TANGATA  KOTAHI.

  HATAREI, PEPUERE  24, 1894. PUKAPUKA

 i runga i te kahu o te moana,

 katahi tera ka tapiki ki tana ake

 kura, katahi ka whiua ki te mo-

 ana, katahi ano tera ka whawhaki

  ite Pua Rataa hei kura maana,

 kaore i roa e hoe ana ite moana

  katahi ano ka titiro iho te Koroua

 nei, E, kua Mimingo tana kura

  ara, kua maroke, katahi ka hoki

  nga whakaro ote Karona nei ki

  tana Kura ka hoki ki te rapu

  kore rawa  i kitea, ka tangi te

  kaumatua nei  ki tana taonga,

  Tera tetahi tangata ko Mahine te

   

  mutunga  tai e haere ana, ka kitea

  e ia te Kura a Tuhaepo, e pae ana

  i te akau, Mohio tonu a Mahina

  koia tenei te Kura a Tuhaepo,

  I muri ka rangona e Tuhaepo, kua

  kitea e Mahina taana Kura, katahi

  tera ka haere kite tiki, note tono

  nga atu, katahi ka whakatauki a

  Mahina, E, Nawai te Kura pae a

  Mahina, a, kia hoatu ano, No reira

  tona whakatauki e mau nei, a taea

   noatia tenei ra, Te kurapae   a

   Mahina.

     E hoa ma e kore pea e taea te

   whakatepe atu nga tikanga i roto

   i tenei kii Pepeha, i te mea e

  marama  moana ia tatou, He mana

   nga tikanga nunui i rukea noatia

   e tatou, whaia ana konga mea

   tikanga kore, a kihai i mau nei

   tapu tapu, ara hei taonga, aha koa

   he aha he aha,

     Otira tenei ano te mea nui hei

   whakamaramatanga ake i konei,

   ara kote mana maori, e tautohea

, nei i roto inga Paremata kua hori

  i runga i etahi huarahi Pokapu,

, me  e tahi huarahi e hanga ana

  mai i raro i te Ture, kia riro mate

. ture e whakakahore nga mea maori

   me nga mana whakahaere, e mau

   nei kia tatou,

  He maha nga tikanga i whaka-

takotoria i mua ki etahi takiwa o

to tatou motu, a ko aua tikanga

he  waahi  no roto i te Tiriti o

Waitangi, aha  koa te iti o taua

Tikanga, he iti Matakahi maana e

tomo tuatahi te uauatanga me te

Pakeketanga o te Puriri.

  Ko  aua tikanga iti nei konga

tikanga a Kawana Kerei i whaka-

takoto ai ki a Tawhiao, me nga

Rangatira o Waikato i te Hui i tu

ki Hikurangi i te 10 o nga ra o

Mei  1878. a ko 



haere, kia Tawhiao me nga Rangia-

tira o Waikato, mo Waikato  ano,

Haunga  ia te moni i whakahuatia

ma Tawhiao, me nga wahi whenua

 i whakahuatia i roto i taua wha-

 kahaere, E  kiia ra  ite  wahi,

 Tuatahi tonu o aua  whakarite-

 nga,

   Me tu tonu a Tawhiao i runga i

 tona mana, Mate Kawanatanga e

 Apiti atu, kia Tawhiao tonu to

 mana whakahaere o tona takiwa,

 me nga Rangatira o Waikato, hei

 whakahaere, E kii ana ano i te

 wahi tuarua, mate Kawanatanga

 e hanga he whare Runanga ki

 Kawhia  hei  whakahaere i  o

 ratou tikanga, kati i tenei wa kua

 hopu  tatou i te tikanga whaka-

 haere, me te hanga whare Runa-

 nga, kei te Pehea ra a Kerei i

 tenei wa mo aua whakaritenga?

 Kua  wharara  atu pea kei tera

 taha, e mataki taki mai ana me

 te whakaro mai ano, Ina hoki he

  Pire taana i tukua ki te whare i

  te tau 1892, ara te Pire Kaporeih-

  ana, wai hoki i runga Itenei tika-

  nga e whakatopu tianei kia kotahi

  nga iwi, ko tatou ano kei te wha-

  kahinga, tuara ia tatou ki te wha-

  nga hure ke, anga ke.

                               HUIA TANGATA KOTAHI.

   NO HERETAUNGA.



            -——+——.

  I haere a Tawhiao ki Akarana i mua

ake nei, kote Putake o tana haere, be ui

ui mehemea kua pewhea tia te Poraka o

Ngaruawahia i hoatu e nga maori kia

Pihopa Herewini, i mua nei mahinga

Whare Karakia,. kura hoki, kore nui o taua

whenua  kotahi mano eka, I uiui ano

hoki ia mehemea kua pewheatia te wawa

hanga  ote whenua i Mangere ki nga

Maori, I runga i enei take ana whakaho-

kia ana ete komihana o reira kia tuku ui

atu ia kia Tatana, Minita Maori, mana e

whakaata mai.



  Kua hamenetia te nuinga o nga maori

 o Wauku, Waikato  mote korenga e utu

 ite Taake mo a ratou Kuri, E ki ana nga

 maori, na Tawhiao atu te kupu, kaua

 ratou e utu, i aua Taake kuri.

  Ko Tanare Haupa o Turanga i hame-

 netia i to Paraire nei, ite te kau ma ono

 onga ra o Pepuere, mo te haerenga kite

 Urupa ote Taone, kariaake ana ano e

 Ia tana tamaiti, tapahia ana  te ma

 hunga, ka  mauria ki tona kainga, I

 te ui uinga  i toto ite whare kooti ka

 kiia e  nga takuta, he  porangi  taua

 tangata, tonoa ana nga  takuta tirohia

 ana taua tangata ka kitea e nga takuta

 e mate ana ite mate porangi heoi kua

 tukua taua tangata kite whare Porangi

 o Akarana.

 

 me Pana i whainatia ete kooti i Akarana ki

 te rua te kau pauna hei utu mate tanga ta

 kotahi, apiti atu kite moni e waru pauna

 mo  nga  raruraru ote kooti mote unu-

 hanga i nga peeke a nga kai ruri i wha-

 kanoho ai mote rori haere atu i Opuatia

 kite awa o Waikato, kua  whakaatu  a

 Kerei Kaihau ki nga kai Ruri, kaore ia e

 whakaae  kia haere te Ruri o tenei Rori,

 kua  whakaatu ano hoki ia kite Minita

 Maori, mete komihana mo nga whenua

 Karauna, ko Kerei Kaihau i mau ano i

 mua  kite whareherehere i Akarana mote

 Pakarutanga ite whare Ruri o Hauraki,

 kua tae mai he pukapuka a Tawhiao,

 whakaatu mai e ono maero o taua rori e

 ruri tia nei, kei runga ite whenua maori,

 kaore hoki te kawanatanga i whakaatu

 mai ka  mahia he rori ki reira, kaore hoki

 i mahara ka ui ki aia mehemea tera ia e

 whakaae, e homai ranei i tetahi moni hei

  utu mo taua whenua ka riro nei hei rori,

  Ia Tawhiao ia Akarana ka patai ia kite

 komihana, ka mea mai te komihana ki

  aia kaua koutou nga maori hei whakara-

  ruraru i tenei Ruri kei mau koutou kite

  whareherehere.



    Ite Ahiahi ote Ratapu nei te 18 onga

  ra o Pepuere, ka wahia e tetahi tangata

  te Wini o Muri ote Hapu, Toa, o Maki

  Tei o Hehitingi ka uru ki roto whanako-

  tia ana e £92 Pauna kua mau ia Mitara

  te rangatira o nga Pirihimana o Hehi-

  tingi nei tetahi tangata, Tarawara, engari

  kaore ano i mohiotia nana, na wai ranei

  i whanako aua moni.



    Tera  tetahi Tima nui, i tu mai ki

  Poneke i te wiki kua hori ake nei, ko nga

  tana o taua Tima 7780, Tana I rere mai

taua Tima i Banana, ko nga taonga mo

Nui Tireni nei i runga e 4000 Tana, Te

maha o nga tangata mahi o taua Tima

136, I mua  atu ote Rerenga mai o taua

Tima i Ingarangi, ka wha kapuaretia kia

haere te tangata ki  te Matakitaki, he

Herengi mate tangata, ko aua moni i

tukua  kite  Hohipera  o  nga  Hera-

mana, I te mutunga o te ma  takitaki,

konga moni i tae ki te 400 Pauna, I pera

hoki nga tangata o Poneke i tono kia

whakapuaretia taua Tima kia tukua nga

tangata kia haere ki te Matakitaki wha-

kaetia  ana, E  ngari ka  utu  ano  te

tangata i te Herengi, ko tenei Tima te

Tima nui atu o nga Tima kua tae mai ki

Nui  Tireni nei.



  Tera tetahi waingohia ara waimarie, I

te mea e wahia ana te tahi Papara Kauta

i Tinirei, ko tetahi o nga tangata wawahi

 e Poroporo ana i nga Pou, hei Poraka ano

 mo te whakarahanga hou atu ano i taua

 whare, i aia e Poro ana i taua Pou, ka

 kitea e ia i roto i taua Pou nga Nooti e 8,

 he 20 Pauna i roto i te Nooti kotahi, Hui

 katoa 160 Pauna, ko aua Nooti be mea

 Wiri te Pou, katahi ka kuhua nga Nooti

 ki roto ka Pangua atu a  waho ki te

 Rakau, kaore e mohiotia te tangata nane

 Tera pea kua  mate hemea  whanake

 ranei.

   WAEA  MAI.



                           O

   NGA MOTU I WAHO ATU I

          NUI TIRENI.

                   ———•———



                         RANANA.

    Kua  whakaatu  a Pautini te tangata

  kua mau  nei kite herehere mote kitenga

  i nga Poro Paura i roto i aia, he nui nga

  tima  i pakaru koia, te tangata e hoatu

  mea pera ana ki runga i nga Tima me,

  nga tangata i hemo ite naahi a aua Poro

  paura, koto take imau ai he haerenga atu

  ki tona tuakana tono moni ai, riri ana

                                HUIA TANGATA KOTAHI.

      WAEA







     HUI  TIRENI.

                      AKARANA.

  Ite raruraru ruri i puta nei ki Waikato

haere ana e rua tekau Pirihimana  ki

reira hei hopu i nga maori, kaore hoki

i hopukia, engari i korero atu nga pirihi-

mana  kite whakararurauru tonu ratou,

ka hamenetia ratou.

                      AKARANA.

  Kua  tae mai te pukapuka a Rewi

Maniapoto kia Ta Hori Kerei e whakaata

ana ka nui tona mate, kei tona kainga

ano ia e takoto ana, ara kei Punui e tata

ana  ki Kihikihi, ko tana  reta e. penei

ana: —Kia   Ta Hori Kerei: —Tena  koe,

kua  tae i naianei o taua ra ki nga ra o

taua Tupuna, He kupu atu tenei naku,

kia mohio mai ai koe Kua pakeketia taua

 i to taua ora roa taea noatia tenei ra, Ko

tenei taku kupu nui ki a koe, me takoto

taua  i raro ite kohatu whakamahara-

 tanga kotahi, Ka mutu ikonei tona puka

 puka, Ka nui te aroha o Ta Hori Kerei, i

 mea ano ia kia tuhi pukapuka, engari

 ite ata ote Wenerei nei, ka mahara ia a

 Ta Hori Kerei me haere tinana tonu a

 ia, a haere ana, ia, ki kihikihi, kua whi-

 tu te kau pea nga tau o Rewi i tenei wa.

                          PONEKE.

   Kua timata te whakawa uiui mote taha

 kia Ta Rapata Taute, kote take ote wha-

 kawa he whakapae, na nga tangata, i tu

 a Te Taute i te pootitanga mema, i runga

 i taana mahi  hoko Pooti, heoi hei te

 whakataunga whakaputa ai i nga korero.

 Nga tikanga a KAWANA KEREI i

     whakatakoto ai kia TAWHIAO

     i te hui i Hikurangi ite 10 o

     MEI, 1878,





   1. Ia koe e tuuna i to Mama, ka Apiti-

     ria atu e te Kawanatanga, kokoe

     ano hei kai whakahaere mo to taki

     wa, ka awhinatia koe e te Kawana-

     tanga me nga Rangatira o to takiwa

     hei whakahaere, kia tau ai te pai

     mete Rangimarie ki nga iwi e rua

      i te motu  nei, ka  titiro tonu  te

     Kawanatanga   kia koe, E kore  e

      titiro ki tetahi taha anake, mau ano

      te kupu  kia  Retia ka  Retia, kia

     hokoa ka hokona i roto i to takiwa

     ka hoata e te Kawanatanga he ora

     nga mou, menga Rangatira whaka-

     haere i to takiwa, ka  hoatu e te

     Kawanatanga e rima rau pauna mau

     e Tawhiao, i te tau, konga Moni o to

     takiwa katoa ka tukuna muitia kia

     koe e Tawhiao, mau te tikanga mo

     nga Rangatira o tou takiwa.

   2. Ka  hoatu e te Kawanatanga kia

     rima rau Eka, mou i te takiwa o

     Ngaruawahia, kia tutataki te Urupa

     o to Matua, mate Kawanatanga e

     hanga he whare mou ki Kawhia mo

     to Runanga..

    3. Konga wahi i toe i te Pakeha te

      hoko i te taha Hauauru o Waikato,

      o Waipa, konga wahi tera e hoki kia

     Tawhiao..

   4. I tua atu o ena kamu toku ma ma

     kia whiwhi koutou i te rawa B mea

     ana ahau me whakatu e te Kawana-

   tanga e etahi wahi i roto inga Taone

   katoa e tuana  i Waikato i Waipa,

   me  hoatu kia koe tiaki ai mote iwi

   katoa, konga moni e puta mai ana,

   mau ano e whakahaere ki tau e paiai,

   a e mea ana hoki au kia hohoro tonu

   te tupu, kia nui te pai o e enei wahi.

 5. Mote taha ki nga rori ko taku hia

   hia mau maku e whakahaere te rite-

   nga mo ena, kaua te tangata e poka-

   noa ki te hanga Rori i te mea kaore

   ano i oti ia koe me te Kawanatanga

   nga  ritenga mote rori.

 6. Monga Ruuri mau  ano te ritenga

   kia Ruritia ka Ruritia.

 7. Kua maharatia e au enei mea, a ko

   taku hiahia nui kia kite atu au kua

   noho  pai koutou ki  runga inga

   whenua  ka whakatu ria kia koe. ki

   te whakaetia e koe aku e whakatu

   nei, ka mahi tonu au kia wawe te

   noho pai ki runga inga wahi mo

   koutou i roto o aua takiwa ka wha-

    kahokia atu nei kia koutou, a kaore

   nei ano kia tukua ki te Pakeha, mo

    te taha ki etahi mea, ara Parau

    Rakaraka, me tahi atu mea e taea ai

    te mahi o te whenua kia pai, Maate

    Kawanatanga tetahi ritenga mo tena,

    kia noho  pai ai kia noho  ora ai

    koutou i runga i o koutou kainga ka

    hanga nei. Heoi ano te mea e taea

    e au te whakarite atu kia koe, monga

   wahi inga Taone, ma maua tonu ko

    Tawhiao e titiro nga Mapi, E kowhiri

    hoki nga wahi hei riro atu mo kou-

    tou.

He Pakapaka Whakautu

  a Kawana  Rooro 

   

   Ingarangi.



                           —————*—————

  Ko tona whakautu mote Pukapuka a

Ngati Huia, i tuhia mai e ia I Ranana, i

te 5 o Hanuere, koia tenei

  Kinga  Rangatira o te Hapu o Ngati

Huia I mua ite taenga mai o ta koutou

pukapuka  poroporaki kia ahau, i tana

wa kua whiti atu au ki tera taha ote mo-

ana nui ara kua tae au ki toku kainga, a

i toku taenga mai ki konei kaore i mahue

ia maua ko taku tamaiti nga mahi i ki

ia e maua e kore e warewaeretia o raua

hoa maori, me a raua hoa pai e noho nei

i raro ite mana ote kuini.

  Kote whare whakairo i kohema nei e au

i Ohinemutu, ara te whare i ngaro nei ite

pungarehu ite pakarutanga o Tarawera

ko taua whare i riro i au ki Ingarangi a

kua  tu i au taua whare ki tetahi wahi i

tahaki atu o toku whare.

  Ko nga korero whakamiharo mai o ta

koutou pukapuka  tae atu ki nga ahua

ote manu  ' Huia ' e karanga tia nei hoki

koutou ko Ngati Huia ko aua mea o koutou

e tukua mai ana kia au, kua whakairia

aua mea kei roto i taku whare i Ranana,

mete ingoa o taku tamaiti ara a ' Huia'

e kore rawa e warewaretia e maua enei

mea i tukua mai nei e koutou kia maua

ko  'Huia' i to koutou pai whakara-

hara..

  Tena  atu pea etahi Kawana pai atu

ana te mohio mete whakahaere inga tika-

 nga mo  Nui Tireni, engari kaore i rite

 te whakanui o etahi atu Kawana maori

 o Nui  Tireni penei me  taku waka-

 nui ko Huia Onotoro kei te tere haere

 tona pakeke, a e haere ana te huri o

 nga tau a e kore e roa kua tae kite wa

hei haere nga atu mana ki runga ki tona

iwi haere ai kei te whakanui atu hoki a

Koira Wonotoro mo o koutou kupu arona

i tuku ake nei ki aia, a e ki ana ia e kore

e warewaretia e ia nga kupu mihi mai

me tona taenga ki Otaki he nui nga pai

i kitea e ia i reira a i runga ite manaki

mai  ana Maori. Ko  tenei ka tukuna

atu e au te Haki e karanga tia ana " Kote

Iuniana Tiaki o Ingarangi" ko taua haki

me  waiho hei haki mo to koutou whare

huihuinga  tangata, kua oti te ingoa te

tuhituki ki runga ara ko te ingoa o to

koutou Hapu  me te ingoa hoki o taku

tamaiti.

  Mehemea ka kite koutou i taua Haki me

waiho tena hei maharatanga ma koutou

ki aia kote ra i tuhia ai te pukapuka wha-

kautu  mai ko te ra whanautanga tera o

Huia ka rua ona tau.

  Ko taua haki he mea whakahau marire

na  Rooro Onotoro kia mahia a he haki

tino pai  taua haki, kote roa 24 putu

 kote whanui 14 putu.

   E kore e pai kia whakamaua taua haki

 kinga poutoto ma tepou ano e rite aua te

 roa katahi ka pai, te titiro atu ate tangata

 e kore pea e mau ia Ngati Huia enei tohu-

 tohu aku.

   Tai Hauauri Meera.