HUIA  TANGATA  KOTAHI.

    NAMA   20. HATAREI, HUNE   3O, 1894. PUKAPUKA   2.

  Tukua  mai te whangai i mua ka rere atu te

Manu. E hara i te tika ma te hunga kua utu, i

tana Pepa e utu te Pohitanga ki te nanga kaore

ano i atu.

  Kote  atu  mote pepa  nei ite tau, kotahi

pauna, kite tuku mai te tangata i tana paana,

ite/Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote

 tuhi me penei

 Kia Ihaia Hatana, Etita o Huia,

                        Hehitingi Nepia.



      PANUITANGA.

Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku

 moni mai koutou mote Pepa nei, me tuku mai

 i nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga

 Pane Ruini, he mea ua ua te homai moni mo

 nga Fane kuini i konei.

   Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-

 ka Kawenata o te Paremata Maori, o te Kotahi-

 tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me

 te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka,

 kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etata

 o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te

 rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te

 Meera.











     HATAREI, HUNE  3O, 1894.

 KOTAHI PUTANGA ITE WIKI

         "HUIA  E"

  HUIA  TANGATA  KOTAHI,

 TOROA WHAKAPAI  TANGATA.

 HE    nui te takare o te ngakau

        me  te hiahia katoa, kia

 tere te maringi atu o nga kai o

 roto i te Putea i whakairohia mai

 ra e nga tangata matau, i kohiria

 i roto i te iwi, hei mangai mo

 ratou ki roto i te Paremata o te

 Kotahitanga, i tu  mai  nei ki

 Pakirikiri Turanganui, i te 12 o

 Aperira kua  hori ake nei 1894,

 ara ko te takare o te iti mete rahi

 kia rongo, ara nga iwi e noho

 maira i runga o Hatearangi, me

 Maraeatea, Nga taumata me nga

marae whakakoakoa ngakau i nga

wa o mua, e ta ana te kura-taka-

hipuni, e tapu ana te uru, e toitu

ana te tangata me te tikanga, e

rui ai nga Pakihiwi, e katote ai

nga niho, e tarewa mai ai nga

whatu i roto i te Kauri.

  Otira i tenei wahi, kua mea te

ihu o nga tikanga o era. nga wa,

kia rere i te au o te roma e ahu

ana ki nga matauranga nunui o

te ao, koia ia kote Paremata o te

Kotahitanga  o nga iwi Maori i

raro i te Tiriti o Waitangi, me te

ture nui rao Nui Tireni, No reira

ka kohiria marietia i nga tangata

 matau i roto i te iwi, hei whaka-

 haere tikanga i raro i nga tikanga

o tenei wa, wehe ke i omua.

   Koia tenei kua tae atu na te

 wawaratanga, o nga mahi a nga

 mema i runga i to ratou marae,

 ara, Paremata, Te hokaritanga o

 nga wae, me te ruinga o te Pane,

 tarewa mai hoki nga whatu, ara i

 runga ano i, nga tu kori a te ma-

tauranga, a, tenei ano nga tapepa-

tanga i te nui o te matauranga, te

 wawara haere nei ki roto ki nga

 taringa o te iti me te rahi. Otira

 ia i runga i te aronga o nga ruuri

 o te whare e kore e marama kia

 haria nga tapepatanga hei whaka-

 hakiri ma te iwi i waho, Engari

ano  hei te kaha anake mo nga

 tikanga kua whakatuturutia e te

 whare, kei rangi rua te whakarongo

 a te taringa.

  Kua rongo pea nga hoa i te wha-

 kaatu a Huia, mo te kore o nga

 korero o te hui e tukua mai kia

 taia kite Pepa hei, no reira ka roa

 nei te puta, He aha koa e kore pea

 e roa ka puta aua korero.

   Otira tenei ano nga Kongakonga

 i ngahoro iho ki raro i to ratou

 Tepara, hei whakaatu ranga atu

 ki nga hoa tutata rae nga hoa i

 tawhiti, Haunga ia te tini o nga

korero kua kiia i runga ake nei

kei te wawara haere i roto i nga

taringa.

  Ko  ia tenei nga tino mea hei

tukunga ki te manu nei, koia ko

nga Pire i pahitia e te whare Pare-

mata o te kotahitanga i noho nei ko

Pakirikiri Turanganui, i te 12 o

Aperira 1894, a ko etahi o aua

Pire he  pire whakakahore inga

ture taimaha, kua  Pahitia e te

Paremata  nui o te Koroni i Poneke

"mo te iwi maori 6 te tau 1893,

 ko etahi he Pire tono ite mana

 motuhake, me  ona aheitanga e

 whakahaerea i raro i taua maua,

 ko etahi he Pire  e pa  ana ki

 runga  i nga  tikanga whaka-

 haere o nga mahi e tau ana ki te

 iwi maori anake, ara i raro ano i

 nga tikanga e watea ana inga ture

 kua Pahitia mai e te Paremata nui

 o  te  Koroni   e  tau nei  ki

 waenga i nga  iwi e rua Maori

 Pakeha. Koia tenei i raro iho nei.

 1. " Kote pire tono i te mana' mo-

   tuhake  i raro ite Tiriti o Wai-

   tangi tau 1840, me te Ture nui

   mo Nui Tireni tau 1852.

 2. " Kote Pire ara; i te ture Hako

  whakawhiwhi whenua maori o

   te tau 1893.

 3. " Kote Pire arai i te Ture Reiti

   i nga whenua maori o te tau 1893.

 4. "Kote Pire whakatu  komiti

   Poraka, hei whakahaere i nga

   toenga whenua e mau ana ki te

   maori i naia nei, me te ara i te

   mahi a te iwi ka torere nei ki

  te ruke ruke i nga whenu ma

   te Kawanatanga.

 6. " Kote ture kohi moni o nga

   iwi maori o nga motu e rua, i

   Pahitia maira i te Waipatu, tau

   1892-3.

 6. " Kote Pire mo nga Marae e

   hui ai te Paremata o te kotahi-

   tanga  i raro i te Tiriti o Wai-

   tangi.

    2

HUIA  TANGATA  KOTAHI, HATAREI  HUNE 3O.

 7. " Kota-PireRoia mo nga mahi.

   o te Kotahitanga.

 8. "Kote Pire mo  nga Perehire

   rua, mo Huia  tangata kotahi,

   me  tetahi. Perehi.

 9. " Kote Pire a nga wahine kia

   whaimana ratou ki te whakatu

   komiti mo ratou.,

 10. " Kote Pire whakatu i etahi

   tangata hei kohi i te moni ko-

   tahi Pauna i runga i tetangata.

 11. "Kote  Pire whakatu tangata.

   hei tuku i aua moni ki te Peeke.

 12. "Ko  te Pire kohi moai hei

   tukunga i nga Pire a te kotahi-

   tanga e ahu ana ki te Paremata

   nui o te Koroni, kua Pahitia nei

   i Pakirikiri Turanganui.

   Tenei ano tetahi mea hei wha-

 kaatu ranga ake maku i konei.

   Kua kite matou i te ahua o nga

 mahi o te Paremata o te Kauhan-

  ganui, e rere  mai nei i roto ite

   aki o Matariki o te 25 o nga ra

 o Mei 1894, 1 runga i tenei ahua

 e  kore e taea te kii i tenei wa,

 tera kei te rereke rawa atu i nga

 tikanga whakahaere. o te Pare-

  mata o te kotahitanga i raro i te

  Tiriti o Waitangi, kua. timataria'

  nei ki te Waipatu i te. marama, b"

 Hune  1892. Heoi te mea i ahua

  ke ai ki te titiro mai ate whakaro

 kote ruanga-o nga Paremata, me

  nga tino mea whakatuturu i roto

  i nga kawenata e rua kua hainatia

  ra ite tau 1892, me tenei kua timata

  ria mai nei ite kauhanganui, otira

  ko te mea nui i roto e whakamana

  ana e aua Kawenata e rua koia

  kote Tiriti o Waitangi, me te mea

  tonu kua kotahi te karawhiu o te

  hoe o nga waka nei, Pera me te

  hoenga mai u nga waka o koutou

  tupuna, i whakaputa ai i runga i

  nga tua tai nunui o nga moana

  i waenganui u Hawaiki me Aotea-

  roa i tauria ai tenei wahi a taea

  noatia  tenei ra, kite penei ano

  hoki ta te Whiti, Penei kua whiti-

  kia te moana, Kenana

  e-o koutou waewae.

   NO HERETAUNGA



   KUA. Puare te Whare. Paremata o Nui Tireni

        ite Paraire nei te ruatekau marua onga

    ra o Hune nei, koi muri noi ano to whai korero

   a te Kawana. '.

     Kua kite matou kua hemo a Rewi Maniapoto

    kanui te Pouri o nga tangata, apiti atu hoki ki

    ona hoa pakeha.

; Meake nei karere atu to koutou manu a Huia

    Tangata. Kotahi i runga i nga reo, e raa, a ko

    tona rahi ka rahi ake 1 tona ahua i a ia e rere

     ata na Inaianei. 

       I tu te hui i te Waipatu mo, nga mema mo

    Wi  Pere raua ko Hone Heke, i te Rahoroi nei.

     Ko nga kupu o taua hui  he tohu tohu ia raua;

     kaati ko ta raua tino kupu e. penei ana; kua

     tohutohutia raua e te Hui o te Kotahitanga, a

       ko nga kupu ano a taua hui hei tunga mo raua

       

       nga pire a te Kotahitanga, me nga mahi hoki e

       whakahaha ana e te Kotahitanga kia mahia.

       He kupu whakatupato atu tenei kia koutou e,

      nga hoa e noho ana i Heretaunga nei me nga-

 hoa hoki i era atu wahi o nga mota net, ara

       tenei kua paahitia hei ture e te kaunihera o

 Hehitingi nei, me mau katoa ia paki, kaata,

       aha ranei 1 te rama (raiti) i muri o te tonga o

       te ra. Ko te mea e Ritea ana e haere noa iho ana

        kaore tahi he raiti, ka whainatia 1d te utu nui.

         Ko te ope kauhou o nga tamariki o Te Aute

       kei te Waipatu tonu e noho ana, ko te take i

        roa iho ai ki reira he mate, mate no tawa ope.

       Kua  pangia katoatia ratou e te mate Mehemea.

        ki te tere te oraora o ratou katahi ano ka

       haere. Ko te mutunga mai o ta ratou haere ko

        Tangoio.

        E mahara ana a Meiha Hari kia tukua e ia

       he motini kia whaka korea te mahi hoko Wai-

       piro i roto i nga rohe o Peremi. Ko te whakaaro,

        tera e kaha tana motini.

         Ko nga utu enei onga Makete o Akarana.

        Pata hou, e Iwa kapa, kite kotahi herengi,

       mote paana Weti, Paraoa, e wara pauna tekau

        herengi mote Tana, witi e rua herengi mete

        kapa kotahi mote Puhera, ko nga utu enei ote

       Makete i Akarana i enei marama.

          Kaore a Whiiti e whakaae kia apititia mai a.

        Hamoa ki Nui Tireni nei, kote take, e mea ana.

        a Whiiti ara te kawanatanga o reira, kaore ano

        a Nui Tireni i mohio noa ki te tiaki ano i a ia.

          I paku tetahi rua waro i Pariini Tiamani ite

       tekau ma rima onga ria o Hune nei, mate ana

       nga tangata kotahi rau e rima tekau, no muri

       mai ka tae mai te ronga kua wera te Rua waro

       ite ahi a e maharatia ana kua mate atu nga

        tangata e rua ran ki roto ite ahi.

         I tahuri tutahi tima ki Banana mate ana nga

        tangata e ono 

        te kapene o taua tima, i runga i te whakaaro

        onga tangata notia tehe i tahuri ai taua tima.

         Kua unu a Makeneti i aia ki waho ote wha-

        kaaringa mema mo Tuapeka; ara mote tuuru o

        Paika, £ rua tonu nga tarauta inaianei e wha-

        whai 'ana mo taua nohoanga, ko Raneka raua

        ko  Rarini; kanui tu pouri o nga kai tautoko o

        Makeneti, mo tana ununga i a ia ki waho.

          Tenei kua oti totahi ahua hou u te mahi poti

        purei, ko taw. ahua hoa, mahia ai nga poti ki

        te pakapaka. Ko te kainga kei ke mau i tenei

        tu ahua o te mahi poti ko Amerika

           Kotahi tetahi pare a nga pitirei, (kukupa. ) i

        tu ki te Awamutu  ko te pou winitanga ko

        Ukarau. Ko te roa o taua wahi, 104 maero. Ko

         te pitini na ana i mau te wini e rua haora, te-

        kau ma waro meneti e rere ana. Ko te tuarua e

         toru meneti i muri mai ka tae atu.

     WAEA  MAI.



                                 O

       NGA MOTU I WAHO ATU I

 NUI TIRENI.





                 KANATA.

                        OTAWA, Hune 8.

          Kotahi tetahi ao kapua i pakaru iho i

         te rangi ki konei, a he nui nga tereina i

        mate, me nga huarahi i kino i taua ao

        kapua. Ko nga tangata i mate mate i

        taua mea e wha tekau.

                       No IAKA, Hune 9.

          Kua timata te whawhai a nga uniana

         ratou ko nga pirihi a te kawanatanga i

         kiripiri. Kua tae hoki etahi o nga pirihi

         kei kerewarana me Ohaio, kei te araara i

         nga uniana o reira, a kua tu ano ta era

         pakanga

           RUHIA.

               PITAPARA, Hune, 22.

  I kitea tetahi rua i raro o te raina o te

tereina o konei ko taua raa e mahara-

tia ana, he. 

tereina o te Ha b Kuhia ina haere ki te

matakitaki i te

kainga o uta.

          AWHERIKA.

               PETETORIA, Hune 22.

  Kua puta te kapu a te Tumuaki o

konei, kia kana e whakararurarutia  te

mana o nga tangata o Taranawara, Ko

te mutunga  o tona korero i penei na,

mehemea  ki te tahuri te Ingarihi ki te

whakararuraru, ara  te Kawanatanga,

tera e puta tetahi raruraru nui ki runga

i nga  paanga  o te Ingarihi i roto i te

rohe o taua whenua.

              HAINA.

           HONGO KONGO, Hune 22.

  He  nui te mate kei te pa ki tenei taone,

heoi ko te mahi s nga tangata, he tahu-

•tahu rakete, ka panga panga haere ki

nga  tiriti. Ko te tikanga  o ta  ratou

mahi, he mea kia mataka ai nga atua e

patu ra i a ratou.

   Kua tae mai nga hoia o te Taipinihi e

 rima mano, ki te aruaru.

 PARIHI, Hune 25.

  Ko te Tumuaki o te Wiwi kua kohu-

 rutia. Ko tona ingoa ko M. Hati Kanoto

 I penutia te ahua o taua kohuru; I te

 mea i a ia i tetahi tao; e ko Raiona, te

 ingoa, ka haere ia ki te matakitaki purei

 i te po. I toua tatanga atu ki te taha o

 te whare  purei, ka   rere mai  tetahi

 tangata, katahi ano ka werohia tona uma

 mea rawa ake  hoki ia ki te oma,

 kua mau  i -nga hoia a taua Tumuaki

No  te ata hei ka mate taua tumuaki. 

           (No muri mai)..

   Kb te ingoa o te tangata na ana nei i

 kohuru te. tumuaki o Wiwi ko Kiowani

 Hanato, he Itariana aua. tangata. Kua

 tahuri katoa te lwi o taua taone ki te

 wawahi  i te whare- nohoanga o nga

 Itariana i reira, a e maharatia ana tera e

 heke  he toto i ronga i taua mahi. I

 hangai tona te tunga o te maripi a taua

 tangata  ki te putake o te Ate Wharo

 wharo. E toru haore i muri mai o tona

 tunga, ka mate. I mua  atu o te haere-

 tanga  o taua tumuaki  ki te tiata, ko

  tona mahi  he haere kia kite i tetahi

  whakakitekite nui. He nui nga tangata

  i whakatakoto pitihana ki tona aroaro.

  I muri mai o katoa, ka tu atu ko Kio-

  wani Hanato, me tetahi  takai i tona

  ringa, ka pohehe nga tangata katoa he

  pitihana. •• No toha tatanga a u ki te

  Tumuaki, katahi ka tangohia ake e ia te

  maripi i roto i te takai ru. ka werohia

  hoki e Tumuaki, hinga tonu utu ki raro;

  kaore hoki i roa tata 

  tangata. Mehemea kaore nga pirihi me

  nga hoia, kua tino mate taua tangata i

  nga tangata i reira. I nauri tata iho o

  te werohanga i te tumuaki, ka mauria ia

  ki te whare o tetahi ona hoa. I a ia i

  reira, ka karanga ake ia ki te takuta e

  mahi ana i a ia "ka mamae ahau i a

  koe. " No muri noa mai ka karanga ake

  ano ia " ka hemo ahau, ka hemo ahau;

  kanui toku koa mo. te taenga mai o oku

  hoa kia kite i au. " No  te mutunga o

  tona korero, ka hemo.



     WAEA

      NUI   TIRENI.

              

                   PONEKE, Hune 21.

     I muri tata iho. o te puaretanga o te

   Paremata, ka to tetahi, o nga mema tino

                  HUIA TANGATA  KOTAHI, HATAREI, HUNE 3O.

                                                                                                                3

  RAPUNGA KOURA



       I TE TAKIWA O

NGATI POROU





  I te marama o Mei kua hori ake nei.

ka tukua mai e te kawanatanga he Reta

kia Rapata Wahawaha, me etahi pakeha

he mea mai kia whakaae a Ngati Porou

kia tukua ana  pakeha hei rapu  i te

 He mea  Tango Mai i te Paki o

             Matariki,





 Ko  nga Minita o te Paremata o te Kau-

     hanganui  kua Whakatuturia. Te

     Pane o te Kawenata kua mahia i

     taua Paremata, koi a tenei te upoko o

     te Kawenata.





           KO   TE

   KAWENATA

                         O   TE

I

 Kotahitanga o nga  lwi Maori o

              Aotearoa.



             ——•——

    Ko tenei •' Kawenata" Kua huaina

  nei tona ingoa, ko te Kawenata o  te

 whakapumautanga o nga Ture, i mahia i

  raro i te Rangatiratanga  o nga  Iwi

  Maori o Aotearoa me te Waipounamu.

   Ko tenei " Kawenata " He mea whaka-

  puta atu i raro i te Hiiri Nui o Tawhiao,

  Potatau te Wherowhero. He mea whakaae

                                                           KOIA TENEI NGA MINITA,



                                                                                                                                                       

                                                                            " Hei tekau marua, hei pane mo r. ga

                                                                                 whakaaro  i roto i tenei Kiingitanga kia

                                                                                mohio ai nga Iwi i roto i tenei porotaka

                                                                             me tenei Kiingitanga, marama tonu ta

                                                                            i ratou tuku mai i o ratou whakaaro. Koia

                                                                                   I tenei: —

      4

HUIA  TANGATA   KOTAHI, HATAREI HUNE  3O.

 TE WHAKAPUARETANGA

            OTE



WHARE PAREMATA

                 o



  NUI TIRENI.

TE WHAIKORERO ATE KAWANA.





                      NOA

KORERO E PA ANA KI TE IWI MAORI

  Ite Paraire nei te rua tekau ma rua o

nga ra o Hune  ka hui te nuinga onga

mema, me nga tangata o Poneke ki te wha-

karongo ite whaikorero ate Kawana ite

whakapuaretanga  ite Whare Paremata.

Apiti ata ki enei tangata, ko nga Apiha, 

me nga Rangatira ote Manuao i Poneke

e tu ana. No te Hawhe paahi ite rua ka

tu mai te Kawana, ka korero i nga mea e

pa ana ki te taha pakeha, ka mutu, ka

mea, mai ia, tenei tetahi mahi i timatatia

mai i tera nohoanga ote Whare a kihai i i

whakaotia, ko taua mahi, kote whaka-

mama  i nga Ture e pa ana ki nga whenua

maori, me  te huarahi e taea ai te hoko I

pai o ratou whenua, kote whakaaro onga 

Minita inaianei, kia whakamutua atu te i

hoko a te maori i o ratou whenua, kite

tangata e hara nei ite tangata ate kawa- I

natanga, a  konga Tiwhikete katoa mo 

 nga whenua maori, me whakaputa ete I

 Kawanatanga i raro ite Ture Whakawhiti

whenua  maori. E whakapai ana ahau ki

 te Ture whakamana Take whenua maori

 i paahitia i tera tau. Ina hoki ko etahi o

 nga tangata kua Pai ta ratou noho ki

 runga ki nga whenua ote taha kite Ra-

 whiti motu nei, pera ano me ngu tangata

 i whakanohia ki runga i nga whenua,

 kite tahu hauauru i raro ite Ture Wha-

 katikatika monga Rahui o te Taihauauru

 a ko oku kai tohutohu e mahara Penei

 ana, me mahi ete whare te mahi e pa ana

 ki nga whenua  maori i tenei tau, a e 

 maharatia ana tera nga hapu maori e hui

 rao ienei take, ara mote hoko mai ano i

 nga whenua  kua  hokona atu ki nga

 tangata pakeha, ka whakanoho  ki raro

 ite Ture Whakanoho  Whenua   Maori. I

 whakaatu ano tera Kawana i tenei take

 kite whare i mua atu o taku taenga mai,

 heoi e nga Honore mema  i muri tutu i

 tera Kawana, ka hokona mai e te Kawa-

  natanga, te Tiwiata  Poraka, apiti atu

 ano ki etahi whenua, a kitea ana he pai-

  nga i puta mai i tenei mahi, heoi kote

  kupu mai a oku kai tohutohu, kia whai

  kupu atu ahau kia koutou, ki nga mema,

  kia kaha te mahi i tenei take, i tenei tau,

  apiti atu ki tenei kote Ture Whakanoho-

  noho Whenua  Maori, i hinga i runga ite

  pooti i tera tau kia mahia pai tia i tenei

  tau, tera hoki koutou e  whakapai  ki

  huarahi e mahia ana nga whenua takoto

  noaiho ote  Karauna, heoi ana korero i

  whakapuaki  ai mo te taha maori, kote

  nuinga atu o ana korero i pa ano ki runga

  i nga pakeha, heoi nukuhia ana te whare

   mote Turei noho ai.

    RETA  TUKU  MAI KI TE



            ETITA.

                   ——+——



       E  kore  e tau  ki te Etita te he o nga

           korero e takua ana mai   kia taia

            ki te pepa nei.



                 ETITA o HUIA.

                       Hauraki

                               Mei 9, 1894.

                 Ki te Etita o Huia.

                    Tena koe: •

         He whakautu  atu mo  to patai i te

      whakamutunga  o nga korero o to taenga

       ki Turanga e mau i te wharangi 2 o Huia

      Nama 12 o te 5 o nga ra o te marama nei,

      e penei nei te ahua o aua kupu whaka-

       taki a au

         Otira ko te whakaatu  a to koutou

      manu  i konei He mea kia ngawari te

       hikoi ote whakaaro ki te hapai i nga

       tikanga mo nga iwi Maori o Aotearoa

      me te Waipounamu, kua whakapumautia

       i tera Paremata o tatou, a kaore ano hoki

       tatou i mohio noa, kei tehea ahua ranei te

       kahu o te raruraru kua timataria mai

        nei ki Paeroa i enei ra ?

         Koia ahau ka  whakaatu nei kia koe

       hei whakaatu hoki mau ki te Ao, ara ko

       te take o tenei rurururu e mau nei i konei

       I ahu mai  i roto i nga Ture o te kooti

       whenua  Maori, i enei tonu e auetia noi e

       nga motu nei i nga tau maha ka mahue

      nei, maku marire ra e ata whakamarama

       iho kia marama  ai te titiro mai a te

       kotahitanga o  nga iwi  e aue nei i te

       whakakopetanga a nga Ture o te kooti

       whenua Maori, hei tautoko ake hoki i

       nga mahi a te Paremata o te kotahitanga

       Aru e mohio mai ai nga iwi i ahu mai

       enei raruraru i nga Ture kooti whenua

       Maori, ko Tiati Katiana (Judge Gudgeon)

       te kai whakawa i te tau 1893, i whaka

       taua  ai te whenua  ko  Ngahutoitoi te

      ingoa kei te pito ki raro o te whenua i

       tupu nei te raruraru ki te Paeroa. I roto

       i taua kooti i korero a te Keepa Raharuhi

       ko  te  whenua  i tupu  nei te raru-

       raru no Meha te Moananui ma he mea

       nana  kia whaka  taua ai e te kooti a

       Ngahutoitoi mona  anake ratou ko tana

       hapu  (i a Meha te Moananui e ngaro

       ana) otira tonoa ana he whakawa tuarua

       e Meha te Moananui karangatia ana hoki

        e ia a Paratene Ngata  o Waiomatatini.

        Port Awanui, hei whakahaere mo tana

        Keehi. Whakataua  ana i te inoinga me

       whakawa tuarua a Ngahutoitoi. Tuarua o

       aku whakamarama i te kootitanga o

       Tamaurunganui i te tau 1878. I korero

       a te Keepa  Raharuhi, 1 H  te Tahiwi

       tupuna o Meha te Moananui tera whenua

        me te aru  tahi ano  tona tupuna a

        Tokanui, engari nu te Tahiwi tupuna o

      i Meha te Moananui ma te mananui i

      ' runga i taua whenua whakataua anu ki

        nga uri o aua tupuna nei te whenua.

          Heoti i te tau 1893 nei i te mea kua

        whiwhi a te K epa Raharuhi ma i tetehi

        kai whakahaere mohio hei whaka mohio

        i nga whakahaere nga o nga mahi kooti

         whenua  me te titiro hoki a ratou ko to

        ratou kai whakahaere  mohio  ki nga

        whakatau   a  Tiati  Kaitana (Judge

        Gudgeon ) e turaki ana i nga  mana

        o nga   iwi nunui  u  tenei moana

        u   Hauraki, e   turaki  una  tana

         Tiati i nga mau? raupatu a nga uri o

         Marutahu i roto i tenei moana i whaka-

         mana  nei enei rau patu e era atu Tiati o

         taua kooti whenua nei i era tau atu i te

      !  mea e kotahi tonu ana te whakaaro o te

         iwi maori ki te korero pono i nga take

tawhito ki nga whenua na nga rangatira

tonu me nga kaumatua o aua iwi i rau-

patutia nei i korero i roto i era kooti te

mana  me te tuturutanga o nga raupatu,

Ara  no reira a te Keepa Raharuhi ka

marama  ki te hanga hoou i tetahi tikanga

kia tahuri ano ia ki te turaki i ana korero

i te kootitanga o Tamaurunganui tuhia

ana hoki e ia he pitihana tono whakawa

tuarua mo tenei whenua i te tau 1893, i

muri mai i nga tau e ono ote whakataunga

o tenei whenua, i te mea kua whiwhi

ratou i te kai whakahaere mohio. " kiia

ana e taua Keepa Kaharuhi ite uiuinga

o tena  tono  ana. "   I te  aroaro o te

Tumuaki  kai Whakawa me  Hare Tai-

mana  (H.. C. ) tona kai whakahaere me

Paratene Ngata hoki to Meha te Moana-

nui.

  Ara e whakahe  ana ia ki una korero

ano i te kotahitanga tuatahi o tenei whe-

nua, i mua atu onga tau e whitu, i tu hoki

te kooti Uiui nei i a Hanuere 1894. E

ngari ko enei o ana korero nga mea tika,

ara me  pana atu ki waho a Meiha  te

Moananui ma  nga uri o tera tupuna o te

Tahiwi me waiho taua whenua mo ratou

anake mo nga uri o tera tupuna Tokanui

I pataia e Paratene N gata, "Tena e wha-

kahe ana koe: —Kaore a te Keepa Raha-

 ruhi i korero penei i te kootitanga ote

 whenua nei, i a te Tahiwi raua ko Toka-

 rua tenei whenua, a  no te Tahiwi te

 mana nui ki runga ki te whenua ? Ka

 utua e te Keepa Raharuhi. "I pena aku

 korero, ko au ano hoki tena tangata a te

 Keepa Raharuhi!" Ka  pataia e Paratene

 Ngata, ko koe ano koia a te Keepa Raha-

 ruhi, a, e pewhea ana koe ki era o korero?

 ka utua e taua Keepa Raharuhi nei. "E

 he ana era o aku  Korero, engari enei e

 tika ana, kia whakakorea atu ai a Meiha

 te Moananui ma i tenei whenua ara nga

 uri o te Takiwi. " Na taua Keepa Raha-

 ruhi nei ano te raruraru e mea mai nei e

 Huia, he  tikinga na te Keepa ratou ko

 tana hapu i nga kohatu o Te Makomako

 te whenua i te taha ki runga o Ngahutoi-

 toi te whenua i kootitia e ia i te tau 1893.

 i korero ai ia ki te kooti ko taua whenua

 nei ko te Makomako i a Meha te Moana-

 nui ma, i mua ake nei i enei tau maha

 ka mahue nei ko nga tamariki a Meha te

 Moananui ki te mahi i aua kohatu nei.

   Ete Etita, e marama ana taku whaka-

  atu i tupu mai tenei raruraru i roto i nga

 Ture o te Kooti Whenua  Maori e mahia

  nei i nga tau i nga tau, kaore ano i mutu

 



  



               Heoi ano,

                      Na Hoani Nahe.





 P KEMARA

    K  Whakaatu   ana  ki  nga  tangata o

       NEPIA..

  me ona hoa Maori, kua tae katoa mui nga kahu

              hou ki tona whare.

          KO      ANA      KAHU

  He  Koti Wuuru, me  era mea katoa e pirangi

    ana  te tangata. Kei aia hoki nga ahua.

      mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.

  Me  haere mai koutou, me homai he oota kia

    mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu

      TARAU                 15s Herengi

     HUTU                £2 10 O

      HUTU  Mete Tarau i waho,

       haere atu ite 

   HEHITINGI, HAKII  PEI NIU TIRENI.

    He mea Perehi e TEOTI me IANGIA a he mea

   panui e IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIUA, 

   raro i te Komiti o te Kotahitanga.

            HATAREI, HUNE  3O, 1894