HUIA  TANGATA  KOTAHI.

   NAMA  18. HATAREI, HUNE  16, 1894. PUKAPUKA   2.

  Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te

Manu. E hara i te tika ma te hunga kua utu, i

tana Pepa e uta te Pohitanga ki te hunga kaore

ano i utu.

  Kote  utu mote  pepa  nei ite tau, kotahi

pauna, kite tuku mai te tangata i tana pauna,

ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote

 tuhi me penei,

    Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia,

                        Hehitingi Nepia.





      PANUITANGA.

                      

   Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku

 moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mai

 i nga moni  ota o nga Poutapeta, kaua i nga

 Fane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo

 nga Pane kuini i konei.

   Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-

 ka Kawenata o te Paremata Maori, ote Kotahi-

 tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me

 te tau 1898, kua whakakotahitia te Pukapuka,

 kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etita

 o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te

 rua herengi, ka tukua ata te Pukapuka i te

 Meera.











      HATAREI, HUNE   16, 1894.

  KOTAHI PUTANGA ITE WIKI

          "HUIA  E"

   HUIA TANGATA  KOTAHI,

 TOROA  WHAKAPAI  TANGATA.

  TE ROANGA O TE KORERO

                         MO



 NGA MONI MO NGA MAHI MAORI



  



  KO HETANA: I runga i toku

   hiahia kia haere te Whare i

  roto i te Komiti o nga moni, e

  tono ana ahau  kia turakina te

  motini a Taipua. No naianei tonu

 ahau i tu ai hei Minita Maori a

 kahore ano ahau kia whai takiwa,

 ki te titiro ki tenei mea. He nui

nga tau e mau ana tenei mahi, i

mua atu i te tunga o te Kawana-

tanga  o te Paranihi, na reira e

kore e tika kia penei te whakapae

ki te Kawanatanga inaianei, Era-

ngi ka tino tahuri ahau ki te rapu

i te ritenga o tenei moni, mai ano

i te timatatanga, a ka mahi pono

 ahau ki nga* Maori. E kore au e

 kaha ki te ki ohorere, i he te wha-

 kahaere o te kawanatanga o Ta

 Hare Akitini. B kore ahau e wha

 kapae kia ratou. I penei ano te

 whakahaere i te wa e tu ana te

 Kawanatanga o Te Taute.

   Ta Rapata Taute: Kore rawa.

   Te Hetana: Kei te korero tika

 ahau; he nai nga tau e penei ana

 te whakahaere, erangi no mua atu

 pea i te wa i tu ai a Te Taute. No

 te Kawanatanga o Te Akitini, a e

 kore pea ia e whakahaere he i nga

 Maori.

   Ko W. Kere: E koa ana ahau i

 Ite mea kua tino whakaae mai te

 Pirimia tera ia e ata kimi marire

 i taua putake. Erangi e tika tonu

 ana te whakahe a nga Maori. He

 pono tonu te tohutohu mai a Te

 Puruiha, te honore mema  mo

 Rangitikei  ki  te ritenga  o te

 £7, 000, kia whakapaua  tikatia i

 runga i nga mahi Maori anake;

 hei painga mo ratou e mate ana,

 e  rawa kore aua. Tera atu hoki

 tetahi moni i whakaritea peratia,

 ara te £19, 000 monga kura Maori.

 Me korero ahau i nga mahi a tenei

 Kawanatanga. Kei  roto i toku

 takiwa etahi Maori maha atu, he

 rangatira, he kaumatua i whawhai

 i te taha kia te Kuini, a hoatu ana

 he penihana ma ratou. Erangi i

 te tan 1872, ka murua a ratou pe-

 nihana. Kei au te rarangi ingoa o

 nga mea kua tangohia a ratou moni

 He kaumatua  rawa etahi o ratou.

 kua piko nei, kua kore e kaha ki

 te haereere, a kua tangohia te tekau

pauna o a ratou moni i te tau. I

whakaatu ahau i tenei mea kia Te

Karimana iaia e Minita Maori ana,

a ki mai ana ia tora ia e ata wha-

kaaro ki taua mea, otiia kihai i

mana taua kupu. No naianei, i te

mea kua tu a te Pirimia hei Minita

Maori, Kanui toku hiahia kia ta-

huri ia ki te rapu, me te whaka-

hoki ano i nga penihana a aua

kaumatua ra ki te moni o te tua

tahi. Mehemea   ka tirohia e te

Pirimia  te riitana i motinitia e

Tame  Parata kia homai, tera ia e

kite he maha nga tangata i murua

 a ratou oranga; i whakahokia nga

 moni a etahi i te £15 ki te £10,

 rae pera tonu. E hara i te mea ka

 pai te ingoa ote Kawanatanga i

 runga i tenei tu mahi. Ki taku he.

 mea he rawa atu te murunga i nga

 oranga o enei kaumatua i uru ki

 nga whawhai mo te Kuini, a mate

 atu nga tamariki a etahi o ratou.

 E hara tenei i te whakaaro ranga-

 tira. Kua tino kite ahau kua puta

 he penihana ma Tawhiao e £225,

 a koina pu te nui o te moni i

 murua i runga i nga kaumatua o

 toku Takiwa i hapai i te pakanga

 o te Kawanatanga, a hoatu ana

 taua moni ki te tangata i tahuri

 mai ki te Ture. Tera ano etahi

 tangata, he penihana nui ta ratou;

 otiia kihai i ko whaki ria tetahi

 wahi. Nui atu toku koa mehemea

 ka tahuri te Pirimia ki te rapu i

 tenei mea, me te tuku atu i te tika

 me te aroha ki nga tangata piri

 pono kia Te Kuini.

   Tame Parata: E kore e pai kia

 noho puku ahau i runga i tenei

 putake. Kahore e tika kia kainga

 enei moni hei utu mo nga apiha o

 te Tari me era mahi; e hara era i

 nga ritenga i wehea ai taua moni

 i raro i Te Ture Nui o te Koroni.

 I whakakaritea taua mea mo nga

 mahi Maori tuturu. I te wa e tu

                      HUIA TANGATA  KOTAHI, HATAREI, HUNE 16.

ana  a Te Makarini, e tu ana

nga Ateha Maori kei Te Waipou-

namu; hei hoa mo nga Kaiwhaka-

wa Tuturu, me te tango ano ratou

i nga penihana ma ratou. Otiia

inaianei kua tangohia katoatia a

ratou utu. He maha  aku tono

nga kia hoatu etahi utu iti nei ma

enei Ateha kia manawanui ai ratou

ki nga mahi. Otiia kihai i wha-

kaaetia. Na enei Ateha hoki i mau

ai te rongo me te pai, a ka tupono

ki nga keehi nunui, ka tukua e

ratou ki nga kaiwhakawa Tuturu

i Kaiapoi, i Moeraki me era atu

wahi i tua i enei Ateha. Otiia kua

kore inaianei. Na, he aha te pai

kia kore he utu mo enei tangata ?

I te tau 1892, i motini ahau mo

tetahi riitaana ki te £7, 000 nei

kore rawa i homai. 1 tangohia e

£30 i roto i te moni o ia Ateha o

Te Waipounamu, a kahore pea i

tae ki te £200 te, moni e pau ana

ina nga Maori o tera motu. E ki

mai ana. nga Maori o tera motu.

£ ki mai ana tetahi honore mema

ki ahau, e £30, anake otiia ki toku

mohio  kei te nuku. atu pea. Tika

tonu te whai korero a aku hoa anga

mema  Maori o Te Tai Hauauru

me  Te, Hau, Raro.. Ki te tukua te

tono ki  te kawanatanga, kotahi

tonu te ahua o te utu mai, ara ko

tenei kupu. "E pouri ana te ka-

wanatanga  i te mea kahore kau

he moni hei whakarite i to tono. "

 Ka pooti ahau ino te motini a

Taipua, i te mea e mahi ana ia i

 te tika mo te iwi Maori, erangi e

 korero ana ahau mo nga tangata

 o Te Waipounamu. Tera tetahi

 Maori i pangia e te mate i Taiaroa

 (Otago Heads) ka patua te waea

 ki te takuta, kore rawa ia i haere

 mai i runga i tana ki e hara ia ite

 tangata e utua ana e te kawanatan-

 ga a mate ana taua turoro. He maha

 nga keehi penei ki Te Waipou-

 namu. I Hapaki i te wa e ngau

 kino ana te mitara, e rima nga

 tamariki i mate rawa atu, he kore

 takata. I tae ata ano ahau ki te

 Tari ki te whakaatu tikanga mo

 taua mate, a no te haerenga o te

 takuta, kahore, tonu  i  pai  tana

 mahi. Mehemea he hiahia to te kawana-

  tanga ki te tiaki pai i te iwi Maori kia

  ora ai, ko te. mea tika me whakata te-

  tahi tino takuta, me hoatu he utu tika

  mana  i roto o te £7, 000. He aha te pai

  o te £50 ? Kaore raws he painga. E hia-

 hia ana ahau kia whakaae  te Minita

  Maori kia whakahaerea: paitia tenei

  £7, 000 ma nga mahi Maori anake.

    No  te pootitanga.

    Kia haere te Whare  ki roto ki te Ko

   miti.

     Pootitia ana, e 22 ite Ae e 20 ite 

   riro ana ite Ae.

    NO HERETAUNGA

  

                   

KO    te rongo mai o Poneke, e ai ki te H. B.

    Herara, kua whakahautia tetahi roia e

nga minita Ida mahia tetahi pire hoa mo te

Kooti Whakawa Whenua  Maori, hei whakapai

1 nga tura o te Kooti Whenua Maori e mana

nei inaianei.

  Ko te putake i mahia ai taua whire, hei

whare huinga mo nga Iwi e noho ana i nga

pito e wha o te ao, ko tona kupu, ma taua

whare e tukituki nga ture pakeke i te ao, me

nga Whare Paremata, e tu nei i te ao, me nga

maanga nunui. E whakamihi ana ia ki nga

tangata e korero ana i enei korero

  Kotahi tetahi kaitiaki piriote teepu i hopu-

ngia e nga pirihimana o Poneke mo te waiho

tonu i tona ruma piriota Ida puare ana I nga

po. Tekau ma tora nga tangata i hop ngia i

roto i te whanaketanga ki to ate, ka whaka-

watia katoatia rotou.

  Tenei kuia puta i roto i te Otaki taima te reta

mai a Hakaraia Tangaika mea, mai kia panui-

tia te kupu whakahau ate Whiti raua ko Tohu.

Koia tenei kota raua whakahau, ara kia tahuri

a Hakaraia Tangaika ki te whakaara i tetahi

whare tawhito ko Tahimarae te ingoa.

  E kiia ana kua tae mai tetahi kaipuke mau

mau  papa o Akarana Id Porangahau, wahi o

Haku Pei. Ko te mahi a taua kaipuke be mau

mai   i  nga  papa mo   te pereti meake

nei ka  mahia mo  te awa o  Porangahau.

Katahi ano te kaipuke i tae ki roto i te awa o

Porangahau.

  I puta ano i roto i te nama tekau ma ono o te

manu nei te whakawatanga i a Maata Tahinui

i Poneke, a nukuhia ana te whakawa. No te ata

o te Mane, te wha, o nga ra ka tu to hupirimi

kooti ki Poneke, a kitea ana kua hara ia. Kua

whakatautia e te kai whakawa kia ono marama

 mo taua wahine ki te herehere mo tona tahi-

 nga pokanoa i te tiaki. I mau ano taua wahine

 ki te herehere i te mea ka tekau ma rima ona

 taa, mo tona tomonga pokanoatanga ki roto i

 tetahi whare. E rua ano ona maanga mo te

 whanako. E kiia ana ko te mea e pa nei enei

 raruraru kia ia, he nui no tona kai rama, a

 hei reira ka timata tona kino.

   Kei te mahia e tetahi pakeha peita ahua

 tangata tetahi ahua o nga tangata i hui ki te

 hainatanga o te Tiriti o Waitangi i te tau 1840.

 E kiia ana he nui te pai o te mahi a taua

 pakeha, kua oti tetahi wahi o tana ahua, ke*

 Akarana ia e mahi ana.







   WAEA     MAI.

                           O

  NOA MOTU I WAHO ATU I

         NUI TIRENI.



                  ———•———

           AMERIKA.

              WAHINGITANA, Hune 8.

   Kaa kaha rawa te mahi a nga uniana

 inaianei. Ko nga ara reriwe kua wahia,

  tae atu hoki ki nga pereti tereina. Kua

  tukua kotahi mano e rua raa nga hoia

  ki nga wahi mahinga waro, ki te aruaru

  i taua mahi. Kua kaha haere te pau o nga

  waro. Mehemea ka ahua roa haere e kati

  ana nga rua waro i taua iwi, tera e tino

  nui te mate o konei i te kore waro mo

  nga mahi nunui. Ko te tino take i tino

  kore rawa ai e puta mai he waro, na te

  mea  kua wahia  te ara o nga tereina ki

  nga wahi mahinga waro. Ko te kainga e

  katia nei nga waro ko Ohaio. Ko  nga

uniana-~o~etahi atu porowini, kua riri

katoa kua tahuri ki te wawahi, ki te

tahu i nga pereti ki te ahi.



           AHITIRIA.

                           

                    WIANA, Hune 8.



  Kotahi tetahi huka  rere tini kino i

puta ki konei i mua tata ake nei. Ko te

nunui o te puta huka penei tonu me te

heki a te kereru. He nui nga taonga i

kino i taua huka rere, ko nga wini o nga

whare i pakarukaru i taua marangai i tae

ki te rima rau miriona. He mano, mano

iho nga manu i mau i nga tangata e kuhu

noa ana ki nga wahi e tupono mai ana

ki moa 1 tonae aroaro. Penei ano te ahua

o te hukarere i puta ki Perepara ki Opene-

para, nae Korotia, ko nga hoia o nga repo

i mau i taua marangai i waenga parae,

mate taotu tonu ihu e toru tekau o taua

Iwi, kotahi i tino mate.



           WIWI.

                  PARIHI, Hune 8.



  I te tunga o te korero o te Runanga

nui o konei, ka tu tetahi o nga tangata

ho  Etiene te ingoa ki te korero. Ko te

tungi o tona reo i tu-a-riri tonu, ko tona

korero mo te mahi a te Ingarihi i Awhe-

rika. E ai ki tona ki, ko te mahi a Inga-

rangi he tango tango huna haere i nga

Koroni, kia aui haere ai nga koroni o te

Ingarihi. Ko te tino wahi e kitea ana te

mahi  penei a te Ingarihi ko Awherika.

Ko  te mahi a. te Ingarihi i reira he wha-

kahoa ki nga, hoa riri o te Wiwi. Ko te

mahi a  Ingarihi e ai ki tana ki he mea

kia rahi ake tona paanga ki Ihipa. Imuri

 mai u tena ka tu ake tetahi tangata ko

 Honeto te ingoa, he minita no nga mahi

 o waho o Wiwi, ki te korero, ko tana

 kopu he korero ano mo Awherika. I

 korero hoki ia mo tetahi kirimina i mahi

 a e te Ingarihi. Ko taua kirimina ko te

 Angokoro kongoko. E mea  ana  ia ko

 taua kirimina he kino, ara e patu ana i te

 mana o Take raua ko Wiwi ki aua whe-

 nua. Mehemea  he pono tenei korero, e

 meatia am  kia whakarereketia taua kiri-

 mina. I runga hoki i tenei tu o te korero,

 ka tukua e te Wiwi ana hoia ki nga

 waho o Awherika e toru aua tona mana

 ki runga, ki te tiaki i aua wahi, ara i

 Ourangapi, ki te arai atu hoki kei hikoa

 mai ano te mahara o te Ingarihi ki reira.

   Rite tonu te whakaaro o nga mema

 katoa i roto i taua whare ki te korero a

 te minita nei.

   Kua puta nga rongo inaianei kua tonoa

 a Hapene Monotiri kia haere ki Awherika

 ki te tiaki i nga wahi katoa e whaipaanga

 ana a le Wiwi. 







      WAEA

                  o

      NUI  TIRENI.

                  ———+———•



                   TURANGA, Mei 13.

    Kei te haere tonu te whakawa  ote

  keehi o Te Paremata Poraka kei te tono

  nga taha whakatete kia Whakataua ete

  kooti, kaore e mohiotia ka pewhea ranei

  te ahua ote whakatau.

                       HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI HUNE  16;,

RONGO KORERO



  TE WHAWHAI I HAMOA.

KUA RARURARU NOA IHO



        NOA  MAHI.

 HE TONO KIA HUIA MAI A HAMOA



KI NUI TIRENI.

 HE RETA MAI NO  APIA, HAMOA

    KI AKARANA, APIA, MEI 21st, 1894.

                     ————*————



   I taku reta whakamutunga, i tukua atu

 nei e aa i ranga ia te Monowai, e mea

 ana  kua timata  te whakatata ki  te

 whawhai o nga maori o konei. I te taki-

 wa ano e Uu ana a te Monowai i konei,

 tera te whawhai mai ra; engari kaa

 kotahi haora rawa  te rerenga atu o te

 Monowai, ka  tae mai te karehe, e ! kua

 timata te whawhai. Ko le kupu mai a te

 karere, kotahi tangata kua mate. Ko te

 mea rawa na ana i whakaponotia ai tona

 korero, na tona hoa, kua tu  a kiko, i

 haria mai e ia ki te Hohipera. Ko te Iwi

 i whawhai  nei, ko Lutuanun raua ko

  Solosolo.

   Kanui nga kore e na ana mo taua wha-

 whai. E ki ana etahi korero, i mataku

 te taha kawanatanga. E ai ki te korero

 mai, ko te ahua o te whakanohonoho i

  nga hoia ote kawananatanga taki tekau,

  taki tekau ma rima i te ropu kotahi.

  Akuanei i a ratou e haerere ana i roto i

  te ngahere, ka tutaki ki te taha hauhau.

    Te kitenga tonutanga atu o te hauhau,

  kua timata te taipara; ka tu i konei ko-

 tahi o tetaha kite kawanatanga. Ka mate

  e rua, ka tu akiko kotahi o te hauhau.

    Kua puta te kupu a te ariki o te taha

  kawanatanga kia kaua ona hoia e haere

  ki te whawhai, kii tae mai ra ano a te

  Maripoha, (he tima meera) me kore be

 kupu  mo te whakahau i nga manuao,

  kia haere ki te whawhai. Tera e tae ki

 nga  ra whakapaunga o tenei marama

  timata ai te whai.

   Kua mahue nga pa tawhito o te Hau-

  hau; kua tu he pa hou, kei runga i te

  maunga, kei waenganui tonu i te wehe-

  nga kia Luanuu me Solosolo. He tino pa

  kaha tenei. E maharatia ana, ma te awhi-

  na mai ra ano o nga manuao e taea ai

  taua pa.

    Ko te pa o te kawanatanga tata tonu

  ki tenei, ka rangona noatia atu te korero

  o tetahi pa. Ko te hauhau kaore e puta

  ki waho whawhai ai.

    Kua tae mai te rongo, kua tukua ata e

  nga Rangatira o Aana te reta ki te katoatia

  mea  atu, kua oati ke ratou ki te takahi

  i te kingi, e kore ratou e hoatu i a ratou

  pu ki te kawanatanga; rae nga herehere

  hoki i oma oma ato kia ratou.

    Kua rere nga manuao e rua o Tiamana

  ki Aaana, i te ata nei i runga ano i te o

  ati a te Tumuaki ki nga rangatira o Aana,

  penei na, " Mehemea ratou ki te haere

  mai ki Muhinuu, ka riro ma aua manuao

  ratou  e tiaki, a e kore tetahi kino e pa

   kia ratou. "

    Ko  te mahara e kore rawa atu aua

  Rangatira e haere mai.

    Kua  tonoa apo nga Savaii kia haere

  mai; a kua tae mai ano ki te awhina i

  te kawanatanga, engari kua iti rawa iho

  to ratou ope. Kua tae ratou kei te motu

  ko " Manono " te ingoa kei reira e wha-

nga ana ki te kupu tono kia whakaekea

a Aana. Mehemea te iwi o Aana ka kore

e heke ki raro i to naana o te kingi, ka-

tahi ano ka kokiri.

  Kua  tu ano tetahi pakanga i Falealili,

 kei te taha whaka te tonga o Opuro.

 Tokorua o taua hunga i mate. Ko tepu-

 take o taua whawhai, mo te kohurutanga

 i tetahi tangata; haere atu ana te wha-

 naunga o tera kua mate ra, patua iho te

 kohuru; no konei ka tu te pakanga, ara

 ka pakaru taua iwi, wahi iti kua huri

 katoa ki te taha hauhau.

   Ko tetahi whawhai ano, i te mea e

 haere ana tetahi ope o te taha kawana-

 tanga ki te kawe hamene kia Mahitoa,

 ka tutaki ki te ope hauhau, ka whawhai

 tena iwi, a na te mea ano ka mate kotahi

 o te taha kotahi, ka mutu tena whawhai.

 Inaianei, kua kino katoa te ahua o te

 whakahaere o  konei, kua kore he moni,

 kaa pekerapu te kawanatanga, ko nga

 moni e  riro ana mai, pau tonu atu hei

 utu mo  te kai whakawa. Ko te Kingi

 kaore ano kia utua. Kaore hoki e taea te

  kohi o nga  take i te mea  kei te ririri

 katoa te motu.

   Kua  tae mai nga rongo mote hui i

 Hamoa  nei ki raro i te mana o Ingarangi

  ranei, o Nui Tireni ranei; otira kei te ko-

  tahi te whakaaro o te Iwi kia tere tonu te

 tau o taua korero, kia mohiotia ai te pe-

  whea tanga ranei o tenei mahi e mahi nei i

  konei. Ko te tino hiahia o te Iwi nei, kia

  riro ratou ki raro i te mana n te Uniana

  Tiaki, aru o te Ingarihi. Ko te Tiamana

  kei te  whai  ano  kia riro  ki raro  i

  to ratou mana; engari ko nga tiamana

  kei konei, kei te mea kia riro ki raro i te

  Ingarahi i te mea he pai ke ake a ratou

  ture. Ko te korero, kaore a Amerika e

  tono kia riro ki raro i tona mana.

    Ko nga herehere i mau ki te herehere

  kua iti haere rawa, ko nga rangatia o

  Aana i putaputa. No muri mai ka puta

  ano toko rima. I penei to ratou putanga.

  I te mea ka haere te kai tiaki o te here-

  here ki te taone, ka karia e nga herehere

  a raro o te wara, puta  tonu atu ratou.

  Ko te mahara, kua hui ano taua hunga

  kei te taha hauhau.

    I te mea e haere ana tetahi ngahau i

  roto i te horo nui o konei, na nga hera-

  mana o te manuao ote Ingarihi, ko Kura-

  koa te ingoa, ka mauria mai tekau ma

  ono nga  herehere kia kite i taua purei.

  Akuanei i reira te Kingi. I te mutunga o

  te ngahau, ka haere atu aua herehere, ka

  men  atu ki te kingi kia tukua ratou hei

  whawhai ki te hauhau. He nui te aroha

  o te Kingi ki nuu tangata; ko tana kupa

  atu kaati noa ra etahi e whawhai  atu

  nga hauhau, ara e peehi ta ratou tika-

  nga.

    I au e whakaoti ana  i taku reta, ka

  puta mai nga manuao e rua ra o te Tia-

  mana. I muri i tetahi e parete haere ana

  ko tetahi poti, e rua nga rangatira o Aana

  i runga, me nga pu e rima tekau, kua

  wai ku ratia. Ki taka mohio ehara tenei i

  te tikanga whakarite i te oati i korerotia

  ake e au i runga ake nei.

    Ko  te kupu mai; i te mea e haere

  mai ana nga poti o Aana ki nga manuao,

  ka  puhia iho e te iwi o Savaii. engari

  kaore tahi he mea i tu.



           »                »       *        *

    HE TAITAMAAHINE MAIA.



    Tera tetahi kaipuke maumau taonga,

  ko Anina tona ingoa. Ko tona taumaha

  e whitu rau tona e rere atu ana i Inga-

  rangi ki Amerika  I te mea ka ngaro te

  tua whenua, ka pa te tupuhi, a katahuri

hoki te kapene ki te whakapai i te kai-

puke nei, ratou tahi ko nga heramana.

Ia ia e awhina haere ana i nga heramana,

ka hinga iho tetahi rakau o te kaipuke

ki rungs i a ia; whati tonu ite tona pepa.

  I ranga i te whatinga o te waewae o te

kapene, kua kore he  kaitiaki mo taua

kaipuke. No  konei, ka timata te puhia

haeretia e te hau o te kaipuke nei; ka

 whakatata ki uta, katahi nga heramana

ka rere i runga poti ki uta, ka whakare-

 rea te kaipuke, ko te haere a nga tangata

 nei he oma i te kapene raua ko tona

 tamahine; he waiho iho i a raua kia

 mate. Inaianei kua mahue ko te kapene

 anake raua ko tona tamahine i runga o

 te kaipuke. Ko te papa kua kore rawa e

 kaha ki te korikori, i te mamae o tona

 waewae koa whati nei. I te mohiotanga o

 te kapene, tera raua ko tana tamaiti e

 mate, katahi ia ka karanga ake ki tona

 tamaiti kia nuku mai ki tona taha. Ka

 haere mai taua tamaiti ki tona taha, me

 te tangi ano. No  te nohoanga iho ote

 tamaiti, ka tau te remu ki raro, ka wha-

 iki ake te matua ki a ia, ka mea " E hika!

 ka mate taua; otira ki te kaha koe ki te

 whakatere i to taua kaipuke ki waho, ki

 te moana tua nui, katahi taua ka kore e

 paea ki runga i nga toku e tu mai nei. "

   I runga tonu i nga kupu mai a tona

 matua, Kua uru mui  he wairua ora ki

 roto i te tamaiti nei. ka mahue i a ia tona

 matua, ka oma atu ki te ihu o te kaipuke.

 ka tukua e ia te punga ki raro; ka mau

 te kaipuke nei i konei a mahea noa te

 marangai. E raa nga ra e tou ana te kai

 puke  nei i konei, ka puta tetahi tino

 marangai nui whakaharahara. Nawai i

 kaha  te punga o te kaipuke nei ki te

 pupuri a kaa timata te panuku haere ote

  kaipuke. Katahi te tamaiti wahine nei

  ka mau  ata  ki etahi para rakau, ka

  tahuna, kia kite mai ai nga tangata pae-

  rata o uta. Kaore tonu i roaroa iho, Kua

  ka mai te ahi o ata, a roa tata iho hoki,

  kua kitea atu te paerata e haere mai ana:

  ko te moana kua tae ki tona mutunga

  mai te kino, ko te paerata nei kua kuhu

  tonu mai i roto o te mate, na te mea ano

  kua tata mai ki te kaipuke, kua whaka-

  matau ki te whaka piri mai ki te taha o

  te kaipuke, kaore hoki e tata mai, i te

  nui o te ngaro. No tetahi o nga whaka-

  piringa mai, ka rere mai tetahi o nga

  tangata ki runga, ka mau ki tetahi taura

  e tarewa noa ana; whati rawa mai te tai,

  kua mau tera ki te taura, ka eke hoki ki

  runga. Ka te poti paerata kua tahuri i

  taua tai ano. a mate katoa nga tangata o

  ranga. Ka riro ko tenei i eke ake nei, hei

  hoa mo  te wahine nei ki te tapahi i te

  taura o te punga. Ka taea ake, ka tonoa

  e te wahine nei te tangata ra ki te huti i

  nga hera, ka oti ena, katahi ano ka wha-

  ka ngaua e te wahine ki waho noatu o te

  moana haere ai te kaipuke. Ko te tangata

  nei, kaore rawa e mohio ki te whakatere

  kaipuke; engari ko te wahine nei ki te

  tohutohu atu ki a ia. E wha wiki e wha-

  katere ana ta wahine nei i tona kaipuke,

  katahi ano ka tae atu he tangata awhine

  i a ratou ko ona hoa. I te taenga atu ki

  uta, ka meatia e te kapene, nei kia moe

  tona taitamahine i taua tangata, a moe

  tonu iho raua i muri iho. Kanui to raua

  koakoa inaianei, me to raua ora, e ai te

  kupu mai n nga nupepa o Ingarangi.





 WERANGA O TETAHI WHANAU

           I TE AHI.

    No te Hatarei te 21 onga ra o Maehe

  kua hori ake nei, ka wera tetahi whare i

  Banana, i te Porowini o Karakenewera.

         4

HUIA TANGATA  KOTAHI, HATAREI HUNE 16.

Konga  whanau e noho ana i roto i taua

whare e toru. Ko to raro rawa i te tanga-

ta nona te whare, ko to runga ake ko

Kore raua ko tana wahine. Ko to runga

rawa ia Koroka raua ko tana wahine me

a raua tamariki toko wha; ko te wha-

kaotinga he tamaiti tane kua raa wiki

ano o tons whanautanga mai.

  1 timata te kai a te ahi i te puro tuarua,

ara i to Kore ruma. Na te wahine a Kore

i kite tuatahi te ahi, a i pota whakauaua

noa ino raua ko tona tane.

  Tae noa mai te mea tinei ahi, kua kaha

rawa te ka a te ahi, kaa kore e kaha nga

tangata ki te whakatata atu ki te taha o

te whare. I tenei takiwa kaa tae mai

tetahi tamaiti kua tekau ma waru nga

tau, ka mea atu ki nga tangata ma ana

e tiki nga tangata o roto, ka whakaarahia

hoki te arawhata, a ka piki te tamaiti rae

Pono ata e tu aua te papa me tona tama-

iti ka raa wiki nei, i te taha o te heke-

tanga, hopungia iho e te te tamaiti paku,

ka rere iho ia i roto i te mura, a he nui te

umere n te iwi ki te kaha o taua tamaiti,

ka tae mai te tamaiti ki waho, ka hoki

ano te tamaiti nei. E piki ana ano, ka

horo te pikitanga, ka hoki iho ia.

  No te mutunga o te ka u te ahi, kakite

a te tangata ra e pupuri ana i tetahi ona

tamariki, me te wahiue ano  ratou ko

etahi, kua ngarehutia ratou katoa.

  Kotahi  tonu te ruma i takoto ai ratou.



PUTANOA O TETAHI RAIONA KI

   WAHO I TONA PAAKA,



  I tu tetahi whakakite kite i Tikako, Ame-

rika i enei ta kua mahue ake nei. Ko taua

purei he tangata haere ai ki roto i te paaka

o te raiona purei ai. No tetahi po ka

haere ano te tangata ra ki roto. Akuanei

i tona paanga mai i te tataa, ka mahara

ia kua Kati, kaore kua mau i tetahi ota-

ota. Te kitenga mai o te raiona ra, katahi

ano ka peke mai, tu rawa atu i te tatau,

 a peke tona atu ki waho. Tona pekenga

 atu taa tona iho ki mua o nga tangata

 mataki taki. Ka oma te hunga mataki-

 taki ki ranga i nga wini o te whare. Ka

 aue haere te raiona ra; ka pekena mai e

 te tangata ra ana te raiona, ka wepua

 haeretia te raiona, a ka hoki ano te raiona

 ra ki tona paaka.

   Kaore tahi he tangata i mate.

 Ka  TE WHAIKORERO

                           A



 KINGI TAWHIAO

           ITE.



  PUARETANGA TUA ONO

              O TE 



 KAUHANGANUI I A MEI 2nd, 1894

         ——— ———



   Taka kopu ake: He kupu  aku ake

  naku, kia rongo  tonu koutou  katoa!

  katoa! katoa! He kupu timatanga a ke

  naku i tenei ra "Kia ora tonu te Tu-

  muaki, ratou ko ona hoa. " Ma te Atua

  koutou e  tiaki. Whakarongo  mai  nga

  Matariki nga Manakura, nga Whakama-

  rumaru, me nga Rangatira, me te Iwi nui

   tonu, koutou katoa, tatou katoa katoa

       ma te Atua e tiaki. He kapu ake naku

       kia rongo tonu mai koutou katoa e nga

       Matariki, e nga Manukura, e nga Wha-

      kamarumaru, e nga Rangatira, me te Iwi

       nui tona. He kupu ake naku tenei—kia

       ata mohio, kia atu marama; me  ata

       waiho ano tetahi waahi ki a au: kaore

       ano hoki  au i ata kite iho i ata mohio

       iho, o tena puare tanga o tena puaretanga.

       Ki te tahuri aua Hapu nei ki te mahi,

        kia pai te korero, kei tahuri ki te patu i

       te korero a tetahi, ka roa tatou ki te wha-

       kahehe: Engari kia kotahi te tangata

       hei titiro me te kupu; koia taku kupu;

       mehemea, ka peneitia kia rua kupu a te-

       tahi kia toru a tetahi ma taua tangata ra

        e titiro. Ki te peneitia tere tonu te oti i

       taua tangata, nga korero a nga Matariki

      a nga Manukura, anga Whakamarumaru:

       —E   kore au e kii nana i oti ai, engari na

       tatou katoa. Kaore aa e kawhaki ia au,

       koia au i mea ai, kia kotahi tangata hei

       kowhiti kia wawe te oti. He mea ake

      naku me kaha tonu te mahi, mutu tonu

       taka kupu i tenei: " Kia kaha, kia kaha

       kia kaha tonu te mahi !"

                  *       *        *       «        *

      KO  NGATURE  I PAAHITIA, I OTI HOKI

 TE WHAKATUTURU I ROTO I NGA

              RA  O TENEI TAU.

                               ————•————



          TE KAUHANGANUI o AOTEAROA,

                  MEI 25TH, 1894.





               TE INGOA. POTO O NGA. TUBE.

        1. Ko te Kawenata o te Kotahitanga o nga Iwi

            Maori o Aotearoa.

        2. Ko te Ture KURI ki nga tangata Maori, kua

           tiakina e te Ture Maori.

        3. Ko te Ture Paihini ki nga takiwa Maori kua

           whakakorea.

       4. Ko te ture Whakawa Whenua Maori.

       5. Ko te Ture o nga Whakawa Hara.

       6. Ko te Ture Wehe Moni, 1 toto i nga moni

            toopu o te Koroai.

        7. Ko te Ture Whakanohonoho  Whenua  o

            AOTEAROA.

        8. Ko te Ture ARAI i te Hoko o nga Whenua

            Maori.

         Ko Enei Rarangi Ture, kua oti te wha-

       katuturu e te Huihui o Matariki me o

       ratau Manakura, hui tahi ki nga Wha-

       kamarumaru, tae te Iwi nui tonu. He

        mea whakaoti  i te aroaro o te Kiingi, i

       runga ano i tona Mana.

         Na  runga i te hiahia ki a hohoro te

        kitea o nga mahi o roto i te whare o te

        Puaretanga i tenei Tau, koia nei ka wha-

        kaaturia stu ki a koutou.

    RETA TUKU MAI KITE

            ETITA.

                   ——*——

        E  kore  e  taa ki te Etita te he o nga

            korero e tukua ana  mai  kia taia

             ki te pepa nei.

                  ETITA o HUIA.

                    Paki Paki,

                          Hune, 14th, 1894.

          Utaina  atu enei kapu tora tora, hei

        mauranga atu ma  to tatou manu, ki

        runga kinga iwi menga hapu, e noho mai

         ra i runga i Aotearoa whiti atu kite Wai-

        pounamu mo runga ite matenga o tenei ta-

        maiti rangatira o Ruka Te Ari. I mate ia

         kite Pakipaki wahi  o Heretaunga  ite

        28 o nga ra o Mei 1894. He nui te tangi

        mete pouritanga i pa mai ki ona matua

        me  ona Tipuna mete iwi koki. Heoi e

         taea te pewhea ite mea kua takoto te

         kupu i nga ra o moa, ko te huarahi tera

         mote katoa ote tangata e noho ana ite

ao. He  mea tika ano kia pouritia tenei

tamaiti mo runga mo ana painga i mahi

a e ia ite takiwa e ora ana tona tinana te

manaaki  ite tangata, te karanga ite ope

haere, kia peka kite kainga me etahi tika-

nga nunui e mohiotia ana hei tika mote

iwi. Ka waiho mai ena mea hei pouri-

tanga ki runga kinga mea e ora ana He

nui  hoki te poari onga tamariki ote

Peene mo runga ite matanga o to ratou

hoa, note mea koia tetahi onga tamariki

o taua Peene, kaa wehe  atu nei a ia i

runga i ta ratou mahi i kiia ai hei mahi

ma  ratou, heoi ka" whakamaramatia i

konei te whakapapa o tenei tamaiti.

  I noho ate Whatuiapiti ia te Huhuti ka

puta ki waho.



  Kote Wawahanga         Ia te Hopatuwhare

  Kota Rangikawhiua         Ia Horongaiterangi

 Ko Rahunga             Ia Te Rehunga

  Ko Waaki Te Rangi       Ia Te Rangikoianake

  Ko Tahamate            Ia Whetu Kura

  Ko Heneiapoa          I* Hoko Kino

  Ko Wharepa             Ia Maaka

  Ko Te Orora              Ia Hori

  Ko Hariata              Ia Eria



             KO RUKA TE ARI.

  Kei roto katoa nga Rangatira o Here-

taunga inga pekanga o tenei whakapapa.

No  reira i nui ai te pouri ote iwi ki tenei

tamaiti mona kihai i tutuki ki ta te wha-

kaaro i hao ai kia nuku  atu  nga ra,

tangohia noatia i ko mai. Otira e nga

hoa  aroha i roto ite kotahitanga mate

rawa  ake tenei tamaiti, kua pata he uri

mona  kite ao ka waiho tena hei whaka-

ngatanga aroha mo ona mataa mete iwi.

I te taenga kite ra i kawea ai ki te nehu,

ka riro na te Peene i arahi. He mea mi-

haro tenei enga hoa aroha ki toku nga-

kau notemea katahi ano ka hangaia tenei

tikanga ki ranga ki nga tupapaku maori

 te tangi ate Peene, he mea hanga hoki ite

 aroha kia nui atu. Heoi he pouri he tangi

 te mea nui i waiho e tenei tamaiti ki

 tona hoa wahine me ona hoa aroha i

 muri i a ia. Heoi ko te tangi tenei a ona

 ma ua mete iwi ki runga kia ia, ite taki-

 wa e takoto ana ia i runga ite atamira.

   Koia nei tenei taua tangi.

   1. Kaore raia e tama e te rau ote Haia

 e hei kaahu mohou e, kia pai ai koe i

 ranga i te atamira e kia marama au,

 kite tangi tikapa e, ki runga ki a koe i.



   2. He waka ia ra koe e taea e au te

 here, wai te mea e Ari, he ra ka to atu

 koe kite raa e i.



   3. Kia tangi koia ahau e hika ko tangi

 apakura e ko atu tangi ki ranga ki a koe



   4. Koia  ote tonga rere atu  ra e hei

 kawe ia koe e ki tau wahi koe i pai ai e,

 E paina e hika e ka tae koe kite oranga

 tuturu e. e hara tenei ao e he wairua ata-

 rangi e i.



   Oti ia tera atu ano te nui nga onga

 kopu raihi mo tenei tamaiti, kati koi tau-

 maha  to tatou manu  ki te rere haere

 kinga wahi e rere ai ia.





   Heoi na to koutou hoa na.

                    Te Kani Hori.

        HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.

    He mea Perehi e TEOTI me IANGIA a he mea

  panui e IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIUA, i

  raro i te Komiti o te Kotahitanga.

            HATAREI. HUNE 16, 1894.