|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 3. 11 March 1893 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 3. HATAREI, MAHAE 11, 1893.
Ki te tuhi mai te tangata ki to tatou Nupepa me
penei te tuhi
Kia
Ihaia Hutana.
Etita o Huia
Hehitingi Nepia.
HUIA TANGATA KOTAHI HATAREI, MAHAE 11, 1893.
E RUA PUTANGA ITE MARAMA.
S ———. •
KO TE take whaka marama ai to koutou
manu i tenei kupu, ara kia kaua
koutou e amuamu kito koutou Tikanga, he
mea kei waiho nga amuamu tanga hei arai
i te hua rahi whanui, E tika ana mote iti
mete rahi. Ko ia hoki tenei te mea e tau
tute tute nei inga tikanga nunui motatou.
Ko nga amuamu tanga mete Mana Rangatira,
mete mohio iho ano tatou, he wa e pera ai
he wa e mutu ai, otira kote huarahi e toremi
ai te Maori kite poka hohonu kaore he
mutunga, ara te mahi ote Ture, ka pena
tonu i te Raiona, te rapu i te tangata hei
horomanga mana ia tau ia tau, a kaore hoki
tatou i te Mangere kite tuku io tatou tangata
matau whai whakaro, kitera whare i Poneke,
hei arai atu ite kaha ote ture mo tetahi wa
iti. Heoi e nuku haere tonu ana te kaha i
runga i te kaha o atatou tangata o tatou
hoki.
I roto i tenei whakanekenga ake i te kaha
ote Ture ka kitea he Niho ano, kua puta ake,
Ko tenei e kiia nei kia rite nga iwi Maori,
kinga tangata e noho mana kore ana i raro i
te ture, ara kia whaka turia he kaitiaki. Kei
raru rawa atu te Maori io ratou whenua.
Mehe mea e ui ui ana o koutou whakaro i
roto mo tenei ahua, Tera ka marama noa atu
kia koutou ara mehemea ka patai te
whakaro penei. Kote hea Kawanatanga
Rangatira tanga ranei nana nei i whaihanga
te Ture, mete ture kooti whenua Maori, E tai
maha nei ki runga ki nga iwi Maori o
Aoteroa mete waipounamu, ara e amuamu
tia nei, ia tau ia tau ? Mete whaka ae ano e
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
tahi ote iwi Pakeha kite\_tika ote amuamu
o nga iwi Maori.
E hoa ma kua rongo koutou kua whaka
turia he kai tiaki monga Maori ara pera
monga tangata, E noho mana kore ana i raro
i te ture, penei inga tamariki menga Porangi
e wha ka turia nei he kai tiaki mo ratou.
No reira e tika ana kia Patai te whakaro
motenei ahua. I puta ake i tehea
Kawanatanga Paremata ranei tenei whakaro?
Kia whakaturia he kai tiaki mote Maori,
kei tino mate i o ratou whenua, Nohea te kai
tiaki ko wai tona ariki E hia tona utu a ma
wai aia e utu ia tau ia tau, a ko wai te iwi
keite hanga ture i waho onga iwi. Pakeha e
noho nei i Aotearoa mete waipounamu,
kaore tahi, E ngari e pupu ake ana i roto i
te Paremata kotahi te wai tai mete wai reka
ara te mea e kore: nei i anei kia pera. Ko
wai hoki te tangata e aroha atu ano ki tona
Huare kua puhaia atura ki waho o tona
mangai.
Otira ko tetahi mea e raruraru nei
koutou ma koutou ano e ata tiro tiro ara
ko tenei E tuku Pitihana anae tahi kite
Paremata hei whaka he i te Ture e mahia
maiana mote iwi Maori, ka tuku hoki e, tahi
he Pitihana he reta ranei he mea atu kite
Kawanatanga he Pire pai rawa tenei katahi
ka ora te iwi Maori, Te rua E tono ana etahi
kia whaka mutua te kooti whenua Maori e
tuku reta ana ano e tahi kia mau tonu te
kooti, E kahiti ana e tahi, aha koa enei ahua
tanga keia koutou ano te kaha i tuai, ara te
mana whaka ae, mehemea kite rite te
whakaro kite whakamutu i te kooti, ka mutu
ano a e kore te ture e tahuri mai kite
Raupatu mo runga i te whaka aro kotahi kia
pera, otira kote mea e raru raru tonu nei nga
whakaro mo tenei ahua kei runga i te mana
Rangatira, te tahi kei nga amuamu tanga
monga tikanga kaore nei e pa atu kite iwi
nui tonu a ka waiho hei toko i te aroha mete
ahua tanga ki tawhiti aha koa he tua-kana
he teina.
No reira to koutou manu i mea ai Huia
huia tangata kotahi Konga amuamu tanga
waiho ake haere mai mahia te mahi kua
oti te whaka marama te ahua o to
koutou tikanga kaore he pekanga ki tahaki,
Engawari ana te haere o te kupu ate taha kio koutou
hoa Pakeha moto koutou tikanga. Kote taha ia kia
koutou ano kei te whaka puehu ake i raro ko ia hoki
te mea kua ki ia i runga akenei ara te raru raru tanga
i ahu atu ia koutou ano ara e tapatapa ana e tahi i
runga i te aronga. Turuki turuki Paneke paneke
huri ke ana etahi, whaka ita kau ana ko nga kanohi
anake, to etahi, No reira kua e ae nei whaka aronga
ia koutoui na hoki kua maha nga tau a e haere nei
ano, ara nga amuamu tanga menga wehewehanga i
waenga ia koutou.
Kati he wa poto noa pea mo tenei tikanga kua
mutu, I na hoki kua ki ia ite Nama rua mete nama
toru o to tatou manu kote wa mutunga pea tenei, ote
iwi Maori te rapu i te ora ina kore tenei tikanga e oti
a e kore ano hoki tenei tikanga e taea te tawai e te
whakaro i runga ra ita tatou titiro penei ia tatou e
titiro atu nei. Ka kotahi nga iwi o Aoteroa mete
Waipounamu, kaoti te tikanga kite kore e oti e hara
anohoki i te tikanga te he. Note mea koi nei tonu
tona roa me tona tutata ara kote rite ote Kotahi tanga,
Kei te kotara ano te here o to koutou tikanga kaore
ano i u noa. No reira haere mai mahia tenei mahi
he ra kotahi noa a he mahinga whaka mutunga, ka
hoki ai a koutou whakaro ki nga mea e whaka raru
raru nei ia koutou i roto inga tau maha kua pahure.
NO HERETAUNGA.
Kote nui onga tangata o Hawaiki e 86, 000 hui atu
kite 20, 000 o nga Pakeha.
He korero nate tahi kai tuhi tuhi o Waipawa, ara
mo tona kitenga i te Nama 1 mete Nama 2 o Huia
Tangata Kotahi, he whaka atu hoki nana mote nui o
tona Pouri mote kore kihai i uru he reo Pakeha ki
taua Pepa. Na reira te ahei ai te maha o nga kupu
hei tukunga mana kite Pepa Pakeha. No reira, ka
whakatu noa ia inga kupu he mea whakaro na tona
ngakau ara mote ahua o nga motu e rua i te upoko o
te Pepa menga tangata e rua e tu ana i runga, e
kukume ana i ta raua taura, kote hopu a tona
whakaaro mote tikanga o aua tangata, e kukume ra i
te Taura, E penei ana e kukume ana kia kotahi nga
tangata o nga motu e rua, me te ingoa hoki Huia
Tangata Kotahi.
Kua tae mai te reta a Wiremu Hunia o Tikokino
he mea mai kia tukua he Nupepa ma tona tua-kana,
mate Tapuke Teurukohai, me tuku ki Ruatoki
Whakatane a mana e utu mai te pauna mote tau.
He oi kua tukua te Nupepa mate Tapuke ki Ruatoki
Whakatane, i te 25 o Pepuere nei, E whaka whetai
ana hoki te E tita ki tenei whakaro o Wiremu Hunia.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
He tokomaha nga Pakeha reo Maori menga mea
kaore i mohio kite reo Maori, kua tango i te Pepa nei,
mote tau kotahi. E pouri ana hoki matou mote
korenga i uru te reo Pakeha ki tenei Pepa, i runga i
te mea keite mama rawa te hikoi mai, o nga hoa
Pakeha kite Pepa nei, i to nga iwi ake nona te reo,
otira kote mea keite taria, e te whakaaro i mua nei,
kote tautoko anga iwi nona te reo kia matua puta
mai, hei muri ka whakaaro ai i te reo Pakeha, menga
putanga i roto i te marama mete whaka rahi atu i te
Pepa nei, E whaka whetai ana hoki matou kinga
whakaaro a te kai tuhi tuhi kite Herara Etita o
Huia.
I te putanga ote panui ate kawanatanga, ka kitea ko
Hamiora Mangakahia tetahi o nga tangata i
whakamana e te kawanatanga hei Ateha mote kooti
whakawa whenua Maori, Engari kua tuhi atu a H.
Mangakahia kite kawanatanga kia patua tona ingoa
ki waho ote Rarangi ingoa Ateha.
Kua tae mai te reta a Wi Pewhairangi o Tokomaru
he tuku mai nana i tana whakawhetai ki to tatou
manu he mea mai hoki tenei ake ka tukua mai e ia te
hua rakau hei oranga mote manu nei.
Ko te rango e whakanoho nei ite Iro ki roto i te
wuuru ote hipi i Ingarangi kua tae mai ki Nui
Tireni nei.
Kua tae mai te reta a Te Otimi Hutana o Waipawa,
he mea mai kei whakamutua te tuku atu i tana
nupepa a tera hoki e tukua mai e ia te tahi Poraka
hei oranga mote manu nei.
Kua tae mai te Reta a Huru Tehiaro, o Ngawapurua
he tuku mai. nana, i tana whakawhetai mo Huia
Tangata Kotahi, he tuku mai hoki i te pauna kotahi
mo tana Nupepa mo te tau.
Note 20 onga ra ote marama nei ka puta mai ano
te tahi rongo, kua ngaro ano a Ipituiti i te wai a
konga Kaipuke i paea nei kite kari matakitaki
ta nga o te iwi, kua hoki ano i te wai kei roto i te
awa e tu ana i naia nei.
Te rongo hou mai o Hawaiki kua whakairia te
Haki o Amerika kei runga i te Pareti te whare ote
Kuini, he tohu kua riro a Hawaiki kite taha ki
Amerika.
Kote tahi rongo mai ano. kua tango tango hia nga
Pu menga Paura me era atu mea inga tangata tuturu
o Hawaiki, ara inga tangata e whaka tete ana kite
Kawanatanga.
Kua tae mai te reta a Anania Pawhaitiri o Tikokino
he mea mai nana kia mau tonu tana Nupepa kei
whaka mutua te tuku atu he tuku mai hoki i tana
whakawhetai mo Huia tangata kotahi.
Kua tae mai ano tetahi rongo mote taha ki.
Hawaiki, E penei ana, kaore rawa e kaha he Ture hei
hui ia Hawaiki kite tahi atu whenua, Kite pera, tia te
na e puta he raru raru nui, i waenganui ia Amerika
me tahi atu wahi.
E ki ana te Perehitana o Amerika, kaore ano he
tono whaka tete ia raua ko Hawaiki i tae atu ki aia,.
a e whakahe anahoki aia kite korero i Panui tia, Na
Amerika te take i whaka korea ai te Kuini, Tera hoki
te kawanatanga e arai atu inga Hainamana, kaore
hoki a te Perehitana e pai kia puta mai he raru raru
whawhai aha atu ranei mo tenei mahi.
Note wiki kua hori nei ka tae mai kite Tari o Huia
nga kaumatua tokorua he tono Nupepa maraua, he
kitenga no raua i te maramara Nupepa i te ringa ote
tamaiti kite tonu iho raua i te ingoa ko Huia Tangata
Kotahi Hoatu ana nga Nupepa ma raua, ho mai ana
hoki e raua te rua pauna Kote pakeke o aua
kaumatua e tata ana kite waru tekau tau.
No muri mai tenei rongo, Kua korero a Ingarangi
raua ko Tiamana, ma raua e tiaki a Hawaiki mote tau
kotahi kua hoatu hoki he Pu me e ra atu mea hei tiaki
mo ratou.
Kua tae mai te tahi rongo kia matou mote hui i tu
kite Wairoa, ite wiki tua rua o Pepuere nei. Ko etahi
onga kupu i puta i taua hui, he tohu tohu na nga kai
hautu o te tahi wahanga o ngati Kahungunu kite
Wairoa, kia kaua e haina kite kirihipi a kia kaua
hoki e huri te aroaro ka titiro kinga hui anga
Rangatira o Heretaunga, note mea kaore he
kiko o aua hui, Otira kaore i whaka atu ria mai kia
matou te take, i kia ai kia kore e haina a kaore hoki i
korero tia mai te me a ena e puta he kiko.
Kua hui mai ano nga Tamariki o te kura i te Aute,
i te tau hou nei a He nuinga tamariki kua uru
hou mai kei taua kura i naia nei. Ka nui te pai te
ora o nga tamariki ko to ratou tino Mahita kei te
ngaro tonu atu ki Ingarangi, E ngari kaite pai te
whaka haere a nga Mahita i noho iho, ia ratou.
He waea mai no Akarana mote Waipuke i puta ki
Kaihu Takawira, he Waipuke nui tenei i tae ki reira,
riro katoa i te wai nga kari mahinga kai anga Maori.
me o ratou whare, Poaka Hipi me era atu mea, Kotahi
te Rangatira Maori i mate kite wai ko etahi i runga
inga tahu o nga whare ko etahi i runga inga Mokihi.
He waea mai no Peneke, mote whakawa a Wi
Tarihana Rupuha me e tahi atu Kia Ta. W. Pura o te
tahi taha E mea ana te taha kinga Maori he whenua
to ratou kua riro ia te Pura i te wa e tu roia ana mo
ratou i mua e tono ana ratou kia whaka hokia mai,
Whakataua ana e te Kooti kote Pura i tika Manga
Maori e utu nga moni i whaka paua mo taua kehi mete
whakawa.
Note Nupepa o Akarana, tera te tahi kotiro e ono
ona tau ko Ruripete tona ingoa he tamaiti na Ihaka,
Note 17 o Pepuere nei i taka ai ki roto i te Puia wai
wera Pahore katoa te uma tae atu kinga wae wae, Note
. ahi ahi o taua ra ano i hemo ai, ko i taua puia kei
te taha tonu o te rori Koi taua kotiro e haere
marie ana i muri i tona whea, Nona e titiro ana ki
muri ka taka ki roto i taua puia ko taua, puia he wahi
tununga kai, Engari kua tapu i na ia nei.
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
He waea mai no Akarana tera tetahi tai tamariki he
karaka note Tari ote Taramu we kamupene ko Ri M.
Mahiri te ingoa, E tatau ana inga mani e wha tekau
pauna, iroto i te Peke o Nuitireni, Haere atu ana te
tahi tangata i muri i tana tuara. Panga atu ana te
Nooti ki muri ote karaka, ka tahi ka papaki atu ki te
Pakihiwi, ka mea atu anei te tahi o moni e takoto ra
patahi ka huri te Karaka nei kite tango ake, ara rawa
ake kua riro te wha tekau pauna., E ki ana te karaka
nei kote moni i tangohia akera e ia e hara i ai a, he
mea hei whaka ware i aia kia tangohia ai o na moni.
No roto ite Akarana Nupepa, Note 20 o Pepuere
ka tonoa tetahi tamaiti kia haere kite miraka i nga
kau ko tona ingoa ko Rewi Poati i tona haerenga
kihai i tika kite miraka i nga kau, haere ke ana ratou
ko etahi tamariki kite takaro he pu ano i aua
tamariki, ite rironga mai ote pu i taua tamaiti, e puru
tonu ana, katahi ka tunua te nipa kite mati, paku
ana te pu riro tonu atu tetahi wahi o tona ringa ite
pakutanga ote pu hou ana te ngutu ki raro titi tonu
kite waewae, kei te Hohipera taua tamaiti e takoto
ana i naianei.
Note 3 onga ra ote marama nei i noho ai te Hui kite
Waipatu. Ko taua hui nei he whaka rite ara he
whiriwhiri ite tahi komiti. He whaka haere inga
mahi katoa ite waote Paremata mea ake nei tu kite
Waipatu, me tahi atu take i whaka haerea i taua hui
He maha nga take i o ti Engari kaite 21 ano ote mi
arama nei ka noho ano taua hui kite Waipatu.
Poneke,
Hepetema, 2, 1892.
Ko nga korero a Hori Kerei ki te komiti Maori i te
whare Paremata i Poneke.
Kua whakaaro ahau i tetahi tino ritenga pai mo te
Iwi Maori, i runga i nga ritenga e tika ana ki ta te
Ture, Ite mea e mana ana tetahi Ture Nui ki Niu
Tireni nei, no reira ka mea ahau kia tukua taua
ritenga kite Iwi Maori. Engari ko taua ritenga kite
pakeha e penei ana.
Mehemea e rua rau nga pakeha kei te kainga kotahi,
ka mana taua Ture ki taua kainga, ka taea e ratou te
whakatu he Runanga Kaporeihana mo ratou,
mehemea ka hoki iho ite rua rau tangata ki taua
kainga, e kore e taea te whakatu.
E whakaaro ana ahau mehemea ka pai nga Maori
katoa ki tenei ritenga, me whakanuku iho kia rima te
kau tangata kite kainga kotahi, ka taea ai te whakatu
Runanga kaporeihana mo ratou, me pera te
whakamutunga o nga Runanga Kaporeihana katoa mo
runga i enei motu e rua, mehemea koutou tenei komiti
e whakaae ana kia tukua atu e koutou ta koutou
whakaaetanga kite kawana, kia whakamana tenei
ritenga mo koutou i naianei e pai ana.
I tu ake a H. Mangakahia kite whakahoki ko ana
kupu tenei. —Ite mea kua whakaaturia mai e koe au
tikanga i whakaaro ai hei ritenga mo te Iwi Maori,
kei te nui rawa atu toku whakamoemiti me toku
whakawhetai atu ki a koe, mou kua uru tahi mai nei
ki te whakahaere tikanga pai e ora ai to iwi Maori e
noho ana i runga i nga motu e rua o Niu Tireni.
Kua ata whakarongona atu e au nga tino take i
roto i to korero, no reira ka whakamarama atu ahau
kia koe i nga kupu e rite ana mo enei take i tenei wa.
Ko enei ritenga kua korerotia mai nei e koe, he
waenganui ena ritenga no ta matou tikanga e mahi
nei matou, karua nga tunga o a matou hui, kanui nga
kupu o nga iwi Maori i hui mai ki ana hui e rua, kua
rongo ratou kua mohio hoki ki nga ritenga i
whakaotiotia e matou i roto i aua hui, kaore kau to
matou tokomahatanga i aua hui ra i konei ia matou e
noho atu nei no reira e kore e taea e matou te
whakarereke i nga ritenga kua oti te whakaae e nga
hapu maha o te iwi Maori, i hui nei ki Waitangi kite
Waipatu hoki i naianei, notemea mehemea ki te
tukuna hohorotia tenei tikanga ki nga, hapu o te
Urewera o Waikato ranei e kore ratou e whakaae, ite
mea ka rereke nga whakahaerenga o enei tikanga i
nga tikanga i whakaotiotia i roto i aua hui a matou,
ki taku whakaaro me ata waiho tenei ritenga kia
kotahi tunga o ta matou hui a muri ake nei, hei te
tunga o taua hui hei reira ka whakaaturia enei tikanga
kua korerotia mai nei e koe, kite oti nga mea i
whakaaetia e taua hui ko enei tikanga i korerotia mai
nei e koe, ko tahi atu tikanga ranei ka homai ano ena
mea ki tou aroaro.
Ka tu ake ano a Kerei ka mea. Irunga i te Tika nga
o nga ritenga kua korerotia mai nei e pai ana, i mahara
ahau kei te tino hiahia koutou kia hohoro tonu te
whakamananga i nga ritenga e pai ai koutou, notemea
ka nui rawa atu toku whakahe ki nga ture ote kooti
whakawa whenua maori heoi i runga i tena tikanga kua
whakaaro ahau, he mea tika pea kia mahia tetahi pire
poto, hei arai inga whenua katoa ote iwi maori kei
ngaro i runga i etahi ritenga ke kia taea, ai te ata
tatari kia mutu te hui e whakaaturia mai nei.
H. Tomoana. —E tautoko ana ahau i nga korero a
H Mangakahia i horero nei, e tino whakakaae ana
hoki ahau ki te korero a H Kerei, e mea nei kia mahia
e ia tetahi pire poto, hei arai mo nga whenua katoa ote
iwi maori, e tino tautoko ana ahau i tenei pire poto,
kia kokiritia e H Kerei kite whare i tenei tunga tonu
o tenei paremata.
Meiha Keepa. —E tautoko ana ahau i enei korero kua
korerotia nei e H Mangakahia mete pire poto hoki
kua whakahuatia mai nei e H Kerei, e tino tautoko
ana ahau.
Mete Kingi. —Penei ano me ate keepa ma.
HERARA
I tangohia mai i roto ite Herara, Ko-aua korero
Ee korero mo Timi Kara, E mea ana kaore a Timi Kara
e tu hei Mema mote Tairawhiti, kotona whakaro kia
Penei aia mete Mema Pakeha, i na hoki kua tae aia,
kite turanga Minita ote Kawanatanga, na reira ka.
|
|
5 5 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI;
pakeha tia aia, a kite whakaro ote tangata nana nei
enei korero, kite ara he Pootitanga Mema Pakeha,
Tena a Timi Kara e tu, mote taha kite Tai-rawahiti,
E tino mohio tia ana mehe mea e tino whaka ae ana
aia ki taua tunga, ka tu tonu aia. E kore te tahi e tu
mai hei whakatete mona, kote Kere hoki te mema mo
tenei takiwa otira no Tauranga ke aia e mahara tia
ana ka noho ano aia mo reira. I runga i tenei ahua
ka tu pea ko Wi Pere kite tunga o Timi kara, mote
taha maori, he tangata hoki tenei kua mohio tia enga
iwi maori.
I te korero tanga o Timi Kara ite Wairoa. Koi nei
ana kupu kei whakapae koutou kia au, mehe mea
I kaore i puta i au te mahi a etahi o koutou, i hia hia
I ai, Note mea ko ia i timata atu ite take ote Araw-
hata, a kua tae tenei aia keite pakitara ote whare,
[ E ngari ka piki tonu aia kia tae rano kinga heke ote
Tahu, kia tae ki reira ka tahi ka whakaputa i tona
• kaha, kaore hoki e taea e te tangata, te rere ake ite
i whenua eke tonu atu kite tahu, he whakaaro penei
note tangata maori, i kore ai e puta a ratou take e
whai nei. Ko Wi Pere, tera pea e korero penei, e
Engari ka whai aia kite taha ote Tiriti o Waitangi,
kaore nei ona tikanga.
E whaka miharo ana matou mote putanga hou
mai o enei kupu, hei matakitaki mate kanohi, hei
taute mate whakaro. I mua ia kaore he kupu penei.
E ahei ai inga iwi maori te pehi to ratou hia-hia kia
patari marie kia e ketia rano te Tahu, i te mea ra e
pari tonu ake ana te tai o nga tikanga ia tau ia tau, a
whatata ana te wai kite papa ote whare, mete take
ote arawhata.
i HE MEA TANGO MAI ITE HERARA.
Tetahi Minita no Apatini, i aia e timata ana kite
Hauhau, ki nga tangata i roto ite whare karakia, ite
ratapu tuatahi ote marama o maehe engari kihai i
Whakahuatia te tau.
I tana whakatuheratanga i tana paipera ka kite aia
I tetahi pukapuka tuhituhi i roto, ka mahara ia he
mea hoatu na tetahi tangata ki roto, hei kauhau mana
ka timata ia kite korero i taua pukapuka no te taenga
o tona korero ki tetahi wahi o taua pukapuka, ka ono
tona ngakau, mutu ohorere ana tana korero, mohio
tonu mai nga kai whakarongo he mea kino kai roto i
taua pukapuka, kua ahua wiri hoki te minita, ka
karanga atu ki nga tangata kia inoi ratou, me te
mahara o nga tangata he aha ra te roanga atu o nga
korero o taua pukapuka, ka mutu te inoi tere tonu te
hoki o te minita ki tona whare, he mea kei whai atu
etahi tangata kite patai ki aia mo taua pukapuka, ko
nga kupu o taua pukapuka, e penei ana.
" I nanahi ite Haterei ite tekau o nga haora e hoki
ina mai au i Apatini ka kite au i te Mahita raua ko
tona hoa ka hopu raua tahi ki au ka tangohia aku
moni, kohurutia ana au, ko toku tinana pangaia ana
ki roto ite wai. Ma te Atua e tiaki te tinana o
Heremaia puruhi " ara ote tangata i kohuru tia ra
ka mutu i ko nei nga korero ote pukapuka.
Ko te mahi a taua tangata i kohurutia ra he
tangata hokohoko taonga haere ki nga kainga, Engari
e hoa ano hoki ki te minita ra taua tangata, ka mutu
tona tina i taua Ratapu ka hoki atu ki tona whare ka
tango i tona paipera, ka haere kite kaiwhakawa, ka
korero atu i te korero ote pukapuka i kauhautia ra
ia, ka mea mai te kaiwhakawa kia hoatu ki aia taua
pukapuka, a hoatu ana e te minita, titiro noa te kai-
whakawa kore rawa i kitea tetahi kupu kotahi, ka ki
atu kite minita kaore he korero o tenei pukapuka, ka.
whakahokia e te minita, ko koe he kaiwhakawa, a mau
e kimi te tikanga o tenei pukapuka, katahi ka tonoa e
te kaiwhakawa, kia tirohia nga whare ote mahita raua
ko tona hoa, ka pataia ano hoki raua, heoi ahua raru-
raru ana a raua whakahoki i nga patai. No tetahi
rangi mai ka haere mai nga tangata Hi Hamana, kite
wai, ka kitea te tinana ote tangata i kohurutia ra,
kitea ana ko tona mahunga ' i wahia karangatia
ana hoki he whakawa, kitea ana e kuku tonu
ana nga ringa o taua tupapaku, no te wherahanga i
nga ringa, kitea ana he patene i roto i tetahi o ona
ringa, a ko taua patene i rite tonu ki te patene o te
koti o te mahita, i tirohia hoki te koti o te mahita
kitea ana kotahi te patene kua kore. No reira kitea
ana e te kaiwhakawa he mea kohuru te tangata nei na
te mahita raua ko tona hoa. Ai whakaae ano hoki
raua na raua i kohuru, whakataua ana kia tarewatia
raua. I muri o te whataunga kia mate aua tangata
kohuru, ka korero atu te Hawini o taua minita ki aia,
i tona haerenga atu ki tetahi kainga i waho o te-taone,
i aia e hoki ana mai ka kite tonu aia e kohurutia ana
taua tangata i roto ite uru puia rakau. No. tona
taenga mai ki to raua whare, ka whakaaro ia, a. tuhi-
tuhia ana e ia taua pukapuka hoatu ana e ia ki roto
ite paipera, ara taua pukapuka i kauhau tia ete minita,
i aia e takoto ana ka whaiaroaro aia mo taua puka-
puka kua kuhua ra e ia ki roto ite paipera, ka mahara
ia ena tonu e mohiotia nana aua tuhituhi i runga i
taua pukapuka no to horinga kite tina ka tangohia
mai e au taua pukapuka i roto ite paipera, hoatu ana
e au tetahi pepa kore tuhituhi ki roto, ara ko taua
pukapuka i hoatu na e hoe kite kawhakawa.
MEMA PAREMATA.
Kua tae mai te whaka atu ranga monga mema mote takiwa
o Rotorua Konga mea i nuku ake o ratou Pooti
Mikaere... 69
Timi Waata. 56
Tupara... 65
Hirama... 47
Konga mema o te takiwa Otaki i puta ake o ratou Pooti
Wiremu Kiriwehi. 35
Hoani Puihi 33
Enoka Tewano. 29
E whaka atu mai ana hoki te kai whaka haere Pooti tera e
nui noa atu te tangata mo tenei poti tanga mei kore te raru
raru onga tanga kite Hupirimi kooti i Poneke.
Nga mema mote takiwa o Hauraki, ko
Reha Aperahama
' ' Nikorima Poutotara.
Te mema mote taki wa o Taupo kite Rawhiti, ko
Aperahama Te Kume
|
|
6 6 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI,
Wurupere Pepuere 20 1893.
Kia Hamiora Mangakahia
Hehitingi
E hoa tena koe e nui ana te whakamoemiti
o taku ngakau mo te putanga mai o tenei
manuhiri kia au, e tino koa ana au ki tenei
pereehi kua riro mai nei kia tatou, e aha koa
ko koutou ko nga Iwi kei te mahi mai tae
atu ki te Waipounamu tae atu ki nga pito o
to tatou motu no te mea ko te taonga tenei e
kitea ai o tatou whakaaro me o tatou mahi e
te ao katoa. No konei ahau ka tino powhiri
atu kia tere te tukutuku mai i to tatou
taonga e korero ake ana hokia Huia Tangata
Kotahi e rua ona taenga mai kia au i roto i
te marama kotahi i na ki te rite te pauna mo
te tau. Koia tenei ka tukua atu te pauna
kotahi ki roto i tene i pukapuka hoiano kia
ora to tatou nupepa.
Na to hoa na Huru te Hiaro
Me tuku penei mai
Kia Huru Te Hiaro
Ngaawapurua
Poutapeta
Wurupere.
Porangahau Pepuere 17 1893.
Kite Komiti ohuia Tangata kotahi tenara
koutou kia ora koutou hei whaka haere inga
Tikanga ote Kotahi tanga iraro ite Tiriti o
Waitangi (71) ehoa ma kia ngawari kia pai
kia pono kia Kaha te Whakahaere ito tatau
Kotahi tanga kia whiwhi ai tatau kite utu
nui kia rite ai te whakatauki ao koutou
Tipuna Maure mahi maure ora maurh noho
maure hemo koia tena kia kaha. Tenei Kua
tae mai a Huia tangata, kotahi he nui ana
Kupu ikore ro ai taku whaka hoki epai ana
o kupu aha koa nui o kupu kotahi tonu te
ritenga he tono kai mau kia ora aia koe te
haere ite ao ae kahoatu eau he kai mau me
hoki mai koe kia rua ote nga mai ite mara
ma kotahi engari rae whakamara ma mai koe
me hoatu ranei ite ti matanga ote tau ite
mutunga ranei ehoa ma he nui ano nga
kupu kai au mo ataihoa kata kua atu kia
Huia Maana emau heoi mau e manu
e kawe atu taku reta kia rongo etahi atu
Kaati Ikonei
K. H. M. Te-moana
Kinga hoa tuhi mai he moni hua tukua mai hei
utu mote Nupepa i te tau
£ s, d
Heta Niwaniwa.. 100
Muera Rangitaumaha 100
Inia.... 100
HuruTehiaro 100
Hanara Ihaka 1 O O
Raihania Kahui 100
Noa Huke. 100
Ihaka Tupurupuru 100
Hemi Temiha 100
Naeroa Urupeni 100
TiuTewingaro 100
Wi Rangi Rangi 100
Mohi Atahikoia 100
Pirika Toatoa 100
Arapata Meha 100
Manahi Paewai 100
Matenga Pekapeka " 100
Pateriki Ngamotu 100
Wi Parata Te Kakakura 100
Arona...... 1 O O
HAEREMAI HAEREMAI,
E te Iwi Maori kia whakahuatia koutou e
F. W. MEIHANA.,
I TE TAHA O TE
TARI O TE HUIA NUPEPA MAORI
•
\_\_\_\_HEHITINGI. \_\_\_\_\_
PANUI.
REREWE WHARE KAI, HEHITINGI,
Kai, i nga haora katoa, He Hapa, Tio He Ika, Tikaokao,
kei konei, katoa nga kai, e pirangitia ana, Haere mai ki to
koutou, hoa kia.
HONE TEERA,
Rangatira o tenei whare.
PANUI.
NO WAITAKA
* *
Me ona hoa te toa pai ki to tango pukapuka,. Nupepa tuhituhi,
Pene koriana mo-era mea atu.
|
|
7 7 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
AE AE. AE.
KEI KONEI NGA
Huka iti te utu. Kei a
Ti iti te utu PITI ME ONA
Hopi iti te utu hoa Toa
Kanara iti te utu moni takoto i te taha o
Tiamu iti te utu te.
Raihi iti te utu WHARE O
Karani iti te utu PARAIHA
Paramu iti te utu e hoko nei i a ratou mea
Tini Riihi iti te utu. katoa tao te moni iti
Haere mai kia tere ka kite koutou i te iti o te utu o nga mea
e hokona ana i konei
PANUI KI NGA MAORI.
AREKA TUARI.
. E hoa ma kei au te Whare iti te utu haere mai
homai ta koutou. Ota kia mahia e kahu pai mo
koutou, kei au nga mea katoa e pirangitia ane e te
tangata, ko toku whare kei rawahi mai o te
HOTERA O KARATANA, HEHITINGI.
PANUI.
Monga kahu me era mea atu iti te utu haere ki te
whare O'RAIRE i te taha o te Tari Nupepa
Maori, Hehiting.
PANUI.
TE AIRA HIKO MOTE MATE RUMATIKI.
Ara ko te Rongoa e mutu wawe ai te mamae onga
mate katoa.
\_ He rangoa tenei e emutu wawe, hohore ai nga mamae o Te
Rumatiki mate pera ano te ahua Mate Hukiki ara Matare-
kereke, Tuituki. Takoki. Te ataunga ranei a te katipo a te
aha atu ranei. Ara mo nga mamae ka pa ki te tuara ki whea
ranei o te tangata. He whakamohiotanga tenei mo te whaka-
maeinga o tenei Rongoa. Ukuia tenei aira me te miri kaua
ranei e miria ka te ahua o te tangata mate te tikgata mate te
tikanga
Whare Tumaki Na Peteriki me Co
Tikahou Amerika Kai a ratou anake kei
Poneki
2s 6d mo te patara Hei pani anake mo waho
KO to ratou Eihana ko ote tinana
Ko to ratou Eihana ko
TAEAMANA ME POROTI, HEHITINGI
PANUI
KOREROTIA TENEI
Mehemea ka kino te haere o te wati mauria mai kia A.
MAKAKINITERA e mahi nei i te whare i te taha o te Tari o te
Huia, Nupepa Maori i rawahi mai o te rerewe teihana ka toru
nei te kau tau e mahi ana i tenei mahi Wati Meke, mahi
Riingi Poroti, me era atu mahi ko nga mea e mahia ana e kore
e kore te pai, he iti noa hold te utu, kei a A. MaKakinitera
nga Wati, karaka pounamu pai me era tini mea atu. Mohiti
kanohi, puru aha atu ko nga karaihe tonu e pai ana mo nga
konohi ne iti rawa te utu o nga mea katoa haere mai
Haeremai tirohia koutou te whare o
A. MAKAKINITERA,
I te taha o te Tari o
TE HUIA NUPEPA MAORI, REREWE TIRITI.
PANUI KI NGA MAORI.
HAEREMAI, HAEREMAI,
Katoa koutou tangohia. He Tera he Paraire mo
koutou me a koutou Tamariki, Wahine. Hanihi mo o
koutou Paki ia
TEOTI RANA HEITINGI,
Whare ite te utu i Haki Pei rawahi mai i te
HOTERA o KARATANA.
PANUI.
HEHITINGI TOA..
Te whare ite ake te utu mo nga mea katoa.
W. C. MATIHANA.
HAMUERA HEMI.
E hoa ma kua hokona e au te mahi. Hu meka a
Kaata, i te taha o te Tari Nupepa Maori. Haeremai
inaianei ki to koutou noa. kia Hamuera Hemi. Tango
Ha ai putu Hoki mo koutou.
|
|
8 8 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
TE KARORO TIPI HAU
I ki anatou itera putanga o Huia tena e tukua, kite
nei Pepa nga. karero ote Pitihana ate Arawa kia kite
te iti te rahi koia tenei.
HE KIMIHANGA, HE HAHAUNGA I TE
WHARE NUI O TONGAMEHA.
KUPU WHAKAMARAMA.
I mahia ona tikanga e te Huinga Nui o nga Hahi
o te Hrawa ki te Awahou wahi o Rotorua i te 25 o
Tihema, 1888.
I timataia te Haina i nga ra o Hanuere, 1889, me te
tan, 1890.
I whakatia nga mahi o te Pitihana i te 23 o Hurae,
1891.
I tae mai te Kupa uhi a te Hekeretari mo nga Koroni
i Ingarangi i te 10 e nga ra o Pepuere, 1892.
Katahi ano ka tukua atu kia koutou, e nga Iwi i
Haina ki tenei Pitihana, kai kii mai koutou, i ngaro
noa iho o koutou Kaute: na, kia koutou hoki e nga
Iwi i whakahau-maatua: he ahakoa na nga Iwi Maori
katoa tenei Pukapuka,
TE PITIHANA.
WAHI I.
Ki Tona Mana Haika Ariki Taipairu Tauanui.
Ki te Tino Rangatira, kia Kuini Wikitoria, Kuini o
Kereiti Hirieona, me Airana, me o raua Koroni, o
Atareria me Nue Tireni, me 6 ra atu Karini, me nga
whenua katoa i raro iho i tona mana: Emaparaihi o
Inia.
Te Kahurangi Piuta, Te Rata Whakamarumaru, Te
Whakamaunga Rahiri, a ou Iwi Maori.
Kia maturuturu iho ra e nga rangi i runga, kia
rangitia mai hoki he tika e nga Kapua. Kia puare te
whenua, kia nua te whakaoranga, kia wana ngatahi ano
hoki te Tika.
He whakaputanga tenei i te putake ka tukua atu
nei, kia manakohia mai e koe i roto i tou maramatanga,
me tau aroha mai ki ou Iwi Maori, kia tukua mai he
wahi e puta ai nga hua o te pai i runga i te ngakau
tatu, koia tenei.
i. Kia whakamana mai e Koe he Ropu Wananga i
runga i te Pooti o tou Iwi Maori, Hai Taumata
okiokinga e marama ai te titiro atu i nga tikanga e
whakahaere ana mo nga Iwi Maori. Kia ai hoki tenei,
hai whakahaere i o matau ritenga, a ka oti i a ratau te
whiriwhiri, ka tuku atu ai ki a koo, me te Paremete
ano hoki e tu nei i Nui Tireni. I te wa o to matau
kuwaretanga, mehemea ka tupa ake te pai me te
marietanga, hai reira ka whakarite ai taua whakaae-
taenga.
2. " Na, kai raruraru to ngakau. E hara i te mea he
whakarere i Tou Mana, he wehewehe ranei i nga Iwi
e rua, engari kia kaha ai te hononga o nga Iwi Maori
hai iwi kotahi i raro i te Kuini, tera ano he hononga
pai kua whakatakotoria e Koe ki te aroaro o ton Iwi
Maori i te Tiriti o Waitangi. Ko aua whakaritenga
kaore i tino mana i nga Kawanatanga o Niu Tireni;
koia i wehi ai nga Iwi Maori, kai tino ngaro rawa atu
te mana i homai nei e Koe i runga i te mana o taua
Tiriti. No reira i kaha ei te titiro tonu atu kia a Koe,
hai taanga manawa no Tou Iwi Maori katoa.
3. " E nara tenei tono i te mea mo nga wahi Maori
anake e wehe ke ana i nga tikanga Pakeha, engari mo
nga Maori katoa e nohotahi nei ratau ko nga Pakeha,
ko ena nga mea e tino mate ana i aua tikanga.
Ne ake te roanga.
PANUITANGA.
Kinga Iwi katoa ote iwi Maori. E noho maira i Aotearoa
mete Waipounamu.
Kua oti ite Komiti o Huia Tangata Kotahi Nupepa te whaka
tuturu nga take e mau i raro ihonei.
1. Ko tenei Nupepa, he Nupepa Maori i raro ite kotakitangata
o te Tiriti o Wairangi. E tu ke ana tenei Nupepa inga mana
Kawanata-nga Pakeha, me era atu tangata e hua ina nei he
Pakeha.
2. E taia ana nga korero o nga hui ina tukua mai. Menga
rongo korero, menga whanautanga tamariki marenatanga,
menga tangata mate, mera atu korero e tika ana.
3. E kore e taia e tenei, Perehi, nga korero whaka kino
ingoa. Mote tahi tangata. He mea tino kino hoki tena kinga
Perehi katoa ite ao.
4. Me whakaaro nga iwi onga mota nei kite oranga mo tenei
Nupepa. Ara kia rite te whakaro kite nga ki oranga kia whai
kaha ai nga kaimahi o tenei Nupepa.
5. Ko tenei Nupepa e timata atu-ana inaianei. No reira ka
whakarohia ki tenei. "E rua putanga ite marama kite tangata
e tonoana, kia tukua atu te te Nupepa kia ia.
6. Ko te utu mo tenei Nupepa, ite tau, Kotahi Pauana. Ka
tukua tonutia kite tangata e tuku mai ana ite Pauna mote
Nupepa ite tau. Ko teneimoni he moni iti rawa ara te pauna
kotaki inga moni e ruke-a noa tiaana e te tangata ite tau
kotahi.
7. Kia kaha nga Rangatira nga hapu ia wahi ia wahi o
Aotearoa mete waipounamu ki te awhina ito tatou Nupepa.
Hei Reo hei taringa mo tatou hei whakaatu hoki kia tatou inga
mahi o to tatou kotahitanga.
8. Kio marama te tuhi mai ate tangata i tona ingoa mete
ingoa ote kainga mete Poutapeta hei tukunga atu ite Nupepa.
9. Me tiaki te tangata i tana Nupepa. Kaua e rukea noatia
ko to tatou kuare hoki tenei ki a tatou Nupepa ka mutu te
korero ka riro atu ite tahi tangata ngaro atu.
KI NGA TANGATA O HERETAUNGA
HE
PANUITANGA TENEI KIA.
Mohio ai koutou kua whakatuheratia e au taku whare
Putia e tata ana kite whare Tiata Hehitingi. Me
haere mai koutou kia au kite tangata nona te
whare iti ake te utu i Haki Pei.
NA HONE TATARANA.
HEHITINGI, HAKII PEI NUI TIRENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mea panui e H.
MANGAKAHIA i, raro i te kotahitanga.
HATAREI, 11 o MAHAE, 1893.