![]() |
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 1, Number 7. 29 April 1893 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 7. HATAREI, APERIRA 29, 1898,
PANUI.
Kote utu mote pepa nei ite tau, kotahi
pauna, kite tuku mai te tangata 1 tana pauna,
te Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei.
Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia,
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Hehitingi Nepia.
HATAREI, APERIRA 29, 1898.
HOA ma tena pea koutou e
oho, ki tenei ahua o to
Tatou, pepa i runga i te kore
whaka atu ranga i tukuna kia
koutou i mua atu. Otira tena
ano e whaka atu ria ite pepa
Nama 6, kua hori akenei, mei
tere te oti ote whaka haerenga
ate komiti ote Paremata, i tenei
ahua o to tatou manu. He aha
koa, kua kite tonu iho o koutou
kanohi, kua matou ano hoki te
whakaro, ki te ahua mete puta
nga hoki ote pepa, ia wiki ia wiki,
a. Tena ano hoki koutou e matau
i rung i i tenei ahua ka puta nei,
ia wiki ia wiki. Kua nuku ake
te moni e whaka paua ana i te
ahua tua tahi, e rua nei putunga
i te marama, i tenei ka wha nei
putanga i te marama kotahi.
He aha kua e nga hoa, kote toru
tenei o nga marama i whaka
pakari ai to koutou manu kite
rere * atu, ki o koutou marae.
Ruruku rawa te tatua ki te hope.
Kati kaore ano e tahi o nga hoa
kia whai koha, kupu mai ranei,
I na hoki, ko tona ahua ite tua-
. tahi, kei tote whakatauki Maori.
He Ihu Kuri, he tangata haere.
Kati ka waiho tonu hei mahi, ka
riri ano te tangata kainga ka ki
whaka pepeha, e, Teai heata ke
kopiko atu kopiko mai. Kaore
ano mate reo karanga e, Peka -
mai kite kainga. Mama noa te
hikoi ote waewae nga horo ana
te Ma ui ui ki raro, whiti ana te
marama tanga i rota i te Hine- •
ngaro, ara i rangai tenei ahua a te
tira haere.
Ko tenei pepa he pepa motu
hake. Nate kotahitanga o nga
motu e rua, Aotearoa mete Wai-
pounamu, ara nate Tane nate
wahine nate tamaiti. E tu ke ana
tenei pepa inga nupepa Pakeha,
menga mana kawanatanga
Ka tukua te pepa nei ki te
tangata e tuku mai ana ite Pauna
mote tau.
E kore e taia kite Pepa nei nga
Reta whaka Biro i ke inga ingoa,
E ngari rae tuku mai te te ingoa
tika ote tangata.
NO HERETAUNGA.
Note Wenerei 19 o nga ra o te Marama nei
ka tukuna te Te Kupu ate Kawanatanga ote
Kotahitanga Ute whare. kia Waiho taua ra,
hei ra Whaka maharatanga, kia Te Kooti,
kua mate nei Whaka ae tia ana.
Note Hatarei 22 o nga ra o te Marama nei
ka hui nga iwi katoa kite whare. He poroporo
aki mo Heta te Haara, motona hokinga.
Kaore i Poto nga tangata ki te Whare Kote.
Peene i te Marae, e Whaka Tangi ana, kote
Waiata ate Peene, kote 51, onga Himene*
Ka tu a Heta te Haara, ka mea Hei Konei e
te iwi, kia pai Kia Kaha kia kaha, kia
ngawari Kati kia koutou, Kaahu tenei aka
kupu kia Ngapuhi, Hei konei E. Ngapuhi, kia
pai te mahi, kia kaha kia Ngawari Kauaka hei
tautohe. Titiro katu kinga kupu e rere ke ana,
kaua hei tautohe Heoi aku kupu kia koutou.
Ka Pakipaki katoa te whare.
H. Tomoana E. Whaka pai ana ahau mo to
mihi iho kia matou ko nga iwi nei, ka mahue
i ho nei i a koe, Ko toku hia hia, kia noho
tonu koe, Kati ite Aitua kua pa kitou tinana,
e taea hoki te aha, Kb tenei Haere ki toa
kainga. Haere i runga ite Rangi marie, Mate
Atua koe e tiaki, Kotenei mahi kua mahia e
au i mua i te wa e ora ana aku matua me aku
Tuakana,
H K. Taiaroa Taku kapa mote korero u
Heta te Hara, Keite Poturi ahau mo taku
motini, i puta i nanahi, mo tou ingoa. No
reira ahau i tu ake ai, kote take Kei pouri koe
mo taku unu hanga i toa ingoa, Ehara hoki ite
mea no wai te he. No nga Timuaki Runanga
ano, mete Kawanatanga ranei. No reira ka
inoi ata ahau me una to Poari Kiwaho.
mehemea ia e Pouri ana koe.
Heta Te Haara Kaore au ite Poari Kote take
i ha ere mai ai ahau ko te Whaka Puare ite
Whare Kua rite no a ata te rangi hei
moku, ko tenei rangi ano ite Putanga
E. Wha nga Hure tanga, ka e te ate
te Keepa, mete tangi tonu te Peer
Waiata, ano a ngaro noa atu te
aia.
He nui te marangai o nga wiki e rua
nei te hui Ite Waipatu. Hei aha mate
mate Wahine, mete tamariki. Puehu, ana
na mete hau 1 runga ite Wahine, ite ra, a taea
noa tia te Poo, Emahi ana ite Kai mate Hui
Ehoroi ana hoki inga Pereti ite Poo nga
mutunga kai ote ahiahi kote whare kai ite
Teneti e 200 tangata ite Whakaekenga tua
tahi. E roa e tora Whakaekenga, ite wa ote
Parakuihi Poto noa nga kainga ite ia. Kote
Tepu ite Whare 100 tangata i te Whakaekenga
tua tahi, E tora whata e kengo ia kainga ia
kainga. Haunga ano nga iwi ake o Heretaunga
tae noa ki Wairarapa. E taea hoki te aha, ite
whakorohanga ki nga aue tanga menga Roimata
o tera iwi o tera iwi. E taea ano hoki te aba,
hapa nga whaka ririka tanga ate ngakau,
i te mea kua whakarohia hei wa whaka
mutunga pea tenei.
Kua tae mai te reta a Amapiri Waiho, o
kereru, mete pauna i roto mo te pepa kia te.
Kua tae mai te reta a Irimana Tuhua, he
tuku mai ite paana no ta pepa kia ia.
Kua tae mai te reta a Rihimona Mokiterangi
o Nuhaka, he whaka atu nui ite koa o tona
ngakau mote mairo nei, he mea mai hoto kia
whakamarama tia te ahua note tuku mai ite
whangai mote manu nei
Me titiro e te hoa kaumatua e mo kite rangi, 1
te panui whaka atu mote tuku mai ite moni e
mau ito timatanga tona o te pepa nei. Etita.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua
tukua mai hei utu mote Nupepa i te
tau— £. £
![]() |
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI. PAREMATA MAORI. RIPOATA ATE KOMITI Aperira 17, 1893. I runga i tetahi motini i panuitia e Te Pika ote whare Paremata kia whakaturia he Komiti whirwhiri hei rapu i te he o te pootitanga mai o etahi mema o tenei whare pai ana tenei Paremata kite whiriwhiri ia.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
Ko nga tangata i whakatakoto motini
koia enei e mau ake nei nga ingoa..
H. K. Taiaroa
Tamahau
Wi Kaitaia
Pene Taui
Nui Haare
A. P. Kawatapu
Hori Ropiha
Mange
Netana Patuawa
Heuheu (4 motini)
I tu ano a Tamahau i whakamarama,
ko nga motini roroa me perehi i te mea
e titiro ana ahau he tino motini ta
Taiaroa. Haunga nga motini potopoto.
Taare Tikao (Tiamana) ka mea—
"Ae, kua oti te komiti. whakahaere mo
nga pire kia perehitia.
Ka a mea Tamahau "Ko te take i
penei ai ahau, te. hiahia noku, kia
tae mai he kape ki au Tiamana i te mea
kua pau mai a koutou korero e mea atu
ana ahau ka nukuhia tenei whare mo
apopo 10 a. m.
10 A. M.
Ka puare te whare, ka mea B. Whare-
rau kia whakaaetia e, te whare kia tu a
L. Te Haara hei karaka paahitia ana e ite
whare.
Pika (H. Tomoana)—He petihana
tenei kua tae mai ki au kia panuitia atu
kia koutou. He tono kia, uru, mai a
Mangakahia ki te whakapuaki i etahi onga
tikanga onga mahi o te kawanatanga.
Tautokotia ana e Tamahau. I tukua tenei"
ki te whare paahitia ana kia uru mai ia
I te 11 a. m. ka tu a Mangakahia ka
whakamarama i te mahinga ote Kirihipi
te whakahau ano kia kaua e mahia
mahi i te tuatahi engari ko te
Kia oti ite tuatahi, katahi
a te mahi. He maha nga
Mangakahia, tetahi, o: nga,
hiahia kia noho ano ia i runga i etahi
nohanga o enei whare e rua.
Whatahoro. E mea ana au me unu e '
Mangakahia tenei kupu ana ara kaore ona
hiahia kia noho ia I runga i etahi noho
anga o enei whare e rua.
PARAIRE, 21ST, 1893, 7 P. M.
I te puaretanga ote Whare i te 7 p. m.
ka hoatu te reta a te Tomoana ki te Piri-
mia (Whatahoro) kia panuitia atu ki te
Whare. Ko taua reta he unu i tona
ingoa Pika, he whaka mutu hoki na ana
i tona turanga Pika, I muri i tena
ka heke iho a H. Tomoana, te Pika; ki
raro i tona Tia I runga i te mea kua
kore he pika, ka tu a Wi kaitaia ki te
whakaari ia. Taare Tikao. hei Pika,
Tautokotia ana e mohi Te Atahikoia.
He nui ano nga mema honore i tohe kia
hoki ano a H. Tomoana. Ko tetahi o
aua mema ko Tamahau otira kaore a
H. Tomoana i whakaae. Paahitia ana
e te Whare Ko Taare Tikao hei Pika mo
taua po anake. Ka tu a H Tomoana ka
I ki ia ko tona taha ko te taha turaki
I Kawanatanga. E he, aua -te mahi a te
I Kawanatanga ki i ia.
I Ka tu a Tamahau ka mea, kaua e
I tahuri e turaki i te Kawanatanga ite
I mea e rua haora tonu e tu ana ki te
I Whakahaere i enei tikanga. Engari kia
I pai kia ata haere te mahi I muri i
I tenei ka tu te Pirimia ('Whatahoro) ki te
I whakamarama i te raruraru. Ka mea
I ko tenei raruraru na te reta mai o tera
I whare e mea mai kia whakaturia a Teoti
I Mutu me Kapa ki te Whare Ariki.
Whakautua atu ana kia tu rano he
tumuaki i te tuatahi mo tera Whare
Kaore i mohiotia kua tu a Mohi Tawhai
hei tumuaki mo tera whare. Na konei
i raruraru ai te whare ko tenei raruraru
he pohehe. Emea atu ana ahau kia
hoki ano te Pika ki tona nohoanga ka
tu a Taiaroa ka mea na taku motini i
raruraru ai tenei whare. He pohehe
tenei mate, me hoatu tetahi haora hei
whakaarotanga mate Piko me te
kawanatanga mo tenei tikanga. Ka tu,
a Tomoana, ka mea, he mea ata whaka
hau ahau e te kawanatanga. Pirimia,
kaore ahau e. mohio ki tenei korero a
Tomoana.. He maha nga tautohetanga
mo tenei korero otira kiia ana kia, tu
ano te whare ka whakaoti ai tenei
korero. Ite ata ote Hatarei ka puare te
whare, a nukuhia ana mo te mane kia
tapu taua ra mo te hokinga o Heta Te.
Haara. Itu. katoa nga mema ki te
poroporoaki kia H. Te Haara me te
peene, ano
MANE, 24, 10 A. M.
Ka puare, te whare ka panuitia nga
ture mo te mahi a te whare
Kia tu te Pika (Tikao) ka mea, " Kua tae
mai te Tiiti a H Tomoana, kia whaka-
mana Tona hokinga atu ano hei tumuaki. •
Ka motinitia e Taiaroa, kia whakamana
taua reta a H. Tomoana; no te mea kei
te pouri nga mema mo te hekenga iho o
Tomoana, i tona nohoanga, ko te take i
rereke ai Tatou, na te mea i raruraru nga
pukapuka, ko te take i pai ai ahau ki
tenei na te mea kei te Waipatu tona nei
a Tomoana e noho iana; ki te pootitia
etahi atu tangata katahi ka nui rawa raru-
raru. I tu a Tamahau i mea ko tona hiahia
kiapera ano ta tatou haere i to tera tau. I
tukua ki te whare a paahitia aha ' kia
korerotia te tiiti a H. Tomoana. Ka tu
a H. Tomoana a panuitia atu ana te
tiiti te mutu nga ka tukua atu ki te Pika.
Ka tu a Taiaroa ka mea, ko te kupu nui
o tenei tiiti ko nga mea anake e paahitia •
ana e te kawanatanga e Hoatu katahi
ano ia ka haina i tona ingoa e kore ia e
haina i nga mea kihai i oti ite whare.
muri i tenei ka nukuhia te whare mo te po
7p. m. l te tunga o te po ka tu a Taiaroa
ka mea kaua tatou e whai haere inga
korero, engari ko te whakatikatika anake
kaati he motini taku e penei aua " Ko nga
mea anake i whakamanaia e nga whare
e rua ko ena ewhakamana e H. Tomoana <
Kaore tahi he mana o Tomoana ake.
Tukua ana ki te whare e tia Pika a
pootitia ana kia tukua ki te whare ariki
kaore ranei me te menemana ano a
Taiaroa. Ko nga mea i te whakaae 28 i
te kaore 8, paahitia ana kia tae ki te
whare. ariki. Nukuhia ana te: whare mo
te 10: a. m. Turei 25. I te tuheratanga.
ote whare ka tu, a Tamahau kamea.
Kaore tahi he inana o to tatou Pika i
pootitia atu ia mo taua po anake. Kaati
e motini atu ana ahau, kia noho tonu ia •.
kia hoki atu rano te Pika tawhito.
Paahitia ana i runga i te pooti a waha I
muri i tenei ka pati tia etahi onga mema '
hou mai. '
Ka mutu tena ka panuitia mai e te
Pika te pukapuka. onga ingoa mo te:
komiti-hei. whiriwhiri i nga Pire menga.
motini.,. •
Ko taua komiti na te kawanatanga i
whakatu. Koia tenei o ratou ingoa: —
Tamahau, Hanita, R. Aperahama, H.
Ta Wake, H. Ropiha, A. Te Kume, Pene
Taui, H. K, Taiaroa, H. Paerata, Mohi
Te Atahikoia, B. Ngahina. Paahitia
ana i te pooti a waha.
Nukuhia ana te whare i runga i te kore
motini mo te 2 p. m.
ITE 3 P. M.
Kaore i noho te nuinga o nga mema.
Nukuhia ana te whare i runga i te ture
kia tae kite 30 mema ka mana te noho.
1. haere! te komiti whiriwhiri inga
motini ki Hehitingi whakariterite ai inga
korero o nga motini, oti ana ia ratou e 5
nga motini. Ite puaretanga i te 7 p. m.
ka homai ko te motini a Taiaroa. Kaore
ia i... tae mai, nuku ana "Pera ano ta
Tamahau
Ka Homai, ko ta W. Kaitaia. Kitea
ana, e. te komiti i ahua rite tana motini
ki. o mua, tonoa ana taihoa e mahi
taua motinitia korero te komiti raua ko te
kia motini whakaaetia ana Whakahaerea
ana, ko ta Pene Taui. "Kia tukua he
pitihana ki te Paremata, kia whakakorea
te Ture pooti mema Maori. He roa te
wa e korero ana te whare mo. tenei pire a
tukua ana e te whare katoa kia riro ma
te kawanatanga e whiriwhiri. Whakaaetia
ana e Pene Taui.
A paahitia ana tenei take e te pooti
awaha. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
RETA.
E kore e tau kite Etita te he, o nga
korero e tukua ana mai kia taia
kite pepa nei.
Ihai Hutana '
\_\_\_\_
Maehe 15,
Kite Etita o Huia.
Tena koe—E hoa tukua atu aku kupu
ruarua hei hari atu ma Huia. Ki oku
hoa e noho maira i nga pito o Aotearoa
mete Waipounamu kupu Tuatahi (1)
Kanui te tika ote ako a Huia kite iwi
Maori me ona rangatiratanga, katoa tika '
tika rawa enei korero me nga whakatauki
katoa, kanui te tika. E hoa he kotahi
iwi i noho pononga, ko nga hurai i raro
ite kingitanga o Parao, ka mea a Ihowa
kia Mohi, arahina to iwi kite kainga e
hoatu ai e au, kia mutu te noho pononga,.
na, ka tae kite koraha ka amuamu kia
Mohi mote kawenga kite koraha, tera ano
tetahi iwi he mangumangu, i noho
pononga kite iwi o Marikena, a wha*
whaitia ana e tetahi taha o Marikena kia
mutu te mahi whakapononga, note
mutunga ote whawhai ka amuamu nga
mangumangu, hoi ko tenei iwi e noho
ana i raro ite mana ote Kuini o Inga-
rangi, hoi kua taraitia kia riro mai ano
mate iwi Maori e whakahaere nga toenga
whenua ko etahi, iwi, kei te kooti whenua
i enei ra ano, ko etahi kei te kii kia
pootitia ano he mema mote paremata i
Poneke, • ko etahi kei te kii; kaua he
mema kaua hei kooti whenua kaua hei
Ateha, ko etahi kei te amuamu kite
kawanatanga me nga Ture kino ko
etahi keite hoko, whenua i enei ra ano, i
muri ite. hokonga, kote amuamu, aue kua
pau A matou whenua ite kawanatanga,
hoi e Huia he patai, taku ki a koe. me
pehea ra e oti ai he tikanga pai i enei
raruraru maha, e matau ana ahau kite
mea hei otinga pai kia kotahi ngakau ka
oti pai, hoi e kore, e kotahi, ngakau,
hoi e hoa kei hoha koe kite tuku utu i
ena kupu, hoi tena te oranga mo huia
![]() |
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
! I te tau 1887 ka tae mai a Kingi
Tawhiao ratou ko Hamiora Mangakahia
ma ki Hauraki nei ka noho i roto i a
Turuahukanui he whare whakamihinga,
kia te Keepa Rangipuawhe ratou ko tona
iwi ko Tuhourangi, nga morehu i te
pakarutanga nei o Tarawera, no reira ka
kawea mai he kara kia mahia e te kai
Tiaki o te Hoteera, i te kirikiri, na nga
minita a te kingi taua kara na Mangakahia
ma.
Heoti i te po o te Parairei te 20th o
nga ra a Mei, 1887—e mau ana hoki i roto
i taku Pukapuka (Diary) o taua tau nei—
I taua po ka moe a Hamiora, Mangakahia
i tetahi moe, ka kite mai, ia i tetahi karae
rere ana i te takiwa o te rangi i te taha
ki te raki o te Hotera i tuituia ai kara
i korerotia i runga nei, kaore i rere
titaha taua kara ra penei i nga kara e
rere nei engari i Aronui, ara, i rauroha
penei i te takoto a te mapi whenua nei.
ko taua kara nei ko te mapi o Nui
Tireni Ara ko Aotearoa rana ko te
Waipounamu i. te ata ka whiriwhiri
matou tokotoru ahau a Mangakahia me
te kai tuitui o te kara i korerotia i runga
nei. Mea ana matou, me tere ta matou
mahi i taua kara nei ma matou, kauaka
me nga minita a Tawhiao, Engari ma
matou e mahi ma Tawhaia ano.
Heoti kua kite nei au inaianei kei te
Whakaupoko tonu o Hui Tangata
Kotahi aua ahua mapi nei mau ana.
Na, he whakamihi ake tenei naku, koia
HE KOREKO I KITEA KITE
PEPA O AKARANA.
Ko etahi mangumangu i Parihi
no te tahi o nga ra o Pepuere nei,
ka whakamatea kote Take he
raruraru na raua kote pirihimana
kawea ana e taua pirihimana kite
whareherehere, taua mangumangu
tona ingoa ke Temete, i aia ite
herehere ka mea atu taua mangu-
mangu kite-pirihimana, ka maua-
hara tonu anau ki a koe, a ko koe
ka raru i au, ina puta atu
ki waho o tenei whare. Kaore i
roa ka puta mai taua mangu-
mangu, ka haere ngaro i waho ite
whare o taua Pirihimana, ka kite
ite tamaiti wahine a taua pirihi-
mana e haere ana, ka hopukia
taua tamaiti, ka kawea ki roto
kitetahi whare, ka wha tau o taua
kotiro, te taenga ki taua whare,
ka turakina ki raro, ka tapata-
pahia; taua kotiro motu ke nga
ringi, motu ke nga waewae, ka tapa-
tapahia hoki te tinana, te ngaro
nga o taua kotiro ka whakahau
te papa i nga tangata kia haere
kite kimi i taua tamaiti, kitea
ana i roto i taua whare, mohiotia
ana e te papa na taua manga-
manga i patu, ka whakahaua e ia
nga tangata kia haere kite rapu i
taua, mangumangu, ka kitea ka
pataia mehemea nana i patu,
kihia rawa i whakaae te mangu-
mangu, a whakataua ana kia
whakamatea, i reira ka whakaae
taua mangumangu he pono nana
i patu te kotiro, engari me pupuhi
aia, mea ana te papa kia hui nga
tangata, hei kii me pewhea he
patu, oti ana me tahu kite ahi, ite
ra i whakamatea ai ka hoatu he
paka ki runga ite wekena ka
whakanohia taua mangumangu
ki runga, ka arahina ki te wahi
haerenga ote iwi, i arahina atu na
waenganui ite Taone, ka tae ka
tangohia ona kahu, ka noho
tahanga noaiho ka haere atu nga
whanaunga ote kotiro me nga
haeana he mea whakawera kite
ahi ka whakapakia atu kite kiri.
Ka tango mai, A, ka whakapa atu
ano, ka akina atu nga haena
wera ki nga kanohi, taka tonu
mai nga whatu ki waho, i muri
ka akina ata rino wera ki roto
kite korokoro, i muri katahi ka
pania te tinana katoa kite hinu,
ka tahuna kite ahi, te kau mineti
e kangia ana e te ahi, ka kapea
mai; ano ki tahaki, a ka whaka-
hokia atu ano, ki runga ite ahi, e
toru; nga whakahokinga ki roto
ite ahi me te puta ano tona reo
kite tangi, engari i tenei wa kua
maoa katoa te tinana, kaore i roa
kua mutu te tangi mahara ana
nga tangata: kua mate kapea mai
ana ki tahaki, no te takoteranga
ki tahaki ka kitea e ora tonu ana
ka whakahokia ano ki runga
ahi, pena tonu a mate
tenei tikanga he Ture mo nga tangata kohuru,
tangata nona te whanaunga te
whakaaro mote whakamate ote
tangata kohuru. \_\_\_\_\_ \_\_\_
PANUI KURI KUA NGARO.
Ko taua kuri, he uha, he whero te
huruhuru, he mate te waewae o muri te
tangata e kito i taua kari mana e hari
mai, kite kainga o kurumu, Onepu ka
hoatu e au te paana kotahi.
\_\_\_\_\_\_ROPOAMA HUARERE.
HAEREMAI HAEREMAI,
E te Iwi Maori kia whakahuatia koutou e
F W. MEIHANA.
I TE TAHA O TE
TARI OTE HUIA NUPEPA MAORI.
HEHITINGI.
PANUI.
NO WHITAKA..
Me ona hoa te toa pai ki to tango pukapuka
Nupepa tahitahi, Pene koriana mo
era me atu.
HEHITINGI, HAKII PEI, NUI TIRINI.
He mau Perehi e TEOTI me IANGA, a he mea panu
e TIMOTI WHIUA, raro i te Komiti o te Kotahitanga
HATAREI, 39 O APERIRA, 1893.