|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 26. 11 August 1894 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 26. HATAREI, AKUHATA I1. 1894. PUKAPUKA 2.
Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te
Manu. £ hara i te tika ma te hunga kua utu, i
tana Pepa e utu te Pohitanga ki te hunga kaore
ano i atu.
Kote uta mote pepa nei ite tau, kotuhi
pauna, kite tuku mai te tangata i tanu paunu,
ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuku mai; kote
tuhi me penei
Kia Ihaia Hutana, Etita o Huia,
Hehitingi Nepia.
PANUITANGA
Kapu whakamarama ki nga hoa ki te tuku
moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mai
nga moni ota o nga Poutapeta, kaua i nga
Pane Kuini, he mea ua ua te homai moni mo
nga Pane kuini i konei.
Tenei kei te Tari o Huia nga Pukapuka wha-
ka Kawenata o te Paremata Maori, o te Kotii hi-
tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1802, me
te tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka,
kite hiahia te tangata me tono mai ki te Etita
o Huia, Hehitingi Nepia, me tuku mai hoki te
rua herengi, ka tukua utu te Pukapuka i te
Meera.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI, AKUHATA 11, 1894.
KOTAHI PUTANGA ITE WIKI
"HUIA E"
HUIA TANGATA KOTAHI,
TOROA WHAKAPAI TANGATA.
T roanga o taku whakama-
rama, mo te ahua o te tu o nga
Paremata o te whakakotahi tanga
o nga iwi maori o Aotearoa me te
Waipounamu, i puta i te Nama,
24 o to tatou manu.
He mea nui tenei hei whakaro
ma te iwi maori, i runga i Aotea-
roa me te Waipounamu, ara, te
tu o nga Paremata e rua me ona
tikanga mahi i roto o aua Pare-
mata, aha koa tenei ano tatou te
hakiri nei, ki nga reo o nga hoa
Pakeha, E penei ana. Ehara noa
iho nga mahi e mahiti nei e te
maori, ko te tikauka he mahi
maori, a tena e mehemea noa atu,
Otira ko taku e titiro nei o wha-
karo nei, ko te huarahi e ta tu,
atu ai ki te tikanga mehemea noa
iho, a ku te tikanga, ranei e eke
atu ai, ki runga i tetahi tikanga
nui whakauaua e pu ai ki te iwi
katoa e mahia ai i runga i tekaha
tinana, e kore ai pea e ta tu, ki
runga i nga whakaro, whakapara-
hako mai, o nga
Ina hoki, utonga noa iho te
whakaaro o te iwi maori i te uka-
ninga a nga tikanga mahi o te
Paremata nui o te Koroni, rite
rawa ki te Okiha e ukania una e
te Ioka, a Pahore iho kiripaka
iho ko tana wahi ano. Na runga
i tenei ahua ka wareware haere i
te ngakau to mohio, tera ano e
puta mai-he painga he oranga ki
te iwi maori, a ka wareware hoki
i te ngakau te mohio ki te wha-
karite i una. aheitanga katoa e
oti ai i taua Paremata,, hei whaka-
rite ma Le iwi, aru i nga ture e
hanga mai ana.
Na reira kahuri katoa nei te
aroaro, ka matakitaki atu ki te
kawenata a nga matua, ara te
Tiriti o Waitangi, koia tenei kote
toru o nga tau e whakahaerea ana
te Haina o te Kotahitanga, me te
tu o te Paremata, tua toru, o te
Tiriti o Waitangi.
A, ko te wha tenei o nga tau e
tu ana te Paremata o te Kauhanga-
nui, kua tino kitea tenei, kua
tuturu te mohio ki nga iwi o nga
moutere o te moana.
Ko nga tikanga mahi o tetahi
o aua Paremata, he tono kia wha-
kaetia te mana motuhake i raro
ano i nga tikanga o te ture, kia
ahei ai te whaihanga tikanga i
raro i nga ritenga e watea ai, e
ai hoki e taea te kii, he tikanga
whakaarokore ki nga painga, me
nga Koroni.
Ko nga tikanga mahi o tetahi o
aua Paremata, (ko tenei) Kua
oti noa atu te whakae i tau 1840.
me te tau 1852, kua whaihanga
tonu i te ture, me te whakaro kia
whakawatea te iwi ki waho o te
Paremata nui o te Koroni, me ona
mana e meatia nui hei karapiti
atu i te iwi maori ki roto i aua
tikanga me ona mana katoa.
Otira ahakoa penei noa te ahua
o nga tikanga mahi o aua Pare-
mata e rua. E kore rawa e kitea
he tikanga whakatete, tau patu -
patu ranei, e taea ai te mohio kei
te wehe rawa atu tetahi i tetahi.
Engari e kore pea e roa ake nei
kua whaka kotahitia he Paremata
mo te iwi, Maori i raro ano inga
ritenga o te Tiriti o Waitangi.
a kua nuku ake hoki te whakaro
tautoko whakakaha o nga iwi, i o
ratou tikanga i naiauei i te mea
kua tapatu tonu te haere mai o te
ture, kua kore he wa marama, kua
Ponana te whakaro, kua karo
whakawiri noa te iwi. No reira
ahau e nga hoa i mea ake ai i
konei. E kore tenei tikanga e ta
tu, ki te ahua memeha noaiho, K
ngari tena e ungutu, te tikanga
ki te tikanga, a karangona tona
harurutanga me te Pawa e kori
ana ki runga. No te mea hoki i mua
e watea ana e tahi o nga kokor -
tanga, hei whakarurutanga mo nga
whakaro i te kaha o te tupuhi. I
tenei wa kua kore he whakaruru-
tanga, kua kopeopeo noa iho te
te rere o te whakaro, kia whaka-
ruru ranei ki whea. Heoi kei to
tahora tenei tatou e te iwi e rutu
a ana e te Tai, kore he maunga o
te Haika, ara te whakaro, heoi kei
te teki, haere tonu nga whakaro
i runga i te Onepu, a, toona
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, AKUHATA 11.
tukunga iho he paea ki te akau.
Otira ko taku e whakaro nei e
te iwi, kia rite te whakaro, ki te
haika i roto i te toka, me te tuma-
nako, i roto i to tatou whakapono
tahi, utonu mau tonu te Paea
noa te kaipuke kite akau.
NO HERETAUNGA
.
—*—
KO te mahi nui o te Paremata nui o te
Koroni e noho mai nei i Poneke i roto
i tenei wiki kua mahue ake nei, he korero mo
te Moni o te Koroni, ara mo te pukapuka
whakaatu a te kaitiaki moni i te ahua o nga
moni i pau me nga mea i toe. Ko te mahi a
nga mema inaianei he whai korero mo aua
moni. " •
I tu te hui a te Komiti wahine o Heretaunga
i te Taite nei, ki te Pakipaki. Ko nga take o
taua hui he whiriwhiri i nga take o te Ko*
miti wahine o Rotorua me a ake ano taia ki te
pepa nei.
Kotahi tetahi tamaiti pakeha i Nepea i ha-
menetia e te pirihimana mo tona whakama-
hinga i tetahi hoiho be pahore te tuara me
nga kaokao. Whakataua ana e te tiati kia utu
taua tamatiti i te moni kotahi pauna.
I tu te hui a te Komiti Taitamariki ki te
Waipatu i te Hatarai 4 onga ra. Ko taua hui
he whakaoti, a he whakapumau hoki i nga
tikanga mo to ratou komiti. Kua oti inaianei
nga tikanga mo to ratou komiti.
Ko nga moni enei i puta mai i roto i nga pou
tapeha i roto i nga marama e wha rautu atu
i a Hune te 3O onga ra e £60, 841.
I tera tau ko nga moni o nga waea tereka-
ramu i tae ki te rua tekau ma iwa mano e
rima rau e rima tekau ma tahi.
Kua kitea tetahi whakapakoko 1 Ihipa, ko te
roa o nga tau o te mahinga mai ka 6000 tau. Ko
te ahua O taua tangata i rite ki tetahi tangata
whakahaere i te mahinga o tetahi o nga ana
tupapaku o Ihipa ara o nga pirimiti.
Kotahi tetahi tangata haere rori mohio i
tae mai ki katatana. Tona mahi i taua taone
he tono taewa haere ma ana. No tena whare
kotahi, e rua o tena, a tae rawa a ke ki tetahi
pito o te taone kua ki tona peeke, katahi ka
hokona o taua tangata, ka whiwhi hoki ia i
ana moni, a haere maha ata ana.
Kei tetahi taone ko Nerehana te ingoa, kua
timata te hua tuarua ono o nga rakau,
te aporo, te paramu, me te karani, nui atu
kua maoka nga hua rakau inaianei. E maha-
ratia ana na te ahua o tenei tau i penei ai.
Kanui te koa o nga tangata o Nerehana.
Ko nga kooti mau mau tangata o Tiamana
be mea mahi he mihini ki runga i nga wira.
Ka mohiotia te roa o te wahi i haere ai me
te nui o nga tangata i maria e taua kooti.
Kotahi tetahi wahine i hemo i Ohaio Ame-
rika. Ko tetahi ra ka mauria ki te tanu. I te
mea e hikitia ana ki roto i te raa
katahi ka rongona e nga tangata e
patoto ake ana katahi ka huakina
te taupoki, ka kitea e ora tonu ana
taua wahine. Te painga aku u taua wahine
ka korero ia i tino mohio tonu ake ia ki te
mahi a nga tangata e mau nei i a ia engari
kaore ia e kaha ki te korero ake. No tona tino
kahanga rawatanga katahi ano ia ka kaha ki
te patoto.
No te tora o nga ra nei ka korero a Ta Hori
Kerei ki nga tangata o Ingarangi ka mea i
mua o te huinga katoatanga o ona Koroni
kia kotahi, me whakamutu a Ingarangi te
pooti kawana mo nga Koroni a me tuku hoki
kia pootitia he mema mo te whare o runga.
Kotahi tetahi tangata haurangi i Poneke i
hopungia mo tona haurangitanga. I te tiro-
hanga a te pirihimana ka kitea ko nga moni
i roto i ona kahu tekau ma wha nga noti £100
pauna i roto, ko nga koura tae atu ki nga
hiriwa e £50 e £60 pauna ranei. Ko te tatanga
ki te rakapa, ka mui te mahi a te tangata
whanako, engari kaore hoki i tata mai i nga
pirihimana.
Kua tae mai te rongo kua mate a Hone
Mohi Tawhai tetahi o nga rangatira o Nga-
puhi. Ko ia tetahi o nga mema o te kotahi-
tanga. Ko ia hoki te mema mo Ngapuhi ki
te Paremata o te Koroni i te tau 1882.
I roto i nga ra o Hurae ka tu tetahi mema
pakeha i roto i te Paremata o te Koroni i
Poneke ki te korero kia tukua he tangata
pokapoka ki roto i nga robe o Mokau. E mea
ana ia kei roto i taua rohe kei tu tekau mano
tangata kaore ano kia pokapokatia. Kaati
i runga i te mea kua nui te Pakeha kei reira
ti noho ana he mea pai kia tukua he
takuta ma te kauni kia haere ki roto
i aua rohe pokapoka ui kia kore ai e tae
mai te mate koputaputa ki reira. I tu a te
Tetana ka mea kaore ia i mohio kei te penei
te ahua o taua whenua. Kaati kanui tona koa
mo te whakapuakanga a taua mema. Ka mea
hoki ia kia waiho ma te kawanatanga e tiro-
tiro te ahua mo te tuku i te takuta ki reira i
te mea mu pai katoa te kawanatanga ki nga
Iwi e rua.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
WIWI.
PARIHI Akuhata 3.
Kua whakawatia a
kua hara ia mo tona okanga i te Tumu-
uki o Wiwi, a kua whakataua inaianei
kia mate ia. 1 te mutunga o te whaka-
tau ka tua Hanato ka tona kiu korero ki
te Huri engari kaore hoki i whakaaetia
ia kia korero.
AMERIKA..
Nu IAKA, Akuhata 4.
Kua uru tetahi pire kei roto i te Pare-
mata u konei e mea ana kia katia nga
anatihi kia kaua e haeremai ki Amerika.
PERETIANA.
PARAHERA. Akuhata 5.
Ko te iwi n te ope e kiia ra ko te " Ope
pango" kua whakawatia inaianei mo ta
ratou mahi ki te kohuru i nga tangata,
o runga tereina i roto i nga marama 18,
a kua tau, tokotoru o ratou ka whaka-
matea, ko etahi tokorua tae atu ki te
rua tekau tau ki te herehere.
Kua whakaritea e te Kingi o Kuria
tetahi piriniha ko Takuhana te ingoa,
kia riro ma ana e whakatau te raruraru
o Kuria; kaati e mea ana taua pirihitia
kei te tika te mahara o te Tiapanihi.
Kua hoki nga manuao 13. o Haina ki
Tipu.
Akuhata 4.
E waru mano nga hoia o Haina kei
te haere ki Kuria.
E toru manuao o Tiamani kei konei e
tiaki ana i o ratou paanga ki taua whe-
nua.
Akuhata 2.
Ko tetahi o nga kaipuke mau mau
hoia a te Hainmana no te Ingarihi,
engari ko taua kaipuke nei i puhia e te
Tiapanihi a pakaru katoa, ko te Kapene
i ora. Te mahi a tetahi o nga manu-,
an o te Tiapanihi he mea atu kia kaua
hei whakautia nga hoia ki uta, engari
kaore i rongo taua kaipuke, na reira ka
pahia. Kaore hoki te Tiapanihi i mohio
no te Ingarihi, kaati i te mohiotanga no
te Ingarihi taua kaipuke, katahi ka tukua
atu e te Tiapanihi tetahi, reta whakaatu
i tona pouri, kaati kaore a Roto Kimipiri
i whakaae, kia tu ra ano te hui a te Inga-
rihi hei reira mohiotia ai te kupu a te
Ingarahi ki te Tiapanihi.
AMERIKA.
TIKAKO, Akuhata 2.
Ko tetahi ahi nui i konei. Ko nga moni
o nga whare i wera i tae ki te £405, 000.
HAINA.
HANGAHAI, Akuhata 2.
Kua rere atu tekau ma toru nga
manuao o te Haina ki Kuria ki
te whawhai ki nga Tiapanihi. Kua
tae mai hoki nga rongo, e waru
nga manuao o Ruhia e haere mai
ana ki reira. E rua tekau mano nga hoia
o Haina kua tae ki Kuria. Ko to ratou
ara i tikaia mai i te taha whakaata o
Kuria.
E meatia arm, i te whakaekenga a nga
Tiapanihi i tetahi o nga pa o te Haina-
mana ko Akana te ingoa, mate ana o nga
Tiapanihi e rua mano.
Akuhata 1.
E mea ana te kawanatanga o Tiapanihi,
kua tata tonu te tau o te tono a te Inga-
rihi kia mau te rongo i waenganui i a
raua ko Haina, ka puta te kapu s Haina
kia haere katoa nga kaipuke o Tiapanihi
kia hoki ki tona wahi, mehemea ki te
kore ka tupu he pakanga.
Akuhata 3.
Kei te porangi nga mahunga o etahi o
nga hoia o Haina e ratou ano, to
mo to ratou omanga atu i te taha o te
Haina.
Akuhata 5..
I mate i te Tiapanihi te Haina i te
whawhai o Hahana, me Tingikingi i te
29 o Hurae. Ko nga mea i mate e 500,
ue atu hoki ki nga pu.
WAEA
NUI TIREMI.
——— ———
PONEKE. Akuhata 6.
Ko te rongo o konei mo te Fire Kooti
Whenua Maori a te Pirimia, e mea ana
nui atu te whakapaitia o taua pire e nga
mema; engari kotahi e mea ana mehemea
i nohu tetahi kupu whakahohoro i temahi
a te kooti i nga whenua e takoto noa ana,
katahi ka tino pai. otira e ai ki tona
korero kei te pai tonu ki te tuku whaka-
tikatika inaianei. Ko taua mema no te
taha ki runga o Akarana.
Ko te pire Whakanohonoho kua tukua
ki te komiti Whenua takoto kau inaia-
nei, engari e maharatia ana kaore e wha-
karereketia.
E maharatia ana tera e nui te pakanga
mo tetahi o nga rarangi o taua pire ara
te mea e ki nei kia mana te riihi mo te
99 tau. Ko nga mema o nga taone nunui,
kaore e pai ana ki taua rarangi, engari
ko nga mema o waho i nga taone kei te
hapai i taua rarangi. E mea ana hoki te
minita mo nga whenua, kaore rawa e
whakaaetia e in nga menemana mo taua
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, AKUHATA 11.
pire e patu ana i te mana o taua riihi mo
te 99 tau.
KARAITIATI, Akuhata 6.
I te haerenga mai o tetahi kooti meera
Tewiata ki konei, ka mau ki roto i te
paruparu i nui o te kino te rori. Ko
taua kooti ki tonu i te tangata. I te
maunga nei ka tahuri te kai arahi ki te
waha i nga tangata ki te wahi maroke.
No te paunga ano katahi ka mutu te
mahi a te tangata nei ko te kooti mau
tonu atu i reira. Ko nga tangata i haere
tonu ma raro ki tetahi taore paku,
kotahi maero me te hawhe te pamamao.
Ko te kooti no tetahi, rangi rawa katahi
ano ka taea na nga hoiho to kaata i to ki
uta.
He tikanga whakahaere enei kua tukua
mai nei e etahi Tai tamariki, kia tukua e ahau
ki te Pepa nei, hei titiro inanga hoa taitamariki
i raro i te whakakotahi tanga o nga motu e rua,
mehemea, he Pai mo era atu, he aha hoki te
he, a konga tangata, wahine, tamariki o nga
kainga e tata ana, ka Haina ki te Pukapuka
whakapumau, Apiti tua toru, kaore nei i
tukua Kia Perehitia ki te Pepa nei, a ka kiia
koia tera te rohe o te tokiwa o tenei Komiti,
ara ko te Waipatu, kote Karamu, Ngakirikiri,
Ruahapia, Taonoke, Pakohai, Kohupatiki.
Karetuhaunoa, Matahiwi. He tikanga tenei
kua timataria tonutia te whakahaere i roto ia
ratou, i enei ra, a, ki te tu te Paremata o te
Kotahitanga ki Rotorua, ka whakatakotoria
ano, ana tikanga ki reira.
He mea hoki kua tino kitea i roto i nga.
takiwa Maori, te nui o te whakarokore o nga
matua ki te whakatupato i nga tamariki, km
haere i nga tikanga e pai ai, e mohio ai nga
taitamariki, ki nga tikanga o te ora, e rarototia
ana mai i nga mahi pai, me te whakapono.
Ko tenei kua whaitonu atu nga tamariki i
runga i nga tapuae o nga matua, E mohiotia
ana i runga i tenei ahua kei te whakama nga
inatua ki te tohu tohu ki nga tamariki, mo nga
mahi pai, i te mea konga tuatua tonu, te Tii,
me te Kameta, i mua o nga Pea kau, e toa,
ana i te Terei, a, tena hoki e kitea he tikanga
hoa rawa, he pokanoa hoki tenei ahua o nge
taitamariki hei mea whakaatu i te whakaro-
kore, o nga matua, ki te katoa, Koia tenei e
mau i raroiho nei.
WHAKAPUMAUTANGA.
Whakakotahi Tikanga Whakahaere.
———*———
No te mea kua kitea i roto i nga lwi
Maori te pikinga ake ki te nui o nga
mahi kino, a, ko nga tikanga pai kua
heke haere ki te kore i roto i nga takiwa
Maori, a ko nga mahi tutu, kai Waipiro,
Haurangi, Papatu, me era atu mahi kino,
kua teitei rawa ki runga, a ko nga
tikanga pai e ora ai. e tupu pai ni te lwi,
kua ngaro haere ki te kure, a tena e
piki haere ki te nui, me te rere haere
tenei ahua, ano he mate kino ka pa ki
tena kaainga ki tena kaainga o tatou, a
ka tino ngaro hoki i a tatou i nga TAITA-
MARIKA te mohio ki te PAI me te ORA e
tae utu ui he painga ki nga uri e puta
mai a muri. A, he nui tino hoki nga
ahua mate e puta mai ana i runga i te
whakaarokore o nga whanaunga, ko
etahi turoro e takoto noa iho ana i nga
kaainga, ko nga mea Pirau e waiho noa
iho ana i nga kaainga takoto ai, a ka pa
mai hei mate. No reira i raro i te
tikanga nui e huaina ana ko te "TIRITI
o o TE TAU 1940" e mau ana te
kupu Whakahaere a te Maori ki te
Maori i raro ano i ona Aheitanga me ona
Mana, a i raro hoki i te tikanga Whaka-
kotahi o nga lwi Maori o nga mutu e
rua.
E ahei ana i konei kia Whakapu-
mautia, Whakatuturu rawa, enei tikanga
whakahaere mo to matou takiwa meake
nei whakaaturia nga rohe, hei takiwa
Komiti No reira ka meingatia nei i
konei: —
1. Whakapumautanga Whakakotahi
Tikanga Whakahaere o te wahanga
tuarua o te KOMITI TAITAMARIKI o raro o
te Komiti Kau matua.
2. Ko te Hapu, ko nga hapu ranei o
roto o te rohe meake nei whakaritea nga
rohe, ka kiia ko ratou te Komiti o taua
takiwa, n e uru ana nga wahine me nga
tamariki ki te kupu "hapu. "
3. E ahei ana i nga nohoanga Komiti,
i te mea e ngaro ana te Tiamana, te
Karaka, te Pirihimana ranei, kia
pootitia he Tiamana, he Karaka, he
Pirihimana ranei.
4. I te otinga o nga aheitanga katoa,
i te mea kua tukua te mahi kite Komiti
ko nga whakatau me whakatau i runga
i te inaha o ngu pooti.
o. Ko nga hura katoa. me nga taka-
hanga ture e rite ana a te Maori ki te
Maori, i runga i tona tikanga utu e kore
nei e nuku ake i te £10 pauna, ka whaka-
wakia e te Komiti. A ki te mea kua roa
e whakahaerea ana te whakawa o tetahi
hara, u ka mohiotia i reira tera e nuku
ake tona tikanga utu i te £10, hei reira
tonu ka Whakaatu ki taua tangata kia
tukua tana keehi ki te Komiti Kauma-
tua, a me tuku atu hoki he whakaatu ki
te Tiamana o te Komiti Kaumatua wha-
kaatu i nga aheitanga i kore ui e taea te
whakatau.
6. Ko te tangata nga tangata ranei e
tono hamene una ki te karaka kia tukua
mo tetahi tangata, me whakamarama ki
taua karaka o te Komiti te ahua o te
hara, o te nama moni, taonga ranei e
tonoa ana kia mua, hei reira ka ahei te
karaka ki te tuku hamene otira ki te
pukeke i runga i te whakaaro o te karaka
me whakaatu e le karaka ki te Tiamana,
roa raua e whakatau te tuku i te humene
te kore ranei.
7. Ko te tangata e hiahia ana kia tae
mai tetahi KAIKORERO mo te taha kia
ia, me tono ki te Tiamana, ki te karaka
ranei, i roto i nga ra e toru i mua o te
Whakahaerenga o taua take i te aroaro
o te Komiti.
8. Ka ahei i te tangata i nga tangata
ranei e whakawakia ana te tuku kupu
whakaatu ki te Whare, whakakore i te
Tiamana, i tetahi mema, i etahi tangata
ranei, kia kaua e roho hei Komiti mo
taua keehi, a e ahei anu i reira te whaka-
kore i ana tangata, ina whakamaramatia
mai e te kaitono nga take raruraru i
waenga i a raua. i a ratou ranei i mua
atu.
9. E kore e tika i raro i tenei whaka-
haere km noho te Tiamana, te mema
ranei he whakawa i tetahi take mehemea
be whanaunga nona te mea e whakawa-
kia ana.
10. E whakaaetia unu te whakatu kai-
whakahaere a te tangata mo te tuha kia
ia, i nga taupata o roto i te rohe o te
Komiti; otira e kore e whakaaetia i
runga i te mohio o te Tiamana me te
Komiti he tangata whai whakaaro te
kaiwhakatu.
11. Ki te kitea e te kai tono Whakawa
te kai-karo ranei, i runga i te whakatau
mo te taka kia ia tetahi mea e ahei ai te
TONO WHAKAWA TUARUA, ara te whaka-
nuku ki te Komiti Kaumatua, i reira
tonu me whakatakoto e ia te moni whaka-
tarewa mo taua whakatau, me te whakaea
i nga moni kua whakaritea mo te taha
ki te Komiti; haunga ia te moni whaka-
tau kia utua ki te kai tono.
12. Ka ahei te Pirihimana, etahi ranei
o te Komiti ki te hari ki nga Teihana
Pirihimana Pakeha i etahi tangata
Maori, Pakeha ranei e Tutu ana, e
Haurangai ana, e Papatu ana ranei i n
matou kaainga.
13. NGA TUKU PATAI. B kore e ahei
kia tuku patai nga mema o te Komiti ki
te tangata e whakawakia ana. Ma te
Tiamana anake me te kaiwhakahaere e
tuku nga patai. Otira mehemea he patai
kei te mema, me hoatu ki te Tiamana.
14. I te mutunga n taua KEEHI, i te
mea kua tino mutu rawa, me puta nga
taha e rua hi waho o te whare Komiti,
me tuku patai mui e te Tiamana nga
kupu e rua, whakaora, whakamate ranei;
he mea tuhi tuhi nu tona ringa ki
runga i tetahi pukapuka, penei: —E
putai ana ki te Komiti, kua nara ranei
a—————kua tika ranei, ma koutou
tenei e titiro.
Kei reira ka ahei nga mema ki te wha-
kamarama i nga take e ahei ai te whiu,
te whakaora ranei; otira ki te mea e
rua nga taha o te Komiti, me karanga
tonou e te Tiamana te pooti; otira e kore
e whakaaetia te pooti o tetahi mema
mehemea kaore ia i rongo i nga korero. >
tana Keehi.
15. E ahei ana i raro i tenei whaka-
haere nga whakapumautanga, whakari-
tenga ture kaainga, turoro ranei; a e
ahei ana hoki kia whiua te tangata, nga
tangata ranei e takahi ana, ki nga utu
e rite ana e mau nei i te kupu apiti
tuatahi.
16. Kia kaua nga mea kino katoa e
waiho i nga kaa nga. takote ni, ara pa
mea e mohiotia anu tern e puta mai he
I mate i roto i aua mea kino, a ka ahei
i te Komiti ki te whakatau i tetahi tan-
gata kai-titiro kaainga hei whakahau kia
whakapaia, a ki te kore e whakapaia,
pau noa nga ra i whakaritea e ia, i muri
o te whakahau, ka whaimana te kai-
, titiro kaainga ki te tono whakawa mo
s taua tangata, aua tangata ranei.
He kararehe ru. ei i mate i te mea e
) ngaro ana te tangata na anu, ka ahei te
kai titiro kaainga ki te whakarite ta-
ngata hei tanu. E ahei ana hoki kia
utua te kai tanu ki nga moni e rima
herengi, nuku atu ranei.
17. E ahei ana i te Pirihama, i te Kai
tiaka moni ranei o ai kaainga o ia
kaainga, ki te tonu kia utu te tangata i
kitea e haurangi anu i nga kaainga i
roto i te rohe meake nei whakaritea, ki
nga utu e rite ana. e mau i te kupu
apiti uatahi, n e ahei ana hoki ki te
tono whakawa ina kore e: tu.
18. E kore e araia e tenei whakahaere
le kaainga, nga kaainga ranei e meatia
ana kia uru mai ki tenei rohe me ona
whakahaere; otiro e kore e whakaaetia,
: mehemea kaore ratou e Uaina i to ratou
whakaaetanga ki tenei tikanga whaka-
haere.
19. E ahei ana i raro i tetahi ukanga
ina whakaarotia e te Komiti he tika, ki
te whakatikatika ki te whakarereke ranei
i enei tikanga whakahaere; otira e kore
i e mana aua whakatikatika mehemea
kaore i whakatakotoria ki te aroaro o te
5 Komiti.
20. I roto i nga nohoanga katoa o te
Komiti, ina whakaarotia e te Tiamana te
tono kia whakatakoto ria e ia kai-tiaki
moni o ia kaainga nga kaute moni kei
roto i te ringa o ia kai-tiaki moni ki te
aroara o te Komiti.
21. E ahei ana hoki kia whakapaua
etahi o aua moni i runga i nga tuke e
whakaarohia unu e te Komiti he tika;
a e kore e ahei kia tuku N; ma nga kai-
tiaki moni ki te tangata nga tangata
i ranei, engari me matua whakaae ra ano
e te Komiti i raro i tetahi taonga kua
whakaritea hei utunga, a me rua herengi
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, AKUHATA 11.
te whakahoki i roto i te pauna kotahi.
22. E whai mana ana te Kai tirotiro
kaainga i raro i tenei whakahaere ki te
tirotiro i nga tangata e takoto mate ana,
kia tiakina paitia e nga whanaunga i
raro i nga tikanga arai mate. E ahei
ana hoki te kaititiro ina kitea e ia e
takoto noa iho ana te turoro, ki te wha-
kahau kia tikina he rongoa, a e ahei ana
hoki i te kai titiro te tono whakawa, ina
kore e whakaritea ana whakahau.
25. Mehemea kaore ona whanaunga,
oranga, rangatira ranei i noho ai i taua
kaainga, ma te kai titiro e whakaatu ki
le Komiti., a ma te K miti e whakaaro i
runga i tana i mohio ai he tika.
24. Ko te hapu, ko nga hapu, tangata,
nga tangata, taane wahine ranei, e wha-
kaae anu ki enei tikanga whakahaere, me
Haina i o ratou ingoa, ki te Pukapuka
apiti tuatoru ki tenei Pukapaka, kua oti
nei te whakamarama ki taua pukapuka
apiti, hei tuhinga ma ia tangata, a, hei
tino whakapumautanga tena.
I tangohia mai i te Paki o Matariki te Panui
o te kooti whakawa whenua o raro o te Mana
Motuhake.
MANA MAORI MOTUHAKE.
———*———
TE KAUHANGANUI, MAUNGAKAWA.
HURAE 30, 1894.
He Panuitanga tenei kia mohiotia ai,
ka tu te Whakawa whenua Maori ki te
Hoe-o-Tainui a te 6 o nga ra o Hepetema,
Ko reira whakarangona ni te tono e mau
i te kupu apiti i ram iho nei, ko nga
tangata e hiahia ana ki a rongo i taua
tono me haere ki reira ka kitea te ahua.
o te whenua i te aroaro o te Kooti.
KUPU APITI.
He whenua kua whakawakia ki te
Kauwhanganui i te 10 o nga ra o Mei
1894, a kua tae mai te tono a Tiwai Para- i
one me Ngati Paoa, ki & whakawakia
Tuaruatia taua whenua ara, te Inati o
Whatunuku ki Waihoe apiti ki te rohe
Potae a Paka raua ko te Hakai puku
Tapuna,
T. T. RAWHITI nana i Panui.
I runga i te Whakahau a te Tumuaki.
He Panuianga tenei kia mohiotia ai
ka tu te Whakawa whenua ki Whaka-
marama i te takiwa o Kihikihi, a te 6 o
nga ra o Oketopa, ko reira whakaran-
gona ai te tono a nga tangata e mau i te
kupu apiti i raro iho nei, ko nga tangata
katoa e whai take ana ki taua whenua
me haere ki reira, ka kitea nga rohe me
te ahua o te whenua ki to aroaro o nga
Kai Whakawa.
KUPU APITI.
He Tono Na te Wehou Rangitutia,
raua ko Kerekeha Hui-a-rangi me etahi
atu mo Whaka-Parama.
T. T. RAWHITI nana i Panui.
I runga i te whakahau a te Tumuaki.
RETA TUKU MAI KI TE
ETITA.
——+——
E kore e tau ki te Etita, te he o nga
korero e tukua ana mai • kia taia
ki te pepa nei.
ETITA O HUIA.
He kape no te reta i tukua ki te Minita
e Winiata Te Wharo me etahi atu.
Matene,
Maehe 5th, 1891.
Ki te Minita Mo te taha Maori.
E hoa tena Koe
I raro i te mana o Kuini Wikitoria.
I te atawhai ano hoki oto tatou Ariki
o Ihu karaiti Amine. Ma te Atua koe e
whakahaere kia tika ai tatou, no roto ite
raru raru tenei karangatanga atu kia
koe.
No te whakawa mo te Awarua Poraka
i tino kite ai mata u ite mate mete raru raru
noa iho o nga Ture whakawa whenua
Maori; otiia no mua te mate katahi ka
tino kitea utu he maha nga he o aua
Ture ko nga mea nunui anake ka tuhia
atu ki tena reta.
1. Kaore e tika te tuunga ote kooti
whakawa whenua Maori i whakaturia
e nga Ture whakawa whenua Maori i
Timataria te tau 1862. Ko te tikanga
ia o tenei mea kote kooti hei takawaenga
monga tangata. Maori e tautohe ana moa
ratau whenua na kahore rawa e tika kia
whakahoa te takawaenga ki tetahi taha
ranei ki tetahi taha ranei onga hoa tau-
tohe, Tenei, he kai hoko whenua te ka-
wanatanga o Niu Titeni. Kahore e
e tika mana ano e whakawa nuu tangata
Maori e tautohe ana mo u ratau whenua
ka whakapaea ete ngakau ka whakahoa
ano te kawanatanga ki una hoa Maori e
hoko ana i te whenua ana kua titiro
matau ki te rarangi tua whitu (1) o te
Ture whakawa whenua Maori 1886, ko
te kawana te Rangatira onga Tiati kia
whaka arahia kia turakina tana i whaka-
aro ai,
E hoa kahore i tika kia penei te
tuunga ote takawaenga i tukua mai e te
Pureni ta kia matau, engari me penei te
tuunga onga Tiati ute kooti whakawa
whenua Maori me te tuunga o nau Tiati
o te Hupirimi kooti ura me tu noa atu i
waho ote kawanatanga kia kore ai e tau
te whakapae kia ratau e whaka hoa hou
ana ki tetahi ranei ki tetahi ranei o nga
Maori e tautohe ana mo a ratau whenua.
2.
o aua Ture ko te wehenga ke o te Tari
Ruri whenua Maori me te koo i whakawa
whenua Maori, ki ta matau titiro ia, he
nui rawa tenei he mehe mea e hui mai
ana te Tari kai Ruri i ruru iho ite kooti
ku mama haere te mahi, ku mama hoki;
ko tenei e kukume ke ana te kooti ki ana
huarahi e kukume ke ana te Tari kai
Ruri ki tana huarahi ana ka raru raru
noa iho te mahi mo matau.
Engari ko te utu rao aua Tiati tae noa
ki te utu o nga kai Ruri u le kooti me
ata whakaarohia e koutou me nga mena
Maori me te Paremata katoa, kaati ena
kupu.
Tena ka korerotia nga mate me nga
raru raru ki tenei whenua e huaina ana
ko te Awarua Poraka nui rawa atu to
1 matau mate i nga mahi rereke a te Tari
kai Ruri raua ko te kawanatanga.
E waru rawa nga marama e whaka-
wakia ana Ienei whenua katahi matau
ka rongo e kore e taea te whakataunga i
te he ote mapi, he aha te mohiotia ai e te
Tari Ruri te he o tenei mapi i mua.
E hoa kaua koe e ki ahara i a koe ara
i tena Minita i tana kawanatanga ranei
te he i he ai matau, engari me whakaaro
koe ki to matau mate me rapu hoki koe
i tetahi tikanga hei whakatika i nga mea
he hei whakaira hoki ia me tau kua mate
nei i nga mahi rereke ate Tari Ruri a te
kawanatanga hoki.
Me whakaaro koe ki te rua o a matau
Ruri i Ruahine i te muru whenua ate
kawanatanga.
Me whakaaro hoki koe io matau mate
ite noho roa ki konei me ta matau mon
nui noa atu i pau ki tenei whakawa
hua kore ite he o te mapi i tukua mai
ete Tari kai Ruri e rua rawa nga he o
tenei mapi ara ko te Ruri o Ruahine
mete kore Ruri hoki o roto o te Poraka
kia tika ai te mahi wehe a te kooti
Ko te. ei e hoa mehemea ka pai koe
kia kite ia matau tena matau ka tae atu
kia kite ia koe i te mea e kore rawa e
taea te tuhi tuhi te roanga o a matau
whakaaturanga i o mataa mate ki enei
mahi pohehe noa iho a nga Tari o te
kawanatanga.
He kupu apiti tenei kei pohehe koe kei
te whakahe matau ki nga Tiati o tenei
kooti i tu ki Matene ki te Ateha ranei,
kahore rawa i kona a matau whakahe. E
whakahe ana matau ki nga Ture me te
mahi rereke o nga Tari kihai i rite tetahi
ki tetahi.
Ngatauewaru, Mahitaone,
Hurae 26, 1894.
Ki te Etita o Huia.
Tena koe me tou whare katoa. I mate
tetahi wahine Rangatira o Wairarapa
nei i te 17, o nga ra o Hurae nei 1894, a
Tapatu Matena. Ruta Tamaiwhakakitea,
ki tona matua wahine no Hamua ki te
matua Tane no te Hikaopapauma he
Tamahine kia Wiremu Kingi Kahuku-
raamaru, i tae mai ona Hapu kite tangi
ki a i a he nui tuku koingo me te pouri
ki toku hoa no te mea ka 42 o maun tau
e noho ana i roto i te whare kotahi. He
tangi tenei naku mona. Moe huri huri ai
taku moe kite whare kui whea te tau i
aro pirira o nga rangira o te tua tahi-
tanga. —Heoi
M. Tamaiwhakakitea.
Tukua atu kite Huia te matenga o tenei
wahine kia mohio ona uri inga takiwa.
P. KEMARA,
E Whakaatu ana ki nga tangata o
NEPIA,
I me ona hoa Maori, kua tae katoa mai nga kahu
hou ki tona whare Nepia.
KO ANA KAHU
He Koti Wuuru, me era mea katoa e pirangi
ana te tangata. Kei aia hoki nga ahua,
mahinga kahu hou, pai hoki, o Ingarani.
i Me haere mai koutou, me homai he oota kia
mahia he kahu pai mo koutou ko nga Utu
TARAU 15 Kite 25s
HUTU £2 10 Kite £3 14s
HUTU Mete Tarau i waho,
haere atu ite • £3 15 O Kite £5 5s O
KI NGA HOA MAORI.
Kote tangata e haere ana mai kia mahia he kahu
muna ka hoatu he paipa he haikiha ranei mona, ki
piriangi kahu koutou mo koutou, haere mai kite whai
iti te utu, ko tenei anake te whare e hoatu ana i
tarau ra waho. Ko toku whare kei te taha ote MAHO
NIKA. HOTERA, NEPIA.
Ka nui te whakapai o nga tangata ki taku mai
kahu, Ina hoki ka whakaaturia nei tetahi re
whakapai a tetahi tangata moku.
Ka Whitu tau e mahi ana P. KEMARA ki
kaore ano 1 kitea te ahua te he i ata kaore anu ho
he tangata i mea mai kei te kino tana mahi kat
engari e whakapai tonu ta ratou I aia
J. H. TOROANA.
HEHITINGI, HAKII PEI NIU TIRENI.
* He mea Perehi e TEOTI me IANGA. a be
panui e IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIU.
raro i te Komiti o te Kotahitanga.
i HATAREI, AKUHATA 11, 1894.