[NAMA18.]  WAIRARAPA.           NOEMA  TUREI  8th 1898.                [ Wharangi No. 1]
                  Poneke.
                        Oketopa 28th 1898.
  Kia Purakau Maika.
    Tena koe, me o Tamariki, e hoe uekaha
  mai na i te Waka, kia u ki te "Puke Ki Hi-
  kurangi," hoea kia kaha, kia puta ki tua o
  nga Tai-papaki-rua. Utaina atu enei kupu
  ki te Ihu o te Waka, hei horahora atu mana
  ki nga Marae e tae ai ia o nga Motu nei.
    Tenei te noho nei i Poneke, i te Marae o
  nga tini Rangatira, o nunui ma, o roroa ma,
  o nga tangata matau, o nga kupu whaimana,
  kua rupeke atu ratou ki tera Ao, nga whaka-
  marumaru  o te tangata iti, katahi nei ka kiia
  mo enei tu tangata i a matau nei tenei Ma-
  rae, e taea hoki te aha.
    Te Iwi e—tena koutou, ahakoa i whea i
  whea, kia ora tahi tatou, ahakoa kore e kitea
  tetahi painga mo tatou i naianei e taea hoki
  te aha, ko te mihi-kia puta, ko te taonga ano
  tenei kua waiho iho mo tatou, ko te mihi ki
  a tatou, a, me tona tini o te tangata e heke
  atu ra ki te po, i nga waahi katoa o enei
  Motu, tena koutou.
    Heoi ra kia huri mai nga taringa me nga
  kanohi, me te ngakau, tirohia iho, kei a koe
  na hoki nga mea katoa hei titiro i te pai i te
  kino, hei hongi i te Kakara raua ko te Hau-
  nga, i te Reka raua ko te Kawa, mau e tango
 tau i pai ai, ara, manaakitia tautokona tou
 taonga nui, ara, nga Nupepa Maori, hei hoa
 tata mou i nga wa katoa, hei kawe atu i nga
 rongo korero ki & koe, hei waha atu hoki i o
 ou whakaaro ki o ou hoa i tawhiti, ano, e
 noho  tahi ana koutou, ko era tini tangata i
 nga waahi katoa, o nga Motu nei.
   Ki te kore hoki e manaakitia tenei taonga
 nui, ka rite tona ngaromanga atu ki te ra e
 heke atu ana, ka whawha haere ano tatou i
 roto i te pouritanga, a ko te tangata e mau
 haere ana i te rama, koia anake e marama ki
 tona ara e haere ai.
   Ko te rua ou taonga ko nga Kura, kia ka-
 ha te awhina i nga Kura, me nga Tamariki,
 whakatipuria ake nga Tamariki mo  roto i
 te Kura, e puta ake ai ratou i roto i nga tini
 mate e peehi nei ia tatou.
   E ki ana tetahi tangata ki tana whakaaro
 ki te nui nga tangata matau o te Iwi Maori
 ki nga matauranga, Pakeha, katahi, ka tino
 mate rawa te Iwi Maori, i aua tangata matau,
 na e hoa he tika ano pea to kupu mo etahi
 wehenga o nga tikanga Pakeha, otira kaore, i
 tika mo nga tikanga e akona ana i roto i nga
 Kura, ano, tou rite, ko koe na ano, te papa o
 te kuare, te hoa whawhai o te tika, te wha-
 kaaro koe, mate matauranga ano e whawhai
 atu te matauranga  e hinga  ai, e ki ana te
 whakatauki  Maori, he tao huata, e taea te
 karo, be tao ki e kore e taea te karo, me penei
 ke he kupu mau, ki te riro te matauranga i
 te Iwi Maori, ka ora ia i roto i nga tini mahi
 a te Iwi Pakeha, tera atu etahi taonga hei
 manaaki ma te Iwi Maori, otira me mutu
 nga kupu mo ena ahua.,
•  Ka  huri ake tenei waahi o te   korero
 ki te take nui kei o tatou aroaro i naianei,
 ara, ki te Pire a te Pirimia, kia marama mai
e nga iwi o nga motu nei. ahakoa kua rongo
ano nae korero i naianei, ara, no te Tau 1897
i hui ai nga rangatira maori o te motu nei ki
  te Hui o te Kotahitanga i tu ki Papawai, i te
  wa o te Taimana Tiupiri O Kuini Wikitoria
  I tukua atu te ope Hoia, Pakeha, Maori hoki,
  hei tangata mo tenei Koroni, ki te whakanui
  i taua ra nui o te ao. I tukua atu te Inoi a
  nga rangatira o taua Hui i Papawai, kia te
  Kuini, He  tono kia Rahuitia nga toenga
  Whenua  Maori, a i roto ano i taua Inoi tenei
  kupu, "me puare ano aua Whenua  ki te
  tikanga Riihi" rio te taenga atu kia te Kuini,
  e ai ki te rongo korero, i tangi a te Kuini ki
  te Inoi a tona Iwi Maori, a whakahaua ana
  e ia kia tukua mai e tana Hekeretari mo ona
  Koroni, kia whakaarohia e ana Minita o te
  Kawanatanga  o Nui Tireni, te Inoi a tona
  Iwi Maori.
    I muri mai, ka tu ano te Hui o te Kotahi-
  tanga ki Papawai i taua Tau ano 1897, ka
  haere atu nga Rangatira o taua Hui ki te
  tono ki te Pirimia, kia mahia mai he Ture,
  kia-rite ai te Inoi a te Iwi Maori,  me te kupu
  mai a te Kuini, otira i te poto o te wa, kaore
  i oti he Pire i tera Tau, otira i korerotia atu
  e te Pirimia ki aua. Rangatira Maori, ana
  whakaaro mo te Pire e mahia e ia, mo taua
  tikanga, tena aua korero kei nga puru puka
  o nga korero o nga Hui Maori i Poneke, o te
  Tau 1897, ara, me whakatu he Poari Whe-
  nua Maori.
    Na i tenei Tau 1898, ka  mahia  e te
  Pirimia tana Pire, ara, nga upoko o te Pire,
  e whakaarohia ana e ia, hei whakatakoto ki
  te Paremata o te Koroni, mauria ana e te
  Pirimia tana Pire ki nga, Hui nunui i tu ki
  te Waipatu, ki Waikato, me Whanganui, me
 te tuku atu i nga kape o taua Pire ki nga Iwi
 katoa i tae ki aua Hui, me tana kupu atu ki
 nga Iwi i roto i aua Hui kia whiriwhiria e te
 Iwi Maori tana Pire, a ko te Hui nui o te
 Kotahitanga ka tu ki Papawai, hei tino Hui
 nui tena, mo nga tangata whakaaro nui o te
 Iwi Maori e rite ana te nui o tena ra, ki te
 ra i mahia ai te "Tiriti O Waitangi."
   -No te marama o Mei ka timata te Hui o
 nga Iwi ki Papawai, no te 25 onga ra, ka tae
 te Kawana o Nui Tireni, me te Atimara Tu-
 muaki o nga Manuao o te Kuini, i tenei taha
 o te Ao, me ana Apiha, me te Pirimia ratou
 ko ona hoa Minita me nga Mema Paremata,
 me nga  Rangatira Tane Wahine o te Iwi
 Pakeha, e ono tekau taua ope o te Kawana,
 ka Hui ki nga mea o nga Taone, e rima o
 Wairarapa me ona tini Rangatira, tona tini o
 tena Iwi o te Pakeha, ngaro ana te Whenua
 ka taea e te whakaaro te ki noa ake, neke
 atu pea  i te 10 mano taua Hui i taua ra.
   I kite mai ano te rangi i taua ra i na hoki,
 te putanga mai o tetahi hau nui, me te Ua,
 papa ana te Whatitiri, wheriko nga Uira o
 te Ao,                     tomokia tonutia mai e taua
 ope o te Kawana, me te Iwi Pakeha, no te
 taenga-mai ki te Marae o te Hui, mutu wha-
 karere te hau me te UK, ngaro whakarere atu
nga kapua  whakapouri o te rangi, tu ana
a Kahukura i waenganui o te rangi me te
whenua, whiti mai ana te maramatanga o
Tama-nui-te-ra, takoto ana te aio, a hoki pai
atu taua ope nui.
  Na te Kawana me tona ope Pakeha i wha-
kapuare taua Hui.
  Ano  tona rite, nui ake i te whakapuareta-
  nga o te Paremata o te Koroni, a puta ana
  nga kupu whakanui mo te Kuini, me ona
  Iwi e rua i tenei Koroni, i taua ra, ahakoa
  taua ope Rangatira tona nui, i tino manaaki-
  tia e Tamahau Mahupuku, me ona hoa Ra-
  ngatira me nga Iwi ake o te Marae, takoto
  ana he Tina nui ma te Manuhiri, tona tini o
  nga tino kai papai a te Pakeha, kaore he kai
  i ngaro atu, noho tahi ana nga Rangatira
  Pakeha me nga Rangatira Maori ki te kai, he
  mea whakauruuru haere te noho, kapi noa
  nga Teepu kai, ahakoa he ope nui otira i kai
  katoa, he maha nga whakaekenga ki te kai
 a toe ake ano nga kai, ko te Wiremu Minita,
  koia te kai-whakahaere i nga tikanga katoa
 o te Tina, a mutu pai ana nga mahi katoa,
  koia ano hoki te Minita Karakia o te Hui,
 me  nga Minita Maori, e hoa ma ki te whaka-
  aro ake, kaore ano he ra, hei rite ki tenei ra
  te nui, i mua, a e kore ano pea e kitea a mu-
  ri ake nei, ka tika ano kia kiia e rite ana ki
  te ra o te "Tiriti Ki Waitangi,"  neke  atu
 ranei, i reira a, Kawana Hopihona, me nga
 Apiha Manuoa,  me  nga Rangtira Maori,
  tuku pu i te moko, me te Wiremu Minita ma,
 me  etahi atu, a i tenei ra he papatea anake
 nga Maori, he purepure, he ma, he pango, he
 Hawhekaihe, a i konei ano nga Uri o te Wi-
 remu ma, ngaro ana nga kanohi moko, o nga
 taane, engari nga Wahine i mau ano ki nga
 tohu moko o te Maori, a ki te whakaaro ake,
 me te mea nei kua kitea maa tatou e te Iwi
 Pakeha, he tangata, he pera ano me ratou,
 ina hoki kua ata tirohia mai e tona Ariki, e
 te Kuini tona Iwi Maori, he tangata ano pera
 me  ratou, i raro i tona Karauna;
   I whakanuia hoki tenei Hui e te Kawana-
 tanga, a whakangawaritia ana nga utu Reri-
 we, me nga Teneti Hoia i hoatu hei awhina
 i te Hui me te Takuta, hei  tirotiro i nga
 Turoro. No te 26th o nga ra, ka whakama-
 ramatia e te Pirimia, ana whakaaro mo nga
 tikanga Kura mahi a ringa hei hapai ake i Le
 Iwi Maori, ki nga matauranga mahi ahu
 whenua hoki, me ana whakamarama mo te
 Pire, e mau ana aua korero i roto i nga puru
 puka o te Hui ki Papawai. I enei ra kua
 korerotia ake nei ona mahi,   i te ngaro atu
 ano a" Waikato, a Ngapuhi, me te Taihauauru
 no nga ra o muri mai, ka rupeke katoa mai
nga Iwi ki te Hui. Ka timata te whakahae-
re i nga korero me nga tikanga o te Kotahi-
tanga, otira me whakaatu poto ake i naianei.
   Tuatahi, i Whakaae te Hui, kia wehea atu
nga Mema whiriwhiri o nga Motu nei, me o
na Minita, me ona upoko o tena tikanga ki te
whakahaere i ona tikanga o taua Runanga.
  Tuarua, i whakaaetia e taua Runanga, me *
te Hui, ko te Pire a te Pirimia me tuku ki te
 Marae, ara, kia whiriwhiri te Iwi nui tonu,
 kia oti ta ratou, ka tuku atu ai ma te Runa-
nga whiriwhiri e whakaoti ki ta ratou i kite
 ai.
  No te whakahaerenga  o taua Pire i roto i
te Iwi  nui, ka  peke mai te kai arahi o te
Kotahitanga ki te whakaputa, i tona matau-
ranga, ki te peehi haere i nga  tangata e .
whiriwhiri haere ana i nga tikanga e awanga-
wangatia ana e te Iwi Maori i nga Tau maha,
ka tipu ake i konei he tautohe nui, ka waahi
haere nga take  o te Hui, ka  whai tetahi

      [NAMA 18]\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE   PUKE  KI HIKURANGI,  NOEMA TUREI 8th 1898.\_\_\_\_\_\_ [Wharangi No 2.]
  wehenga  i te tono mana-motuhake, (ara
  Homu  Ruru) ka whai tetahi wehenga i te
  tono Kaunihera a te Kiingi Maori, ka whai
  tetahi wehenga ki te whakatikatika i te Pire,
  ka pakara nga Iwi o te Hui i runga i enei
  take e toru, ka Hui te taha tono mana-mo-
  tuhake, me te toha tono Kaunihera, ki  te
  turaki i te Pire a te Pirimia, ka whakakorea
  e te Pirimia Maori te Hui o te Kotahitanga i
  roto i tenei Hui, ka hikitia e ia ki Waitangi,
  he tuunga mo te Hui, nana ake tena whaka-
  aro, e hara i te mea whakarite i roto i to ratou
  runanga o te Kotahitanga, he hanganoa iho,
  kaore rawa i titiro ki nga Rangatira o te ma-
  rae me nga Iwi manaaki i te Hui me nga
  mano tangata i tae mai ki te Hui, i pau ai a
  ratau moni nui ki te haramai.
    Ka marama mai koutou, koia nei nga take
  i pakaru ai taua Hui, na te Kotahitanga ano
  i pakaru, ara, na te kai arahi,, i tuhituhi to
  ratou Kotahitanga, a, e pakaru haere nei tae
  mai ki tenei ra.
    Ko te mea • nui hei miharotanga, a, hei
 whakaarohanga iho ma  nga Iwi o te Motu
  nei, ko tenei, kua tata mai te ora kia tatou i
  naia nei, he mea karanga atu ma roto i te
  reo tangi o te Iwi Maori. kia te Kuini me te
 tono  ki te Kawanatanga kia mahia mai he
  Ture hei whakarite i o ratou hiahia, tena i
 manaakitia ranei e taua Hui. e ona kai wha-
  kahaere ranei o te Kotahitanga e nga tangata
 mohio  ranei o te Motu nei, kahore rapea,
 ahakoa tenei kupu marama, me whawhai
 tatou i runga i te whakatikatika kore rawa, e
 tahuritia e taua Hui, a e haere nei ano taua
 ahua pena o te Iwi, otira, ko te nuinga o nga
 Iwi katoa i roto i tena Hui, i tahuri katoa ki
 te whiriwhiri i te Pire i roto i o ratou Hui, o
 ratou takiwa  i mua  ake o te Hui nei, a i
 takoto katoa aua whakatikatika ki te aroaro
 o te Tiamana o te Hui, a kua takoto atu hoki
 aua whakatikatika, aua Iwi ki te Komiti o te
 Paremata o te Koroni i te 18th Oketopa nei,
 me te whakatikatika a tetahi wehenga o te
 Hai i Papawai, me whakarite ra ki te aha he
 rite mo enei tu ahua naahi o te Iwi Maori,
 tera tetahi tangata i mua i hopukia mo te
 puremu  ki tetahi Wahine, kaore i tae ki te
 mutunga o tona hiahia, ka mau nei ka ki
 taua tangata, "makere ana te kai i te waha.
   I te mutunga mai o te Hui i Papawai, i te
 22th o Hune, ka haramai ki Poneke nei nga
 tangata i whakaritea e te Hui i Papawai hei
 Komiti tiaki mo te Pire ki konei, ko aua ta-
 ngata mo nga takiwa o te Tai-Rawhiti, me te
 Tai- Hauauru, timata mai i taua ra a tae
 mai ki naia nei, e noho ana ratou i Poneke,
 haunga ra nga tangata o taua Komiti, e noho
 tata ana o ratou kainga, e hoki hoki ana ki o
 ratou kainga.
   I te 5th o Hurae, ka hui kite Whre Kura
 te komiti o te Tairawhiti, me te Taihauauru
 na matou  i karanga taua Hui hei kitenga i
 te Pirimia, he whakaatu i te otinga o nga
 mahi o te Hui i Papawai, me te whakatika-
 tika a te taha kia matou,  tu ana  hoki a
 Mangakahia nao te taha ki te hunga turaki i
 te Pire, ki te tono i tetahi ra hei kitenga mo
 ratou anake i te Pirimia.
   I ki te  Pirimia, mo te whakatikatika kia
 oti te perehi ki nga reo e rua, ka titiro ai ia,
 i roa hoki te wa  i mahi ai te Hui, kia roa
hoki te wa hei tirohanga inana, kua marama
 tena taha, mo te tono a tetahi taha, e pai
ana, engari me tuhituhi rawa a koutou wha-
 kaaro i kite ai hei ora mo te iwi maori, me
perehi rawa, ka homai ai ki au, kia pera me
ta tetahi taha kua tae mai nei ki au, mutu
ana tena Hui.
  I  te 30th Hurae, ka noho te Hui topu o
nga taha e rua, ki taua whare kura ano, he
he mea karanga e te komiti o te Tairawhiti, i
takoto nga  kape katoa o te Pire whakatika-
tika ki te Hui.
   A tonoa atu ana ki te taha turaki, kia ti-
rohia nga wahi tika nga wahi he ranei i roto,
me  te kupu atu, ki te kore koutou e pai, ka-
ati, waiho mo matou anake tenei Pire, mo
te hunga whakatikatika.
  Ta  mai ana te taha turaki, he turaki ka-
toa i te Pire a te Pirimia, me te whakatika-
tika ahakoa whakataua mo te Tai-Rawhiti
anake mo tetahi waahi ranei, kaore ratou e
whakaae, i mutu pena ano tena Hui.
  I te 1st o Akuhata ke te Hui ki te Pirimia
i whakatakotoria atu e matou ko te whakati-
katika te take o te Hui, a ko ana, kupu whi-
riwhiri,me nga korero o taua Hui, kua pa-
nuitia i roto i te "Puke Ki Hikurangi," i te
No 15, otira ko tana tino kupu, me mau ta
koutou whakatikatika ki te komiti, me uru
   ano koutou ki reira korero ai, i ki atu ia ki te
   taha turaki, kei nga whetu ra ano pea o te ra-
   ngi koutou e titiro ana,te take o tena kupu
  kaore ano i takoto atu he take ma ratou e ora
  ai te Iwi Maori.      -
    I roto i tens wa roa, ko te taha whakahe
  he Hui tonu te mahi i nga ra i nga po me te
  whakahau i nga Iwi o te Motu nei kia haina
  mai i nga pitihana whakahe i te Pire, me te
 . whakatikatika, me te tuku atu i aua pitihana
  turaki, ki roto o te Paremata, hei tahuri mai
  ki te Pirimia; ko ta ratou tono ra, mo ratou
  ki te Pirimia, me te tono a te Pirimia kia ra-
  tou, kaore i tutuki a tae mai ki tenei ra.
    I muri iho ite 10th Hepetema ka karanga- *
  tia e te taha turaki he Hui ino nga taha e rua
  ko nga take o te Hui, he tono kia matou kia
  whakakotahi atu ki ta ratou, ara ki te turaki
  i te Pire, kia kaua hoki e uru ki roto o te Ko-
 miti Whakatikatika ai, me te tono kia neke-
  hia atu te Pire mo tera tau, kaore ena take i
 whakaaetia e matou, kaore hoki i marama ki
  ta matou whakaaro, nga hua e puta mai i ro-
 to i ena tikanga, ko ta matou kotahi tonu ko
 te kupu i oti mai i Papawai, ara;
   Me  whawhai  i runga i te whakatikatika
 ahakoa paahi tenei Pire, he nui  pea  ona
 mate i roto me waiho tena hei mahi mo ia
 wa  mo ia wa, ara, he whakatikatika, ko teta-
 hi kite kino, ka whai take nui hei whakahoki
 atu ano kia te Kuini kia whakaarohia.
    Whakaaetia ana ete kai  arahi ote  taha
 turaki e te Heuheu, kite uru te Pire whaka-
 tikatika ate Hui i Papawai, e pai ana, na
  tatou tahi.
    Kaati ko tenei ka noho tahi tatou kite tiaki
 i te urunga ote Pire ki te Komiti mutu ana
 tena Hui.
   Ite 19th o Hepetema ka tae atu a Wi Pere,
 a H. Ruru, a Paratene Ngata, a Haka Tau-
 tuhi, kia kite ite Pirimia, ki te tono kia tere
 te tuku ite Pire kia whakahaerea i roto ite
 Komiti mo nga mea Maori.
   Na  ko nga korero katoa, ite aroaro ote Pi-
 rimia, kua oti te panui ki "Te Puke Ki Hi-
 kurangi," ite No 16.
   A note        onga ra o Hepetema ka ta
 koto te Pire ki roto i te Komiti.
   Note 28th onga ra ka timata te whaka
 haere ate Komiti.
   Ka  tu  kote taha   taraki ite tuatahi, kite
 whakahaere  i nga korero mo to ratou taha. .
   Ko nga kai korero. Ko te Heuheu Tukino,
 o Tuwharetoa, Herepete Rapihana, ote taki-
 wa o Ngapuhi me te Rarawa, ko Mohi Te
 Atahikoia o Ngati Kahungunu ki Heretau-
 nga, ko te Rawhiti Maaka, o Waikato, ko
 Niniwa Heremaia, o Wairarapa.
   He roa te wa e whakahaerea ana i roto i
 te Komiti mo to ratou taha, me te nui onga
 patai a nga Meina o te Komiti kia ratou, a
 tae noa kite 18th onga ra o Oketopa.
   Ka mutu tera taha.
   Kaore aua tini korero e taea te whaka mau
 ki konei.
   E ngari ko nga tino kupu i roto i a ratou
 korero. Ko tenei Pire me tino patu rawa atu
 e ngari ko te Rahui me whakatau ki runga i
 nga Whenua Maori.
   A ko etahi kupu, me hiki te Pire ma, te
 Hui ki Waitangi e whiriwhiri ko etahi kupu
 i ki me tuku atu he mana hanga Ture ki te
 Iwi Maori, i raro i te mana ote "Tiriti O
 Waitangi," me te rarangi 71. ote "Ture" 1852.
   Ko etahi kupu i tautoko i te Pire tono
 Kaunihera a te Kiingi Maori. •
  I whakahe ratou mo te Poari hei whakawa
 i nga Whenua Maori, e ngari te Kooti Whe-
 nua, e whakahaerea nei e nga Tiati ote Kooti.
   He nui nga korero engari i runga i nga
patai kanui te taupapatu, kaore hoki i mara-
ma nga whakautu.
  Kaore hoki i taea e ratou te whakamara-
ma  ki te Kouaiti, he huarahi, e taea ai te
whakatakoto  he Ture, kia rite ki o ratou hia-
hia i pai ai hei ora, mo te Iwi Maori.
  Heoi ano a, ratou kupu ma nga Hui ate
Iwi Maori e hanga he tikanga, ahakoa wha-
kataua mo te Tai-Rawhiti mo tetahi waahi
anake ranei ote Tai-Rawhiti tenei Pire ka
whakahe  tonu ratou.
  Ko  nga tangata tautoko i te Pire kaore o
ratou  Whenua,  he kuare hoki, otira tera e
kitea he nui o enei korero i roto i nga puka-
puka a muri ake nei.
  Ite 27th onga ra o Oketopa, ka tu ko He-
nare Parata, no te taha ano ki nga kai turaki
i te Pire.   .
  Ko ana korero i haere mo runga i nga
mahi a te Kooti, me te whakahe mo te Poari,
mete whakaatu i ana whakaaro i kite ai hei
   painga ki tana i kite ai, mo nga Iwi Maori,
 . ara ko te tikanga o ana korero he whakati-
   katika haere.
     Tera, e kitea ana korero i roto i nga puka-
  paka.
    Note 18th onga ra o Oketopa, ka timata
  te taha kia matou, ara, te taha tautoko i te
  Pire I runga i te whakatikatika ate  Hui
  ki Papawai i whakaritea ete Komiti,^ ko nga
  kai korero mote taha kia matou, i  runga
  hoki i te whakaaro ki te poto rawa ote tai-
  ma, ka whakaritea, ma  Paratene Ngata e
  whakatakoto nga korero ki mua i te. Komiti.
    Ko nga kai korero i nauri i a ia ko Tamahau
  Mahupuku,  ko te Hiraka Te Rango,  ko
  Tuta Nihoniho.                  
    He nui nga korero i puta i a Paratene ki
  mua i te Komiti, me nga patai a nga Mema
  o te Komiti.             
    Na Tamahau Mahupuku  *i apiti atu nga
  korero, mo te taha kia matou, tera e kitea
  aua korero i roto i nga pukapuka a muri ake
  nei. Ko nga tino kupu.
  1. Me  paahi  te Pire, me whakauru nga
  Whakatikatika a te Hui ki Papawai, kei roto
  katoa i aua Whakatikatika nga whakaaro o
  te Iwi Maori.
 2.  Me whakatu nga-Komiti Maori me nga
 Komiti Poraka, hei hoa whakahaere tahi mo
 te Poari, i nga whakahaerenga Whenua, me
 nga Whakawa  Whenua.
   Hei whakahaere hoki aua Komiti i nga ti-
 kanga, hei peehi haere, i nga tikanga kino o
 te Maori, aua tikanga whakapau nui i te kai,
 i te moni, i te taonga me te noho mangare,
 hei hapai hoki i te noho pai o nga pa noho,
 me te whakakaha r nga tikanga kura.
   He  nai nga korero tohutohu atu ki te Ko-
 miti, mo nga tikanga e pai ana mo te Iwi
 Maori.
   Me  paahi tenei Pire nao te Tai-rawhiti mo
 nga Iwi e tautoko ana i te Pire, ko nga Iwi
 e whakahe ana, me kape atu o ratou takiwa
 ki waho, o nga tikanga o tenei Pire:—
   Tera e kitea i roto i nga pukapuka aua ko-
 rero, me nga whakautu i nga patai, me nga
 whakautu i nga korero a tetahi taha, i runga
 i nga patai a te Komiti, ki te kore te Whaka-
 tikatika a te Hui i Papawai, e whakaaetia e
 te whare a ka paahitia tenei Pire, i runga i
 tona ahua ake, ki te kitea he mate kei roto,
 me pewhea.
   Ko nga whakautu, ma te Whare e mahi,
 ki tana i kite ai hei ora mo te Iwi Maori, ki
 te paahi te Pire ka kitea nga-mate i te wa e
 whakahaerea ai, ma tenei Whare ano e wha-
 katikatika, kaore ano hoki he Ture i mahia
 e tenei Whare, i pumau tonu, he whakatika-
 tika anake te mahi, i nga Tau katoa, otira ki
 te kino te paahitanga mai o tenei Ture ka
 whai take ano mate Iwi Maori hei whakahoki
 atu kia te Kuini kia whakaarohia.
   -Kaati nei nga kupu hei whakaatu kia kou-
 tou i enei ra mea ake hoki ka kite ano kou-
 tou i nga pukapuka o aua korero nei.
   Note 28th onga  ra ka mutu nga korero
 kite aroaro o te Komiti mo te Pire ate Pirimia.
   Na e tatari ana tenei ki te ripoata a taua
 Komiti, ki te urunga ki te Runanga o te Wha-
 re.                                       •
   Heoi ra enga Iwi o nga Motu nei, e nga
Rangatira, me nga tangata whakaaro nui o
 nga Iwi, kei whakahawea te titiro mai ki nga
wehenga e rua o matou e noho atu nei i konei,
i runga i tenei tikanga nui, ahakoa e-rua o
matou  taha,-kotahi tonu te tikanga, ara, e
rapu ana i nga tikanga e ora ai te Iwi Maori,
me  o ratou Whenua.
   E haere ana hoki i runga i nga hiahia o
nga Iwi Maori, e piri ana ki tetahi ki tetahi
o enei taha e rua. Kia kite ra ano tatou ka
mohio ai ki tona tutukitanga, o nga whaka-
aro.
  E  mohio ana hoki tatou, he kaha ke atu
te matauranga ote Iwi Pakeha ia tatou.
  Ko  to tatou kuaretanga ano e peehi haere
nei i a tatou i mua, tae mai ki naianei.
   Ko tetahi, kua herea  tatou ete "Tiriti O
Waitangi," me nga Ture o tenei Koroni, me
nga Whenua,  kua pau, kua purepure te ta-
koto o nga toenga Whenua kua kore e taea
te whakahoki ki tona ahua o mua, me nga
whakaaro o nga Iwi ote Motu nei, no mua
mai ano nga wehewehenga tae noa ki maia
nei, kore rawa e taea te hono, kia kotahi, e
whakaae  ai te katoa, ki te tikanga e oti i te-
tahi Hui ote Motu nei, me nga tinana o nga
tangata kua purepure ano te ahua ara  be
Maori tuturu etahi, he hawhe Kaihe etahi,
kei nga tikanga Kiingi etahi, kei nga mahi
poropiti etahi, kei te Kotahitanga etahi, kei

   \_\_[NAMA  18.] \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE     PUKE  KI  HIKURANGI   NOEMA   TUREI 8th 1898.\_\_\_\_\_\_[Wharangi  No 3.]
  te tikanga Pakeha etahi, kei te noho noa iho
  etahi i waenganui o enei tikanga a he wa
  ano, ka piri etahi, o aua tangata, ki aua tika-
  nga ano, a ka puta etahi, ki etahi atu o aua
  tikanga ano.
    Ko te ahua ano  tena i naianei, a e noho
  atu nei o matou wehenga e rua i konei.
    He mea tino pakeke, he tikanga aui hoki
  tenei, ara, te rapu kia pehea he Ture mo te
  Iwi Maori, me ona Whenua, e marama ai te
  whakahaere i waenganui i a ia me te Pakeha,
  nae te Kawanatanga, e whakaae ai te katoa,
  hei Ture.
    Kua nui hoki nga Tau i rapu ai nga Kawa-
  natanga katoa, kahore ano i kitea, na, me te
  Iwi Maori kua nui nga Tau e rapu ana, ka-
  hore ano i kitea, ko te take i pakeke ai, kua
  herea tatou  ete  "Tiriti.O Waitangi,"  keia
  te Kuini te mana Kawanatanga, mo tatou, me
  o tatou Whenua, mo ake tonu atu.
    Ko  nga Iwi e rua i tenei Motu he kotahi
  tonu i raro i tona mana heoi ano te waahi e
  mau nei kia tatou,  ko te mana ki o tatou
  Whenua, i tohungia kia tatou ano, ma tatou
  ano e hoko atu, ka riro atu ai.
    Ka huri ake he kupu i naianei ki nga Iwi
  ote Tei-Hauauru ara ki nga kai tautoko ote
  Pire, me nga whakatikatika i Papawai, ko
  nga kupu whakaatu enei kia koutou katoa ki
 nga Rangatira ki nga Hapu ki nga Komiti.

 KAI PONEKE ANO TETAHI PITO o NGA KORERO
 NEI, KAORE ANO KIA TAE NOA MAI, ENGARI
 MEHEMEA KA TAE MAI, KA TUKUA ATU ANO
 KIA KOUTOU, A TENEI PUTANGA E HEKE IHO
                    NEI;


      TE AHUA O  T£ TANGATA TAONGA,
         RAUA Ko TE  RAWA-KORE.
   Ki nga Hapu, ki nga reo, ki nga Huihuinga
 tangata, tena koutou i roto i te atawhai a te
 Ariki amine, tenei aku kupu ruarua hei titiro
 ma koutou he mea whakaaro ake kia tukua
 atu kia koutou, hei whakaoho ia koutou, kia
 whakaaro ai ki te rakau nui kua homai kia
 tatau koia e whai ake nei i raro, He kupu
 whakamarama  tenei naku mo enei tangata e
 rua titiro tatau ki te nui onga mea i tenei
 tangata taonga te iti onga mea i te rawa-kore
 ara te kino, ara, na te tika, o te tangata ra-
 wa-kore i nui at" ai ana taonga ia te tangata
 whai taonga ki te aroaro o te Atua, te rawa-
 kore e haere ana i runga i tona tapatahitanga,
 engari ia i te tangata he taonga nei ona, a he
 parori ke ano ona ara, i a ia i tenei Ao i hari
 ia mo te nui o ana taonga mo te papai o ana
 kai, me te papai ona kakahu, i mua tetahi
 tangata taonga, he kakahu papura ona, he
 rirena, i kai ano i nga kai papai i nga ra
 katoa engari kia tupato ia, kaua e whakawhi-
 rinaki ki ona rawa, konga rawa o te tangata
 taonga hei pa kaha mona, hei taiepa tiketike
 ano hoki ki tana whakaaro iho, ko tetahi ano
 i te tangata taonga kihai i ho atu etahi o ana
 taonga ki te Atua, e mea ana te tangata tao-
 nga he Matua Aperahama nona, e Pa  e
 Aperahama tonoa mai a Raharuhi:—" engari
 he tikanga ta nga Hurai kia karangati a Ape-
 rahama hei Matua  mo ratau, kaati ko te
 tangata taonga i mate, a Raharuhi i mate
 ano, kaati ko Raharuhi i tae atu ki te waahi
 pai, ara, ko te tikanga o tona Ingoa, ko te
 Atua toku kai awhina," na reira ia i ora ai i
 te aroaro o te-Atua, " moku hoki i awhinatia
 e te Atua o toku papa, i whakamamaetia ano
 hoki te tangata taonga, ara, kihai ia i aroha
 kia Raharuhi, i a ia e takoto ana i te kuaha o
 tona Whare, na te tangata i a ia nei nga
 oranga o tenei Ao, a ka kitea e matea ana
 tetahi mea e tona teina, na, ka tutakina iho
 e ia tona ngakau, aroha kia ia, e mau pehea
 ana te aroha o te Atua i roto i a ia, kaati aku
whakamarama  mo tenei taha, ka whakaatu
 an i tetahi kupu whakarite mo te ahua o te-
 tahi tangata whiwhi i nga taonga maha, me
 tetahi, kotahi tona taonga  he toki, ko te
tangata  naana te toki he tino  pohara ia,
katahi taua tangata pohara ka haere ki  te
awa me  tona toki ka kite i te rakau e tu ana
i te taha o te awa, katahi ka tahuri ki te tua,
kaore i roa e tua ana ka rere te toki a te po-
hara ki roto ki  te Wai,  heoi  katahi taua
pohara ka tangi no te mea ka mutu ano tona
taonga, i a ia e tangi ana ka puta mai he
Wairua  i roto i te Wai, katahi ka patai, he
aba tau e tangi kowai tau e rapu, katahi ia
ka ki atu ko taku taonga kua taka ki roto i
te Wai, katahi ka ki mai te Wairua kaati a
tangi, ka ngaro te Wairua ka puta mai me te
  toki utu nui, ka ui mai ki te pohara koia nei
  to taonga, ka ki atu ia kaore, ka ngaro ano
  te Wairua, ka puta mai ano me tetahi toki
  atu ano he mea utu nui ano, ka patai ano
   koia nei to taonga, ka ki atu ia kaore, ka
  ngaro ano  te Wairua,  ka puta ake me te
  taonga o te tangata pohara nei ka ui mai koia
  nei,  ae, ka. riro mai i a ia nga taonga a te
  Wairua  ra, ka hoki ia ki tona hoa, te kitenga
  mai o te tangata whiwhi ki te taonga, ka
  aue mai e hoa no hea ou taonga, ka whaka-
  hokia mai e ia note awa, ka korerotia atu eia
  te take i whiwhi ai ia ki aua taonga, katahi te
  tangata ra ka mau ki tetahi ona toki ka haere
  ki taua awa, ka kite i taua rakau, katahi ka
  tahuri ki te tua i te rakau ra, kaore e tere te
  maunu  o te toki katahi ka unuhia e tangata
  ra tona toki ka makaia ki roto ki te awa ka-
  tahi ka timata ki te tangi, kaore i roa ka puta
  mai te Wairua  ra, katahi ka ui mai ki te
  tangata ra he aha tau e tangi ko wai tau e rapu,
  katahi te tangata ra ka ki atu ko taku toki,
  ka mutu rawa toku toki kua taka nei ki roto
  ki te Wai, katahi ka ki mai te Wairua  kaati
  a tangi ka ngaro te Wairua ra, kaore i roa ka
  puta ake me te toki nui te utu, katahi ka patai
  mai koia nei to toki, katahi ka karanga atu te
  tangata ra ae, katahi ka whakahokia mai e
  te Wairua ra, he mea mama mo te Kamera
  te tomo ma te kohao o te Ngira, he uaua
  rawa ia mo te tangata taonga te tomo ki te
  Rangatiratanga o te Atua, no te mea kua
  teka koe ki te Atua, no te mea he nui ou
  taonga he iti o tou hoa, ara, o Raharuhi
  kaati ko te wahi i noho ai raua kai te wehe
  kotahi kai te wahi pai ara, ko Raharuhi,
  kotahi kai te wahi kino ko te tangata taonga,
  waihoki kua oti raua te wehe i tera Ao, ko
  Raharuhi kai te wahi i noho ai a Aperaha-
  ma, ko te tangata taonga kai te wahi o te
 aue tanga.
          Heoi ano Na to koutou pononga.
              H.  T.  W.

 
             [PRESS ASSOCIATIONS.]
   
                  PAKIHI OKETOPA  10.
   Kua  kiia e nga Pirihi o Wiwi kia hopungia
 te Tuuku o Oriana, mehemea ka u ki Wiwi.

               KEIPITAONE OKETOPA 10.
   Tetahi onga Tima ote Nui Tireni Tima
 Kamupene, ko Tekoa, i rere atu i Poneke, i
 wera i te ahi, ko nga kai i kino katoa.

                   PAKINI OKETOPA 10.
   E  korero ana te Emepara i tona haerenga
 ki Ihipa, a, ko tetahi Wiwi te kaiwhakamaori,
 a, e ki ana kaore ia e pirangi ki te whakaki-
 no  i Kereti Piritini, mo te patai ki a ia, ka
 pewhea tona tikanga mote Naera (Niles.)

                IOKOHAMA OKETOPA 10.
   I runga i te riri o Tiaina, kua tonoa e rua
 nga Manuao o te Tiapani kia haere ki Taku,
 waahi o Tiaina.

                  RANANA OKETOPA 12.
   Tetahi onga  Kapene  o te 29th Pomopei
 Iniwhanatiri, ko Kapene Taare Taua tona
 Ingoa, e whakaki ana i tana patara ki te wai
 i te awa o Tupa i te Tai-rawhiti o Awherika
 katahi ano  ia ka mau  i  te Korokotaera,
 (Crocodile), na nga Hipoi ia i ora ai, ko ona
 ringaringa mate katoa.

                   PARINI OKETOPA 13.
   Te Emepara me tetahi o nga Minita onga
 whenua tawhiti, kua riro ki te Tai-rawhiti.

           Christchurch.  Oketopa 15.
   Tetahi tangata, ko Etemana Rouhi Hawi,
 te Ingoa, he kopiri, ka 24 ona tau, i kitea kua
 mate i nanahi nei, i waho o tetahi whare i
 Riiniwutu (Linwood) he taura e takai ana i
 tona kakii, ko tetahi pito e here ana ki te nera
ko  taua mate  he nonotitanga no te taura i
tona kakii, ahakoa kaore e kaha te neera ki
te hapai i tona tinana, engari i mate ia.

                  PARINI OKETOPA 13.
  Te  Emepara  o Ruhia, me te Emepara o
Tiamana,  kua korero mo ta raua nacre ki
Pirihitini (Palestine.)

                RANANA, OKETOPA, 13.
  Ko  Hohepa  Temeparini, Hekeretari o te
Ingarihi, i te Koroni o Marika kua hoki ki
Ingarangi.
                    KANANA, OKETOPA, 17.
     E  ki ana te "Tenata" "Standard" e wha
   tekau mano 40,000, nga Turupa o Ruhia
  kei te tukuna ki Poata Ata.

                   RANANA, OKETOPA, 17.
     Ko  te Oriene, tima o Ahiterei i hoki mai
   i Aheke, he nui nga taonga o taua tima i
   Pakarukaru.
                                                                                                 
            KONOTATINOPARA,  OKETOPA 18.
     Kua tae te Emepara o Tiamana ki Takei
   a kua tikina tetahi Takuta Wiwi ki te wha-
   kaora i a ia.

                    ATIRAITI, OKETOPA 18.
     Kotahi tetahi Awha nui me te ua i puta
   ki tenei taone kotahi te Tamaiti ko Korotingi
   tona ingoa i tu i te Hiko, mate rawa atu.

              WATINGITANA   OKETOPA 19.
     Kua rere te Haki a to Marikena, i Puoto
  Riko, ara, nga Whetu me nga whakahaehae.

                MAREPANA  OKETOPA 19.
     Tetahi Maina  ko Patene  (Barton) tona
   Ingoa no e Karahaka, i ripoatatia ki te Piri-
   himana, i te riri raua ko te Tiainamana, a i
   titokina e ia ki te hapara, katahi ano ka haere
  te Pirihimana, ka kitea te Tiainamana kua
  mate, a ka hopungia hoki taua tangata.

                   KANATIA, OKETOPA 19.
    Te  Kawana   o Kiriti kua meatia e ia kia
  tarewatia nga Mataramana e whitu, e toru
  nga  mea  na ratou i kohuru nga hoia o te
  Ingarihi, e wha o ratou i haere ki roto i te
   Ohipera o  te Ingarihi ki reira patu ai i nga
   turoro.

                   RANANA, OKETOPA 19.
     Tetahi tima ko te Mohekana i tahuri, ko
  te take i pakaru ai taua tima, i ngaro te
  Kapehu  me  etahi atu mea o runga i taua
   tinia.
                  A.KARANA, OKETOPA, 24.
    Kotahi  te tangata ko Hoone  Hana  te
  ingoa, i hopukia ki te herehere i konei i te-
  nei  wiki kua hori ake nei, mo tetahi mahi
  kino ana, no te maunga  a te Pirihi ki te
  herehere,  katahi ka  ki atu kia tukua ia kia
  haere  ki te tiki i tona koti i roto i tona peti-
  ruuma, no  te haerenga, whanga noatu te
  Pirihi kaore hoki i hoki mai, katahi te Pirihi
  ka haere atu ki te titiro haere atu ai, e tako-
  to ana kua mute, kua pakaru te mahunga.

             OROPI, WIENA, OKETOPA 24.
    He  nui te kino o tetahi mate i pa ki tetahi
  Takuta i konei, ko taua mute, he Pereeku,
  ara, he  (Plague); A  mate  tonu atu taua
  Takuta,  heoi ko taua  mate  kua  horapa
  katoa ki nga waahi o Oropi nei.

         MATE OHORERE.
                   TANITINI, OKETOPA, 24.
    A Heemi Kemara, he kaumatua, kua no-
  ho noatu, ki te "Puru Paa" (Blue Spur,) i
  ohorere tonu te matenga i te po o tenei raho-
  roi kua hori ake nei. I haere ia ki te pupu-
  hi Rapeti, no te hounga i te taiepa waea, he
 man anake te hama u te pu i te waea o te
  taiepa, paku tonu  atu te  pu, no te ata o
  tetahi rangi ake ka haere nga tangata ki te
  kimi, ka kitea kua mate. Ko tenei tangata
  ko Kemara he "Tiei Pii" (J. P).

                  HANGAI, OKETOPA 25.
    I kohurutia nga Paemana whakahaere o
 te Tereina o konei e nga Tainamana.

                    TITINI, OKETOPA 25.
   Kua   whakaae  nga hoia o Ahitereiria kia
 whakawhititia etahi o  ratou hei tuapu ki
 etahi o nga hoia o Ingarangi.

                  RANANA, OKETOPA 25.
   Kotahi te Wahine  i konei no Marika e
 Takuta haere ana, ko tona tino mahi ke, he
 pati-pati i nga moni a nga tangata, ka waiho
 atu i kona mate ai, no enei rangi tonu nei
 ka hopukia  ki te herehere, era pea e tarona-
 tia mo taua mahi kohuru ana.

                  PONEKE, OKETOPA 25.
   I  kitea ki roto i te Niu Tireni Taima te
 kiteatanga o te tinana 6 Tu Kemehi, e takoto
 ana kua mate, i kitea ki muri atu o te Wiki-
 toria Maunga  i Poneke, ko taua tangata i
 tahuri ki te kohuru i a ia, ko te take kaore e
 mohiotia.

                                                                                            •9

     \_\_[NAMA  18.]\_\_\_\_\_\_\_\_     TE  PUKE   KI  HIKURANGI,   NOEMA  TUREI  8th 1898.\_\_\_\_\_\_\_[Wharangi  No 4.]
                   MAHITAONE, OKETOPA 26.
       I te haerenga  o tetahi o  nga  Pirihi o
    Mahitaone  nei me te Takuta  ki to titiro i
    tetahi Wahine   i mate  ki ro-te-wai i tenei
    rangi kua hori ake nei, ka tupono ki tetahi
    Aitua,  ko taua Aitua i pakaru te paki, otira
    kaore i kino to raua mamae i te panganga a
    te paki  ki raro, ko to raua mate kino ke, ko
    te haerenga mai i te waewae ki Mahitaone
     nei.

                  MAHITAONE, OKETOPA 26.
      A  Arapata Henehana,  i hopukia ki te
    herehere i enei rangi kua hori ake nei, mo
   ona  whanakotanga, no tenei ra i whakawa-
    kia ai, te whakawakanga, kitea iho kaore i
    te tika te take i hopukia ai ia, ko te take ko
   aua whanako kua mahia noatanga atu e ia,
   e ono pea nga marama te roa o taua whana-
   kotanga ona, no enei rangi katahi ano ka
   hopukia, i mea hoki te kai-whakawa, heaha
    te take i kore ai e tere te hopu i tenei tanga-
   ta  ki te herehere, i te wa ano i mahi ai ia i
   tenei mahi, a, i kore ai ranei e panui ki te
   Pepa  tera etahi mea kua ngaro, he mea ta-
   hae,  ko tenei tukua  te tangata  na   kia
    haere.

         RONGO  WHAWHAI.
         NGA PA, TAU-TIAKI O NIU TIRENI
                     NEI.

                    PONEKE OKETOPA, 26.
     E  kiia ana, ko te komiti whakahaere mo
   nga mahi whawhai kai Niu Tireni nei, kua
   tahuri ki te whakatautau i nga pa i whakaa-
   rahia mo nga mahi  whawhai, kia tupono
   rawa mai ai te whawhai  e ra nei e tu i
   waenganui ia  Ingarangi raua, ko  Wiwi,
   kua noho pai atu a Niu Tireni nei.
   
           WAIRARAPA TENATA OKETOPA 26.
     I enei rangi kua hori ake nei, i te uiuinga
   i te take o te mate o  Tamati  Heitana
   (Thomas Hayton,) he tangata i tahuri ki te
   kohuru i a ia i Nerehana, ka tirotirohia, a,
   kaore  i kitea te take, e kiia ana, i tahuri ki
   te tarewa i a ia ki te pupuhi hoki.

          WAIRARAPA TENATA OKETOPA 26.
     I enei rangi kua hori ake nei, ka tupono
  tetahi Aitua rereke noatu ki te hoiho- a tetahi
  pakeha i Matene  nei. E kiia ana i haere te
  Ariki ki te kai maana, katahi te hoiho ka wha-
  ngaitia ki te tiawhe ki te oti akuanei, ko nga
  kai ra i hoatu ki roto i te peeke, katahi ka
  whitikitia ki te mahunga,   ara, e kiia ana
  aua tu mea e te pakeha, he "Nose Bag," he
  "Peeke Ihu," ki te maori, kai ra te hoiho a,
  ka tae mai  pea te hiainu wai, katahi  ka
  haere ki te inu, te inumanga atu inu tonu
  me tona Peeke Ihu, a, mate tonu atu, ko te
  take, i puka.

          WAIRARAPA TENATA OKETOPA 2G.
     I kitea te tinana o tetahi tangata e takoto
  ana i runga i te whenua o W. F. Naiti, i
  tetahi waahi e patata ana ki Taniwaka, ko
  te ingoa, o taua tangata ko Hoani Orihana
  (John  Olsen,) ko ona tau kai ko atu pea i te
  50, te kitenga whakamutunga o nga tangata
  i a ia no te 22 o nga ra o Hepetema kua
  hori nei, a, i tana wa i kite ra nga tangata i
  a ia e haere rawa-kore ana ia. I mua atu o
  tona tuponotanga nei ki tenei Aitua kino, e
  ki ana te "Pepa o te Ngahere" e £7,,000,
  mano pauna i hoatu e tona Matua maana,
  kaati i whakapaua e ia, ki runga kinga tima
  tereina tangata nei, hei utu mo te tereinta-
  nga i a ia, heoi pau ana ana moni ko tona
  matenga nei hoki.

   KORERO TAE MAI O KORONOTAIKI.
      KORENGA E WHIWHI  I KORONOTAIKI.

    I tae mai tetahi reta no Koronotaiki ki te
  ''Pahiatua Herora Nupepa," na tetahi tanga-
  ta o reira, haere i enei marama kua hori ake
 nei, ko tona ingoa ko D. Pakara (Mr D.
  Puckle,) i muringa iho i etahi korero ana ka
  mea ia:—          
   I noho  au i Weenekoowa  (Vancouver)
 monga wiki e toru, ki te whakamatau kite
 uiui korero atu i etahi tangata e mohio ana
  kite ahua o Koronotaiki, heoi kihai rawa au
 i kite i tetahi tangata e mohio ana, kei konei
 ka rongo koutou i nga korero teka katoa ko-
 nga, tangata katoa e whakapau moni ana mo
 nga mahi e puta ai he painga ki tona Wile-

     
   nua ki Koronotaiki, a, kia ratou hoki, koia
   tena nga tangata e tukutuku korero na ki
   roto inga Pepa,  he mea kia ngahau ai te
   haere mai  a te tangata, nga korero anga
  Pepa e ki na he nui te moni e mauria atu
   ana o Koronotaiki nei, a, tae atu hoki kite
  penei.na, e rima tekau miriona tara e mauria
  atu ana o konei, kia rongo mai koutou  he
  korero teka katoa, na aua Nupepa, na ratau
  noa ena korero i whaihanga, he nui hoki nga
  korero penei na. he nui te Koura e kitea ana
  i Arekaha, i mua tata atu o taku taenga mai
  nei ka rongo au i nga korero, kotahi te Tima
  kai waho o Kuini Tiarete Kauna e tau wha-
  nga ana ki nga Tima maumau Koura atu,
  koia tenei nga korero e rongo koe e korerotia
  ana i Merika nei me Karamapia, koia tenei
  ko taku e ki nei, konga tangata e whakapau
  moni ana mo taua Whenua, e mahi nei i enei
  korero teka, ara, konga Kamupene, menga
  kai-hokohoko taonga, e kore koutou e rongo
  inga tino korero mai o Koronotaiki, kia tae
 rawa mai koutou ki Toana Titi (Dawson City)
  kei tenei Taone ka tupono koutou kinga tino
  korero, he tokomaha ano nga tangata e ko-
 rero ana i te korero tika, he tokomaha ano e
  korero ana ite korero teka, otira hei muri mai
  koe mohio ai he korero teka katoa aua kore-
 ro a aua tangata, kaore ano he pukapuka i
 tuhituhia i Koronotaiki nei, e korero ana ite
 korero pono. Ko Hekawe (Skagway) he tino
 Taone  rahi, otira tetahi Taone weriweri atu,
 he paruparu, heaha noaiho, a, i enei marama
 ka rima ka ono ranei kua hori ake nei, konga
 tino Upoko-ariki kai whakahaere o taua Taone
 he tangata whanako kohura, ko te tino Upo-
 ko-ariki o taua kahui, ko Hopia  te  Mete
 (Soapy Smith); ko tona ingoa nei, ko "Te
 Kiingi-Kore-Karauna-o-Hekawe." E toru nga
 rangi i mua tata atu o taku taenga ki reira,
 ka puhia a Hopia, ko taua kahui kohuru e 2.3
 katoa nga tangata, i etahi takiwa e tae ana
 kite 80 katoa, ka tahaetia nga utauta, i te ra
 e whiti ana. 
   I mua atu i te puhanga ia Hopia, i tahaetia
 e ia nga moni a tetahi tangata i hoki mai i
 Koronotaiki e rua  mano e whitu rau tara,
 kohurutia atu  hoki taua tangata, ka rongo
 tonu koe i te rongo pupuhi i tena ra, i tena
 po, nawai nga tangata o Hekawe nei ka mate
 noaiho i te mataku.
   Nga rongo kororo e tae atu na onga mano
 tangata e peeke-tera nei i a ratau utauta ma
 runga i Tirakota Paahi, ara maunga, he tika
 te kino, ina hoki i enei rangi tonu nei, kotahi
 te tangata i peeke-tera i o aua, utauta, e mau
 atu ana ia i "Taea nei ki Peneti, ngaro katoa
 ki roto i te awa, katahi ka hoki mai ano kite
 tiki kai mai mana, katahi, ka hoki tuarua ano
 mate waahi i ngaro ra ona kai, te taenga, atu
 kite awa, katahi ka tahuri ki te mahi poti
 mona, ka oti tona poti te whaihanga e ia ka
 rokohanga ia e te po, katahi ka moe i tenei
 taha o te awa, note ata oho rawa ake ia i te
moe, ka kite ia kua whanakotia ona kai me
ona  utauta  katoa tae atu hoki ki tona poti,
tahuri  tonu iho kite pupuhi i a ia, a, i kite
ano au i tona urupa.     
   Tenei ano tetahi korero, ka tukua atu e au
he ahua pera ano, kotahi tetahi i tahuri ano
ki te tango kai mana, utauta hoki, rite katoa
ona mea  e hiahiatia ana e ia, katahi ka tahuri
ki te peeketera, te taenga atu ki tetahi waahi
ano i te huarahi, ka ngaro hoki ana utauta,
me  ana kai, katahi ka hoki mai ano kite tiki
utauta mai mai mana, note hokinga tuarua
atu  katahi ka  ngaro  katoa atu ki roto i te
huka, tangata, atu me ona utauta ngaro katoa
atu.
    Heoi ano nga kupu mo tenei wa.
     Na  D.  Pakara (D.  Puckle.)
  He  mea tango mai e te Puke i roto i te
       Wairarapa Tenata Nupepa.
  Wairarapa Standard, Wednesday Oct 26.

             PITOPITO. KORERO.

    WHANAKOTANGA  I TE MEERA PEEKE.
  I te Turei kua hori ake nei, i whanakotia
ai tetahi o nga Meera Peeke, i whanakotia
tonutia ki waho mai o te tino Poutapeta nui
o Poneke, ko taua peeke mo te Tari o te Ka-
wanatanga,  i runga i te patapataitanga kite
tangata mau mau reta, nana i uta mai ki
runga i te Keepa, katahi ia ka mea;— I taku
makanga  atu i te Meera peeke ki runga i te
Keepa, katahi au ka karanga atu mehemea
kua pai, ka karanga mai te reo tangata i roto
i   i te Keepa "ae" kua pai, no te taenga atu ki
  te Tari pea o te Kawanatanga, te tirohanga
  a te kai mau, kua kore i runga i te Keepa,
    te hokinga mai katahi ka ui mai ki au, katahi
  au ka mea atu, i karanga mai ra hoki to reo
   kua "pai."  Heoi  ka mutu  te taha ki taua
  kai-mau-mau reta.
     Heoi no muri ka kitea taua peeke i ngaro
   ra ki te "Whenua   Rahui,"  ara," kite (Basin
   Reserve,) e takoto ana kua riro etahi onga
   reta o roto, me tetahi Tiaki moni, i tukua
   mai ma te Kawanatanga, o Niu Tireni nei,
   ko to tangata naana taua tahae kaore ano
   kia  kitea.

     Huihui katoa nga tangata mate-turoro kai
   roto i te Ohipera o Poneke, 141, e 83 ngu
   wahine, 14 nga tamariki.


    E  rua nga paaka ki tonu i te moni koura,
  ko nga  moni e £7,375 „ 16s „ 8d. I tukua
  mai i Kereimauta ma runga ia te S. S., Wai-
  nui ki Poneke  nei, he mea tuku mai ki te
  Netinara Peeke. (National Bank.)


    I te po o te Wenerei kua hori ake nei, ka
  hopukia  tetahi tangata  ki te herehere e te
  Pirihi i Poneke nei, mo te whanakotanga i
  etahi taonga.
        •
    I enei rangi kua hori ake nei, i te uiuinga
  i te take o te mate o tetahi tamaiti i mate ki
  Tamihana  Tiriti, Poneke, kitea iho ko te take
  o te mate, he mate hukihuki.


    Ko nga tangata nui atu i mate o roto inga
  Porowini nunui o te Koroni nei no Karaihi-
  tiati, kai raro iho no Poneke, haunga atu
  etahi.

    Kua oti te tuku e Rihara Te Parera taana
  ingoa mo tetahi o a tatau pepa ara, mo "To
  Kupu Whakamarama," i runga ano hoki ite
  whakahau mai a Rev.  P.  Peneti Etita o
  taua Pepa, kia kimihia atu he Ingoa mo taua
  pepa, e rua nga ingoa kua tae ki reira, ko to
  "Te Whetu Marama Ote Ata; "Ko Rangiatea"
  ko ta Rihara te tuatoru ko taana ingoa i hua
  ai mo taua pepa; ko te "Kotuku-rere-nga-ta-
  hi."

    He nui te ua o tenei waahi o tenei o tatau
  Moutere, ara, o Wairarapa nei.


   Tenei  kua  tae mai  tetahi mate kino ki
 Kereitaone nei, ko taua mate he  "Mitara"
 kua pa ki etahi tamariki torutoru nei.


   He  nui nga rongo korero o era Motu, kua
 kitea i rato i nga Nupepa, era a Ingarangi
 raua ko Wiwi  e tupono ki te whawhai, a
 enei rangi e haere mai nei.


   Kotahi  te Kotiro i tahuri ki te kohura i a
 ia, ko Roihi Paane Taaka te ingoa, ko  te
 take i kohuru ai i a ia he whakamomori ki
 tona whaiaipo.

                                                                       
   Hui  katoa nga tangata kai roto i tetahi o
 nga whare-herehere o Poneke 161, o roto i
 enei e 21 nga Wahine.

   A  Titekitiwhi Kapi, i mau i mua ake nei
 mo tona whanako. Kua whakaputaina mai
 ki waho o te herehere.


   Kotahi  te tangata  i Taniitini, i painatia
 mo  te tiaki kino i ona kararehe,  ko  te
 paina £1 „ 5 „ 0.

   Ki te korero a te Niu Tireni Taima Nupepa
 o Oketopa nei 25 o nga ra, kai te 5 o nga ra
 pea o Noema te mutu ai te Paremata o tenei
 tau.

   Kua tae mai te rongo he nui te mate o te
 HONORE HEKERETARI o te "HIKURANGI PEENE
 MAOEI," ara, a TE ATA R. A. TUHOKAIRANGI,
 ko tona mate  he  "Pakaru-a-toto," heoi he
 nui te pouri i pa mai ki ona hoa Tai-tama-
 riki, tae atu hoki ki nga Mema o te "PEENE"
 nao to ratou, hoa HEKERETARI.

    [NAMA  18.]        "    TE  PUKE   KI HIKURANGI   NOEMA  TUREI  8th "1898.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No 5]
         NGA   RETA   TONO.

            Petane.
              Oketopa 19th 1898.
    Ki te Etita.
             O "Te Puke Ki Hikurangi."
   E hoa tena ra koe, me tou Komiti e mahi
 mai  na  i to tatou taonga, tenei kua kite iho
 nga kanohi, kua rongo nga taringa i te pai o
 ana  korero heoi tena, he kupu atu naku kia
 koe, kia tukua mai he pepa kia au a, mau ho-
 ki e whakaatu mai te utu i te tau.
                Heoi ano.
              Na Maika Tuakana.

        Otarata Onepu Te Ante.
               .  Oketopa 24th 1898.
   Kia Purakau Maika  Etita o te P K  H.
   E hoa Purakau tena koe me to nupepa kia
 ora korua, kaati tena.
   E  hoa  katahi ano au ka hiahia kia tukua
 mai e koe to nupepa kia au, maku e tuku atu
 te moni 10/- hereni mo te tau kia aiutu taku
 katikati, maku  e tuku atu i roto i nga ra o
 Tihema e tu mai nei, ki te tuku mai koe ta-
 kua mai ki te Takapau, kai konei au e kuti
 ana heoi tena.
   Kia Purakau e hoa me tuku e koe to pepa
 kia Rora Whakatane maku  ano e utu kia koe
 i a Tihema 10/- hereni, hui katoa te moni £1
 pauna mo te mea kia au, nao te mea kia Kora
 maku katoa e utu atu, e hoa me tuku ki Tu-
 himata Onepu Te Aute.
           Ropoama  Huarere.

        Ngatiki.
          Oketopa 31/10/98.
    Ki te Etita.
              O "Te Puke Ki Hikurangi."
   E hoa tena ra koe, i runga i te manaakita-
 nga  a nga kai tautoko i to tatou maunga, e
 hoa tena koe, he kupu atu-kia koe, kua tukua
 atu e au  te moni, e 5/6 rima hereni me te
 hikipene, ko tena moni mo te ono marama,
 kia ata pau tena ono marama, ka timata ano
 ki te tekau ma rua marama, me te uta mo te
 tekau ma rua marama, ku tukua atu ano ina
 tae ki taua taima, he kupu i mahue, ko tenei
 rima hereni me te hikipene i runga ake-nei,
 hei utu ite ono marama, timata mai i te ra i
 tukua atu ai taku reta tuatahi kia koe, ara i
 te reta i tukua atu i te 29 onga ra, o Akuhata
 1898 te tau.
   E hoa e te Etita tena koe, ko te moni e 5/6
 mo te ono marama, kua tukua atu i te Pou-
 tapeta, kia koe ka huri iho, na to hoa.
         Na Kerei Hanataua.

         "Te Puke Ki Hikurangi."
             Noema  4/11/98. 
   E hoa e Kerei Hanataua, tena koe me tou
 whare katoa tenei to rima hereni me te hiki-
 pene 5/6 kua tae mai kia au.
                Heoi ano.
           Purakau Maika Etita.

              R  E T  A  T  A E   M  A  I.
                    Tikapa.
                       Oketopa 14  1898.
   Ki te Etita.
             O  "Te Puke Ki Hikurangi."
   Tena koe ma  te Atua koe e tiaki me au
 hoki i konei ake ake amine.
   E hoa utaina atu enei kupu ka tuhia atu
 nei, kia "Te Puke Ki Hikurangi," kia pikau-
 ria atu e ia ki nga waahi katoa o te ao, koia
 tenei nga kupu he  whakautu  i te patai a
 Ingoa kore, kia te. Pihopa, i tukua mai nei e
 koe kia hurihurihia, e nga Rangatira e nga
 tangata o te matauranga o te ao, koia tenei
taku whakautu mo  te patai a Ingoa kore kia
te Pihopa, "Kei te pewhea aku whakaaro ia
taua e noho nei," koia tena taku whakautu
mo  taua patai, kei te pai o whakaaro, i te mea '
 kai te tiaki to manawa-ora ia koe. hei whaka-
rapopoto i nga  huarahi katoa i mua i tou
aroaro, hei kawe mai hoki ki te wahi kotahi
takoto ai, kei kona nga whiri whiri nga me nga
wehewehenga  o nga whakaaro katoa o te ao.
  He poroporoaki tena mo taku tamaiti wha-
kautu patai, ka tukua atu na e au koia tenei:—
  Nau mai haere atu ra e tama takahia atu
nga tuatea nunui o te Moana-nui-a-Kiwa, e
takoto mai nei, e tutuki to mahunga i nga
taone nunui o  te Moana, kaua koe e hoki
whakamuri mai kia au, takoto atu kia haruru •
rano o tapuae ki Kereitaone Wairarapa mate
papaki-ra ano ka u kia koe, ka hoki mai ai koe
kia au, kaua koe e tangi haere mai kia au, e
kore hoki au e awangawanga mo tena, no te
 mea kaore au to papa i mohio ki te upoko o te
 patai, ki te wahi i mau ai nga whatu, kinga
 waewae   ranei, ki te waahi i piri ake ai nga
 matimati, kotahi te waahi i tukua atu ai koe
  e au kia haere, ko tenei kupu, kore i te kaha
  ko te rite tonu.
    Heoi e te Etita o te Puke tena koe.
             Na to hoa Riwai.
          Huihui o Tikapa Waiapu.

          Turakina.
                Oketopa 29th 1898.
    Ki te Etita.
           . O  "Te Puke Ki Hikurangi." 
    E  hoa  tena ra koe, otira koutou ko nga
  kai hapai i nga hoe o to tatou koki, ara nga
 tangata mahi, no te mea ko ratou te kai whatu
 haere i nga aho, me. nga whenu e tukua mai
 ana e ia tangata e matangata, e ia wahine e ia
 wahine, puta noa i Aotearoa mete Waipouna-
 mu,  no  reira hoki i huatau ai fee ahua o to
 tatou koki te peka haere ki tena awa ki tena
 awa, ki tena moana ki tena moana, e titiro
 ai nga mata, e hia moe ana e korikori ai te
 arero e mangere ana, e oho ai te ngakau ki nga
 kupu  i ahu mai inga Marae nunui o te ao,
 heoi tena ra koutou ko nga kaumatua taane,
 me nga kaumatua wahine nana i tarei te waka
 nei, me te whakanohoanga i nga tau manu i
 kaha ai ia ki te whakaputa i nga tuatea nunui
 o te moana   ki noa ki te whenua o te ora,
 heoi kia ora nga morehu o te Iwi, i roto i te
 Parekura a tenei tangata a Aitua, mate Atua
 nui o te ao tatou e manaaki, e whakakaha ki
 nga mahi e hiahia ai o tatou Hinengaro.
   Heoi  end kupu i te wharangi tuarua nei,
 he mihi tenei ka ahu ki te Etita, ara ki te tino
 kapene,  te kai  whakatere o te waka nei,
 kia  ora koe e te Etita, kia kaha, tenei taku
 whakatauki, moku ano me taku whaereere
 me a maua Tamariki, na oku kanohi i mahi
 ka mahi toku arero ka kai mai nga taringa o
 taku whaereere me a maua Tamariki a ora
 ana  o matau kopu ki to kaha e te Etita, ki
 te whakahaere i nga kupu o roto i te Karaipi-
 ture i te huarahi ki te tangata, i te huarahi
 ki te Atua e marama ai etahi tangata, no te
 Atua  ke tenei tuuru e noho ia nei e ia, aha-
 koa he aha nga mahi no te Atua ano te kaha
 no te mea e rua nga kupu nui e kitea iho nei
 i roto i te Karaipiture, tuatahi, kia whakapa-
 ua tou ngakau tou hinengaro, tou wairua kite
 aroha ki te Ariki ki tou Atua, ara ko te mea
 nai rawa ia kia aroha ki tou hoa tata ano ko
 koe, tuatoru o enei kupu e koa iho ana toku
 ngakau, ko tenei, kupu hokona te taima i te
 wa e ao ana te ra, kaua e manukanuka ki te
 rangi apopo, kaore koe e mohio ko te aha e
 puta mai i roto i tera ra.
   Kia ora tonu hoki te Waka nei mo tona
 kaha ki te hari tonu mai i nga aiahi ate Pa-
 remata, mo tana Pire e pakangatia mai nei e
 nga matauranga, e noho mai nei i Poneke,
 e puta ai he oranga, ki te tinana raua ko te
 oneone, heoi ano ra ete Etita, nga ka: o taku
 kete, ki te pai koe ki enei kupu kore noa iho
 hei haringa mau, e pai ana, ki te kore, waiho
 hei turanga mohou waewae, heoi ra waiho i
 te kupu a Paora, kei tawhiti toku tinana, kei
 a koutou toku Wairua.
       Heoi ano ra, nato hoa i roto ite aroha
         Na Maremare Reupena.

           Whangaehu  Noema 2 th 1898.
   E  hoa  e  te Etita  tena koe  korua ko
 Tamahau Mahupuku, nga kaumatua whaka-
 haere inga mahi hei mauranga atu ma ta
 tatou-taonga, ara, ma "Te Puke Ki Hikura-
 ngi, hei korero ma   nga tangata matau,
 tohunga, whakapapa waiata, karakia maori,
karaipiture, me era atu tini, o nga korero o
 te Ao katoa, heoi ake nga mihi.
   E hoa te Etita ko rua ko Kiingi Rangita-
kaiwaho me to koutou kaumatua me Tamaha-
u, tenei ano taku kupu ui atu kia  koutou
mehemea  he aha ra i kore ai aku korero mo
Kurahaupo   mo   Aotea, i runga ano inga
whakapapa mo Meiha  Keepa, ara, i runga
ano  i te korero a te Tiupiri Pepa, ko Kura-
haupo  te Waka ko Whatonga  te Rangatira,
no taua taima ka tuhia atu e au kia taia ki te
Puke aua korero aku e penei ana no Ruatea
a Kurahaupo.
  Mehemea  ia kua tae atu taua reta kaore
ranei, no Taraua te he, no Hurae ano taua
reta i tukua atu ai e Taraua, ko au ano kei
runga, nui atu taku pouri mo taua reta, no
te mea '. no muri noa nei etahi korero tatai
karakia, whakariterite mo nga tangata me
nga Waka, titiro i ana kinga Pepa-
          No. 12.  Kua kore.
             No. 18.  ...
            No.  14.  ...
             No. 15.  ...
            No.  16.  ...
             No. 17.  
    Heoi no reira au i ui atu ai kia koutou,
 heoi  ano e koro ma kaua e pouri, ata rapua
 kite kore kua ngaro ano i taku Tamaiti i a
  Taraua, kia tau kia tatau te ata whai • a te
 Matua  a te Tama a te Wairua. Heoi ano
      Na ta koutou mokai aroha whanaunga.
            H.  K.  Rangitakoru.

        Iua H.   K.  Rangi takoru.
  E  hoa tena koe, kia ora koe me tou Whare
 katoa, i roto i te tau o to tatau Ariki 1898.
   E  hoa e te Rangitakoru i tae mai ano
 pea to reta, engari kai te ngaro pea ki roto
 inga pukapuka, kai te rapu matou i taua reta,
 kaati mehemea ka kitea taua reta, ka panui-
 tia  ki roto i te Puke.  Heoi  mehemea
 kite kore e  kitea e taea hoki te pewhea kia
 ora tonu koe.
          •  Na Te  Etita.


   TE  PUKE   KI  HIKURANGI.
                            
                               
                   [PEREHI.]
       
      PAPAWAI,  NOEMA,   TUREI, 8th  1898.
   E nga Iwi, e nga Hapu, e nga huhuinga
 tangata, e noho mai nei koutou i nga pito e
 wha, o Aotearoa, me te Waipounamu, me o
 raua Motu  ririki, tena koutou i roto i te Ari-
 ki. E hoa ma  he mea tika ano kia tahuri
 iho te ngakau, me nga whakaaro, ki te ata
 titiro iho ki nga whakahaerenga Ture, a o
 tatau hoa noho tata, e whakahaere nei i a
 ratau, ahakoa i runga i nga Tuate-nuaui o
 te Moana, i te Tua-whenua ranei, e rite tonu
 ana ta ratau whakahaere i a ratau, koia i
 whai ake ai te ngakau i te mea hoki kua tatu
 iho nga ngakau o te Iwi Maori o te Motu nei,
 kia noho ratau i raro i te mana o nga Ture
 e rua, i te Ture Atua, me te Ture Kiingi Ku-
 ini hoki o Ingarangi, me era atu Motu nunui
 o te Ao, e tau nei i raro i tona mana.
   Na e nga hoa koia nei te take i tipu ai te
 Iwi Pakeha, na to ratau kaha ki te hapai i
 nga Ture, te tuatahi ko ta te Atua Ture i
 whakatakoto  ai ki te Ao nei, hei arai atu i
 nga whakaaro kino o te tangata, kia raua
 whaka-tangata, kai te whakaatu tonu hoki
 ia i nga huarahi e kore ai e ngakau kino te
 tangata, kia raua whaka-tangata, me tona
 whaka-marama ano i nga huarahi e tika ai
 te whaka-haere a te tangata, kia ratau wha-
 katangata, kaati, mehemea ki te rite ia tatau
 tenei waahi o te Ture, kua mutu te waahi
 ma te tangata. Engari me whai i ta Paora
 e ki ra, Kia mataara, e tu i runga i te wha-
 kapono, Whakataane kia kaha. Heoi mehe-
 mea ki te whakapau koutou nga Rangatira-
 tanga, me nga  Matauranga,  i o koutou
 ngakau ki te ata titiro marie i te ritenga e
tipu ai o tatau tinana ki te tokomahatanga
o te tangata, me nga whakahaere pai, e tau
ai te rangimarie, me te ngakau mahaki, me
te  ngaku  tatu, e kore ai tatau e tukua e to
tatau Ariki kia ngaro atu ki te po, era, e puta
he whakamiharo i nga waahi katoa, tae atu
hoki ki to tatau Ariki te whakamiharo.
  Ko te wehi kia Ihowa te timatanga o te
matauranga, ma Ihowa e homai te whakaaro
nui, no tona mangai te matauranga me te
ngakau mohio, ki te tae atu te whakaaro-nui
ki roto ki tou ngakau, a ka reka te mataura-
nga ki tou. Wairua, a hei whitiki te tika mo
tona hope, hei whitiki ano te pono mo ona
whatumanawa.  E nga Tai-tamariki me nga
Tai-tamahine, titiro ki nga kupu i runga ake
nei, ata whakaarohia e koutou, kia marama
te ngakau, kia mau i te Hinengaro, ko kou-
tou te rama mo nga Kau-matua, kua tae
koutou ki nga matauranga nunui  o roto o
tenei wa, kua whiti mai nei te maramatanga
ki runga i a tatau, kua tamia atu nei nga
whakaaro kino o te tangata e taua marama-
tanga, he Iwi mohio nui o koutou Tipuna
kaa ngaro atu ra ki te po, ko koutou o ratau
Uri, i mahue iho i te Ao nei. Tena ra e aku
hoa Tai-tamariki, puta noa nga Motu e rua
Aotearoa me te Waipounamu,  me o raua
Motu ririki, he whakahau tenei naku i a ko-
utou, ahakoa pai mai koutou-kore ranei, ki-
mihia e tatau nga tikanga o a tatau pukapuka
e kiia nei he Paipera Tapu, a ka mahi hoki
au i aua pukapuka, e ki ana hoki a Paora,

   \_\_[ NAMA 18.] \_\_\_\_\_\_\_\_TE  PUKE  KI  HIKURANGI, NOEMA  TUREI 8tb 1898.   '    [Wharangi No 6.]
  oma atu i nga hiahia Tai tamariki, whaia te
. tika te pono te aroha te rangimarie, e koutou
  tahi ko te hunga e karanga ana ki te Ariki,
  i roto i te ngakau ma. Heoi e nga hoa kia
  whai kaha  koutou i roto  i te . Ariki, kua
  whakatokia nei koutou kia tipu, hei rakau
  nui, hei rakau kaha, ki runga ki nga Motu e
  rua, kia kaha ai te hou o nga pakiaka 6 kou-
  tou ngakau ki raro, kia pakari ai nga Hua.
  kia rere ai nga Manu o te Rangi, ki te Inu i
  wai o nga Puaawai Whakamiharo, koia nei
  ra e aku hoa Tai-tamariki, Tai-tamaahine,
  whakapaua te Hinengaro ki te rapu i te tika
  mo te Iwi, ahakoa, e kore e tika enei kupu
  maku e whakamaharahara, he ahakoa ra, e
  hara hoki i te mea, he ra e tu ana mai, engari
  he ra e to atu ana, koia i arau noa ake ai te
  ngakau, he ra enei no te tangi, me te aroha,
  ki te huihuinga o nga toenga morehu, i ora
  ake i roto i nga tini aituatanga maha, o roto
  o tenei wa, ahakoa titiro iho tatau kai te heke
  atu tatau ki te iti rawa, era ano pea tatau e
 whakaputangia  ake ki te ora, e ki ana hoki a
  Rawiri; Ko te Atua to tatau piringa, me to
  tatau kaha, he kai-awhina e tino tata ana i
 nga wa  o te he. Koia  i ki ake ai  e kore
  tatau e tukua e to tatau Ariki, kia ngaro ra-
 wa  atu, mehemea ka haere tatau i runga i te
 ngakau marii, i te ngakau whakaiti, me te
 whakawhirinaki ano ki runga i nga mahi pai,
 te rama o tena Iwi, o tena lwi, kia mau, kia
 mau, na te rama hoki i kitea ai, te pai me te
 kino, te tika me te ata noho, te aroha me te
 atawhai, manaakitia nga Uri whakatipu, mo
 enei ra e heke iho nei. Hei konei mutu iho
 ai, kia ora tatau katoa, nga Taane, nga Wa-
 hine, me aku hoa Tai-tamariki, ma te Atua
 tatau katoa, e tiaki e manaaki, i roto i nga
 tini aitua o roto o tenei wa mate-mate.
      Na  to koutou Pononga iti rawa.
       T.  RENATA.
     Foreman o "Te Puke Ki Hikurangi,"
   [or, The Hill To The Tail Of The Sky.]



        Hoorotaraipi.
         Whare Runanga.
            Turakina.
             Noema 1st 1898.
   Ki  te Etita.
             O "Te Puke Ki Hikurangi."
   Kia Purakau  Maika tena koe, me nga ta-
 mariki  katoa o te Perehi, me te Iwi katoa, i
 i roto i to koutou Komiti whakahaere i to tatou
 taonga, hei kawe haere i nga rongo mo tatou
 aitua, me nga rongo Paremata, me nga rongo
 pakanga, otira me nga tini rongo e kawea
 ana e te Puke, ki nga waahi katoa i haerea ai
 e ia, kaati, ma to tatou matua i te waahi nga-
 ro, e tautoko koutou me matou hoki i konei.
   Kaati te mihi, katu te kupu i maharatia ai
 e au, kia tuku kupu atu au ki roto i to tatou
 Pepa, hei whakatikatika i nga kupu aku hoa,
 kua panuitia mai nei e raua, mo nga waka,
 me nga rangatira o runga, i kitea iho nei e au
 i roto i te ,,Puke Ki Hikurangi" No 15 to te
 tuatahi, me te No 17 o te tuarua, ara, ko te
 No 15, e whakahe ana ki te Panui o te ''Tiu-
 piri," ko te No 17 e whakahe ana ki te No 15
 o te Puke, ko ahau e whakahe ana hoki.
   Me  timata taku korero ia Kurahaupo, e
 whakahe  ana au  kite korero aku hoa, e ki
 nei tetahi o raua, ko Kurahaupo te waka, ko
 Kauwhataroa te tangata ki ta tetahi ko Whato-
 nga te tangata o Kurahaupo e whakahe ana au ki
 enei tangata e korero nei aku hoa, engari ko
 Ruatea ke te tangata o tenei waka, ko taku
 whakamarama  tenei mo Kurahaupo, ara te
 kai tautoko i taku e ki nei au, ko Ruatea ke
 te tangata o runga o Kurahaupo, me patai e
 au, ko wai te tohunga kua rangona i whaka-
 he ki te oriori a Kereopa Te Rangitakoru,
 ara ki tenei pito o te oriori, ka maanu e hine
 te waka ia Ruatea, ko Kurahaupo ka iri mai
 taua, i runga i Aotea te waka, ia Turi, kau
 taua te ngutu Whenuakura, kaati i konei, kua
 puta tenei oriori kai nga waahi katoa o te ao,
 kaore ano e whakahe.
   Ko tenei ki te kii a taku hoa i roto i te No 15
 o te Puke, e waka ano a Takitimu, e waka
 ano a  Horouta, e whakahe ana au ki tenei
 korero, ko tenei waka kotahi tonu, ko taku
whakamarama  tenei mo te rua o nga Ingoa o
tenei waka, ka taraia tenei waka a Takitimu
 ka oti ka toia ki roto i te.awa, ki Pikopikoi-
whiti, ka kitea i kona te tere o te waka, e tia
nei  a uta e horo ana, no konei te rua o nga
ingoa a Horouta.
  Mo  te ki a taku hoa, ko Tamatea te tangata
nona tenei waka a Takitimu, e whakahe ana au

          i
  ki tenei tangata, ko te tangata nona tenei
 waka  ko Ruawharo, e patai tenei naku mo te
  ki, ko Tamatea te rangatira o Takitimu, e
  aha te take i riro ai ko Tamatea hei rangatira
 te riro ai ko tona Papa ko Rongokoko hei ra-
 ngatira, tuarua e aha te take i hoatu ai tenei
 toki, a te Awhiorangi kia Tamatea, te hoatu
 ai ki tona papa kia Rongokako, i te mea ko
 ia te Kaumatua, kahore te tamaiti i tahuri
 atu ki te ako ki tona papa, engari ko te papa
 i ako ki tana tamaiti, ko te ki a taku hoa, ko
 Matatua  te waka  ko Toroa te tangata, e
 whakahe  ana au ki tenei korero, ko te tangata
 ke nona tenei waka ko Poupoto, ko Tokomaru
 te waka  ko Toroa te tangata, koia nei ke te
 tikanga.
   Kaati ko te kupu a taku hoa, i roto i te No
 15 o te Puke, e ki nei kai a ia te Whare Wa-
 nanga,  kaore nei i tuhia mai te Ingoa o te
 Whare  Wananga,   e hoa, kai au hoki enei
 Whare  Wananga, ko Wharekura  katahi, ko
 Rangiatea ka rua, ko nga kai tenei i tuhia
 iho nei au o roto o enei Whare Wananga, engari
 kai  au  ano, te nuinga  onga kai o roto i
 enei Whare Wananga, kaati ma te hiahia to-
 nu o te tangata kia tutaki ki au, e hoatu ai e
 au te nuinga o nga kai o roto o enei Whare
 Wananga,  ko tenei kite whakahe korua, haere
 mai kai Turakina nei au, engari ki taku, me
 me mutu tenei mahi te Panui inga korero he,
 kei penei nga Tamariki he korero tika ka ta-
 huri ka tango hei korero ma ratou, no konei
 au i tuhi atu ai, kia kite hohoro ratou kai te
 he, engari koia nei ke te tino tikanga o nga
 korero, e korerotia nei e aku hoa, ko taku e
 e korero nei, no konei hoki au i mea atu ar
 ki aku hoa, me mutu ta tatou Panui ki taku,
 no te mea kaore he mea tika i ko atu o taku,
 koia nei anake, engari e kore e tau te he ki te
 Puke o tenei mahi, mehemea e he ana enei
 Panui, i te mea i panuitia e te Puke taua pa-
 nui penei, e hoa  ki te he taku tuhi, i au
 whakapapa e hara i au te he, engari na tau
 kape ano te he, ko tenei kai pouri mai korua
 ki aku kupu,  ko te mea tika anake taku i
 whakaaro ai, kia tuhia atu e au.
   Ko tenei kia ora tonu korua, nga tangata
  whakahetia nei e au, me nga tangata hoki
 e whakaaro penei ana o ratou whakaaro, ara,
 o ratou matauranga, e penei ana me o enei i
 whakahetia nei e au, kia ora hoki to  tatou
 Puke, hei kawe korero mo tatou katoa, kaati
 iho i konei aku kupu ki aku hoa, na to kou-
tou hoa;    Na Hare Pomare.
                 Eparaima Paki.
                   Kai-tuhituhi mo H. P.



     "TE PUKE KI HIKURANGI."
                Noema 8th 1898.
   Me inihi atu ahau kia koutou, e nga kai-
tautoko i to tatau Nupepa, ia "Te Puke Ki
 Hikurangi," kia ora tonu koutou i roto i te
 mahi tohu a to tatau Ariki, ma ana nei e tuku
 mai te aroha, te rangimarie me te ngakau
 tatu, ki roto ki o koutou ngakau, e ngakau
 aroha ai koutou, ki te Inoi a ta koutou mo-
 kai, a "Te Puke," ka Inoi atu nei kia koutou,
 kia tukua mai he tikiti, kia pai ai taku haere
 atu kia koutou, i runga i te Tereina, tae atu
 ki runga Tima, e haeretia ai te Tua-Whenua,
 me te Takiwa moana, e tomotomokia ai o
 koutou marae, me o koutou Whare, na e hoa
 ma, kia uaua mai koutou, kia kaha, Tenei
 he whakaarotanga iho, kua tata te pau nga
 ra o tenei tikiti, i tukua mai nei e etahi onga
 kai-tautoko, heoi tena, he mea atu ano kia
 koutou e nga tangata, e noho mai ra inga
 topito e .wha o tatau motu, tukua mai a kou-
 tou whakaaro kia wahaia e au, ki o koutou
 marae, kaua nga korero kino, e kore e taia.
    Heoi ano Na  "Te Puke Ki Hikurang."



               Akarana.
                   Noema  4th 1898.
   Tera tetahi Whakaarahanga i tetahi Tupa-
paku, e toru nga ra e Uhungatia ana. I tu-
pono ki nga Maori o Tauranga, no te oranga
ake o ietahi Kotiro Maori i te mate, na teta-
hi Tohuga Maori, ko Ehau te Ingoa. I
haere mai a Ehau ki Tauranga, ki te arai i
tetahi Tohunga Makutu, ko te Rere te Ingoa
i te Mane ka mate taua Kotiro, ko Marata te .
Ingoa, i mate ki Matapihi, a, haria ana tona
tinana ki Ranga wae, i te Wenerei, katahi a
Ehau  ka haere kia kite i a te Rere i te tohu-
nga na  ana i Makutu taua Kotiro, katahi ia
ka ki atu kia raua ko tona wahine, me mutu
 te mahi Makutu, mehemea ka mau tonu ta
 korua mahi Makutu ka mate tokorua korua, ka
 mutu  tona korero, katahi ia ka haere ki Ra-
 ngawae, ki te waahi kai reira te Tupapaku e
 takoto ana, tona, taenga atu, e tangi ana te
. Iwi o te Kotiro ra, katahi ia ka ki atu, me
 mutu koutou te tangi, ka ora i a au te Kotiro
 nei, katahi ano i a ka whakapa atu i tona
 ringa ki runga i te rae, ka timata tona Karakia
 no te mutunga o tona Karakia, ka karanga
 atu ki te Tupapaku ra, kia maranga mai, ko
 te marangatanga mai hoki o te Tupapaku ra
 heoi whakamiharo ana te Iwi o te Tupapaku
ra,  me etahi atu hoki i reira, he nui te koa
me  te hari o te Iwi nei ki te oranga ake o te
 Kotiro nei i te mate, katahi ano ka rukea he
taonga mo Ehau kanui te taonga i hoatu
mona,  kaati ko te Kotiro nei ko Marata kanui
tona  pai me tona ora hoki, i  te haereere
ano   ia i te rangi nei, katahi ia ka korero
 i te rangi a ia.



      PANUITANGA.
          
  Ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki nga huihui-
nga tangata, e noho mai na koutou inga pito
e wha o tatau motu, e hoa ma tena ra koutou
e nga Taane, nga Wahine, me nga Tamariki
kia  ora koutou, i raro i te maru o to tatau
Ariki Amene.
  He whaka-marama   atu tenei kia koutou,
kia noho mohio ai koutou, kai te Hanuere e
heke  iho nei i te tau o to tatau Ariki 1899.
ka  whakamututia te tango a te tangata ia
"Te Puke Ki Hikurangi," mo te toru mara-
ma, me te ono marama, ka waiho i te tau, te
tango a te tangata, kaore e hoki iho i te tau.
  Heoi e nga hoa aroha, me nga kai-tautoko
i to tatou taonga, kei ahua pouri mote penei-
tanga i to tatau taonga, kia tau te rangimarie
kia koutou.
         Heoi ano kia ora koutou.
          Na T. P  K.   H.



        PANUITANGA.
               Papawai.
                     Oketopa, 4  1898.
  Ki  nga Tangata  katoa e tuku reta ana
mai kia au hei Panui.
  He mea  atu tenei naku  kia koutou kia
marama  te tuhi mai i nga reta,ara inga kupu
me nga whakapapa,me penei me taku.
  Kai kiia noku te he i raruraru ai a koutou
panui, me nga whakapapa, heoi ra e hoa ma
tena koutou.
        "Te Puke Ki Hikurangi."



         TAUIRA POTO.
   ONGA TURE O TENEI PEPA.
                 (Ture 1.)
  Ko te utu mo te Pepa, o "Te Puke Ki Hi-
kurangi." i te tau 10/- hereni, mo te ono
marama e 5/6, mo te toru marama e 3/- hereni.
                 (Ture 2.)
  Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te ahua,
o te Ingoa ki waho o te kawa.
      Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
                 Greytown Wairarapa.
                 (Ture 3.)
  Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
                 (Ture 4.)
  E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma.
    Nate  Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."

        "Te Puke Ki Hikurangi."
                    Hurae 25 1898,
  E nga hoa aroha e tukua noatanga atu nei
to tatau Pepa a te P. K. H. kia koutou, he
mea atu tena, kua mutu te puta atu kia ko-
utou, engari ma koutou e tono mai kia haere
ata, a ka tonoa atu hoki kia haere atu kia
koutou, kaati ki te kore koutou e tono mai, e
pai ana, kai a koutou ano te tikanga.
        Heoi ano.
.

                
He  Mea  Ta  E TAWHIRO RENATA, i raro i te
    Mana o TAMAHAU MAHUPUKU, ki te Tari
    Rehita.   . Papawai.
            Noema 8 98.
    .  "TE PUKE  KI HIKURANGI,"