HUIA TANGATA KOTAHI
NAMA 1.            HATAREI,  PEPUERE 17, 1894.                                  PUKAPUKA, 2.
He nui nga herehere i kohurutia I roto . ite whareherehere i Ruhia, ko nga tinana o etahi kaore i kitea e maharatia ana he mea kai na etahi o ratou ite mate kai, ina hoki ko nga Iwi anake e pu haere ana.
Kote whawhai mekemeke a Kapeta raua ko Mitara kua mutu,. i mate a Mitara ia Kapeta, e kiia ana i roto ite pepa Pakeha kore rawa te Toa nei a Mitara i kaha kia Kapeta, heoi ano te mea e tatari nei nga Iwi katoa ote Ao kote whawhai a Kapeta raua ko Tiakih-ana te Mangumangu kaore e mohiotia ko wai o raua te mea kaha, I ta raua whawhai tuatahi kaore tetahi e kaha ki tetahi engari i taua takiwa ite mate te waewae o Tiakihana, E kiia ana mo Hune o tenei tau riri ai raua.
Kua tae mai te Beta a Heremaia Tamaihotua o Wairarapa mete Pauna i roto mo te tau hou.
Kua tae mai te Reta a Hakaria Tangaika o Opunake, me te Pauna i roto mote Pepa ma tona matua i Poneke mo te tau hou.
Kua tae mai te reta a Apirana Pahina o Tokomaru me te Pauna i roto.
Kua tae mai te Beta a Hira Pirika o Whakarekauri, mete Pauna i roto mo te Pepa kia ia.
Ite whakawa a Paama raua ko Maka (Monk) mema mo Waitemata, whaka-taua ana ete kooti ma Maka e utu nga raruraru katoa ote kooti me nga moni i whakapaua e Paama tekai Pitihana mo

  WAEA  MAI.



                         O

 NGA  MOTU I WAHO ATU I

        NUI TIRENI.



        ———*———

                     WAHINGITANA.

  Kanui  te Hau mete hukarere i konei

kua kore e puta nga rerewe, he nui hoki

te kau kua mate.

                  NU HUTU WERA.

  Kua  tae mai te rongo kite kawana-

tanga o konei, kua kitea te koura moni

ki Hiraene ite mahinga, puta ana e whitu

pauna  weti koura i roto i te kotahi tana

 oneone ka nui te. muinui ote tangata ki

 reira.

                 NUHAUTA WERA.

 Kua puhia e Reriwhana te karaka ote

 Kaunihera te Mea o konei, e maharatia

 ana he puhae hae te take, ite maunga ate

 pirihimana ia Reriwhana kite herehere

ka kitea e rua pitara i aia, e puru ana, e

maharatia ana e riri ana ia ki nga tangata

katoa ote Kaunihera.

                        RANANA.

  Kua whakaae a Rapata te tangata Toa

nei kite purei  Piriote, kite purei ia

Momote o Merepona, ko ta raua purei e

rua te kau manopaina, ko nga paina e

noatu ana hei timata ma Memota kotahi

tekau mano paina.

   HUPIRIMI KOOTI  NEPIA.

           ——•——



  I hamenetia a Areka Makatiana kite

Hupirimi  Kooti, mote tuhinga i tetahi

pukapuka  whakaharahara kia Takuta

Mua: —

  I mea a Takata Mua  ka waru tau e

mahi  takata ana au i Nepia, ka wha

tau  e  mohio  anu  ahau  kia Areka

Makatiana, katahi  tonu ia  ka  moe

i tana wahine, I mohio ahau ki tana

wahine  ite Takiwa i whanau ai i tana

tamaiti tuatahi, ko tetahi whare tirohanga

tangata e mate aua, koto whare rongoa o

Owena, I  tae au ki reira ite tahi onga

hara ote rua onga ra o Tihema nei i reira

e tatari mai aua te wahine A. Makatiana

kia kite i au ko tona mate he whewhe ite

taha katau o tona kanohi, i roto maua i

tetahi ruma paku i muri ote whare, kaore

atu hoki he tangata i roto ite ruma ko

maua  anake, engari he tangata ano i roto

ite pahihi ote whare, ka mea atu aia kite

wahine, me poka te whewhe kia pakaru

ai, kaore te wahine i whakaae, i mea ia

 kia hoatu he rongoa whakamoe i aia kia

kore ai ia e rongo ite mamae, ka pokaia

e ia, ka whaaki ata ia ite toa kite pahihi

ka  mea atu ki te tangata i waho kia

homai  he taora ki aia hei horoi ite toto

ite kanohi, ka kuhu te wahine i tona

ringa ki roto i tona pakete me te ui ano

ki au mehemea he aha te moni mana,

me tana kupu  ano ka nui tona mate

ruaki, ka mea atu  au, haere koe hei te

Hatarei ka hoki mai, kaore atu hoki au i

              NA  A. MAKATIANA.

  He mea  patai na kerehiwara, ka mea a

Takuta Mua, kote rumu i muri ite whare

rongoa o Owena taku ramu  tirohanga

tangata, iau  i tae atu ai i roto taua

wahine ite rama e rua nga toa o taua ruma

kotahi onga toa i rakaia e au kotetahi o

nga toa ite tutaki engari kaore ite raka,

i tetahi haerenga  oku  kite whare ote

whaea o te wahine nei i reira aia e takoto

ana, ka mea ia kia hoatu he rongoa wha-

kamoe, kaore, te wahine i whakaae, i ki

mai taua wahine, kaua e homai i konei,

engari me homai  i roto i to ruma ite

 whare rongoa, ite taenga mai ote reta kua

whakaaturia i ranga ake nei, ka haere

au  ki taku roia, no reira taku hamene-

tanga ia Makatiana, i konei ka tu a Kere-

hiwara  te roia ote takuta ka wananga,

ka mea atu ia kite Huuri, kia marama

 ta koutou titiro i tenei keehi, kaore au e

 kaha i raro ite Ture ki te tono ite wahine

 A. Makatiana  kia haere mai kite kooti

 korero ai, i hia hia au kia tae mai ia ki







ia Takuta Mua, kia whiwhi moni ai ia,

kote ahua  hoki o tana pukapuka  he

whakapae tonu i moea e Takuta Mua

taha  wahine, mehemea  ka kitea e te

Huuri  kei te he a Takuta Mua roe hoatu

aia  kite Whareherehere, mate  noatu ki

reira, ki te kitea  ranei ete Huuri  e he

ana  ko Makatiana me whiu kino aia, i

konei ka haere te Huuri kite whakarite i

ta ratou whakatau, whakataua ana ko

Makatiana  kei te he, engari i runga ite

 tono ate Tiati kaore i whakaaturia te

 whiu, i kii hoki te Tiati me waiho kia

 karangatia rano e ia te wahine kia haere

mai  kite kooti korero ai i tona whakaaro

nekehia ana te whakawa mo te Taite.

  Tenei ake ano te roanga kei te putanga

tuarua o te pepa.

   Kua kitea i muri iho nei, kua whaka-

 taua ete Huuri kia rima tau mo Maka-

 tiana kite Whareherehere.









TE WHAWHAI MEKEMEKE

                        I

  WAENGANUI MITERA ME KOPETA,

KO NGA KORERO KATOA ENEI O

      TE WHAWHAITANGA.







  He  waea i patua atu i Hakianawira

Pororira U. S A. ki te ta nupepa (Tinerei)

i te 26 o nga ra o Hanueri.

  Ko te whaiti whakataetae i waenganui ia

Hmei J Kopeta te Hamipiona o Merika me

   HUIA TANGATA  KOTAHI.

  UTU KUPU  WHAKAWETAI.



        ———*———

   Kua Tuku mai a Raiha Kakarana, i

 tana kupu whakawhetai whakamoemiti

 atu kia Kipa te Whatanui, mo nga kapu

 whakawhetai mona i tukua nei e ia kite

 Huia Nama 29, o te toru ongara o Pepu-

 ere 1894. E  tuku atu ana  hoki aia i

 tana kupu whakawhetai kia kore e te

 Whatanui, me ona hoa  katoa i roto ite

 Ariki, kia ora koutou katoa.

 RETA  TUKU  MAI KITE



        ETITA.

  E  kore e  tau ki te Etita te he o nga

      korero e tukua ana mai  kia  taia

      ki te pepa nei.



             ETITA o HUIA.

               Anaura,

                    Pepuere 7th, 1894.

    Ki  te  Etita o  Huia  Tangata   kia

  Kotahi. E  koro tena koe tekai hautu

  o runga ite waka ate ao katoa, ara ate

  rahi mete iti. hei konara ma te Runga-

  rawa puano koe me  tou whare e tiaki,

  heoi tena mihi atu, E te Etita utaina atu

 '

   

 o Aotearoa, ara

  kite pai mai koe, koia tenei ka utaina

  nei kirunga.

    He  Tamaiti kahore i mohiotia tona

  ingoa, engari e mohiotia ana tonu whaea

  koia  tenei Teingoa kote Ikanui, ko te

  matua  tane ko Horahaka, ko te hapu o

  te wahine nei ko te uri taniwha, kona

  whanaunga  otaua wahine nei ote Ikanui

  ko  Huri, ko te Naana, ko Irikohe. ko

. Rako, ko  Tutaki, ko Mere, ko  Hine

. titore, me etahi atu, he whanau kotuhi

. enei, a hei i ramutu kia ratou te wahine

  nei a Ikanui, ko tona Tamaiti he wahine

   engari kua wareware i te kaumatua nei

  te ingoa ote tamaiti nei, te take uana

   ingaro ai, kaua atu, note timatanga tonu

  o te whakapono kaore ano ratou i uru

i  noa  ki  roto, engari kua  korerotia he

  ratapu he karakia, ko to ratou kainga i

e  noho nei kote akeake, kai waenganui o

a Te Kerikeri o Mangonui, ara kei te puaha

  o Pewhairangi, kei tetahi tara wahi o

a  korora keka ranei, pea kote take i wehe

)  ai tenei tamaiti raua ko tona whaea koia

i  tenei, e haere ana aia ki te whakangau

)  paaka i te Ratapu, me ona hoa kua kara-

a  nga mai te wahine ra kia ia i waenga nui

3  ote nohanga wahine, nuku atu i te rua

a  tekau, moumou whakapaipai noa, no taku

a  tamaiti ke nga kahu e mauriara, he koroai

B  taua kahu, ka mate ra i konei te kau

a  matua nei i te whakama kote take tenei i

a   ngaro ai ia ia tona wahine me  tona

, Tamiti e kii ana tekau matua nei kua

    pakari taua tamaiti ki te haere, kua

.. mohio ki tona ingoa, kati he whakaatu

 o  tenei mehemea kai te ora tana tamaiti

 e  ranei ona uri ranei rapua mai te kau

    matua nei a Horahaka, kai tepai tonu ia

 a  kaite ora, me matou me ona uri katoa i

 ai roto i tenei whenua me Uawa, ki te mea

       Ngatauewaru, Mahitaone,

                Wairarapa.

                    Hanueri 28, 1994.

     Kia Etita o Huia, E hoa tena koe.

   Me tou Runanga Honore me tou whare

  ka oa mau e hoatu enei kupu ruarua nei

  kia Huia mana e mau atu kinga marae

  o nga tangata e tango ana i te Peka o te

  kotahitanga e  noho  ana i  runga i

  Aotearoa me te Waipounamu me  nga

  Moutere ano  hold  e tata ana ki NIU

  Tireni ara ko ahau ko tenei kuare e tau

  Toko ana i te Pouri o te Etita i whaka

  maramatia nei e i a i te Nupepe Nama

  28 i te 20 o Hanueri, 1894, i te tahi o

  nga warangi o taua pepa ko taku tau-

  toko i te pouri o te Etita kai Ngawhaka-

  tauki ao tatau Tipuna penei Rere ai te

  Manu  a  katau ano ki runga i te pae,

  tuarua ma te rango ano te waka ka tere

  ai te Too e te tangata, tua toru mo te riri

  ko te patu ki te tahi ringa ko te waka

  puru  ki te tahi ringa penei  ai taku

  whakaaro mo to tatau taonga me Rauwhi

  ano Uana  kia whaikaha ai hoki ki te

wakaatu  kia tatau i nga Tini korero o

   te ao, Tenei tetahi mate ka pa ki tetahi

, takiwa o Wairarapa  nei ara ki o kuru-

                                 HUIA TANGATA  KOTAHI.

patu i te 26 o Hanueri nei ka mahi te

tahi pakeha me   ana tamariki ki te

wakapu  i nga  oti i te tekau matahi

o nga haora o taua ra ka timata te tangi

o te whaitiri me te Uira ka rokohanga

taua pakeha ki runga i te whakapu, kapa

i te Uira mate  tonu atu  i te 28 o te

marama  nei ka nehua ko kamana te

Ingoa o taua, pakeha he tangata Riihi aia

i o kurupatu. 



  Heoi naku ma to koutou hoa aroha i

roto i te kotahitanga.





       Na M. Tamaiwakakitea.

  HE RONGO NO PONEKE.



            ——*——

   I tu tetahi huihuinga a nga Minita i

 te 22 Hanuere nei a kote korero i oti ia

 ratou, kia tere te whakahaere, te Ture

 tango whakawhiwhi whenua  maori, i

 Pahitia nei i te Paremata kua mutu tata

 nei, a, kua whakaetia ano hoki i tana

 huihuinga, kia whakaturia ano  e tahi

 Tiati hou mo nga kooti whenua maori,

 kia tere tere ai te whakaoti o nga keehi a

 nga tangata maori, ara e whait ka ana ki

 roto i nga whenua e uru ana ki raro i

 taua Tute, Engari kaore ano i tino mohio

 tia kowai ma ranei aua Tiati hou.

   I tu tetahi komiti anga Pakeha o Haki

 pei ia Tihema nei, kote take o taua hui,

 he rapu i tetahi tikanga mehemea ranei

 Ena  e taea te mea kia Pokaia te Awa o

  Ngaruroro kia Puta  atu ki Tutaekuri,

  kote wahi i whakarotia hei Peratanga

 me Pakatu i Omahu ka Puta ki Moteo, a

 he mea hoki kia Pokaia he awa mo Tutae

  kuri raua tahi ano ko Ngauroro, E mea

 tia ana kia Pokaia i te Puketapu ka puta

 ki tetahi wahi o te Poroti ara ki te wha-

 nga nui a Rotu.

     TAMAITI MATE.





  Note 28 o Hanuere, 1884. i mate ai te

Tamaiti a J. Taiaroa E toru ona tau, i

mate ki Hehitingi, No te Mane te 29 o

nga ra i haria atu ai taua tamaiti e o na

matua  ki Rangitikei Tapuke ai. ko tenei

tamaiti i Pangia ano e te mate i mua, i

tukua  ano e te Minita i te tuku o te

tamaiti kua hemo rawa, I muri ka ora

ake taua tamaiti, I te oranga ake katae

mai  a Taiaroa Pakeke me  tona hoa

wahine  ka  haria  ki tera motu, No

Tihema nei ka hoki mai nei ki Heretaunga

kaore-nga tupuna o taua tamaiti i whakae

kia hoki mai  ano taua tamaiti i ona

matua, Otira i runga i te ngakau nui n J.

Taiaroa ki  taua tamaiti kore  rawa i

whakaae, No  te taenga mainei ki konei

ka tupono te aitua he nui te Poari ora

matua.

  No  te 28 o Hanuere, 1894, ka mate a te

Moana, he tamaiti Na Hamana Tiakiwai

i mate ki Awheraka. Hehitingi, kaore i

roa te Panga o tona mate ka hemo, kua

hari atu tona tinana ki ona whanaunga

me  tona iwi i te Wairoa kua kua tanu

 mai ki reira.

   P. KEMARA,

   E  Whakaatu   ana  ki  nga  tangata o



     NEPIA ME  HEHITINGI,

 me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kahu

             hou ki tona whare.

         KO     ANA      KAHU

 He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi

   ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua,

    mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.

 Me  haere mai koutou, me homai he oota kia

   mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu

     TARAU.... 15s Herengi

    HUTU.... £2100

     HUTU Mete Tarau i waho,

       haere atu Ite      -. £3 15 O

   Kaua  e kore te haere mai ki au, kai au te whare iti

 te utu, koi a nei Anake te whare e hoatu ana e rua Tarau

 mehemea ka homai koutou he ota Ma mahia he kahu mo

 koutou-ko ahau te riwhi o J. H. TOROANA i te taha

  ote MAHONIKI  HOTERA., NAPIA.

   Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi

  kahu, Ina  hoki ka  whakaaturia  nei tetahi Pare

  whakapai a tetahi tangata moku.

   Ka Whitu tau e mahi  ana P. KEMARA   ki au

  kaore ano i kitea te ahua te he i aia kaore ano hoki

  he tangata 1 mea mai kei te kino tana mahi kahu,

  engari e whakapai tonu ta ratou 1 ara





 J, H. TOROANA.

   B whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka tae

 mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MAKONI

  1 nga Turei me nga Paraire I te waru ite ata o nga

  kaora tae noa kite rima, Haeremai homai i koutou

  Ota ki te tangata tino mohio kite mahi kahu.

     PANUITANGA.



  Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho

maira i Aoteaaroa mete Waipounamu.

  Kua oti ite Komiti o Huia Tangata

Kotahi Nupepa te whaika tuturu nga take

e man i raro iho nei.

  1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori

i  raro  ite kotahitanga  o  te Tiriti o

Waitangi. E tu ke ana tenei Nupepa i

nga mana Kawanatanga Pakeha, mo era

ata tangata e hua ina nei he Pakeha.

  2. E taia ana nga korero o nga hui ina

tukua mai. Menga rongo korero, menga

whanautanga tamariki, marenatanga,

 menga tangata mate, mera atu korero e

 tika ana.

   3. E kore e taia e tenei, Perehi nga

 korero whaka  kino ingoa  mote  tahi

 tangata. He mea  tino kino hoki tena

 kinga Perehi katoa ite ao.

   4. Me whakaaro nga iwi onga mota

 nei ki te oranga mo tenei Nupepa. Ara

 kia rite te whakaro kite ngaki oranga

 kia whai kaha ai nga kaimahi o tenei

 Nupepa.

   5. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana

 inaianei No reira ka whakarohia ki tenei

   —   putanga ite • - — ki te tangata

 e tono ana kia tukua atu te Nupepa kia

  ia.

   6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau,

 Kotahi  Pauna. Ka tukua tonutia ki te

 tangata e taka mai ana ite Paana mote

 Nupepa ite tau. Ko tenei moni he muni

 iti rawa ara te paana kotahi inga moni e

 ruke-a noa tia ana e te tangata ite tau

  kotahi.

   7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu

 ia wahi ia wahi o Aotearoa mete Wai-

 pounamu ki te awhina i to tatou Nupepa.

  Hei Reo hei turinga mo tatou hei whaka-

  ata hoki kia tatou inga mahi o to tatou

  kotahitanga. 

    8. Kia marama te tuhi mai ate tangata

  i tona ingoa mete  ingoa ote kainga

  mete Poutapeta hei takanga   atu ite

 Nupepa

    9. Me Miki te tangata i tana Nupepa.

  Kana e rukea noatia ko to katoa kaore

  hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te

  korero ka riro ata i tetahi tangata ngare

  ata.

  J     MAKITEI

     



   NONA TE WHARE

              ite taha  o

      PAAMA   TAKUTA

          i rawahi mai ote

    REREWE    TEIHANA.



  E whakaae tuturu ana ahau kei toku wh

nga  taonga iti te utu, kei au hoki te wh

mahi kahu wahine, Tamariki.

    HAEREMAI   HAEREMAI

         Ki au ki te whare iti te utu

      NA



      J. MAKITEI,

. HEHITING





     HEI  HOKO.

  3 Paitikara papaku kei au. He ngawari

 te utu.

          Pita Puruena.

               Kei te tari Inihua o Ka,

                                Nepi

       HEHITINGI, HAKII   PEI NIU TIRENI,

  He  mea  Perehi e TEOTI me IANGA a

 mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WI

 i raro i te Komiti o te kotahitanga.

         HATAREI PEPUERE  17. 1894.