|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 23. 21 July 1894 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 23. HATAREI. HURAE 21, 1894
Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te
Manu. E hara i te tika ma te hunga kua utu, i
tana Pepa e utu te Pohitanga ki te hunga kaore
ano i utu.
Kote utu mote pepa nei ite tun, kotahi
pauna
ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei
Kiu Ihaia Hutana, Etita o Huia.
Hehitingi Nepia.
PANUITANGA
Kupu whakamarama ki nga hou ki te tuku
moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mai
i nga moni otu o nga Poutapeta, kaua i nga
Pane Kuini, he mea ua na te homai moni mo
nga Pane kuini i konei.
Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-
ka Kawenata ote Paremata Maori, ote Kotahi-
tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1892, me
te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka,
kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etita
o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te
rua herengi, ka tukua atu te Pukapuka i te
Meera.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI, HURAE 21. 1894.
KOTAHI PUTANGA ITE WIKI
"HUIA E"
HUIA TANGATA KOTAHI,
TOROA WHAKAPAI TANGATA.
ENEI kua kite matou i nga
Taonga ote Kahui wananga,
o te Arawa i utaia mai nei ki
runga i tetahi Kopapa a konga
he mihi ki te koiwi me te Ata-
ona whiunga, mo te Pehi tonu o
tu taimaha ia tau ia tau. Te ui
noa he taanga mo te Manawa.
Mehemea pea ko te Iharaira
tuarua tenei i whakaponongatia
ra, ite whenua i Ihipa, ara tatou
NO HERETAUNGA.
TENEI nga mahi a te Arawa i mahia ai
ratou hei ture pumau mo ratou, kei roto
i tenei putanga o Huia. Tenei ano hoki etahi
o nga mahi i paahitia e te Kauhanganui hei
ture mo runga i te rohe o te Kingitanga Maori
Kua paahitia e te Paremata i Poneke
tenei tunga o te Paremata mutu ai te mahi hoko
waipiro i roto i te Whare Paremata.
Kua tae mai te rongo kia matou kua hemo
Marere Te Apatu o Wairarapa.
|
|
2 2 |
▲back to top |
2
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI HURAE 21.
Kua hemo a Irihapeti Whatuira, tetahi o nga
wahine rangatira o Heretaunga nei, I hemo ia
ki te Paki Paki i te po o te Ratapu 15 o nga ra
o Hurae nei.
Kanui te kaha haere o te mahi aniana i roto.
i nga motu o te ao. Kua kite ano hoki matou kua
puta te kupa A nga Iniana o Atereina e mea
ana kia kohi moni ratou hei hoko paura ma
ratou hei whawhai ki nga tangata o waho, e
mohiotia ana he Parakireke to ratou ingoa, ara
he iwi whakaiti i te utu o nga mahi.
Ko te mahi a te Paremata inaianei kei te
korero tonu mo te ahua o te raruraru mo te
Peeke o Nui Tireni.
Kua tae mai nga rongo kanui te ahua kino o
Ingarangi ki a Hori Kerei. E maharatia ana
tera ia e tere te hoki mai i tona ahua mate i
reira.
I tu tetahi hui nui i Rotorua i te ono o nga o
Hurae nei mo te whakatuheratanga i tetahi,
whare hou ko te Ngahau te ingoa o taua whare,
ko te hapu nona taua whare ko Ngati Taru-
kenga.
Kotahi tetahi pakeha no Amerika i Karaitiati
o mahi kooti ana i enei tau kua mahue ake nei.
Kaati i ranga i tona mahara Ue nui rawa te
mahi ki Amerika, katahi ka hoki. No inaia-
nei kua hoki mai ano taua tangata ki Karaiti-
ati mahi ai me tona ki he nui rawa te pai o
konei.
Te pire a te Taute kei te Whare Paremata e ta-
koto ana. E mea ana taua pirekia whakamuturia
nga mahi petipeti hoiho me nga mahi purei hoi-
ho kia whakaititia, a tae atu hoki ki nga totarai-
heta. Kaati ko tetahi mema ko Hone Makareka
te ingoa e mea ana kia hoatu e ia tetahi rara-
ngi mo taua pire. Ko tona rarangi e mea nei ia
kia uru atu ki roto o penei ana. " Kaua te oere
hi e perehi i nga korero peti, i nga whakaatu
ranei i nga mea tera e wini; ko te perehi e
perehi ana i aua korero ka whainatia ki te £20
Pauna, a ka mau hoki te tangata na ana i
panui ki te herehere mo te marama kotahi.
Tena tetahi mate kei te kaha haere ki roto i
nga rohe o Heretaunga. Ko te ahua o taua mate
timata ai ki te tunawiri, ka mamae te mahu-
nga, ka ngehe katoa te tinana, me nga turi, ka
mamae hoki nga konohi. Ko te rongoa mo taua
mate, me kai i te pire, i tetahi mea whakatiko-
tiko ranei, ka mutu katahi ka whakamamaoa
ki te purukamu. E rua e toru ranei nga ra ka
mutu mehemea ia ki te tere te mahi a te
tangata i te mea e iti ana taua mate. Ko tona ito
he matao. Kia mahana tonu te mea e mate ana
ka pai taua mate.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I i
NUI TIRENI.
INGARANGI
RANANA, Hurae 14.
Kua kino haere tonu a konei kia
Hori Kerei i te kaha o te matao o konei.
Kua puta hoki toua kupu hei a Oketopa
nei ia huki atu ai i runga
haere mai ai.
AMERIKA.
WAHINGITANA, Hurae 4.
Kua tukua he pohiri kia Karahitone
kia haere mai ki konei i roto i tenei tau
hou e tu mai nei.
Hurae 14.
E mea una nga tangata o Tikako kia
haere atu te Tumuaki ki reira kia kite i
to ratou mate i runga i te mahi a nga
uniana.
Kua puta te kupu a Tepe, tumuaki o
nga uniana, kua mutu te mahi a nga 1
uniana inaianei. Ko nga moni a te kawa- ]
natanga i pau i runga i te aruarutanga i
te mahi uniana i tae £200, 000 J
pauna.
WIWI.
PARIHI, Hurae 14.
I te tunga mai o tetahi manuao ki
Torono, ka haere atu etahi anatihi ka
pangaia atu he ahi ki roto i tetahi o nga
run. a wera tonu atu a roto o taua manu-
ao, engari na te kaha u nga heramana ki
te tinei ka mate te ahi
1 whiriwhiria tetahi komiti e te Pare-
mata hei tirotiro i te mahi a nga anatihi
e mahi nei, a kitea ana e ratou ko te mea
pai he whakakore rawa Utu i taua Iwi.
Ko te hoatu i a ratou ki roto i te here-
here he kino, he mea i taua Iwi kia kaha
rawa ki taua mahi kino.
RUHIA.
PITAPARA, Hume 13.
Kua timata ano tu mate korera nei ki
konei, kua nuku ke atu te kaha o taua
mate i to mua putanga. Ko nga hoia nui
atu e mate mate ana i te ra kotahi.
TIAMANI.
PERINI, Hurae 13.
Kanui te kaha o te mate korera ki
konei, a he nui hoki te kaha o te mahi a
nga tangata ki te peehi kia kore taua
mate e puta mai ki roto i nga rohe o
Tiamani nei, otira e kore e taea te peehi
i te kaha rawa o te horapa haere o taua
mate.
WIWI.
PARIHI, Hune 15.
Kei te mahi tonu nga anatihi ita ratou
mahi. Ko to ratou tino hiahia inaianei kia
mate i a ratou te Tumuaki hou o Wiwi
nei, me nga tangata nunui hoki o Wiwi.
Kua noho tiaki katoa nga pirihimana
me nga hoia i te Tumuaki me te Whare
Paremata. Ko tetahi tino mahara a ana;
anatahi nei, e ai ki te hopu a nga u rihi-
mana. kia hopungia ngaroti ate wahine a
i te Tumuaki nei, a ka mau e ratou. Kua
I kitea e nga anatihi tetahi ahua mahi tai-
namaiti kaha. Ko te rahi o aua taina-
maiti penei tonu i e arani.
AMERIKA.
WAHINGTON. HURAE 16
Ko ngamoni i pau i runga i tetahutahu-
tanga o nga kareti tereina i Tikako i tae
ki te wha miriona tora ara e £833333, 6s
8d. Ko taua main kua mutu haere inaia-
nei, a e tae ana ki te mano tangata kua
hoki ano ki te mahi i a ratou mahi. Kote
rangatira o taua uniana ara ko Tepe kei
te mea ano kia timata houtia ano temahi
a te uniana.
NU TAUTI WEERA
POIHAKENA, Hurae 16.
Nui atu te kaha o te matao o konei
i me nga whenua o uta. Tokorua etahi
tangata e haere ana i runga i o raua hoiho
i ka puta te huka a mate tonu atu aua
tangata tokorua.
Kotahi tetahi tangata tope ngahere i
konei. I tetahi ra ka haere ia ki tana
mahi. No te hinganga o tetahi o ona
rakau ka mau tetahi ona ringa ki wae-
nganui i nga rakau. Kore rawa i taea e
I ia te unu ake tona ringa. E waru nga ra
i muri mai ka kitea taua tangata, kua
i tata te hemo. Kaore tahi ona kai i taua
1 wa roa.
PERETIAMU.
PARAHERA, Hurae 18.
Tenei tetahi ope hou kua timata te
mahi i ta ratou mahi i konei, otira kua
a mahi noa atu, engari katahi ano ka
i kitea. Ko to ingoa o to ratou ope ko te
a Ope Pango. Ko o ratou i mau i raua tata
ake nei tekau ma toru. Inaianei kua ti-
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HURAE 21
3
Koia tenei te Pire tono mana motuhake ku
Paahitia e te Paremata o te Kotahitanga
noho ki pakirikiri Turanganui i te 11
Aperira 1894, hei tuku atu ki te Paremata
nui o te Koroni i Poneke. •
TURE WHAKAPUMAU I TE MANA
MAORI.
He Ture • whakamana i te " Kotahi
tanga" onga iwi Maori o Nui Tireni,
NGA TIKANGA
I
WHAKAPUMAUTIA
E TE
ARAWA, I TE HUI I TU
KI
OTAWA WAHI O TE PUKE.
MAEHE (i, 1894.
TE HUI NUI O TE ARAWA,
I tu ki tenei wahi o to tatou motu. Ko
nga take o tenei hui koia tenei: —
1. He Mihi ki tetangata.
2. He mihi kia Papa, ara ki te whenua.
3. He whakakore i nga taimaha o te
Paremata e pehi nei i te iwi maori.
Tuatahi 1. Kooti, ko tona tikanga ko te
kooti whenua maori e tu nei i Nui
Ti reni.
Te Ruuri.
Te Taake.
Te Kaitiaki o te katoa e kiia nei be
Pakeha, rae era atu taimahatanga kaore
nei i
1. Kooti whenua. Kua whakataua kia
mutu te haere a te Arawa ki te hari io
ratou Panga ranei ki te kooti
whenua nuu/ri.
2. " Pooti mema, T ma tikanga kote Pooti
mema ki te Paremata nui o te Koroni
i Poneke.
Kia whakamutua iu te Arawa te Pooti
Mema, ki tana whare, 1 runga i te
whakaaro ki te kupu ate Kiriri Wiki-
toria o Ingarangi Kereita Piritana i
tuhia mai i te 14 o nga ra o Noema
. 1891 tirohia te Karoro Ti pihau wha-
rangi 19.
3. "Te huihuinga o nga iwi e rua, " Tona
tikanga ku te ture whakakotahi o ngu
iwi maori ki te iwi Pakeha, kua wha-
kakorea, I runga i te Pire a Tima Kara
ote tau 1887, Haunga iu nga ture o te
tau 1852, Tirohia; roto i te Tiriti o
Waitangi.
4. " Reti Whenua, " Tona tikanga konga
reti whenua katua kiu whakamutua te
te tuku i raro i te mana o te Pakeha,
Engari kua waino ma te Kahui wana-
nga nui o te Arawa e whakahaere ki
raro ki nga tikanga riihi e kitea ai hei
tawhito.
I 5. " Hoko Whenua, " Tona tikanga konga
hoko whenua me Mutu i runga ia te
Arawa katoa Haunga ia te hoko ate
maori ki te maori, e kapea anu ki waho
o tenei ture. Heui hoki te wahi i wha-
kaputaina KI waho ku tetahi wahi o te
Whenua a Mikaera Heretaunga, a ku
te wahi o tanga whenua kua taka ki raro
i te mana o te Kahui Wananga e 26, 000,
mano eka
6. " Ruri whenua, " tona tikanga mote ruri
I whenua a ngu Hupu, u te tangata, u
i nga tanga ranei kua whakamutua te
i ruri whenua, Haunga ia nga whenua
' raru raru ki te kawanatanga.
7. "Taake Kuri, " Tona tikanga ko te
tuake kuri kia whakakorea.
8. " Kooti Hara. 'Tona tikanga ko te kooti
haru e tu nei i Nui Tireni, kua whaka-
mutua te haere u te Arawa ki taua
kooti, a rate haere i runga i o ratou tuke
ake, ki aua kooti pera, a kua waiho nga
hara pera, ma te kahui wananga nui o
I te Arawa e whakawa hei muri akenei
whakaturia ni aua kai whakawa. Hau-
I nga iu te hum a te maori ki te Pakeha
i e kapea ana ki waho tenei ture.
9 " Whakatoputanga, " tona tikanga ko
ngu whenua katoa o te Arawa kua ho-
atu ki raro i te mana o te Kahui wan-
anga Nui o te Arawa, a ma te Kahui
Wananga e whakahaere ki raro inga
tikanga riihi, e tukua ai ki nga kai
tango riihi, a tern ka taea e te Kahui
Wananga o te Arawa, te wehe etahi
tangata hei kai whakahaere mo nga
mea pera, me nga hura tangata ti onga
ranei i raro i te mana o te Kahui Wan-
nga, me era atu mea e kitea ana e taua
ropu, i wehea mo nga mahi i raro L
tona mana ake.
Otira ka whaimana te Kahui Wananga
ki: te whakatikatika ki te whakarereke
ranei i etahi mea i he, i mahue ranei i
roto i nga take e iwa kua whakapumau-
tia i runga ake nei.
Te kupu mutunga he Inoi kia te Run-
garawa.
|
|
4 4 |
▲back to top |
4
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HURAE 21.
I tangohia mai i te Paki o Matariki. Ko nga
ture i Paahitia i te Paremata o te Kau-
haunganui tau 1894.
KO TENEI TURE
KA
HUAINA NEI I KONEI,
KO TE
Ture Mo Nga Kuri a Nga Tangata Maori.
WHAKAMAHARATANGA.
He Ture kua Whakaotia, a kua kiia
hei "TURE" e te RUNANGA Nui o TE
KIINGITANGA o te Iwi Maori, e noho Hui-
hui ana i roto i to ratou whare: i Te Ka-
Whanganui o Aotearoa mete Waipounamu,
i raro ano i tona mana.
TE INGOA POTO o TENEI TURE.
Ko te Ture Tatua Kaki Kuri, 1894, e
Apitiria ana tenei waahi, me era atu
Kararehe e kitea ano e tenei Ture kia
Whaitohungia.
KURI. Tona Tikanga: —Ko nga Kuri a
nga Tangata Maori, e noho nei i Aote-
aroa me te Waipounamu.
TOHO. Tona Tikanga: —Ko nga Kuri a
nga Tangata Maori, me " Whai-tohu
katoa, i raro ano i nga tikanga u tenei
Ture. "
PANUI
Te Uniana a nga kaimahi me nga
tangata ati kati hipi. katoa Niu Tireni.
mote takiwa ki Haaku Pei nei.
Tenei he kupu, atu kia koutou katoa o
Haaka Pei nei kia kaha koutou E hoa
Ite Uniana, kei konei anake He oranga
mo tatou I roto I enei nga Tau e tu mai
nei. Te mahi u nga Rangatira I enei
tau ka mahue ake nei, he whaka hoki, I
te utu mote Kati Kati, me era atu mahi
Huhua ate Rangatira Pakeha ko te hia
hia nui tenei ute Iwi Pakeha, kia kaha
Te Iwi Maori kite hapai I tenei mea Ite
Uniana, E kore e tino roa Rawa ku tae
mai nga pukapuka whaka atu kia koutou
Inga painga e puta mai ai kia tatou, I
roto I tenei mea Ite Uniana Taihoa hoki
ka takuna te tahi tangata mohio ki
waenganui o koutou whakaatu haere ai
inga tikanga o tenei mea ote Kotahitanga
onga tangata kati kati me nga kaimahi
katoa o Niu Tireni. Heoi ano kia kaha
tatou E hoa ma nga Maori me nga
Pakeha kite whakaoti I tenei mea kote
take mehemea ka oti i a tatou tenei
mahi ka puta mai kia tatou te tahi
oranga pai i roto, ko tetahi mahi ate
Uniana He whakahau inga Rangatira
Teihana kia Hangaia kia pai nga whare
moenga o nga Tangata Kati Kati me
nga kai mahi ko te nuinga hoki o aua
whare e kore e tau hei moenga mo nga
kuri.
Kinga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai
hei utu mote Nupepa i te tau—
Ł s d
Te Keepa Winiata. 100,
Iraia Karauria... 100
Pangupangu 100
Hohepa. Haere...... 100
P. KEMARA,
E Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA ME HEHITINGI,
mo ona boa Maori, kua tae katoa mai nga kahu
hou ki tona whare.
KO ANA KAHU
Ho Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana to tangata. Kei aia hoki nga ahua,
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
Me haere mai koutou, me homai he oota kiu
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu
TARAU •• •• 15s Herengi
HUTU.... Ł2 10 O
HUTU Mete Tarau i waho,
haere atu ite.. Ł3 15 O
Kaua e kore te haere mai ki au, kei au te whare iti
le utu, koi a nei Anake te whare e hoatu ana orua Tarua
mehemea ka homai koutou he ota kia mahia he kahu mo
koutou, ko ahau te riwhi o J. H. TOROANA i te taha
ote MAHONIKI HOTERA, NEPIA.
Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mahi
kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi Pare
whakapai a tetahi tangata moku.
Ka Whitu tau u mahi ana P. KEMARA ki au
kaore ano i kitea te ahua te he i aia kaore ano hoki
be tangata i mea mai kei te kino tana mahi kahue
engari e whakapai tonu ta ratou i aw
J. H. TOROA NA.
E whakaatu ana hoki ahau ki oku hoa maori ka ta
mai ahau ki te Toa ite taha ote HOTERA o MARONI
I nga Turei mo nga Paraire Ite waru Ite ata o nga
kaora tae noa kite rima, Haeremai homai i koutou
ta ki te tangata tino mohio kite mahi kahu. \_\_\_\_\_
HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he
mea panui e IHAIA HUTANA me TIMOTI WHUIA,
i raro i te Komiti o te kotahitanga., HATAREI, HURAE 21. 1894.