|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 29. 03 February 1894 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 29. HATAREI, PEPUERE 3, 1894.
PANUI.
Kia mahara nga hoa ki tenei kia tohu tohu
ki nga Pohi Mahita, mo a koutou Pepa. Kei
tukua noatia ki te He maha nga reta whaka
atu mote ngaro o nga Pepa, kua tae mai. He
nui te raru raru i pamai kia ahau mo tenei
ahua. Heoi taku ne Pohi atu inga Pepa e
runga i te Rarangi ingoa. E takoto nei i toku
riunga. Nate Etita.
Kote utu mote pepa nei ite tan, kotahi
pauna, kite tuku mai te tangata i tana pauna,
ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei.
Kia Ihaia Hutana, Etita o Haia,
Hehitingi Nepia.
PANUITANGA.
Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku
moni mai koutou, mote Pepa nei, rae tuku mai
i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga
ane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo
nga Pane kuini i konei.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI, PEPUERE 3, 1894.
E RUA PUTANGA ITE MARAMA
ETERA maunga e tera maunga
te iti mete rahi e taute maira
ia wahi ia wahi. O Aotearoa me
te Waipounamu, hei kona ra kia
oho te ngakau kia mataara, Tena
to koutou manu te Tiu haere atu
na i runga i nga Mania papa tai-
rite, E whakararangi ana i runga
inga tihi onga maunga teitei, £
kotiu ana i roto inga ngaru tuatea
ote moana menga tai papakirua o
te tuahiwi ki Raukawa, E kopare-
tia ai te kanohi ote tauhou £
whitikia ai Tuwhenua, E hahau
ana e mihi aua E rapu ana ite
korenga ote tangata te oha o
koutou tipuna, te manu whaka
hira hira e titia ai kite matenga
ote tane ote wahine, inga turanga
awatea, pahore atu pahore mai,
tarewa atu tarewa mai.
E rere whakauaua atu ana kia
koutou e te iwi keia koutou ano
te whakaro kite manaki i to koutou
manu. Heoi kau hoki tana he
toro atu ia koutou ara ia koutou
whakaro, mehemea ranei kei te
takatu te Hinengaro keite mataara,
mehemea ranei keite pehia e te
taimaha onga tikanga raenga wha-
kaaroaronga i mua ite aroaro, e
kore ai e ahei te peka ki matau ki
maui ranei, mehemea ranei keite
peheia enga pouritanga, e aue tia-
nei ia tau ia tau.
No reira to koutou manu rere
tonu i runga i Aotearoa me te
Waipounamu ara kite whakaoho
ite hinengaro kia mataara. Kaore
hoki aua whakaro penei kia wehea
te whakaro mete tinana hei Tai
ranei e tahi hei uta e tahi, E
ngari kia huia kia kotahi tuturu
kia kotahi. Huia taikie.
He perehi Ienei mo nga iwi
Maori, katoa, o Aotearoa, me te
Waipounamu, kua huaina, tono
ingoa konei, ko Huia Tangata
Kotahi, hei ritenga ia mote Pere-
hi, e hui hui ai, tatou, kite wha-
, karo, kotahi, ko ia, i huaina ai,
tona ingoa, ko Huia. Note mea
mo tatou katoa, tenei taonga, hei
kawe atu, io tatou mamaetanga,
kinga wahi katoa, o Aotearoa, me
te Waipounamu, mera atu, mou-
tere ote moana, a hei whakaatu
hoki, kia tatou, inga rongo korero
ote ao, rae nga korero, o to tatou
Paremata, mea akenei tu ki Tura-
nganui, ma tenei pea, ka mohio
tia ai, te tuakana, tanga, o tatou,
mete whananga tanga, i runga ito
tatou, kotahitanga, e whakaharea
nei kia oti.
Tenei ahau te whaka-tauki, o
koutou tipuna, ka maranga, kai-
runga. Koia ra tenei, enga iwi,
enga Rangatira, enga hapu te iti
mate rahi te wahine, mete tamaiti
te pani, meto pouaru te kopa, rae
te matapo, tena ra koutou. I te
ware ware ahau, io koutou tiro-
hanga, meo koutou, whakaro. No
te tiwera wera, ote tangi, mete
aue tanga nui. Na reira, whaka-
uaua tonu ake nei te tu ki runga
ano mete mea, he tinana, tangata,
he reo tangata, e mea ana.
Huia e, Huia Tangata Kotahi.
Toroa e, toroa whakapai tangata.
Koia hoki ete ihu, ete kei, e wae-
nga, kia rite te whakaro.
Te whanaunga ote tangata, i
mua kote wae wae, nate aroha, e
toko ake ana i roto. To tatou wha-
naunga i naia nei, ko to tatou
Nupepa. Te hoa i tawhiti, kua
tata, te aroha kua noho tahi mihi
atu, mihi mai. E mihi nei hoko.
Ehoa tua, e noho maira inga
pito, e wha ote Ika, ato, koutou
tipuna a Maui. Karangatia te
manuhiri, kia peka, kite kainga
Horahia mai o koutou, taonga o
mua Wetekia nga putea ote mohio-
tanga utaina mai, ki runga kito
koutou, Manu, hei kawe atu mana
kinga hau e wha, i tetahi pito, ote
ao, whawhenoa, i tetahi pito.
I tupu mai te mana roe te ko-
tahitanga, io tatou tupuna, mete
karanga kite manuhiri, waihoki
karangatia te manuhiri tuarangi
kia peka kite kainga whangaia
mai ahau, kite korero nui menga
korero iti te mate mate ora.
He tikanga nui tenei ma tatou
i roto ito tatou kotahitanga kia
whiwhi tatou ite Nupepa, hei wha-
katu, hei whakamarama, i nga
tikanga i roto i to tatou, kotahi-
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tanga. Hei whakamarama hoki
inga mea, e awanga wanga tiana
ete ngakau. Inga-wa e whakaaro-
aro, noaana, te ngakau i roto ite
pouri, kinga rongo tuarangi, e
puta maiana i raro ite ra. E rite
aua tenei e hoa ma kite Kanohi.
Notemea ma tenei, kakite ai tatou
inga mahi e mahiana ia wahi ia
wahi o Aotearoa, me te Waipou-
namu, mera atu wahi o to ao. E
rite-ana tenei, ki te taringa, note
mea karongo tatou inga korero o
tawhiti. E rite ana, tenei kite Are-
ro, notemea ma tena ka taea ai te
korero nga mahi pai menga mahi
kino, e meinga nei kite tangata
raua kote whenua. E rite ana tenei
kinga ringa ringa ma tena ka • aea
ai te whawha nga mea e tupu ai e
whaikaha ai te tinana. E rite ana
tenei kite Roro kite manawa, note-
mea matena e puta mai ai te wha-
karo nui, mete matauranga te pai
mete kino, te mate mate ora.
E hoa ma, haere mai, mahia tenei mahi,
(tau tokona tenei taonga ite mea, e tumu
ana te tai. E whakaae ana ano nga ta.
•huna ki runga, kua oti ona tikanga te
whakamarama i runga ake nei ko Huia
hei kanohi, hei reo, hei karere, mo tatou
i runga i to tatou kotahitanga. Kite kore
tenei taonga, e tau-tokona e tatou, e kore
hoki tatou, e mohio kinga mahi o to
tatou, Paremata, me to tatou, kotahi-
tanga mera atu tikanga, epa ana kia
•tatou, e ahumai aua, i waho ote kotahi.
tanga. Keite mohia tatou kite nui o tenei
taonga ate Nupepa, e mahia mai nei
enga iwi nunui o te ao. Ehoa rua, note
kotahitanga, tenei taonga, kia kaha kito
koutou taonga, kia tupu kite nui, kite
oru, kia kaha, kia ua ua, ara kia neke-
atu, inga kaha, kua mahia ete iwi Maori
kia tatou Nupepa o mua me a tatou wha-
kakotahitanga, o era nga wa, kua hori.
Keite Pipi ano to koutou manu i naia-
nei, kahore ano kia whaikahanoa. Otira
nate reo o te aua karoa, ano, kote haruru
taimoana e puaha nei, i runga i toka e
uhia ana ete tai. Te ai he mutunga te ai
he aha. No reira to koutou manu i wha.
ka-matamatau ai ano kite rerere i tenei
wa, ara hei whakamaroro i ona parirau
kia pakari monga rongo tua-rangi o ta-
whiti, menga wawata ate ngakau pouri e
taka-tunei i roto ite hinengaro, ite ao,
ite po.
Heoi, ehoa ma, nga mea, i whakarohia,
hei whakaputa, inga tino kupu o te rere
nga tuarua o to tatou Nupepa. Ma koutou
te tikanga kite tuku mai, i o koutou
whakaro kia whakaturia, ki tena-wahi,
ki tena wahi.
NO HERETAUNGA
Kua tae mai te Beta ate Makarini
Tamarau, o Ruatoki whakatane, me te
Pauna i roto mo te Pepa kia ia.
Kua tae mai te Reta a Hurae Te Ruki,
he tono mai kia rereatu te manu kia ia,
me te Pauna i roto, mo te Pepa mana.
Kua tae mai te Reta a Anania Pawha-
itiri o Tikokino mete Pauna i roto mote
Pepa kia ia mote tau ka timata nei.
I tetahi Teihana Katikati hipi i Tanai-
tini, Waipounamu mate katoa nga kai
katikati, e wha te kau ratou, ite paitini
no nga Piwhi Tote, engari e mea ana nga
takuta ka ora katoa aua tangata.
Kua poropititia e tetahi wahine i
Ingarangi tera a Kuini Wikitoria e hemo
i mua o te tau kotahi mano waru rau Iwa
te kau ma wha.
I Nu Hautu Wera i te 26 o nga ra o
Tihema nei, Ka haere a Kapene Honi,
tana wahine, me etahi whanaunga o raua,
e waru katoa ratou, ma runga Poti i roto
i te Awa, ite kaha ote ia, kawhakia ana
ratou kite moana, nui, Tahuri ana te
Poti. He nui nga tangata i kite atu ite
tahuritanga ote poti, kotahi tonu i mau
ki te poti he wahine ko etahi, e whitu i
mate katoa ki roto ite wai, he mea kau
na nga tangata e ru, te wahine i mau
nei kite poti i ora ai, ka nui te pouri
onga tangata o reira ite mea he rangatira
katoa ratou.
Tetahi kohuru nui i Atirei, Atareria ite
Kirihimete nei, E noho ana taua whanau
toko rima, kote Tane, me tana wahine,
me a raua tamariki e toru, ka mea atu te
wahine ki tana tane, He kirihimete tenei
kaore rawa te tangata nei i Hamumu, Ite
po ka haere ki te moe kaore i roa e takoto
ana, ka haere te tane ki waho, ka hoki
mai, he patiti i roto ite ringa, ka whiua
kite mahunga o tana wahine Hemo tonu
atu, katahi ka haere ki te rumu o ana
tamariki, ka kohuru peratia ano, ka hoki
ano ki to raua rumu ko tana wahine, ka
mau ki tona Heu, ka tokoto ki roto ite
moenga, ite tahu ano o tana wahine, ka
tapahi i tona kaki ite ata ka haere atu te
tangata miraka, kurukuru noa ite Tou,
kihai rawa he tangata i puta atu, ka
huakina mai te toa, ka Hamama te
waha kite karanga kaore hoki he wha-
kautu, ka haere atu kite rumu o nga
pakeke ka titiro ka kite i te Heu e mau
ana ite ringa ote Tane, ka mohio nana
ano i kohuru, ka haere, ia ka tiki ite
Pirihimana mete takuta, te taenga atu
ka kitea ete takuta e ora tonu ana tetahi
o nga tamariki ka mauria kite Hohipera,
kaore i roa ka Hemo, kaore ano i mohio-
tia he aha ra te take i kohuru ai te
tangata nei i tana wahine me anu tama-
riki ite mea he nui te moni ia raua ite
whakawatanga, ka whakataua, e porangi
ana te Tane i kohuru ai ia ratou.
I kitea kite Nupepa Herara o Nepia
kua whakamutua te mahi kai whaka-
maori ale Hemara raua ko Meina i roto
ite whare Paremata.
Kua panuitia ki nga pepa pakeha, te
kaha ote maori kite katikati hipi, kite
mihini, ina huki i whakamarumaru teih-
ana, ka timata te katikati ite rima o nga
haora, ite ata ka mutu ite rima o nga
haora ite ahiahi, e rua haora kaore e
mahi, mote kai, kote nui o nga hipi ate
Harawira i kati kati ai i taua teihana e
rua rau e wha hipi.
I puta he ru nui ki Haina ite tekau ma
waru o nga ra o Hanuere nei, e rua rau
tangata kua ngaro, kua toromi ranei ki
roto ite whenua, kua pewhea ranei kaore
e mohiotia ana.
I tetahi Tima 1 rere ana mai i parihi
ka paku te Tainamaiti i roto ite Timu
mate ana e toru Heramana pakaru ana
hoki Te Tima E mahara tia ana na etahi
tangata ote Uniana i hoatu aua taina-
maiti ki roto keite kimi nga Pirihimana i
aua tangata.
I Paahi Atareria ka totohu tetahi kune
mate ana, Erikihana he pakeha roe tanu
wahine me ta raua tamaiti, me ngu
mangumangu tekau ma wha.
Keite rua tekau ma ono o tenei marama
ka tu te Paiti mekemeke u Kapeta mua
ko Mitara ko enei nga tangata tino kaha
ote ao nei mo tera mahi, hui atu ano kia
Tiakihana (Mangumangu) kanui te kore
ro o nga tangata o Amerika mete peti
peti, kua tono te Kawana kia kaua raua
e mekemeke kaore e whakarongo.
Kua mau etahi tangata o Rotorua kite
Herehere mote tahunga ite tahi Hapu
toa ki to ahi. E mahura tin ana na ratou
i tahu. I kitea tetahi mea o taua toa ia
ratou.
Kua kitea i naia nei kua kaha rawa
te pai o te Mihini rera o te tangata i te
takiwa o te whenua mete Hangi ko taua
Mihini, he Paihau ka whakamaua ki te
tangata hei rere, a ka rere haere te tangata,
I mahia ano tenei Mihini i mua ka
haria ki nga wahi teitei rere ai a tau
rawa atu ki raro matetonuatu te tangata,
ko tenei kua kore e Pera kua pai te rere,
Pena tonu i te Manu Aute, E whakahoro-
horo tinana te Oho, i te mea e rere wha-
karunga ana. I te men e poupou ana te
tu o te Manu Aute, otira i pau katoa nga
rere whakatakune, ara whakapaipai a te
manu tukutuku, i te rere a te manu
tangata tonu ku oti mai nei i te Mari-
kena.
Tera ano tetahi kua oti ano i reira te
tahi Mihini haere i runga i te wai ara
kote tangata tonu ku haere waewae i
runga i te moana, He mea whakamau ki
raro inga waewae Penei i te Poito, ka-
haere ai i runga i te moana. Engari
kaore e pai kia titaha te tunga utu
o te waewae Engari kia poupou tonu
a kaore hoki e pai ki te hikoi wha-
karunga o te Au Engari te hikoi whaka-
raro haunga ia te mounu marino, Mea
ake pea ka tu he Purei Omaoma tangata
i runga i te kahu o te Moana, a. konga
mea pea i titaha te tunga atu o te waewae
ka totohu e ra, hei te totohu tanga ka
whiua e te wai Konga waewae ki runga
ko te mahunga ki raro, E kore rawa e
taea e te tangata te mea kia putu ake te
mahunga i runga ote wai, manga tanga a
i runga Poti e tango te tangata katahi
ka taea to tangata.
Tena ra tohanga E Kewha. E whai
utu ana o tatou nei whakaro, ki nga mea
kua kitea, kua puta mui he mea ke, E
whai atu ana ki tera, kua puta mai he
mea ke, Heoi e peratia una ano hoki, u
tatou nei whakaro, ara, E whakamao-
matia ana e nga matauranga o Kewha,
No reira kua kore e mau, heoi nunumi
noa ake ki tahataha ite kawenga ate
Hemanawa.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
HAINA, HANUERE 16.
Tetahi whare nui o konei i wera ite ahi
e toru rau tangata kua hemo.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
KEPU TAONE, HANUERE 16.
Ia Kapene Wirihana me ana Hoia e
whai ana ia Ropene kura, ka kaere mai a
Matapere i puta mui i roto ite nga here-
here, puhi puhi ana, mate katoa kore
rawa e hoia i puta, kote tamaiti tuarua
tetahi a Ta Turiaha Pokuru i mate.
MEREPONA, HANUERE 14.
Kua Tarewatia tetahi wahine i konei,
kote take he kohurutanga i nga tamariki
te kau ma wha, he penei tana mahi, ka
whanau hou he tamaiti a tetahi wahine
ka haere ia ki reira ka tono mana e tiaki
ka riro atu te tamaiti, ka tono ite moni,
ka riro mai, ka kohuru.
PARAHIRA, HANUERE 13.
Ka nui te whawhai o konei, i waenga-
nui i nga Pakeha me nga mauri, he nui
nga maori i mate.
NUI IAKA, HANUERE 15.
E rua Tereina Eki perehi o konei i
tutuki hemo ana e rua te kau nga tangata
he nui ano i taotu.
RANANA. HANUERE 10.
Kua tukua mai e Rore Anatoro, te
kawana o Nui Tireni i mua ake nei te
Haki Ingarihi (Uniana Tiaki) ma te
Hapu o Ngatihuia, i tapaia nei hei ingoa
mo tana tamaiti.
POIHAKENA, HANUERE 15.
E rima Toa i wera ite ahi i konei, me
te raina ano ote Rerewe, ku te nui u nga
moni e pau mo tenei raruraru tera e tae
ki te kotahi tekau mano pauna.
KEPU TAONE.
Kua tae mai te rongo kei te haere u
Ropenekura kite hoatu ia ratou kite
kawanatanga, kia mutu te whawhai.
WIWI, HANUERE 24.
Kua mau e rua Itariana i konei, he
wahine mete Tane mote kohurutanga i
tetahi pakeha ku Araneta te Ingoa.
RANANA, HANUERE 24.
I puta tetahi hau nui ki nga wahi
katoa o konei he nui nga whare i pakaru
nga kaipuke i paea ki uta, me nga tangata
i mate, i tetahi whare kura, e moe ana
nga tangata horo ana te Timera, ka tau
te pereki ki runga i tetahi wahine hemo
tonu atu, ko te tino hau nui tenei i puta
ui ki konei.
WAEA
o
NUI TIRENI.
AKARANA, HANUERE 17.
Kua tae he whakaatu ki nga pirihi-
mana o Kawakawa, kua kitea e mau ana
tetahi pukapuka ite Toa ote Hapu o C. C.
Neipia o Puki, ko tana pukapuka e penei
ana kua haere ahau kite kohuru ano i
au. i muri iho ka tae tuai ano te rongo
kua kitea te tinana o Neipia, kote mahu-
nga kua pakaru katoa, he mea pupuhi ano
e ia kite pu, ko te tinana kua pau katoa
te kai ete poaka.
WHAKATU, HANUERE 17.
Kotahi te tamaiti pakeha i konei i wera
ite ahi hemo tonu atu, e rua ano tau o
taua tamaiti, i puta te whaea ki waho ote
whare, waiho ana ki roto i tona moenga
me te paka mati, raweke ana taua tama-
iti 1 i nga mati wera ana ona kahu, hoki
rawa mai te whaea kua pau katoa te
tamaiti ite ahi.
KARAITIATI, HANUERE 17.
Kotahi te tamaiti i konei e whitu ona
tau kua hemo, he kainga paramu ka mau
tetahi ki roto ite kaki.
AKARANA, HANUERE 16.
E rima Peka o konei i whainatia kote
take kaore nga weti onga rohi i tae kite
weti tika.
AKARANA, HANUERE 16.
Kua whakaturia a Rihipeti leti te Mea
o Onehunga hei Tie P. kote wahine tua-
tahi tenei kua karangatia ki tenei tura-
nga.
PONEKE, HANUERE 13.
E rima te kau tangata Porangi e haere
ana ma runga ia te Hinemoa kite whare
Porangi i Porirua, kotahi kua oma, kaore
ano i kitea taua tangata.
PAREOMOTANGA
KI TEI
MOANA.
I Tangohia i te Pepa Taihauauru,
Kaima, N. S. W., Hanuere 1.
I tu te tahi whakawa, hei rapu i te take
i mate ai nga tangata i Paremo nei ki te
Mo-ana, kuia tenei nga korero a Mihi
Wuuru, te morehu o ratou i ora i te
tahuritanga o to ratou Pooti.
I penei ana korero, I te 26 o Tihema
nei, ara te mane o te Kirihimete, ka haere
raua ko tana tane me a raua tamariki
tokotoru, me etahi atu ano, ko Kapene
Moni, me tana wahine mea raua tamariki
E haere ana ratou ki te Pikinika, ara ki
te Ngahau, i roto i tetahi awa, ko Mina-
mura te ingoa, No to ratou taenga ki
reira ka whakaritea e ratou tetahi Poti
Paati, hei hoehoe mo matou, I muri o te
Tina ka eke etahi o matou ki te Poti ka
haere Ui te hoe hoe, ka mutu te hoehoe o
era, I muri ka eke ko matou, ko ahau me
taku Taane me e rua kotiro, ko Raiha
Teini, me Ereti mei, me tana Taane, ko
Hari Henare, me tona Teina, ko Harata
Paika, ko Kapene Honi, me tana wahine
koia nei katoa matou i eke ki te Pooti o
muri. E rua nga Hoe ote Poti kotahi ia
Kapene Honi, ko tetahi i te wahine, E
ahu ana to ratou Poti ki te te taha wha-
karunga o te awa, ki hai i rou e hoe ana
ka hurihia to matou Poti kia ahu ki te
ngutuawa, ara ki te Puau, I te tatanga
ki te Puau kua kore kaha matou ki te
whakatika i to matou Pooti, I tenei wa
kua heke to matou Poti i runga i te Ia ki
roto i nga Ngaru, ka tata ki ngu Ngaru
ka whati tetahi o nga Hoe, ka taupokina
te Poti e nga Ngaru i te Moana, I konei
ka taka tona Teina ki te wai, a Mihi
Paika, ka rere ko Kapene Honi, ki te
hopu i tana wahine, No te maunga ia ia
ka tahuri kakau ki uta, ko Wuuru i
tahuri aia ki te whakaora ia maua tama-
iki tokotoru, ko ahau anake te wahine i
mau i runga i te Poti, I tenei wa kua ki
te atu au i toku Teina kua teretere noa
iho i runga i te wai, No te tatanga mai
ki te Poti, ka toroatu toku ringa ki te
, hopu, kihai i mau ia au, ka karanga atu
au ki toku Teina keite pehea koe, e rua e
i toru aku karangatanga atu, ka toro mai
! ana ringa, I reira ka kite au i tetahi taha
ote Poti, nga kotiro tokorua me taku
taane i muri a aia e kaumaiana, kua kite
atu au kua ngenge, ka huri ano tana kau
whakauta, kaore rawa aia i kite i ta raua
tamaiti Taane, me Kapene Honi, me
tana wahine, ko te Poti E tere ana wha-
ka te moana nui, kia roa noa ka haere
mai tetahi Poti ote Pakeha me nga Awhe-
kaiha tokorua, i haere mai ki te whai ia
ia, e kawhakina ana e te Ia ki te moana
Ia ratou e hoe ake ana ka kitea e ratou
aku kotiro tokorua me taku Teina, kua
mate, noa ake ratou, I rapu ano ratou i
etahi, kihai i kitea ka haria a ia, No to
ratou unga atu ki uta ka kite au i te
tinana o taku Tane e tokoto ana kaa
mate, koona tau ka 38, koo tona tuahine
ka 53, I haere ano etahi Poti i muri mai
ki te rapu inga tinana o etahi o matou
heoi kihai i kitea, E mahara tia ana kua
kainga ratou e te Mango, I kitea hoki e
tahi mango i reira ko tetahi o aua mango
i reira i tae tona roa ki te 16 Putu.
TUPAPAKU MATE,
Akarana Hanuere 21.
I kitea tetahi tangata kua mate, I kitea
e takoto ana i roto ite uru Manuka i Hene-
tana. 11 Maero te tawhiti atu i Akarana.
I te tirohanga ka kitea i te mahunga te
hounga mata Pu, me te Pu hurihuri e
he kai o roto ko etahi e kii tona ana, I
takoto ana i te taha, kotahi mangai kaore
kitea i roto i te Pakete, « takoto ana nga
kiriri e iwa, menga moni £14, E ngari
kote ahua tanga o te kanohi kaore i
mohiotia, i te mea hoki kua Pirau ke te
tangata nei, E ngari kei te Pataia haere-
tia mehemea ranei kei te mohiotia tetahi
tangata i te ngaro i mua ake nei, a e
maharatia ana pea kei etahi wahi e haere
anu.
KAIPUKE TOTOHU KI TE MOANA
TE WHAKAWA Ui UI.
——*——
Poneke 12th, 1893.
I tenei rangi ka noho te whakawa ui ui,
i te aroaro o Tiati J. C. Matene R. M.,
ra ko Kapene Arama, he uiui i te take i
Pakaru ai te kaipuke nei a te Paaka Piriti
o Toana, ko te Makera, te tangata kohi o
nga Moni o te Katimawhe o Poneke, i
tu tuatahi ki te Patapatai ki nga more-
hu o taua kaipuke, Tuana ko Ropata
Hono, te Tiwhi Mete, o taua kaipuke, I
mea ia ko taua kaipuke ka rua tekau ma
wha, tau tona tawhitotanga ai, He Tiwhi-
kete ano toku E ngari kua ngaro atu ki te
wai i te totohu tanga o te Kaipuke, ko
nga mea o matou i mate tokorima, I kore-
rotia ano o ia te take i tutuki ai te Kai-
puke, i rite tonu and korero ki nga korero
kua puta mo te tutukitanga o te Kaipuke,
I te wa o te tutukitanga ka kite atu aia
kua whakamaua nga tatua Poito ara
whakarewa ki nga tinana o nga tangata,
I rongo aia i te reo ote Ka pene e karanga
ana. E hoa ma kia kaha kia koutou, I
muri mai ka totohu te kaipuke a ko nga
mea i runga i nga Pooti ka tahuru ki te
rapu haere i etahi i roto i te wai heoi ki
hai i kitea, Note 11 onga haora ka kitea
e ratou te moutere, ko nga tangata katoa
o taua kaipuke me to ratou kapene, E
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi.
Ehoa tena koe mau e tuku atu aku
kupu whakamoemiti mo tetahi wahine, e
karangatia ana te ingoa ko Raiha Piata,
he wahine Rangatira no Ngati Pahauwera
hapu o Ngati Kahuhunu, ku tona kainga
kei te Wairoa, a i runga i te mea kua
nui haere tona ingoa, kua puta hoki tona
rongo kinga wahi katoa o to tatou motu,
ara mo tana mahi whakaora tangata, a i
tonoa atu ia e matou kia haere mai kia
kite ia Hoani Taipua, ko tona mate he
Porangi, whakamanaia ana, e ia ta matou
tono, a tae mai ara a Raiha ki Otaki nei
ite 28 onga ra o Tihema, i te tau o to
tatou Ariki 1893, i puta tana kupu kia
matou, e kore e ora i a ia te mate o Hoani
mehemea i tae mai ia i mua atu o te
Porangitanga o Hoani, penei ka kuha ia
kite kiake kaora ia ia te mate o Hoani,
ko tenei kia pai ta koutou Tiaki ia
Hoani, ko taku tikanga e haere ana i
runga ite whakapono, ma te whakarongo
o te tangata kinga tohu tohu, mate haere
i runga i te rangi marie i te tapu o te
ngakau mete whakapono, kite kai hanga
Ua tahi ka taea tona mate kati ko Hoani
he Porangi kaore ia e mohio ana kinga
tikanga o te whakapono, ko koutou ko te
hunga, ora e mohio anu kinga tikanga o
nga tohutohu, kia tika ta koutou whaka-
haere ia Hoani Taipua. kei te atua te
tikanga mona ina pai ta koutou whaka-
haere, heoi ite ata o te mane ku huki atu
a Raiha ki Matene, a i haere hoki a
Ngati Kaukawa ki te Purei Hoiho i taua
ra, ko te Purapura a Raiha i tohutohuria
iho nei e ia kia matou kihai i tupu, no te
mea i ngahoro iho ki roto ki nga tatara
moa, koaoaotia iho te Purapura a kore
ake he hua.
Heoi patua atu ana e matou a Raiha '
kite waea kia haeremai kia kite ano ia, ia
Hoani no tona taenga mai puta ana tonu
aroha kia Hoani, me tana kupu mai ano
kia matou ki nga whanaunga o Hoani, i
mea me riro ia ia a Hoani mehemea ku
pai koutou heoi whakaae katoa ana matou
nga whanaunga o Hoani, kia haere atu a
Hoani ia Raina kinga wahi katoa e haere
ai a Ruiha, a i tukuna atu e matou a
Hoani i runga i to matou whakapono
kinga takinga a Raiha, konga tangata
katoa kua ora ia Raiha e whitu rau nga
tangata e ngaua ana e ngu mate ngararo
enga mate makutu, enga mate huango.
enga mate Pukaki, enga mate Paipai,
enga mate Karapu, enga mate toto, enga
mate puku, mete tini o era atu mate kua
ora katoa ia Raiha, kua waiho enei
tangata kua ora nei ia Raiha hei Tauira
kia tatou kia mohio ai tatou koi nei he
Takuta tika mo tatou mo nga iwi maori,
he wahine Ngakau Rangatira kaore ia e
tono i te moni heoi kei to tatou aroha
kia ia, note mea he wahine ia e tika ana
tatou kia awhina tatou ia Raiha, mona
hoki i aroha mai kia tatou i a ia i homai
nei i ana rongoa hei whakaora i o tatou
mamae, he wahine pai kaore ia e whaka
hawea kite tono atu a te Tutua, kaore
hoki ia e kape ite tono ate Tutua, a ko ta
te Rangatira e whakaritea e ia, engari e
penei ana. mua ano mua, muri ano muri
kite tae atu te tono ate Tutua i raua ka
haere a Ruiha, ahakoa puritia a Raiha e
te Rangatira kia noho ahakoa utua kite
moni e kore a Raiha e noho, ka haere a
Raiha kite whakarite ite tono a te tangata
iti, hei tohu ano tena kia tatou kei tenei
wahine te Wairua o te Atua, kite tonoa
ia e te Wairua kiu haere ki tana wahi i
pai ai ka haere tonu a Raiha e kore ia e
noho, ko tenei kia kaha ta tatou mana
aki i tenei wahine kaua rawa tatou e
kaiponu ite Pito aroha i tonoa nei ete kai
hanga ki roto io tatou ngakau me hoata,
kite kore e kore ano hoki e taea te hoatu,
mate kai hanga ia e manaaki mo tena
tu ahua tangata ka riro noa atu nei ia ia
te mea i tika kia homai heoi ma te Atua
a Raiha e manaaki e Tiaki inga wa
katoa mona i aroha ki nga tangata e
pehia ana e nga mauwiuwi enga Taimaha
tanga o tenei ao heoi ano aku kapu wha-
kapai mo Raiha Piata, mona i manaaki
ia matou nei kupa, mona hoki i tae a
tinana tonu mai ki o matou aroaro kite
ana matou i ana mahi, a whakapono ana
o matou ngakau ki ana mahi whakaora
tangata, Heoi ano na to koutou whanau-
nga i roto ite Ariki Na.
Kipa Te Whatanui.
Ngati Raukawa Otaki.
Rotorua, Nui-a-Kaha,
Hanuere 8th, 1894.
Kite Etita o Huia Tangata Kotahi. —
Tena koe, ki te pai koe ki te Panui i nga
korero, ka tuhia ki raro iho nei e pai
ana.
Kia te Whatahoro. —Te Pirimia o te
Kawanatanga mu nga Iwi Maori i roto i
te kotahitanga kirihipi.
Tena koe, me au Minita katoa, Tenei
kua kite iho matou i te whakamahara-
tanga ano i nga takiwa Pooti Mema e ono
o Aotearoa, kua panuitia nei e koe, i Te
Huia nama 24, e whakaoho ana i nga
takiwa kihai i rite he mema mo ratou i te
Pootitanga o mua, kia Pootitia ai ano i
tenei tau.
Ka pai to whakaaturanga i aua takiwa
e ono, a ka tino pai atu hoki ta matau
kupu e kii atu nei kia" koe, ko "te takiwa
o Te Arawa, he mea whakauru noa atu
ki roto i aua takiwa, engari me ata waiho
marie, taihoa e whakaoho, tukua kia ara
katoa nga tangata ki runga ka whakaoho
ai.
Kai tu kau ki runga Te Kahui, ko te
iwi nona te whenua kaore e whakaae, He
ahakoa, me titiro i nga kupu e whakaatu-
ria mai ana. Tenei ake kai nga ra wha-
kamutunga, e ai ta te Atua, ka ringihia
e ahau Taku Wairua ki nga kikokiko
katoa, a e Poropiti a koutou tamariki,
me a koutou tamahine, e kite ano hoki a
koutou Taitamariki i nga whakakitenga,
e moemoea o koutou kaumatua, ko te wa
tena e ara ai ki runga, katahi ka Poropiti
katoa, Ae, Amine !
Kaua e unuhia takitahitia i roto i te
Paihere kotahi, waiho ma te Papeha
anake te tango takitahi i te tangata kai
mahi i ana tikanga e raru nei tatau, me
tana, ture hai takotoranga mo aua tika-
nga.
Tena ma tatau, kia ngawari te whaka-
haere i roto i te kaha o Te Ture, e awhi
tonu ana i te tangata me te whenua.
Ko to tatou kotahitanga hoki e mau nei
mai ra ano i nga tekau tau kua pahure
ake nei, a tae iho ki enei wa.
Na te kaha anake o Te Rongo Pai, ki
te peehi i nga kino katoa, i mau ai te
Kongo ki te tangata.
Muri iho ko Te Ture, katahi ka tino
kaha te whakakotahi i nga Iwi Maori,
no naia tonu nei, ko ta koutou e Parai
mai na, na ta tatou katoa tena, i runga i
nga taimahatanga, heoi ano te mea e tiro-
hia iho, nei, ko te tipona hai wetekanga
e makere pai atu ai te taonga o ia
tangata.
No te mea kua uru rawa kai roto i nga
kikokiko, tae atu ana ki nga wheua te
here a Te Ture.
Kai waho hoki i te tangata, he Maori,
kai te ngakau he Pakeha, kai nga kupu
he Maori, kai nga matauranga o roto o
aua kupu, he Pakeha ki waho.
Ina hoki nga Rangatira o te kotahi-
tanga, i tae mai nei kia Pootitia ratou
hai mema mo te Paremata Nui o Nui
Tireni. Rere ke ana nga whakamarama-
tanga a etahi, i a etahi, e whakina ana
hoki e o ratou mohiotanga Pakeha. Na, e
titiro atu ana tenei ki te ahua o te whaka-
haere, e whakarongo atu ana i te tuturu-
tanga o te huarahi e whiti atu ai ki te
ora.
Kai peratia me te Whaerere a Rota, i
haere awangawanga tonu i to ratou na
hekenga, a hoki ana te titiro ki muri.
I pera ano hoki te heke o Ngati Ihara-
ira, hoki ana ano nga mahara ki nga
momonatanga i mahue atu ra i Ihipa.
No aua maharatanga nei hoki, i tukua
atu ai te Tono a Te Arawa, kia karanga-
tia e ia he huinga mo nga Motu e rua
nei, kia tu ki Rotorua, kaore i tukua mai
e te hunga na ratou.
No nga whai korero a Wi Pere i roto
ia Tamatekapua, katahi ka rongo atu i te
take i puritia mai ai, he mea kai mate
nga iwi i te hiakai ki Rotorua, mo reira
i kawea ai e ia ki Tuaranga ki te whenua
whai kai. Na, he arai tenei i te kupu
whakatopu a te Iwi Nui tonu. Heoi ano
pea te mea e taria mai na, ko te rere taki
tahi atu o te tangata. Tena ko te noho o
Te Arawa i waho i te kotahitanga kirihipi
kaore i tirohia mai.
Heoi, ko te takiwa o te Arawa, waiho
marie, e tata ana te wa e tuhera ai te
Paepaepotoa-Houmai tawhiti, ka whaka-
takotoria tenei hei take ki te Teepu o Te
Tiamana, kia tirohia, e te Ropu Wana-
nga Nui o te Arawa, te urunga atu ki
roto ki nga takiwa e ono o Aotearoa, hai
reira ka mohiotia ai, pehea te whakautu-
nga mai.
Na to hoa,
Na Waretini,
Te Mutu Kuri.
Rotorua Nui, Akaha,
Hanuere 9th, 1894.
Ki te Etita o Huia Tangata Kotahi.
Ki nga Iwi Maori katoa, e noho nei,
i Aotearoa me te Waipounamu, meera,
atu motu Maori.
Ehoa ma tena ia koutou, nga moehu
tangata, i nga whakapaparanga, maha, o
koutou Tupuna, i waiho iho ai, hai noho
io ratou motu, Rangatira.
He whakaatu, tena ki a koutou, ko
nga mea e tonoa nei, i nga tau katoa,
ara, kote whakapuetanga, o te Rangatira
tanga, o Nui Tireni, me te Tiriti o Wai-
tanga, me te Rarangi 71, o te Ture, nui
mo Nui Tireni, ehara ena i a koe, ara, i
te Maori, na te Pakeha, ena tikanga, i
hanga mai, hai whakawai i te tangata,
na ana ano i homai, a na ana ano hoki,
i takahi mai, ki raro i ona waewae.
He takahi hoki tena, i te mana o tona
Rangatira, e noho pohehe mai ra, e kii
ana, e whakatuturutia nei e ia, mo Nui
Tireni.
Ahakoa Potitia atu o tatou tangata,
hai mema, ki te Whare Paremata i Poneke
he ahe te mea e tukua mai kaore kau,
na ratou ano hoki taua tikanga, i mahi
mai, heoi kote tau tenei, e tangohia atu
ai Aotearoa, me te Waipounamu, me nga
, motu i waho atu ia raua, ko tenei e nga
Iwi, Maori, whakamutua, te kororo, i te
mohiotanga, E tu, ki runga, whaka-
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tangata, i a koe, me tiaki koe, e ia iwi e
ia Iwi, i tou takiwa, i tou takiwa, i tou
takiwa.
Kaua e whakaetia nga Ture, kua wha-
kamana nei, i nga ra o tenei Hanuere,
1894 ko ta te Arawa kupu, kua tae ki te
Kawanatanga i naianei, kaore ia epai
ki a tau iho, te mana o aua Ture, Muru
Whenua, i tona takiwa, no Tongariro,
puta noa ki maketu, ko tenei, ki a tere
mai, te utu mai, e nga Iwi, Maori, katoa,
katoa, katoa, Taka mai ki Rotorua Nui
Akaha, nga Iwi kai ki tenei tikanga.
Kai muri i tenei, ko te tino kupu
Nui, Ae, Amine.
Eruera Amohau
Eruera Teuremutu
Akuhata Kiharoa
Hemi Tetupara te Koitua
Herewini Amohau
W. K. Te Rangipuawhe
Petera Pukuatua, Tukino
Mo te Arawa, Katoa.
Te Ahuahu,
Tihema 27, 1893.
Kia Ihaia Hutana Etita o te Huia,
tena koe.
He whakamahara atu tena kia koe
kaua e whakamutua te rere mai o te
manu nei ki au timata i te Hanuere,
1894, maku e tuku ata te pauna a te
marama o Maehe, kaati tena, tenei ka tu
kuaatu enei korero hei hari haere ki
nga marae e taua tu ai a te Haia ara ko
te ahua o te whakahaere o te pootitanga
o te taha ki te Raki nei no Hone Heke te
ingoa kua rangona i te tuatahi i te
hokinga tonutanga mai o nga mema o
te Runanga ki te Waipatu i muri mai ko
etahi atu, kaati tuturu ana ko te Kapa ko
Poata ko Hone Heke hei pootitanga ma
nga iwi o konei katahi ka whakaarotia
e matou me karanga tetahi huinga mo
nga iwi o konei kia mohiotia ko wai o
tenei tokotoru hei mema ma te kotahi-
tanga katahi ka karangatia kia tu taua
hui ki Ohaeawai ia Noema 15, 1893,
ika hui ka whakatakototia nga take e
ru? ko te ara ranei ki te pooti i tetahi
mema ko te kupapa ranei i te mea kua
puta te panui a te Rarawa i a te huia
o te hui i tu ki Huria ka timata te korero
ponoa ao noa, kihai rawa aua take e
rua i oti pakeke tonu te kupapa me
whakaae atu matou ki ta ratou ki hai
matou i whakaae ponoa tena ra ka tahi
ka kiia e au me whakarere enei putake
ara me unu mai ki waho me tuku atu ko
nga mema kua karangatia nei o ratou
ingoa mehema ko wai o enei tokotoru e
tangohia, e te kotahitanga mana kei
runga ko Raniera Wharerau, Minita o te
Kawanatanga Maori taku mema ta te
Kawanatanga Maori ko Hone Heke no
te Hui ano ki te Waipatu, ka tangohia
tenei tamaiti hei mema ma te Kawana-
tanga Maori ki te Paremata nui o te
Koroni kei runga ko Kewerene Matiu
Kapa he minita no te Hahi o Ingarangi
ko ahau te kai whakahaere o Eparaima
kapa, ka tu ano a te Kapa no te mea kei
ai a ano tana hea ma te pooti e tango
atu taua hea i raro i ai a kei runga ko
W. Pomare ka whakahaere hoki ahau i a
Poata i runga hoki i nga kupu a Ngapuhi
ko tenei pootitanga me tuku ki Ngati-
whatua kahore a H. Heke i taua hui kei
Waiapu ke kei te hui a Ngatiporou
kahore a te kapa hoi ano te kapa i taua
hui ko taua, minita, ta H. Heke ko
Raniera me ana hoa mema i tae ki te
Waipatu, kei runga ko ahau ko W.
Katene tena i a tatou e tautohe ana ki
te kupapa mo era take e ra kua unu-
hiara ki waho, i pera aku kupu ko te
mea tika o te iwi me ta ki te pooti ki te
mema a te kotahitanga me tuku he
motini be pire ranei ki te whare hei
turaki i te ture e mana nei nga mema
Maori te noho i te koroni ahakoa e kore
e whakaaetia e te whare me Rihaina
taua mema aua mema ranei me puta
mai ki waho ahakoa kua haere nga puka
puka o te Paremata o Nui Tireni kua
kitea e nga iwi katoa o teao tera pea ka
whai take ta tatou noho a muri ake nei
kaati ko wai te mema o enei tokotoru
kei runga i enei korero, kei runga ko
Raniera ko H. Heke pena nga kupu a
taua tamaiti kiau ki te kore ana take e
whakaaetia ka puta mai ia ki waho, kei
runga ko Matiu Minita ko taku e kore
ahau e pai ki tena tikanga e rangi kie
pau ano nga tau etoru, ko Poata kahore
ahau i matau ki te whakatuturutanga a
H. Heke i te Waipatu mo nga pire a
Taiaroa raua ko H. Heke ko ta Taiaroa
taku i tautoko ai ka kii a Matiu Minita
ki te tu ka te kapa me waiho hei mema
ma te ko tahitanga ka kiia e matou kahore
no te mea e mea ana koe ko tau mema
me noho tonu mo ngu tau e toru kaati
i mutu taua Hui i te 17 i te 13 ku
E karukaru te hui ka noho tatari matou
kia tae mai a H. Heke no te 26 o Noema
ka tae ki Ohaeawai te "27 ka hui utu ma
tou nga tangata, o te Waimata te Atu
ahu, pakaraka kaikohe, ka tu te korero ku
korero o H. Heka i ana korero i muri ka
pataia e nga kai patai e hara ranei koe i
te tangata na te kawanatanga ka kiia ia
e hara erangi i taku haerenga mai ki te
Waipatu he tangata ahau na te kawana-
tanga he mea tono marie e au ki nga
Minita kia tukua ahau ki te Waipatu
mo nga wiki e toru ka whakaaetia anau i
penei tuku tikanga i haeremai ai ki taua
Hui ko te whakaatu ahau ki taua Hui i
nga mea i kitea e au i roto o nga puka-
puka hei huarahi mo te mahi ate iwi
maori e mahi nei kahoki ai ahau ki
poneke ki taku mahi kawanatanga no
te kitenga o Henare Tomoana raua ko
Taiaroa i te ahua o aku korero me taku
hanganga i e tahi pire ka kiia e raua me
haina rawa toku ingoa ki taku pire i
hangaai whakaaetiaana e au me toku
mohio ano kua peia ahau e te kawana-
tanga tae atu ahau ki peneke pana tonu
tia atu ahau, mo te whakaaro tupato a
nga tangata e tupato nei he tangata ahau
na te kawanatanga, ahau i korero ai i
enei, e rangi ko nga tangata e tupato ana
me titiro atu ki mua, kei runga ano ko
ahau ae kei mea koe kahore oku tupato
kia koe no mua taku tupato kia koe ka
tae koe ki te Waipatu ka patu mai koe i
te waea kiau kia whakamana atu koe e
au kia tomo ai koe ki roto ki te whare
Runanga kaore ahau i whakaae he tupato
noku ko te tango pea i koe nga korero o
te whare ka mau ki te kawanatanga no
ta Re Kawatupu kia tukua atu e au mo
Mitai, ka whakaetia e au, kati tenei nga
kupu e rua ka pataia kia koe e whakaae
ranei koe kia matou tikanga kia nga hapu e
hapai ana i a koe, ki te kore e whakaaetia
e te whare te pire me te ture e mana nei
nga mema maori i roto o te Paremata e
whakaae ranei koe kia Rihaina me puta
mai koe ki waho, E whakaae ahau otiia
tenei te mea e kore ai ahau e tino wha-
kaae etu i konei tera pea ka takoto taku
pire ki te whare tera pea ka peke mai e
tahi o nga mema pakeha ki te awhina i
taku met na reira e kore e ahei kia
maumautia ta ratou aroha mai ka
pataia e te tahi atu mehema ka tuhi-
tuhia tetahi pukapuka e te iwi nei
ka tukua atu kia koe kia haina koe
i to ingoa ki taua pukapuka e haina
ranei koe, ae, ka haina ahau kaati mo
konei ka unuhia te ngakau tupato
ki waho e rangi he mahaatu ana korero
i te (29) ka haere ia ki kororareka ki te
whakahuatanga ingoa, i te toru tekau ka
hui ki kaikohe ki te whakarongo i nga
korero ka mutu Waimaomanaia, Whiri-
naki, Waimamaku, Kahuri, Ahipara, Kai-
taia, Mangonui, Whangaroa, Waiomio,
Whangarei, ko enei kainga katoa he
kupapa katoa i enei ra, ko te ra o te
pooti ka tahi kaara te kupapa ki te pooti
i a H. Heke, i te mema a te kotahitanga
ka tahi ka mohiotia, ko te kupapa te
tino o te kotahitanga, e 537 te putanga o
H. Ueke, £ hoa e te Etita tera pea e
kore koe e tino pai i te roa rawa o enei
korero, otira ki toku mahara kaua koe e
whakaaro mo te roa, tukua ki to tatou
manu kia kite una iwi mehemea kei te
penei te haere o te Tai Rawhiti, me Tai
Hauauru me te Waipounamu, mehemea
ka tika te mahi a taua tamaiti nei ka
mau te aroha i roto iaia ki tana iwi
Maori, tera e tutuki ki nga tohu tohu a
Renao pererika, kua mohiotia e au i
naianei ki nga korero a te Pere e mau
nei i a te Huia No. 25, ko te hoa tena o
taua tamaiti, ko te ahua o ana korero e
rite ana I i nga korero a te Pere, e rangi
kua korero aia ki konei ko te pakeha i
arohatiaai aia i Poneke i tana peinga e
te kawanatanga ko te tamaiti a te pere,
kaati i konei, kia maia e koro e te Etita
ki tenei panui roa kia ora tonu koe ma
te Atua ataua mahi e whakatika.
Na to hoa aroha
Na Wiremu Katene.
Hotereni Taone.
Tihema 11. 1893.
Ki te Etita o Huia, tena koe.
He reta ka tukua atu kia taia kia te
Huia hei titiro noa nga iwi katoa i raro i
te kotahitanga o te iwi Maori o Aotearoa
me te Waipounamu, i nga tikanga o te
mahi a te Paremata Maori o te tau 1893,
ka mahue atu ra te "nohoanga o taua
Paremata. Ara nga kupu me nga
mahinga katoatanga a taua Paremata
Maori.
I kiia hoki, whakatuturu rawa, hei
nga mema tonu o te Paremata Maori ote
kotahitanga o te iwi Maori he mema mo
te Paremata Nui o te Koroni o Niu
'Tireni, no reira i whakaaria ai mo te
Taihauauru ko Meiha Keepa he mema,
otira i raro i te mana o nga ture o te
Koroni no reira i he ai a Meiha Keepa,
Rangihiwinui hei pootitanga ma te iwi.
Otira kua whakaingoatia toko ono (6)
nga tangata hei pootitanga mate taihau-
auru, Heoti i roto i tenei tokoono kua
whakaingoatia nei ko Reha Aperahama
anake te mea tika o ratou hei pootitanga
ma te taihauauru no te mea he mema ia
no Hauraki i roto i te Paremata Maori
o te kotahitanga o nga iwi o Aotearoa me
te Waipounamu otira kaore ahau e tino
marama ehara era i te mema note
Paremata Maori.
No reira e maharatia ana, tera e pooti
katoa nga iwi o te taihauauru kia Reha
Aperahama anake, ka wehi pea nga kai
Hapai o nga mahi a te Paremata Maori
o te Waipatu, Nepia, kei takahi ratou i
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
nga tikanga i mahia e te Paremata
Maori.
Koau hoki toku take i kore ai au e tu
i tenei pootitanga no te mea ehara ahau
i te mema tonu ake no taua Paremata
Maori nei, Haunga raia te mema i roto i
te kotahitanga o nga iwi Maori, koia
rano hoki pea te take i whakahengia ai
e Meiha Keepa tana mema pai a Hoani
Taipua no te mea pea ehara a Hoani
Taipua i te mema no taua Paremata
Maori ina hoki kaore ano i whakina e
Meiha Keepa te he o Hoani Taipua.
A kaore ano hoki i whakina e Meiha
Keepa te tika e puta i a ia no te mea
kaore rawa ahau i kite i te he o Hoani
Taipua, e pooti tonu nei hoki ahau ki a
ia i nga pootitanga ka mutu atu ra i era
tunga nei o Hoani Taipua.
Koia nei ano hoki te take o Hoani
Nahe i kore ai e tu hei pootitanga i tenei
turanga no te mea ehara ia i te mema no
taua Paremata Maori he kai whakahaere
pooti kau ia no nga mema o taua
Paremata Maori mo te takiwa ki Hauraki
He wehi hoki nona kei takahi ia i nga
mahi i whakatuturutia e te Paremata
Mauri. Ara me puta atu i nga raeroa o
te Paremata Maori he mema mo te
Paremata Nui o te Koroni o Nui Tireni,
koia nei ano huki te take o Wiremu
Katene o te Ahuahu Pewhairangi i kore
ai e tu hei tautohe i tenei pootitanga, no
te mea kaore ia i tu hei mema mo te
Paremata o te kotahitanga e whakina
ana hoki e ia i roto ia Huia.
No reiaa ko Reha Aperahama anake te
mema o te Paremata Maori kua whakaari
nei, mehemea ka takahia te tangata tika
e nga iwi o te taihauauru a te pootitanga
nei He mea tena e whakahaweatia ai nga
mahinga a te Paremata Maori o te
kotahitanga o nga iwi Maori o Aotearoa
rae te Waipounamu, a muri ake, ana ra
ka whakarongohia atu enga iwi u wahu
nei.
Heoi ano
Natou hoa tauhou
Na Mata kapana Taringanui.
Omahu, Hauraki,
Tihema 16th, 1898.
Kia Ihaia, Etita o Huia.
Tena koe, katahi ano ka whakautua
ake te whakataunga a te kahuiwananganui
o te Arawa ite whakataunga i te Hara o
te hunaonga a te Keepa Rangipuawhe i
puremutia nei e tetahi tangata ke.
Heoti no runga ano i te tino marama
rawa o te whakahaere a te hungawai o te
wahine hara ia ia e tu ana i te marae o te
" Paepaepoto-a-Houmaitawhiti. " kihai nei
tona ngakau i numinumi ihu ki te hapai
i nga taonga nunui o ana tupuna tenei
mea te whine te tangata noho o runga i
tenei mea i te whenua e Whakatauakitia
ai, "He wahine he whenua hei turakanga
mo Tumatauenga, " " Nga taonga e karau-
natia ai "Te Aiatanga-a-Tiki ka ngaronei
ki te po, He whenua he wahine, " Hei
aha ma te keepa, whakataki marire anu i
nga Ture a nga " Ika Tere nei, kahawai
horo paua nei. " No reira mai rano te
marama tae noa atu ki te whiriwhiringa
a Meiha Pokiha Taramu ratou ko te
"kahuiwananganui ote Arawa kite Noota, "
te hunga i whakamotuhaketia hei whiri-
whiri i te tika i tehe, i te mate me te ora
mo te hunga hara koia i ta ratou whaka-
taunga kua Panuitia ra.
Na, he whakaatu tenei naku i te nui o
te tangata i whakamoemiti ki te whiri-
whiringa a taua " kahuiwananganui, " e
miharo ana enei iwi, Te rite rawa nei nga
whakataunga a te kooti whenua maori ki
nga whakatau a nga Runanga Maori, "Te
marama te rite me te tika, " E tika ai te
tono a nga iwi o te motu nei ma ratou
maori ano o ratou whenua e whakawa
me ta ratou kupu penei ano, mehemea
ano pea ko tatou ka pera ano ta tatou
nei whakatau, Ara e penei ana ko te wha
katau a te kahui wananga nui ko ta ratou
whakatau ano tera. He whakamihi na
ratou ki te Tiamana o te kahuiwananga-
nui.
Na Hoani Nahe.
HE WHAKAMAHARATANGA KI
NGA KAI MANAKI ITE PEPA NEI,
——+——
E ngu hoa, ara e nga kai manaki i to
tatou Manu, Huitahi ano ki nga iwi o
Aotearoa me te Waipounamu, B whaka-
marama atu ana ahau kia koutou i tenei
wahi, mo te ahua o to tatou Manu, I
runga i te whakaro o te Kawanatanga o
te kotahitanga, kua tukua mui ki ahau
mete Komiti o Huia, kia Taputia te Manu
nei, monga marama e rua tae ki te noho-
anga o te Paremata ki Turanga, a I runga
hoki i te mea kua Pahi tenei te Tau
e rere ana te manu, kua taea hoki te
wa hei mutunga, i runga i te Kirimina i
whakaritea ai Otira i runga ano i nga
whakaritenga mo te Perehi motuhake
kihai i oti i te Paremata tuarua i noho
ki te Waipatu, No reira ka tianei i
konei te rere ato koutou manu ara inga
ra o tenei marama.
Aha koara enga hoa kaore hoki i te
ngaro i roto i toku whakaro, nga mea e
pa kia koutou, morunga i tenei ahua
r tetahi ano kia koutou, ara te whakaro
tua pouri nei, otira E taea hoki te aha
he whakaro note iwi nui tonu i Penei ai
te ahua, o to tatou taonga, ko tenei e
hara i te mauiui no te manu, i te Ruuha
ranei no te kai whakatere. Na to koutou
hoa whakamatamatau ki tenei Turanga-—
Etita o Huia.
I tu tetahi komiti anga Pakeha o Haku Pei
nei ki Hehitingi i nga ra o Tihema nei, ko te
take o taua komiti, He rapu i tetahi tikanga,
mehemea ranei ena e taea te mea kia Pokaia te
awa o Ngaruroro kia puta ma Tutae Kuri, ko to
whahi i whakarotia nei Pokanga, me Poka atu
i Omahu ka puta ki Mateo, a he awa ano hoki
mo Ngaruroro raua tahi ko Tutae Kuri, me
Paka atu i te Puketapu kei runga atu i Ngata-
hira. ka puta ki tetahi wahi o te Paraiti, ara ki
te Whanganui a Rotu, He rapu hoki mehemea
e hia moni e whakapaua mo taua mahi.
He rapu hoki i tetahi tikanga mehemea tena
e taea te taiapa nga tahataha o Tukituki, o
Ngaruroro me Tutae Kuri, ara kia taiapotia
nga tahataha kite Oneone kia teitei, I korero
tetahi Pakeha i roto i taua komiti, mo Etahi
awa i Peratia i tawahi, i pakaru katoa nga
whare me nga tangata ano hoki i mate, ko te
take na runga i te whakatunga onga taha ki te
Oneone, Na reira ka haere tonu te wai me nga
Paru i roto i te awa whakakii ai, me te kii
haere ake a roto ote awa i te Paru i te Kohatu,
Na wai a ka nuku haere te wai ki runga i. tona
ahua o mua, a ka tino riro rawa nga whare
menga mahinga kai ki raro, he maha nga tau i
muri mai kotahi ano ka puta te Waipuke nui
te Pakarutanga o taua wai huriana i runga i
nga tahataha me te mea e maringi maiana i
runga i te Maunga, tahia katoatia nga whare nga
tangata, Otira kei te whakahaere tonu te komiti
i te tikanga mo aua awa nei.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei atu mote Nupepa i te
tau—
£ s d
Makarini.... 100
Hori Paraihe.... 100
Kani Hori.... 100
Nikera Te Koro.. 100
T. Kahuoterangi.. 100
Arapata Hapuku.. 100
Rangi Pumamao.. 100
Ratima Ropiha.. 100
Hamiora Tupaea.. 100
HOIHO I NGARO.
Taku Hoiho i ngaro ki Korangata ko taua
hoiho he whero, he uha, he mate waewae maui
o muri kaore he Parani he ma porohita kei te
rae, ki te kitea e te tangata mana e Kawemai
ki Ngatarawa ka hoatu e au te moni kotahi.
Pauna, kia ia.
Na Hanara Ihaka.
PANUI.
WHANAUTANGA.
Te Kauru Hohepa, Heni Kamura.
Note ata ote Hatarei te rua te kau ma whitu
o nga ra o Hanuere, i te koata pahi ite waru ka
whanau te tamaiti ate Kauru Hohepa raua ko
Heni Kamura, He wahine.
P. KEMARA,
K Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA ME HEHITINGI,
me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kahu
hou ki tona whare.
KO ANA KAHU
He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua,
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
Me haere mai koutou, me homai he oota kia
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Uta
TARAU • • • • 15s Herengi:
HUTU -. •• £2 10 0
HUTU Mete Tarau i waho,
haere atu ite • • £3 15 0;
Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare ite
te utu, koia nei Anake te whare e hoatu ana e rua Tarau
mehemea ka homai koutou he ota kia mahia he kahu mo.
koutou, ko ahau te riwhi 6 J. H. TOROANA i te taha
ote MAHONIKI HOTERA, NAPIA.
Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi
kahu, Ina huki ka whakaaturia nei tetahi Pare
whakapai a tetahi tangata moku.
Ka Whitu tau e mahi ana P. KEMARA ki au
kaore ano i kitea te ahua te he i aia kaore ano hoki
he tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahu.
engari e whakapai tonu ta ratou I ua
J. H. TOROANA.
E whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka tae
mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI
i nga Turei me nga Paraire ite waru ite ata o nga
kaora tae noa kite rima, Haeremai homai to koutou
Ota ki te tangata tino mohio kite mahi kahu.
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho
maira i Aoteaaroa mete Waipounamu
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata
Kotahi Nupepa te whakatuturu nga take
e mau i raro iho nei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori
i raro ite kotahitanga o te Tiriti o
Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa
nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era
ata tangata e hoa ina nei he Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hai inn
tukua mai. Menga rongo korero, menga
whanautanga tamariki, marenatanga,
inenga tangata mate, mera ata korero e
tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi nga
korero whaika kino ingoa mote tahi
tangata. He mea tino kino hoki tena
kinga Perehi katoa ita ao.
4. Me whakaaro nga iwi onga motu
nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara
kia rite te whakaro kite ngaki oranga
kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei
Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana
inaianei No reira ka whakarohia ki tenei
e rua putanga ite marama ki te tangata
e tono ana, kia tukua ata te Nupepa kia
ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tan,
Kotahi Pauna. Ka tukua tonutia ki te
tangata e tuku mai ana ite Pauna mote
Nupepa ite tau. Ko tenei moni he moni
iti rawa ara te paana kotahi inga moni e
ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatiranga hapa
ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-
pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.
H ei Reo hei taringa mo tatou hei whaka-
atu hoki kia tatou inga mahi o to tatou
kotahitanga.
8. Kia marama te tuhi mai ate tangata
i tona ingoa mete ingoa ote kainga
mete Poutapeta hei tukunga atu ite
Nupepa.
9. Me taiki te tangata i tana Nupepa.
Kaua e rukea noatia ko to tatou kuare
hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro ata i tetahi tangata ngaro
atu.
REREWE WHARE KAI
HEHITINGI.
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio He
Ika, Tikaokao, kei konei, katoa nga kai, e
pirangitia ana, Haere mai ki to koutou, hoa
kia.
HONE TEERA,
Rangatira o tenei whare.
J. MAKITEI
NONA TE WHARE
ite taha o
PAAMA TAKUTA
i rawahi mai ote
REREWE TEIHANA
E whakaae tuturu ana ahau kei toku
whare nga taonga iti te utu, kei au hoki
te whare mahi kahu wahine, Tamariki.
HAEREMAI HAEREMAI
Ki au ki te whare iti te utu
NA
J. MAKITEI,
HEHITINGI.
PANUI.
Noema 18, 1893.
Kotahi taku kuri note tekau ma rima 15
Oketopa nei i ngaro ai mehemea kitea ete tangata
me kawe mai e taua tangata kia au maaku e ho
atu. Te pauna kia ia kote ahua ote kuri he
ahua kiwikiwi te huruhuru be awhekaihe
taua kuri kote kui he kerihaona kote papa he
taika haona.
Heoi.
Na Te Rangi Tohi tu.
PANUI.
MAKUIHI.
He Tariana mahi kei Te Aute e whakaekeeke
ana i nga uha ko Tenei Makuihi he uri Ko
Makuihi, Tariana a Waewuru i Hehitingi, He
uri kaha, ki te too inga mea taimaha rawa
kawea mai a koutou una ko te utu mote uha
£3 10s, ki te maha atu nga uha roe whakarite
he pai te Patika.
H. TUPAEA.
PANUI.
HEHITINGI TOA.
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
AE. AE. AE.
KEI KONEI NGA.
Huka iti te utu Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA
Hopi iti te utu hoa Toa
Kanara iti te utu moni takoto i te tuha o
Tiamu iti te utu • te
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu PARAIHA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti utu. katoa mo te moni iti
Haere mai kia tere ka kite koutou i te iti o te
utu o nga meae hokona ana i konei.
PANUITANGA.
Whare rongoa i muri ake o te Teihana
o te Reriwe.
Ko Hohepa Paana, he Takuta, kaa
whakapuare tetahi whare Rongoa ki
Hehitingi nei. Ko ona tan e mahi ana
ki Turanga 14. Nui atu tona whakapai-
tia i reira. Hei toha mo tona pai, kei a
ia nga kupu whakapai a nga tangata
mona. Ka kore koe e ora i etahi atu
tangata, kana hei poari, me haere mai
ki te tarai i a Paama, a tera koe e ora.
Te piwa te ngau paku, niho tunga, me
era atu mate ka ora i ana rongoa.
Kaore he rongoa pena i etahi atu takuta.
Nga mate wahine katoa e ora ana i a ia.
Ko nga mea e pangia ana e te mate me
haere kia ia a ka ora ratou.
PANUI KI NGA MAORI.
HAERAMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangoha. He Tera he
Pararie mo koutou me a koutou Tamariki,
Wahine. Hanihi mo okoutou Paki ia
TEOTI RANA HEITINGI.
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi
mai i te
HOTERA O KARATANA.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rogoa e mutu wawe ai te
mama e onga mate katoa.
He rangoa tenei e emutu wawe, hohere
ai nga namae o Te Rumatiki mate pera
ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki Takoki. Te ataunga
ranei a te katipo a te aha atu ranei. Ara
mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. He whakamohiotanga
tenei mo te whaka-maeinga o tenei
Rongoa. Ukura tenei aira me to miri
kauaranei e miria ka te ahua o te tangata
mate te tangata mate te tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amarika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo
Waho o te tinana
Ko to ratou Eihana ko
W. J. TAEAMANA, HEHITINGI.
PANUI
KOREROTIA TENEI.
Mehemea ka kino te haere o te wati
mauria mai kia A. MAKAKINITERA e mahi
nei a te whare i te taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te
rerewe teihana ka toru nei te kau tau e
mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Riingi Poroti me ora atu mahi ko nga
mea e mahia ana e kore e kore te pai, he
iti noa hoki te utu, kera A. Makakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era
tini mea atu. Mohiti kanohi, pura aha
atu ko nga karaihe tonu e pai ana mo
nga konohi he iti rawa te utu nga mea
katoa haere mai Haeremai tirohia koutou
ta whare o
A. MAKAINITERA..
I te taha o te Tari o
TE HUIA, NUPEPA MAORI,
REREWE TIRITI
HAMUERA HEMI
E hoa ma kua hokona e au te mahi
Hu meka a kaata i te taha o te iwi
Nupepa Maori Haeremai Haeremai ina-
ianei ki to koutou hoa kia Hamuera
Hemi Tango Huai Ranui toku mohio kia
koutou. \_\_\_\_\_\_\_
PANUI.
W. HAIMONA., tangata ote whare mahi
Kaata, Wakena, i Hehitingi, kei au e takoto
ana te tini, paki me era mea e pirangitia ana
e te tangata, mehemea ka pakaru o koutou
paki, haeremai homai kia mahia, ina ano hoki
nga Wakena Wuru, kei to koutou hoa kei a
W. HAIMONA, HEHITINGI.
PANUI.
NO WHITAKA..
Me ona hoa te toa pai ki te tango pukapuka
Nupepa tuhituhi, Pene koriana me
\_\_\_\_\_\_\_era mea atu. \_\_\_\_\_\_\_\_\_
HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHIUA.
i raro i te Komiti o te kotahitanga.
HATAREI HANUERE 20, 1894.