapuka kei Poneke,
koia ka whakatakotoria nei e au ki te
aroaro o te kooti, Ua patai a o mehemea
he korero ano taku ku mea au ae.
ka mea te kooti me whakaoati ranei o
korero, kii ana au me korero noaiho.
karangatia ana au kia haere ki roto i te
Paaka, ka korero ahau i te whaka okinga
a taku tipuna a Mokena i te moni u te
kawanatanga hei tango mo Waiapu, me
te kii a taua koroua kia Puritia le
whenua, No reira mai taku Puritanga
taea noatia tenei ra, e tunei au i roto i
tenei Paka, I korerotia ano e au te wha-
kamananga mai a te Tumuaki, o nga kai
Ruri, kia kaua e puta he ruri ki runga i
taua whenua,
Pakeha taua Pukapuka,
i roto te ingoa o te
Tumuaki ka mea au he kape tena note
mea kei Poneke, na Rapata i kape mai,
ka Patai ano, kaore ranei koe i mohio
ki te ture mo to Teihana kaore
hoki i whakaturia mai kia au, kia
matou hoki te mahinga o te Teihana,
te mahinga i mahia tahaetia, 1 emi
kupu aku kua riri a Puutu, kua mea mai
e kore ranei kore e
i taua Teihana ku kii au e kore au e
whakae, kua kaha rawa tana riri, ahakoa
tana riri korero tonu ahau, I runga tonu
o tana riri whakataua tonu tia mai te utu
£40 Pauna. ki te kore e puta atu 3
marama ki te whare herehere, ka kii mai
kotahi marama hei rapunga utu maku,
kii ana au e kore ahau e utu i tenei 40
Pauna, E ngari kei to aroaro ahau hopu-
kia kawea atu ki te herehere, ka mutu i
konei nga korero o taua ra, I te 21 o ngu
ra ka taeaka nga Pakeha ki te wha-
kaara i taua Teihana, ka tahi ano te
haere i whakarite ai kia matou
heoi te kupu kia raua, haere mahia, e
ngari ka turakina ano, 1 te mea ka rua
haora e ngaro atu ana, ka whakatika te
kai turaki, tae rawaatu ki taua Puke ki
Pipiko, e tu ana te Teihana, ko te
turakanga he mea rauna ki te taura kia
patoai te iwi ki runga i taua turakanga,
ko nga tangata nana i turaki 18, tae
rawamai taua pakeha kua hinga noatu,
E tuhituhi ana i nga ingoa o nga tangata
ka tukua mai nga Hamene, Na taua
pakeha tonu i kawemai kinga tangata,
23 o Maehe ka whakawakia nga tangata
19, kihai i roa e uiui ana ka whakatau
kia utu i te £40 pauna mate U ngata
kotahi, hui katoa matou 19 kote-whaina
£760 pauna, ki te kore e rite, E 3
marama ki te herehere, heni kihai i
whakaputaina ki waho waiho ana i te
whare herehere, ko to ratou whakaro hoki
tera, Heoi Pouri ana nga tangata o waho
katahi ka whakatakoto whakaro kia
korero kia Puutu, kia whakaputaina ratou
mo nga marama e toru, ko Wiremu keiha
to mua, I muri ko Hakaraia Mauheni
ka tahi Ua mea a Puutu, kia whakau
tiu rano e ratou te Teihana katahi,
ratou ka puta, i runga i tenei kupu ka
taemai a Hakaraia kia au, ka korero mai
i te kupu a Puutu. Heoi tae ana ahau
ki te Ruma o Puutu, ko taku haere kia
homai e ia
e nga Pirihimana ki te whare kia ako
ahau kia ratou kei Hianga ina tae ki te
whare herehere, i taku urunga atu ka
whakatika mai a Puutu ka Ru maua ka
mea mai kaua hei ngakau mauahara ki
roto ia taua ka mea atu au, kaore o ku
e kore, e taemai ki to
ia te Paahi moku, ka korero
o Hakaraia, he korero kia
Teihana ku tukua e in
Na Anaru Te Kahaki.
Waikare Moana,
Noema 15, 1898.
Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi.
E hoa tena koe, kore he tino kupu.
Hei aha koa ite Mihi, tena koe tena koe,
Tenei aku kupu toru toru nei, utaina atu
Aotearoa, he whaka-
tauaki Apaina te wahie mo takurua,
Aotearoa,
Hori Wharerangi.
Patangata,
Tihema 5th. 1893
Nu Reupena Erueti. •
HE KURA KI PUKEKARAKA (OTAKI).
Otaki,
Oketopa, 28th, 1803.
Pukekaraka, Otaki, ka nui te wha-
Hoani Hometa 2,
Kua kite nga maori ki tu pai o nga kura kawe.
neti ina hoki kua kite ratou ki te pai o te karo-
neti o Nepia. Ko a ratou kotiro hoki kei reira
e kura ana ko te he o reira he tawhiti rawa,
Noema ka tu tetahi takaro nui he Honetete ki
roto ki te Horo a Hakaraia te whena i te po,
mo runga i tenei take nui mo tatou, kua wha
kaaetia mai te Pene maori, tenei taonga nui o
tatou, hei whakatangi tangi mo taua ra i runga
i to ratou aroha ki to tono a te Hiwi Piahana,
tena pea koutou e aroha mai ki te whakanui i
tenei tikanga o taua ra hororei.
Kati nga pikaunga ma to taua manu kia
manawanui ki te mahi i to taua manu hei
Taringa mo tatou (kua mutu) te tangata
Otaki
he
Rangatira
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Moteo,
Noema 21st, 1893.
Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi.
Ehoa tena koe tekai whaka roha inga pari
rau o Huia kia rere ana mau euta atu ki runga
to matauaitu a note mane nei note 20 o ngara o
Noema nei i te awatea ite 12 onga haora ote
awatea kawera tetahi whare ite ahi ko tau a
whare no era nga waka ite pirau hapua Moteo
konga tangata ite mahi katoa tae rawa mai
konga pungarehu anake ote whare menga mea
katoa, tena tohanga ete ahi katika te whaka
taukinei he whare wera kiuta ina hoki ra ka
kite iho e ahi pai hoki pau katoa nga rawa o
taua tangata.
Otira he maha nga mou i uru ki taua aitua
tena tohanga ete taonga
2. Ngapu 9. Peatini
4. Peke Paraoa 9. Paraire
2. Peke Huka 9. Tera Parau
9. Ngakora
Me te mahi nei ate paraikete ka one
kahu mote tane mete wahine mete tamariki.
Heoi ano,
Natohoa Aporo Tehuiki.
Moteo Puketapu.
Pourerere,
Tihema 6th, 1893.
Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia.
E hoa tena korua ko tatatou manu heoi to
mihi.
E manu mau e mau utu e tuiti kapu rua rua
kia rongo mai nga whanaunga ki tetahi aitua
i puta ki toku takiwa, ite wha onga ru o tenei
ngaro katoa nga kai kore rawa te tahi I
puta, Heoi kei roto matou i
ana I naianei, note mea kua tangohia atu te
oranga mo te tinana otenei hanga oto tangata,
E aitua katahi ano te waipuke 1 penei
ki tenei takiwa ki atu hoki
kua riro nga whare, I te waipuke, Heoi nei ra
e manu nga pikaunga hei maunga atu mau.
Heoi ano Na to hoa aroha
H. Tehoeroa.
Piaunui,
Waitotara, Hune 22, 1893.
Kia Ihaia e koro tena koe e koro katahi ano
au
iwi Nupepa maori kei a koe ara ko Huia
Tangata Kotuhi te ingoa no
i poneke ite 17 o ngara ote marama nei
rongo mai au ki taku iwi ka korero au kia ratou
kaki mai ratou he taonga nui tena aru kia
rongo ai inga korero katou kaki atu an kia
ratou kote utu mo taua nupepa £1 ite tau
katahi te iwi katoa kaki mai kia au e hara tena
ite moni mehemea e tika anu taua nupepa ho
oti tena ehoa.
Ho kupu atu taaku kia koe me tuku mai o
koe tetahi nupepa o Huia kia au.
Kia kotahi hei whakaatu ma aku ki aku iwi
Taranaki
hoki engari kaa tango au ite nupepa o Otaki
tekau maono hereni i te tau toko nui matou i
tango heoi ano Nu tohoa aroha.
Na Wi Wiremu Kauika.
K hoa kua tukua atu te Pepa ite 24 o Noema
nei i tonoa, mai e koe hei
iwi, a kei roto nga whakatu ranga
kamaramatanga, a koi te tatari tonu atu ki to
kupu mai nau hoki i
te Pepa, a ka tukua atu nei ano tenei. —Etita.
KAHI MONI O RANGA.
Kei te kohi katoa nga Pakeha o Heretaunga.
nei, tae atu ki Poneke mo Akarana i te moni
hei oranga mo te mate o Heretaunga nei i te
Waipuke, kua tae i naia rei te kohi o konei ki
te rua mano Pauna kaore hoki he orango o te
tangata i toe i tenei Aitua, Maori Pakeha, E
tika ana kia whakaro nga maori ki tenei mate,
E hara i te mea ko te kai anake i riro, tahi
rawa te Oneone i tupu ai to kai.
P. KEMARA,
E Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA ME HEHITINGI,
me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kaha
boa ki tona whare.
KO ANA KAHU
He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua,
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
Me haere mai koutou, me homai he ota kia
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu
TARAU •• •• 15s Herengi
HUTU •• •• £2100
HUTU Mete Tarau i waho
haere atu ite • • £3 15 O
Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare iti
te utu, koianei Anake te whare e hoatu ana erua Tarau
mehemea ka homai koutoheuota kia mahia he kahu mo
koutou, ko ahau te riwhi o J. B. TOROTANA i te taha
ote MAHONIKI HOTERA NAPIA.
Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi
kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi ete
whakapai tetahi tamata moku.
Ka WWW tau e mahi ana P. KEMARA ki au
kaore ano i kitea te ahau te he i aia kaore ano hoki
he tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahu,
engari e whakapai tonu ta ratou i aia
J, H. TOROANA.
B whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka tae
mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI
i nga Turei me nga Paraire ite waru ite ata o nga
haora tae noa kite rima. Haeremai homai to koutou
Ota ki te tangata tino mohio kite mahi kahu.
PANUI.
TARIANA.
Ka haere tenei hoiho inga takiwa o Hehitingi
Karaiwa, Papakura, Tarateera, me Miini i tenei
tunga Tariana.
Te Tariana mau mai o Tawahi a Poni Tanatii
(Bonny Dundee, ) i mua ake nei e mohiotia ana
ko, Rangiwhata ( Monksford) ko tenei Tariana
ko Poni Tanatii na Paraiti o Korowei (Pride of
Galway) ko tona whaea ko Hetapere (Heather
Bell) na Rore Paorawhata (Lord Paulworth)
Matene Kotarani (Scotland) a he mea mau mai
na J. Riiti o Oamaru, ko te utu mote uha
kotahi e £4, e rua uha nui atu ranei, me
whakarite te utu Kurumu, 2s 6d me utu ite 1 o
nga ra o Hanuere 1894.
HONE EWANA,
Hehitingi.
AMARA.
TARIANA MOMO.
Me haere katoa mai nga uha Momo Purei ki
ta mauti Tariana he Tariana pai kaha he toa
kite whai manuka no na Tipuna mai tona toa
tae mai ki aia ka nui nga Purei e riro ana ite
Toa nei,
IA AMARA.
Enga Hoa Maori Pakeha, kawea mai a koutou
uha whaka matau tia, ko tona whakapapa ko
ia tenei, ko tona tamaiti tua tahi ko kimiri ia
te korana o mangatarata he toa ano kite whai
manuka otira kai te rongo koutou.
Kote utu mote uha kotahi e £5 OB, e rua uha
nui atu ranei me whakarite te atu.
Na Rupuha Te Hianga
Me te Oti makene toohi
Porangahau.
Hepetema 21, 1893
PANUI.
TARIANA.
E hou ma whakamata te mau ia koutou uha
ki nga Tariana Pakeha, engari kawea mai tenei
Tariana kia puta he hoiko kaha te mahi mo
koutou, ko tenei Tariana he tamaiti na te
Tariana ote Makarini, ko tona papa ko
koparanga kirihi KO tona koka he tama-
iti na Riri tione Tariana a Henare Rata,
kei wareware koutou ki to koutou hoa
ko nga tangata e hiahia ana me mau
mai e ratou wha, kite kore me tuhi puka-
puka mai maku e tiki atu, kote utu mote
wha ki nga maori e rua pauna te kau hereni
£2 10s, ki nga pakeha e £ toru pauna £3.
Na to koutou hoa
NA TE WHATU RENATA,
PATATANGA
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote i wi Maori. E noho
maira i Aoteaaroa mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata
Kotahi Nupepa te whaka tuturu nga take
o man i raro iho nei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa. Maori
i raro ite kotahitanga o te Tiriti o
Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i
nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era
atu tangata e hua ina nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga,
menga tangata mate, mera atu korero e
tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga
korero whaka kino ingoa mote tahi
tangata. He mea tino kino hoki tena
kinga Perehi katoa ite ao.
4. lie whakaaro nga iwi onga motu
nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara
kia rite te whakaro kite ngaki oranga
kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei
Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu ana
inaianei No reira ka whakarohia ki tenei
e rua patanga ite marama ki te tangata
e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia
• ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te
tangata e taku mai ana ite Paana mote
Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni
iti rawa ara te paana kotahi inga moni e
ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu
ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-
pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.
Hei Reo hei taringa mo tatou hei whaka-
ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou
kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata
i tona ingoa mete ingoa ote kainga
mete Poutapeta hei takanga atu ite
Nupepa.
9. Me taiki te tangata i tana Nupepa.
Kana e rukea noatia ko to tatou kuare
hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro
atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_.
PANUI.
REREWE WHARE KAI,
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio Ke
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki tokoutou, hoa
kia.
HONE TEERA.,
Rangatira o tenei whare.
J. MAKITEI.
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA TAKUTA;
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA.
E whakaae tuturu ana ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
te whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI.
HEHITINGI.
PANUI.
Monga kahu me era me atu iti te utu haere
ki te whare O'RAIRE. i te taha o te Tari
Nupepa'
Maori, Hehiting.
PANUI.
HEHITINGI TOA.
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA
Huka iti te utu ' Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA.
Kopi iti te utu. ' hoa Ton
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu. PARAI HA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katou mo te moni iti
Haere. mai kia tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUITANGA.
Whare rongoa i muri ake o te Teihana
o te Reriwe.
Ko Hohepa Paana, he Takuta, kua
whakapuare tetahi wharo Rongoa ki
Hehitingi nei. Ko ona tau o mahi ana
ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai-
tia i reira. Hei toha mo tona pai. kei a
ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu
tangata, kana hei poari, me haere mai
ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora.
Te piwa ta ngau puku, niho tunga, me
era atu mate ka ora i ana rongoa.
Kaore ho rongoa pena i etahi ata takuta.
Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia.
Ko nga mea e pangia ana e te mate mo
Haere kia ia a ka ora ratou.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA.
HE
KANUITANGA TENEI KIA
Hoho ai koutou kua whakatuherata e
au takuwhare Puta e tata ana kite
whare Tiata Hekitingi. Me haere ma
koutou kia au kite tangata nona te whare
iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
PANUI KI NGA MAORI.
HAERAMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia •
TEOTI RANA., HEITINGI,
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI KII NGA MAORI.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rogoa o mutu wawe ai te
mamae onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohere
ai nga namae o Te Rumatiki mate pera
ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga
ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara
mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. Ho whakamohiotanga
tenei mo te whakamaeinga o tenei
Rongoa. Ukura tenei aira me te miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata
mate te tangata mate te tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
Waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W. J. TAEAMANA, HEHITINGI.
PANUI
KOREROTIA TENEI.
Mehemea ka kino te haere o te wati
mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi
nei i te whare i te taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te
rerewe teihana ka toru nei te kau tau e
mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Riingi Poroti rae ora atu mahi ko nga
mea e mahia ana e kore e kore te pai, he '
iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era
tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha
atu ko nga karaihe tona e pai ana mo
nga konohi he iti rawa te uta nga mea
katoa haere mai Haeremai tirohia koutou
ta whare o
A. MAKAINITERA..
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORI,
REREWA TIRITI.
HAMUERA HEMI,
E hoa ma kua hokona e au te mahi.
Hu meka a kaata i te taha o te Tari
Nupepa Maori. Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou".
PANUI
NO WHITAKA.
Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka
Nupepa tuhituhi. Pene koriana me
era mea atu.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TITENI
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIA.
i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI HEPETEMA 20, 1893.