|
loading...|
|
Huia Tangata Kotahi 1893-1895: Volume 2, Number 46. 12 January 1895 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI.
NAMA 46 HATAREI, HANUERE 12, 1895. •. PUKAPUKA 2 '
Tukua mai te whangai i mua ka rere atu te
Manu. E hara i te tikaina te hunga kua utu i
tana Pepi e utu te Pohitanga ki te hunga kaore
ano i utu.
Ko te utu mo te pepa nei ite tau, kotahi
ite Pohi, me Rehita rawa, ka tuka mai; ko te
tuhi me penei.
Kin Ihaia Hutana, Etita o Huia,
Hehitingi Nepia.
PANUITANGA.
Kupu whakamarama ki nga hoa ki te tuku
moni mai koutou, mote Pepa nei, me tuku mai
a Kawenata o te Paremata Maori, ote Kotahi-
tanga i tu nei ki te Waipatu, ite tau 1802, me
tu tau 1893, kua whakakotahitia te Pukapuka,
ki te hiahia te tangata me tonu tuai ki te Etita
o Huia, Hehitingi Nepia, tae tuku mai hoki te
rua herengi, ka tukua utu te Pukapuka i te
Meera.
HUIA TANGATA KOTAHI
HATAREI, HANUERE 13, 1895
KOTAHI PUTANGA ITE WIKI
" HUIA E "
HUIA TANGATA KOTAHI,
TOROA WHAKAPAI TANGATA
IRUNGA i te kaha o te mara-
ngai, kore ana, e haere nga
mahi u te hui wahine i te
Hauke, i te toru o Hanuere. Otira
note Maue te 8 o nga ru katahi
ano ka poto mai nga wahine me
nga taane anu huki, i te 10 Haora
i te ata ka noho a Makere Mihi
Waotu, te Tiamana, ki te Tia. 1
mua u tu kokiri hanga i nga
motini, ki runga i te Teepu, ka
tu mai ko Akenehi Tomoana, ka
whakapai ki te Tiamana me te
whare ka mea.
Tuku take i tu ake ui ahau i
runga i tenei mahi, he mea na aku
kia kaha tatou te mahi i tenei
mahi i runga i te kaha kua tukua
mai kiu tatou, kaua hei hoha te
ngakau, i te wea kua whaka
mana tatou nga wahine ki te Pooti
mema, a kua to to ia hoki tatou e
nga taane ki tera mahi, ki i Pooti
ki tana mema, ki tana mema, a
kua mana hoki tatou i raro i te
inana whakatu komiti i Pahitia i
tu Paremata o te kotahitanga i
Pakirikiri, no reira e barn i te
hanganoa ta tatou mahi i tenei
ra, kia mahi tatou he ora mo
tatou, he kore ranei Kua maha
nga tau i rapu ui nga taane, nga
rangatiratanga, mema nga Kii-
ngitanga, kore noa ake tatou i
whiwhi ki te ora, ahu koa kua
taea a Ingarangi, e nga rangatira-
tanga e nga Kingitanga, kihai
rawa i whiwhi ki tetahi paku oru
I mo tatou. No reira au ka mahara
e kore ano hoki u taea e tatou e
nga wahiue Heahakoa kote mahi
me te tikanga kia rite ia tatou.
Engari kaua hoki nga, taane hei
' whakatonga mai kia tatou ki nga
wahine, e taea hoki e tatou te ahu
I ua tatou hoki i pehea ai, kua
Pakeke mai ano a ratou i nga
taane. Heoi aku kupu kiu ora
tatou i roto i te tau hon.
He tokomaha nga mema wahine
i tu ake ki te tautoko i te kupu I
whakakaha mo ratou, i te mahi
whakahaere kua timataria ki ru-
nga ia ratou i nga wahine, a kia
pai ui ta ratou whakahaere i tetahi
tikanga i roto i tenei huinga, i
roto i tenei tau hou.
i muri ka tono te Tiamana kia
whakatakotoria nga motini ki ru-
nga i te Tepu, a he inaha nga
reira ka whakarapopototia aua.
take, kia penei.
1. TUATAHI. Ko te Kooti Whe-
nua Maori kia whakamutua i
roto i nga iwi maori.
2. Kia whakamutua te hoko.
3. Kiu mutu te Reti.
4. Kia mutu te ruri.
5. Kite tohe te tangata wahine
tamariki ki te reti ki te hoko
ki le ruri ki te mokete, me te
kooti me whaina ki ta te
kotahitanga e whakarite ai.
0. Konga Kirihipi kia whaka-
haerea te haina i roto i nga
takiwa o nga motu e rua kia
oti i tenei tau.
7. Ku te moni kotahi pauna kei
runga i te tangata i raro i te
ture i pahitia e te kotahitanga
i te tau 1892, kia whakahaerea
te kohi i ienei tau.
Otira i whakapuaretia ano te
wa mo te tuku motini mai i muri
iho, a no te rua onga haora, ka
whakahaerea ko te take tuatahi,
he roa te whare e korero ana mo
taua take, ara te kooti kia whaka-
mutua, a he nui te pai o te wha-
kahaere a taua komiti mo tenei
take, a kote ahua tena e ta tu pai
taua take ia ratou, i runga i te
whakaru mohio ki te paanga nui
mai o te mate, ki te taane ki te
wahine me te tamaiti, kua tima-
taria nei te muru i nga whenua
o ngu iwi maori, hei huarahi o
runga mo te Kawanatanga meona
hawini me ana, kaiwhakahaere i
ua whakaturia mai, hei kai wha-
kahaere i raro i te ture whakapiri
ngahuru Take raumati kua Pahi
mai nei rao runga i o tatou whe-
nua. E rite ai te whakatauki
maori e kii nei (kei a Kere te
ngahuru, ngahurunoa atu, ) wai-
hoki no tatou ke nga whenua ka
ngahuru noa mai te kawanatanga
me ona hawini, a tera pea ko tatou
|
|
2 2 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HANUERE 12.
ku rite ki te kawau i runga i nga
timu, me nga motu tahuna, o roha
ra nga Parirau ki nga hau.
WHAKATUPATO
KI NGA IWI.
Kinga iwi Maori katoa o Aotearoa me
te Waipounamu, he kupu atu tenei
matou kia koutou Tane wahine Tama-
riki hoki, kia whakamutua te hoko
whenua te Reti me te Kooti, whenua
papatupu whenua roherohe ranei whaka-
tau hia ranei, i te paanga o ia tangata, i
roto i tenei tiiti ka timata nei mehemea
koutou ki te manawanui i roto i tenei
tau kotahi, katahi ano ka puta he paku
ora kia tatou, ara katahi ka hinga a u
katoa, hei reira mahi ai i aua mahi i te
mea hoki ka pai nga ture, ki te tohe
tonu koutou ki enei mahi kat e kohuru
ana koutou, ia tatou tahi, u tera kou-
tou e mea Amuri akenei he aha te rawa i
pahure ia matou me te mea ra ko koutou
ano te kai whakahe i a matou, i a matua
e whawhai ana i te whare mo enei mahi
u ka hoki mui ano te mute ki te iwi. he
nui no te Pukutohe ki te kooti whenua.
E hoa mae tamama e hine ma. tenei
ano matou kei te matau ki te take i
Pukutohe ai koutou ki te kooti, ara koa
koutou nei riri tarawhare, kia koutou
anu, i nu i a te riri, kua oti te hanga he
mate mo tatou i u tatou whenua, kore
rawa e kitea atu te haunga, unga whenua
E ngari kia oti he tikanga pai e whui
mana ai tatou ki o tatou whenua ka tahi
tatou ka whakahaere i raro i aua mahi
riri tarawhare u koutou km koutou ami
kia mate rawa ake to hoa riri a mau ana
te whenua kia koe u tera pea e marena a
kurua uri ka tau ano km raua, te whenua
ko ienei ka mate i a koe to hoa riri. H ku
mate hoki ku Koe i te kawanatanga, ka
riro ke atu te whenua kia ia, e kure hoki
koutou e hongihongi utu ki te
koutou whenua, i runga i ngu ture kino,
kua pahitia i runga i te whakaro o tenei
kawanatanga e tu nei, E hoa ma ko te
hunga e kite i enei korero kaua rawa e
wareware ki te Panui atu ki roto ki unu
iwi, a mehemea e taea ka tae atu ano
matou ki roto i o koutou takiwa korero
ai, kaati he kupu whakamutunga. tu
matou hiahia me haere katoa nga tangata
whai mahara o ia iwi, ki tu hui a te
kotahitanga ku tu ki Rotorua i a Maehe
e haere mai nei ka tae katoa matou ki
reira tatou korero nui ai i tetahi tikanga
kaua te ngakau e ngoikore ki tetahi
whakaro, ki tetahi tikanga ranei.
Heui,
Na W Pere, M. H. R.
Koputa Te Ao, M. U. R.
Hone Heke, M. H. R.
NO HERETAUNGA
———————*-T—————
KUA tae mai te reta a W. Te Kahu o te
rangi, o Mohaka me te Pauna i roto
mo te pepa kia ia.
I timata te noho o te hui wahine i te Hauke
i te 3 o Hanuere, tae nou ki te taite, te 10 o
nga ra katahi ano ka mutu. I tae hoki nga kai
tango korero o nga Nupepa Pakeha Nepia
ki taua hui, he mea kia
kaetia. Engari hei te whakatatu tanga o nga
take hei reira ka hoatu ai kia ratou.
Kua tae ma te tono a nga tangata o Wai-
rarapa, kia haria atu ki reira nga mate o
Henare Matua raua ko Hori Te Roatua, tangi
ni, a kaore ano i mohiotia te whakaaetanga
otira he tikanga tenei no nga tangata ranga-
tira, tena e whakaaetia.
I puta i te Herara o Nepia te rongo o te
Arawa, e rua ran e haere ans ki Akarana,
ma runga i te Reriwe, e kiia ana kua tono
atu ratou ki te MUR o Akarana kia Awhinatia
ratou e nga Pakeha, ana tae atu ki reira, a
kua patua atu e te Mea he waea ki te Pirimia
rao tana, tono a te Arawa otira kaore ano i
whakautua mai kua tono hoki ratou ki te
taua Hooro kia tukua mai kia ratou i Akarana
a Rauka-
tauri.
Katahi ano matou ka kite nui i te mana
aki o nga iwi i te pukapuka e hun ina nei ko
te Aroha o Rangi kia Papa, ina hoki ro me
whia i te kore te rawea. E rua rau ano nga
kape e toe ana o te rima rau, a kua tae mai
hoki nga whakapai a etahi tangata, otira ko
te wahi kaore i pai ko te nohanga o nga Panui
Pakeha i te Pito whakaro o nga wharangi,
otira e nga hoa e haere moni ana aua Panui
e mau na, na hoki i muku tetahi wahi
o te werawera o nga kai ta, i tana Pukapuka.
—Etita,
Tera tetahi tamaiti i whanau ki Wiwi. I
te mea katae ona tau Ui te ono, ka tae tona
roa ki te rima Putu, e ono inihi, me tona
reo,
a kua nui tonu tona kaha ki nga mea
taimaha. £ taea ana e ia nga Peke Witi e
rua ki runga i ona Pakihiwi, ka waru ano tau
kua hina katoa nga makawe, ka tekau o a
tau kua kore e kaha ki te haere, kua ngahoro
hoki nga Niho. No te tekau marua ona tau
ka mate korona, a ia, a he mea tauhou tenei
tupu o te tangata, ekau marua ano tau kua
koroua.
Kua tukuna ano e te Kawanatanga i muri
nei he kai ma nga tangata o Piki Paria, mo
to ratou awhina i nga morehu i te Pakaru-
tanga o te Wairarapa.
£ korerotia ana, ko nga iwi mangumangu
kei tetahi wahi o Amerika, kore rawa e wha-
kapono ki tenei mea te ua, a kaore ratou e
whakapono toro i heke iho he wai i te rangi,
wai i heke iho i te rangi ki etahi wahi o te
ao, kore rawa tatou e whakapono. Ko te take
i kore ai ratou e whakapono, kaore hoki tera
mea te ua e kitea ki to ratou takiwa mai ano
i o ratou whakapaparanga, koo ratou nei wai
he wai no roto i nga rakau.
WAEA MAI.
O
NGA MOTU I WAHO ATU I
NUI TIRENI.
INGARANGI.
RANANA, Hanuere 9.
Kua paahitia kia hanga i roto i tenei
tau ano kiu whitu nga manuao nunui
mo Ingarangi, kia toru tekau nga men
ririki hei toopu topito.
TIAMANI.
PERINI, Tihema 21.
NUWHAUNARANA.
HOANI, Hanuere 9.
NU TUTI WEERA.
POIHAKENA, Tihema 7.
AHITERERIA KITE HAUAURU.
PETE, Hanuere 8.
WIWI.
PARIHI, Hanuere S.
Kua tae mai te tono a te Kawanatanga.
o Itari kia hoki atu to ratou minita no.
te mea he kaha no nga kupu a nga nupepa;
o Wiwi mo te kawanatanga o Itari.
Kua hinga te kamupene hoko wuru o.
Ponohata, Kareti, me Henai. Ko ratou
i haere ai ki Ingarangi hoko wuru ai. o
i ta ratou nama e £80. 000, a ko a ratou.
taonga e £56, 000. Ko Karetu kua kohuru,
i a ia ano tetahi ano tetahi ano o ratou.
WAEA
NUI TIRENI.
———«. ———
AKARANA, Hanuere 9.
I tu te hui a Hone Heke M. H. R., ki
Orakei. Ko tona korero ki nga tangata o
|
|
3 3 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI, HANUERE 12.
Hone Heke.
HOKITIKA, Hanuere 9.
I noho te hui mo te Pirimia i roto i te
Hooro. Ku taua hui na nga pakeha a
reira. Ko te tino kupu i putu i a ia ko
te kupu a Kapene Rata i korero ai i
Whiringi ko te take i noho ai iu i runga
i tenei tunga Pirimia na te whakaaro ano
o te Paranihi kia noho ia ki reira; ara e
mea ana ia ko
mea hoki ia ko etahi o nga mea tera e
mahia a teiwi tunga Paremata e haere
mai nei, ko te whakaoti i te raina i
Eketahuna, ke te hoko mai i te raina o
Manawatu.
HETA TUKU MAI KI TE
ETITA.
——*——
E kore e tau ki te Etita te he o nga
korero e tukua ana mai kia taia
ki te pepa nei.
ETITA O HUIA.
Kaiti Kihipane,
Hanuere 1, 1895.
Ki te Etita o Huia.
Mau e tuku atu tena retu kia Huia hei
whakamarama atu naku i nga kupu a te
Honore Pika te Atahiko H o te Paremata
Maori onga motu e rua nei i puta nei i
i te Nama 44 o Huia.
Kia Mohi Atahikoia Honore Pika.
E taku hoa mahi term koe, kua kite
iho au i to whakamarama mo toku
putu, i tuku atu ai au kia Huia, kani i
te marama, kotahi to Hui n te mamona i
marama i au ko te 6 onga ra o Aperira o
ia tau o in tau, na ko Pepuera he
Hui huu tenei na Ngapuhi na Waikato
me nga Hunga tapu o te takiwa ki te
matau nga momona e
aua Hui e rua a te Hungatapu, Pepuere
ko te Hui ki te kawakawa Pewhairangi
ko te 7 Maehe ko tera Hui H tatau, i to
matau hokinga mai i te Hui a te momona
o te kawakawa no te 6 Aperira kote Hui
ki Tamaki kaore, ka mahue atu tera Hui
a tatau, ka haere ano matau nga momona
ki tera Hui a matau koia te raruraru o
aua Hui. Heoi ka tae ahau ki taua Hui
a tatau i Rotorua, a hei reira ata wha-
kaa, o ai au mo te Hui ki Tamaki a te
whakaturia e nu i te aroaro o te Hui e
tika ana to kupu mo tera, kaore he raru
raru o tera i HU n kaore ano au i mohio
hu aha te take i rou ai tera toonga i wha-
kaotia nei e te komiti whakahaere mo
taua Perehi ka rua aku reta patiti atu
kia H. P. Tunuiarangi ki te take i roa
ai, a tona reta mai he raruraru no Tama-
hau ki te whakahaere i nga raruraru o
te Wira a tona Tuakaana a tona Iramutu
hoki. Heoi taku mohio mo tenei kei te
watea ahau i tenei raruraru.
Heoi
Na tohoa
Na H P. Ihatahoro
P. K.
Heretaunga,
Hanuere 8 1895.
Tena koutou e te Iwi. —I rongo ahau
ka tu he hui ma koutou a te Hatarei mo
te perei. He nui aku moni me te taima
e pau ana i ahau te rapu, kia mohio ki te
perehi e iti ana te utu, a e pai ana hoki. He
nui te taima i pau i nga tangata o Ahi-
tereria (Aua rahia) he ui mai ki ahau,
mo te taima e pirangi ai ahau kia tukua
mai te perehi. K mohio ana ahau e
pau ana ia koutou £150 pauna i te tau.
H e toru tekau mo e tuunga ote Tari ki
Heretaunga kua mohio ahau inaianei ki
te utu o te per hi kaa tukua mui ki au
te utu, kote utu e mohio nei ahau £260
pauna, ko e perehi kua pai nga pepa nga
mea katoa. £ mohio ana ahau ka riro
mai ia koutou e £200 pauna ite tau. A
e mohi ana hoki ahau ka kaha noatu te
perehi ki te perehi i nga pepa e rua mano
kote utu mo te pepa kotahi e toru kapa.
A ki te muni ranei e nui atu ana. Mehe-
mea ka riro nga pepa nei mote 3 kapa i
te mea kotahi, ka riro mai i te tau £1, 800
pauna, a e mohio ana ahau ka tae pen,
ki te £300 pauna i te tau mo te tuku-
tukunga i nga punui » nga tangata, n e
mohio ana ahau mehemea ki te tu ta
koutou perehi, ku riro ma koutou e mahi
nga mahi katoa o Heretaunga nei. Note-
mea konga moni nui rawa atu e riro ana
i te perehi kei Heretaunga inaianei, e
riro mai unu mote perehitanga i te Huia
nei. A e mohio ana ahau inaianei
kaha noatu te perehi ki te kimi mahi
manga ki maori kotuhi tekau,
mehemea ka kore e nui nga moni, he
uha te kore ni tetahi tangata e whiwhi
ana, e homai i taua moni me emea hoki
ka homai e iu taua numi, ka riro iu ia
tekau pauna monga rau katou o taua
moni, ka riro i te tangata na ana te moni.
. He kete, a katahi ka inihua ai e ngu
tangata ote perehi taua
moni,
men ka whiwhi mahi nga tamariki maori.
Kaore i nga tamariki kaore ano i te kura
engari inga mea kua mutu te kura a kua
mohio kinga mahi e ora nei ngu pakeha.
Mehemea hoki kaore he moni, a he ora-
nga monga wahine, tamariki wahine, he
aha te pai, u te oranga hoki e putai mai
i nga tamariki mauri nei, kaore nei he
moni, a he oranga monga wahine, kaore
he mahi mu ratou, heoi ano he haereere
anake, ka mutu inaianei aku korero mo-
te perehi nei. Engari ka korero ahau mo
pepa. He pai rawa n e tuhi tuhi tetahi
hei te maori, a hei tetahi taha, mo te reu
pakeha. He pai rawa me perehi he korero
pakeha. No te mea kia mohio ai nga
pakeha e penei ana nua korero a nga
maori. E ki ana hoki nga maori he kawa-
natanga kino tenei, he aha tepai ote
korero
ana kinga
(Jones) Teone, ki te ako ki te
Wata-
wete (Waterworth). E mohio ana ahau
Heretaunga nei e
£20, 000 pauna i te tau. Mehemea kaore
i tahuri koutou ki te Kairama, kaore e
pau penei te nui o nga moni, a mehemea
i temahi koutou i konei pea i etahi waahi
ke atu ranei, ka riro ke mai enei moni ia
koutou.
E pau ana pea ia koutou ki te kairama
e £8000, n e pauna hoki kinga mea iti
iho e £4000 a e riro ana i nga pakeha
' mahi o Huia, e £150 pauna engari ia
mehemea i timata etahi unga maori kite
mahi toa a i etahi mea noahi ranei ka-
tahi kapai, ka kahuri ano nga maori ki
te hokohoko kinga maori. He ahu i kore
ai nga maori e timata i enei mahi katoa?
Mehemea ka kore e mahia enei mahi, a
taihoa ka kore o koutou whenua ia kou-
tou i te kore moni, a ka mahi koutou ma
nga pakeha.
Hei konei mutu ai
He tangata mahi ahau mo te oranga
unga Maori.
J. J. JONES.
Ka kaha ahau ki te kimi tango ta hei
hu kohoko i nga pepa i
Akarana
Puneke
Kihipana
Inga waahi katoa o Nui Tireni.
Waimarama,
Oketopa 16, 1894.
Ki te Etita o te Huia.
Aotea-
roa Waipounamu. tai rawhiti, tai
hauauru, te tonga te tuaraki, hei titiro
iho ma nga hoa aroha i roto i te Ariki
te tauhiku nei. he aroha he mihi he tangi
ma nga Peka u te komiti o Hinepare e
noho anu ki Waimarama te Apiti kai
rakau Pourerere E tia nei ete mema o
te tui tuaraki e whakahuatia nei tona
ingoa ku Hone Heke, koia tenei nga
kupu, he nui to matini whakamoemiti
mo ana kupu e whakahaere nei i te ora
|
|
4 4 |
▲back to top |
HUIA TANGATA KOTAHI, HATAREI. HANUERE 12.
Hone Heke
e Hone Heke.
Heke
Kia ora katoa tatou e hoa ma i roto i
te Ariki.
Na nga peka o te komiti o Hinepare, e
nono nei i te taku tai kua whakahuatia
i runga ake nei.
Otaki,
Oketopa 29, 1894
Ki te Etita o te Huia
Korongata,
Hepetema 10, 1894.
Ehoa e te Etita tena koe Te mahi ua
i nga tuahi mo te iwi, tenei ka tukua atu
tetahi whakamiharo whakapai mo tetahi
hui i tu ki Tikokino i nga ra whakamu-
tunga o Akuhata nei te take o taua hui
he mahi ki te Atua kia tika ai tenei kupu
e ki nei te karaipiture, kei whakamene-
menga kia whakahauhau ai tetahi i te-
tahi, henai nga mahi pai katoa i mahia i
taua hui he tuahi anake nui te atua, kia
mahara nga ngakau mahara kia kuare nga
ngakau kuare ki to ranui a te atua mea
iti nei e tae ma. Ko taua hui na te mo
mona i awhinatia te hai e Tuhoe, ara i
whangainga ki te kai. he rite tonu te
whiu kai i te ata i te tina i te ahiahi i
waenga nui ka kite nga kai katoa
taua hui taewa paiana purini keke pihi-
kete kai kori kau hipi poaka huahua
manu pipipi kuihi heihei, ehoa ma ka-
ahi ano ka kitea te nei purini te mama-
ku nui atu te pai i nga kai katoa, kaua
Tuhoe, ko te ngeru tenei a tuhoe,
mo te hari kai.
He aha he kai ma taku hui he kuihi
* he kuihi he heihei he heihei te kai wha-
kaatu i te awatea e tekeko, haramai ai to
• tangata ko Wi mutu me te mea te taiaha
ka whatiwhati ia i roto i nga ringa tare
a. a nga karu i waho, te arero i raro i te
• kauae, ka puta mai ai oha -wahine ko
AKEPA. MAKI.
Ki te Etita. o Huia.
te 17 Noema 1894
i mate a a Makona i te Rangi, i
mate ia ki Waiamarama ka 14,
ona tau he tumai i aroha nuku,
ko taku mihi tunui mona.
Toku aroha ra e hika kia koe e
wawae ake ana, he aroha te parau
ki te haonoa atu he manu haere
WI RANGIRANGI.
PANUITANGA.
He panuitanga tenei ki mohio nga
ko Erueti Rikihana,
Kei Waipawa
PANUITANGA KI NGA HOA MAORI.
Tenei kua perehitia tetahi pukapuka ko te
Aroha o Rangi kia Papa te ingoa. Kei roto e
whakaatu ana nga ra me nga
P. I. HUIA,
Tari o Huia,.
* Hastings.
HEHITINGI, HAKU PEI NIU TIRENI.
He mea Perehi e TEOTI me IANGA a he mei
panui e IHAIA HUTANA, me TIMOTI WHIUA, a
taro i te Komiti o te Kotahitanga.
HATAREI HANUERE 12. 1895.