|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 2, Number 21. 30 December 1899 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 21 OTE TAU TUARUA.] WAIRARAPA. TIHEMA HATEREI 30th 1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 1]
TE PUKE KI HIKURANGI.
[PEREHI.]
KEREITAONEI TIHEMA 30TH 1899.
WAAHI TEKAU-MAWHA o TE
N G A K AU POURI.
Kua tata te huri ki muri nga mahi o te
tau tahito me ona korero, me nga hiahia
taikaha o te ngakau, hei kawe atu ki runga
i te turanga Mema o te Tai-Rawhiti mo te
Paremata o te Koroni, tenei ake nga ra ka
panuitia mai ki te Iwi te tamaiti i whanau
mai i roto i nga va o teka, o te whakakino
o te whakahawea, o te puru ki roto ki nga
taringa me nga ngakau o te Iwi, kei tahuri
ki te whakawhanau i te tamaiti e mohio nei
te Iwi, ki te whanau mai taua tamaiti kei a
ia nga tikanga kaha, hei awhina i te Iwi i
roto i te Honore me te ora, ahakoa reka noa
nga whai-korero a nga tangata tutaki i te
kuaha koi whanau mai taua tamaiti, kaore
te rua mano me ona rau me nga whakate-
kau i wareware ki te tamaiti a te Wahine
kua kitea nei e ratau ana mahi, me tana
ahu marae, me tona reo karanga ki te manu-
hiri, me nga rawa-kore, me te hunga e mate
ma, nga repara, nga turi, nga kopa, nga
natapo, nga turingongengonge, te hunga i
•oto i nga urupa, ka whakaarahia nga ta-
ngata e tangi tika ana ka whakamarietia.
Ko tenei tamaiti ka maha ona whanautanga,
ka Kaumatua ka hoki ano ki te kopu o tona
hakui whanau mai ai. Tenei taku whaka-
oriori mo te tamaiti ina tae ki te ra o tona
riiringa, e rongo ai te Iwi i tona Ingoa e
karangatia ana i runga i Aotearoa me te
Waipounamu.
E tipu e rea ka tipu koe hei tangata
ka ruru e koe i te kete tuauri hei
amonga mou ki te putake o nga ko-
rero; e whakarewaina ra ki runga
te pakihiwi he hikitanga he hapai-
nga he amonga he arewa...he tau-
ira, tukunga o kai heketanga o kai
ka heke nga kai ka heke ki te pu-
kenga ka heke nga kai ka heke ki
te wananga...a ruru...te Ika ki te
puu matakahi kai te ara tiatia kai
te ara to ngakengake uru o Tanga-
roa ki te karapinepine i uta...ra e,
manawa mai hoki te whatu koro-
ngata aunei ka whanatu ki moana
ka whainga ka whakatu te uru o
Tangaroa ki te karapinepine i tai
ra...e...manawa mai hoki te whatu
korongata aunei kia nenewha ne-
newha ka taia te matau a Tonga-
nui ko pikitua ko pikiaro ka whi-
whia ka rawea ka e..a..:e Whenuanui
ka ea...he...aha te manu he tiiti
te manu he aha te manu he rako-
rakoa te manu he aha te manu
...e...he takahi karerangi, ka tau
ki tahuna tapu. Tapikitia e koe
te mahanga ki te kawai o te kete
ko Tarainoho ki a Rouri ko Tarai-
noho ki a Arotea te huki toto e te
tahe toto...e...Tara...e...kai enei
nga Amoamohanga.
Hei whakamaharatanga ki to koutou
Tipuna kia te Wii.
Apopo te tahi o Hanuere 1900 ko te tau
tahito ka ata parea ake, engari ko nga tikanga
pai o roto o taua tau me tango mai ki roto i
te tau hoou haere tahi ai me ona mahi, kua
tu tonu to tatau Kawanatanga, hira atu hoki
te kaha i to mua, e mahara ake ana matau i
runga i te whakaaro tika pono, kaua e waiho
te mea kaha hei hoa riri mo te mea kore
kaha, engari me whakapiri te ngoikore ki
raro i te mea kaha, heoi nei te mahi ma te
ngoikore he kimi i te oneone pai, hei turanga
waewae mo te Iwi, e kiia nei he Maori he
Awhekaihe, ki ta matau titiro tika pono me
piri pono nga Iwi Maori ki te Kawanatanga
e tu nei i tenei wa, ko nga riri me nga hiahia
me haere tonu atu ki a ia, kua oti tenei kupu
koia te Matua o nga Iwi e rua i runga i enei
Motu, ko aua riri me nga hiahia me haere
atu i runga i te rangimarie me te pono, ko
nga tohutohu me nga whakaatu huanui a
nga tangata i hiahia nei kia whakaturia ratau
e te Iwi hei Mema, me waiho ake me hoki te
mahara ki nga whakahaere a tenei Kawana-
tanga whakatikatika ai whakahaere tahi ai,
ahakoa tatau i waiho nei, kua puta
hoki te kupu a te Hetana Pirimia i
taana whai-korero i Poneke i te po o te ono
o nga ra o te marama nei, i penei tana kupu,
kua hoki nei ano ia ki tona turanga Honore
i te kaha o te Iwi ki te tautoko i tona Kawa-
natanga, me te whakahoki mai i nga Mema
i mohiotia e ratau tena e matai tika i nga
ritenga mo nga Iwi e rua, e noho huihui nei
i Niu Tireni, mea ake nei ka kotahi te reo me
nga tikanga katoa, e kore au e whakamaua-
hara ki te hunga e korero kino nei moku, e
tawai nei tae noa atu ki nga Nupepa e hapai
nei i te Apitihana, me nga korero kino mo
matau kua tu nei ano matau, ko nga whawhai
me nga korero kino katoa ka murua ki raro
i te kupu pai.
Te Iwi me titiro tatau, no te Hunga iti
tenei kai whakahaere, kua panuitia e te "Pu-
ke" i enei wa ka hori ki muri, ara he mahara
ake ki tenei kupu, kua whakataka e ia te
hunga kaha i nga nohoanga, a whakateiteitia
ake ana te hunga iti, he aha hoki tatau te
whakaaro ai ki tenei kupu, i te mea ka 9 tau
e tu ana te Kawanatanga nei, kua tu ano mo
enei tau e toru e tu mai nei i mua i o tatau
aroaro, e riri nei te hunga nunui o te Iwi
Pakeha mo to ratau hinga tonu i roto i enei
tau e heke atu nei ki te tekau ma rua 12. ki
ta matau nei mahara tika pono me paihere
te Iwi Maori ki roto i tenei Kawanatanga hei
hunga iti, me waiho atu ma nga tangata nunui
o te Iwi Pakeha nga kupu whakaiti, whaka-
tutua mo ratau ano, engari me huri te titiro J
a te Iwi Maori mo nga mea anake e pa ana 1
ki te Iwi, ahakoa te Ngakau Pouri me te
ngakau koa me haere tahi tonu enei te ngakau
riri me te ngakau hohou rongo me haere tahi
enei, ma te wa e titiro e whakau e kaupare i
ki te tuhanga, ma te muru ma te horoi ki te
wai o te matauranga o te rangimarie o te
mahaki o te ngakau tau, ma enei e kaupare
atu te ngakau taikaha me te whakaaro hikaka,
me te konohi titiro ko i nga moa tika, me
nga whakaakoranga tekateka noa, e pupuri
nei i te Iwi ki roto i te pouritanga haere ai.
Ka mihi ka mihi Wi Pere, Mohi Te Ata-
hikoia, Hurinui Apanui, Numia Kereru, Taro
Mete, Tamati Tangihia, kua hori ki muri
nga mauiuitanga o te Iwi me te koa o te
ngakau, i te whainga atu ki te taonga hora
atu o te Tai Rawhiti i tukua mai nei e o ta-
tau hoa Pakeha, kua ohangia hoki ki nga
Rangatira me nga Kaumatua me te Iwi
o tenei taha, e kiia nei ko te Tai Rawhiti.
Tena koutou me a koutou whakaaro i
tautoko ai nga Iwi me nga Hapu ia koutou,
me a koutou mahara, heoi kua aio tenei te
Moana, kotahi te tangata o koutou nana i
tango te utu whakahore, me huri ake nga,
kupukupu o mua atu i te 19 o te marama
nei, heoi te mea hei whakaarotanga ma o
koutou ngakau ko te topu ko te Huia-tangata-
kotahi, ko Raurukitahi ki te kupu a te
tangata o koutou i riro nei i a ia te utu
Honore a te lwi, kei a ia nga kupu kua tu
tonu tenei Kawanatanga, mehemea i tu ko
te taha Apitihana penei kua rereke nga ti-
kanga me nga mahi, awhitia atu te Kawa-
natanga e tu nei, a ka awhi mai ia kia tatau.
Te Iwi tena ko atou, kai nga ra o Hanuere
1000, ka panuitia mai ki a tatau te tangata
o te Tai-Rawhiti i riro ai te matau a te Iwi,
hei to mai i nga mea e hiahiatia nei e tatau
i roto i te Paremata o te Koroni, i raro i ta
atawhai o to tatau Kuini, me tika tahi tatau
ki te Torona o tona atawhai, kia tapatahi o
tatau ngakau, kia marie o tatau reo, me
whai tatau i nga kupu a te Mema, kua tu
hei reo mo te lwi ki te Paremata o te Koroni
o Niu Tireni Amene.
"Te Puke Ki Hikurangi"
Waipawa.
Tihema 1, 1899
E hoa e te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
kia hua te pai, te hari me te aroha ki a koe,
i runga i tau mahi ata whakatere marie i
tou Waka, ka pai te whakatere, ka tohungia
te whakaheke i runga i te Kauika, ka u pai
id uta, ka ora te kau hoe, ka ora te Waka
me ona Whakairo, ka whakamanamana te
kai hautu, ka koa te ngakau o te Iwi ka hari,
a, ka whakamoemiti te tangata ata whaka-
tere i te Waka, a, ka mau tonu te whaka-
whetai, te tumanako, ki tena tangata mo
nga wa pera. He ahakoa mau pu ano enei
kupu i runga i nga mahi nunui, e wetekia ai
te putea a ta whakaaro nui, hei taonga mo
te iti me te rahi.
He Tangata Atahua.
Ma wai e whai te tangata ataahua tona,
mata? tu ke te tangata atahua, tu ke te
tangata whakarihariha. Otira ko te mea hei
whakatau mo runga i o raua ahua, ko to
Wahine atahua ko wai ka piri, ko wai ka tata.
Pakaru ana te Oko o te hiahia, korohiti ana
. waho te Uenuku, rue te tu kauati.
Ko te mata kau o te tangata atahua e
tirohia atu ana, ko te reo he taikaha, ko nga
mahara me nga whakaaro he tata maro, mo
;e atahua kau o te mata, te hiahiatanga kia
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 21. O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATEREI 30th 1899. [Wharangi No. 2] Apirana Ngata Hawaiki Hamoa Nui Tireni Tiriti o Waitangi Iharaira Kariki
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 21, O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI TIHEMA HATEREI 30th 1899. [Wharangi No. 3]
tetahi korakora, hei tahu i te wiki o te rama,
i roto nei ia koutou, e tino nui ai te mura, e
tiaho ai ano hoki te maramatanga i roto i te
Pouritanga. Notemea kei te matau iho
ahau kei te arahina koutou, e o koutou kai
arahi kia taka ki te Pari. Hei kupu whaka-
mutunga maaku kia koutou, e te Iwi me
mutu rawa te titro whakamuri, te whakaaro-
aro atu ki te Mana-motu hake. Na te oho o
te mauri o te Kuini, ki te kupu nei, toenga
oneone, noreira i whakapangia, ai o tatau ri-
nga kia pupuri kite Parau, ki to kore o tatau
ringa e whawha, heoi ra na tatau ano tenei
mate i tiki atu. Notemea ko te tikanga kei
muri tonu i tenei, ko te tango e te Kawana-
tanga ma ana rawa anake e tiaki o tatau
toenga Whenua, i runga ano i te kupu wha-
kahau a te Kuini ki ana Minita i Niu Tireni,
ahakoa hinga, ara, ata ranei ho Kawanatanga
kua whakamaramatia e ahau, ko te Take i
ngahorohoro ai nga mana o to tatau tikanga,
ko ta tatau uakanga i nga tatau-o nga Wha-
re whakahuihui o nga Iwi e rua, ko te Koiwi
kau kei te tu, me nga waahi i takahia rawa-
hotia, ia tatau me. te Ture, koia tera kua kiia
i runga ake nei, ma o tatau Uri e hura aua
takahanga i muri ia tatau, kaati pea i konei
te waahi kia koutou, e te Iwi, he aha ia kei
nga whatu me te ngakau tupato, te whai to-
nu i te hiku o te korero, ahakoa ki o koutou
kai hautu.
Te kai arahi matapo.
Kia koutou ki nga kai hautu o te Iwi,
tenei waahi o aka kupu. I te mea kua tuku
koutou i a koutou kupu mohio me o koutou
Matauranga, hei huarahi mo te Iwi, me nga
kupu pohehe mo nga Iwi e tautoko ana, i te
koha tuarua a te Kuini mo tona lwi Maori,
e rere noi i roto i te "Tiupiri"' o koutou Ma-
tauranga. E nga kai arahi e te Iwi, me nga
raro Etita, hui tahi ki te hunga kua whaka-
turia i Waitangi, hei mata mo te Iwi, ki roto
i te Paremata nui o te Koroni.
I te ngakau nui ano ahau ki te hura me
kore e mau noa i a au he tino mea e piri
tau ai ahau hei tautoko i a koutou whakaa-
koranga ki te Iwi, a, kihai i mau ia au.
Heoi te mea i mau i a au, he mea. kau i to
Iwi kia pohehe, kia taupatupatu noa iho,
kia kore e matau ki nga tikanga e tika ai, e
he ai e oti atu ai ranei ki te mate. No reira
te nui o toku hiahia kia whakamaramatia
e koutou nga tino take e tu ai, e kaha ai, e
puta ai a koutou wawata korero purakau, a,
kia penei ta koutou whakamarama ki te Iwi.
1. Kei te mana-kore nga tikanga i meatia
ki Kohimarama, i te tau 1860, me nga tika-
nga i mana-kore ai.
2. Kei te mana-kore nga Karauna Karati,
i whakataua e nga Ateha i te tau 18G6-G7,
taea noatia tenei ra, me nga tikanga i mana-
kore ai, e hoki atu ai nga Whenua ki te
Papatiputanga, e pa atu ai ano ki nga mana
tuatahi.
3. Kei te mana-kore te pooti a te Iwi i
te Mema mo te Paremata nui o te Koroni,
mai o te tau 1867, taea noatia tenei ra, rue
nga take i mana-kore ai.
4. Kei te mana-kore nga Ture i paahitia
e taua Paremata me tona Kawanatanga, me
nga take i mana-kore ai, me te watea o te
lwi me o ratau taonga ki waho o aua Ture.
5. Kei te mana-kore te pooti Pire a te
Mema, i tukua atu e te Kotahitanga ki te
Paremata nui, me nga tikanga i mana-kore
ai, o nga mea i paahitia e te pooti o taua
Mema i roto i te Whare.
6. Kei te mana-kore te noho o te Maori
i te Whare Ariki, me te whakaatu i nga
tikanga i mana-kore ai.
Kia poto ia koutou te whakamarama, no-
temea kua puta o koutou matauranga, e
whakaako nei, kei tua o nga Maunga nui
me nga Tai-papakirua, a, ko matau ko te
Iwi kei te araia mai e nga Maunga nunui,
me nga Tai-papakirua, kua oti ake nei te
whakararangi hei whakamaramatanga ma
koutou, hei mea e puta atu ai te Iwi kia
koutou e tu mai na. Notemea ko a koutou
korero, he korero whakamatapo i te Iwi, he
korero no te hanganga mai rano o te ao
tuatahi, i mua atu o te ao tuarua, i whaka-
tupuria ai ano te tangata me te kararehe, ki
runga i te mata o te Whenua, no reira ka
pororaru te Iwi ki nga tino mea kei mua i
te aroaro, ara, taua mea nei ko te mate, e
rere ana ki te hopu i te tinana ora hei horo-
manga raana. Ehara ano ia i te mea ko
wai taua mate a he tinana pehea ranei tona.
Kaore ia ko o tatau kai-whakahaere tonu e
kume ana kia riro te Iwi hei tautoko i ta
*
enei, i ta tera, a, pororaru noa iho te Iwi.
* Ina hoki i te tau 1898, he Poari te mate
kino i pa ki nga Iwi katoa, toi ana nga tari-
nga i te rongo o te mate ka tata. E tipi
haere ata ra i nga taha-tika o te Tai-Rawhiti,
hei mea pea e pororaru ai te Iwi ki te Mema
hou. He pai me whakamarama ano ahau
ki te Iwi. Kei te pohehe rawa atu te kau-
hau a Mohi ratau kona kai-whakahaere ki
a koutou mo te Poari. Na ratau ke ko te
Tai-Hauauru te Pire i takoto ki te Whare i
tenei tau he Pire Kaunihera, te kiko o roto
he whakapuare i te hoko, i te mokete, i te
putanga nei o tenei Pire, ngaro ana nga
waha o nga kai-whakahaere o te Iwi, marino
ana te Moana, te pokarekare te aha, kua rite
pea ki ta ratau ora, kua puare hoki te hoko.
Ina hoki he kati rawa atu ta te Poari i te
hoko, (hamama ana te waha o nga kuihi
tuatahi, ka hamama noa mai hoki te nuinga
o te kuihi) E oku hoa kia mau ra ki nga
whakarerenga iho i whakaakona ai tatau,
kaua i nga matauranga o te ahiahi, kua tata
tena ki te hau tora o te po. Engaringari
hei to te ata hapara, ka kitea hoki te turi
pona, ka rangaihi te haore. Hei konei mutu
ai.
Na to hoa pono.
Ihaia Hutana.
Kua mutu te hui a nga Tamariki o te Ka-
reti o te Aute, me o ratau Kaumatua me te
te Atirikona Wiremu, me te Tatana te kai
whakaako o te Kareti, me te Wiremu Minita
o Whanganui, me Peneti Minita o Taranaki,
me Apirana T. Ngata, to ratau Roia me to
ratau Kuki, to ratau kai whakahaere ko
Apirana T. Ngata ko Reweti Mokena Kohere.
No te 9 o nga ra ka tae mai raua ki te
whakahaere i nga tikanga o te Marae, me to
whakapai i nga, mea e takoto hapa ana, no
ta Turei te 12 ka tae mai nga Tamariki me
o ratau Kaumatua me nga Minita, ka mene
mai hoki nga Kaumatua o Wairarapa, me
nga Wahine nga Tamariki ki te Marae, ka
tae mai hoki te Waea me te kapu a Tiini kia
haere atu a Tamahau ki te Teihana o Kerei-
taone tatari atu ai kia raua ko te Minita o
nga Kura ki Kereitaone i taua po, no te ata
te 13 o nga ra ka tae ki te Marae me te Popa
te kai whakahaere o nga Kura, ko re ra hoki
tenei i tuhera, ai nga mahi o te hui o te Ko-
tahitanga o nga Tamariki o te Kareti o te
Aute.
No te ata o tenei ra katahi ano nga Kau-
matua ka whakatau Marae, kia te Atirikona
Wiremu me ona hoa, me a ratau Tamariki,
tae noa ki te 10 a m. ka tae mai hoki a Tiini
Kara me tona hoa Minita, me te Popa; me
etahi atu Pakeha, me te Mea o Kereitaone,
mete Mema hou o te Paremata a Honepi,
ka whakatuheratia te whare, ka tu a te Ta-
tana ki te patai ki te Minita o nga Kura mo
etahi tikanga e hiahiatia ana kia whakama-
naia mai e te Kawanatanga, mo tenei Kota-
hitanga o nga Tamariki, e kaha ai ta ratau
pikau i a ratau tikanga mo te Iwi Maori,
nana ratau i tuku ki te kimi ki te whakaako
i nga matauranga e ta Iwi Pakeha, me era :
atu Iwi nunui i te Ao, i tipu ai o ratau hua
ki te ora tinana, me te tipu o te tinana ta-
ngata ki te tokomahatanga, he nui nga kupu
a te Minita o nga Kura i whakahoki ai mo
nga patai a te Tatana, me ta matau mohio
atu ano e whakaae ana te Minita ki te wha-
karite i nga hua mo aua patai ki a ia, engari
ki te Pirimia me ona hoa, hei whakaoti i nga
tikanga mo aua patai, na Apirana T. Ngata
i whakamaori mai nga patai me nga whaka-
utu ki te hui, ara kia matau, haunga hoki
nga Tamariki o te Kura me nga mea o ratau
kua puta ki waho, ko ratau nei nga pukenga
o taua huihui Tamariki, ka mutu te korere a
Waaka te Minita mo nga Kura, ka tonoa a
Timi Kara e te Atirikona kia tu ki te korero,
ka tu a Timi he nui tina kupu mihi ki nga
Timuaki me nga Tamariki, he pai te whai
korero a Timi i korero Maori tonu taana
whaiki, i pau katoa nga tikanga pai me te
peehi haere ano ana korero i nga ritenga e
peehi nei i te tipu me te ora o te Iwi, ka puta"
taana kupu kaha kia pehia tenei wai te Wai-
piro ki raro, kia tino whakamutua e te Iwi
te hiahia atu ki taua wai, otira ki taana titiro
kua iti rawa te inu a te Iwi, kaore e kitea
nuitia te haurangi i roto i te Iwi i naianei
pera i nga wa o mua ake nei, no konei ka
mahara ia mehemea ka rite te whakaaro o
nga Kaumatua o te Iwi, ki te peehi i te Pia
me te wai Rama i nga takiwa katoa o te motu
nei, tena e mutu rawa te kitea o te haurangi,
me te inu i roto i te Iwi, he mea nui hoki
tenei kia whakaaro kotahi nga Kaumatua o
te Iwi ki te peehi i tenei wai, me te whakaaro
ano ki nga mahi hei painga rao te tinana
tangata me nga Tamariki e pihi ake ana ki
te matauranga o tenei wa, hei hapai atu ki
roto ki nga whakatipuranga, e heke mai ana,
hei whakawerawera i nga poho o nga Matua
me nga Tipuna o roto i tenei wa, he aha hoki
te pai ki te titiro tonu iho ki o tatau tinana,
engari kia rua he titiro ma tatau, ko to wa ia
tatau nei me te wa roa e tu mai nei i mua i
o tatau aroaro, ma o tatau Uri nei e piki atu
taua takiwa roa, ka mutu te Hekeretari o te
Koroni.
Ka tu ko te Popa te kai tirotiro o nga Kura
o nga Motu e rua nei, he mea panui ana ko-
rero i roto i te pakapaka, he mea tuhituhi a
ringa, he roa te wa e korero Pakeha ana i
nga tikanga Maori me te whakarongo nga
Timuaki u te hui me nga Minita hoki o to
Kawanatanga nga Tamariki o te Kareti o te
Aute, ko te ahua o ana korero o a te Popa,
he whakamarama i etahi tikanga ki nga Ta-
mariki, otira e kore e tino taea ake te korero
i te mea he reo Pakeha, mana e puta mai te
Maoritanga, ka mutu te korero a te Popa, ka
korero atu hoki nga Kaumatua, he mihi ki
te taonga o nga lwi o nga Motu e rua, i
whakaaetia ai e nga Kaumatua i enei tau
maha ka hori ki muri, ko nga hua tenei o ta
ratau whakaaetanga, ki te tuku i a ratau
Tamariki ki nga kura, kua tae nei ki te 82
nga whare ako i te matauranga, hoou e mahia
nei e te Iwi Pakeha i o tatau aroaro, kua
neke atu nei i te 2,000 nga Tamariki Maori
Awhekaihe e akona ana i te tau, tera atu
etahi o nga kupu a nga Kaumatua o te Marae
i korero ki te Timuaki o te Kotahitanga, me-
ona hoa me nga Minita o te Kotahitanga.
heoi ka mutu te korero ka nekehia mo te po
7. 3O. p. m. I taua haora ka tuhera, ka ma-
hi te huihui i tana mahi, he reka ki te wha-
karongo atu, ko Apirana ki te whakamaori
mai i etahi, ko nga korero ma ratau anake i
to ratau reo, Taite 14 he mea Inoi te timata-
nga, o te korero mo te mutunga, Paraire 15
ka mutu i te korerotanga o te po, ka nekehia
te hui mo te taa 1901 mo te kainga e kitea
ai hei tuunga mo te hui, no te Haterei 10 ka
haere nga Tamariki ki Kehemane kia kite ia
Takitimu Whare whakairo, Ratapu 17 he
Hakarameta ki Aotea, Mane 1S ka pakaru to
hui, ka hoki ki o ratau kainga ake, he pai to
hui nei he rangimarie, engari kaore i pau
mai nga tangata me nga Tamariki o Waira-
rapa, he tupono ki te wa raruraru ki nga.
mahi, engari ko nga Kaumatua whai kupu
i pau katoa mai me nga Wahine, i to tereina
o te 11. 15. a. m. ka tae ki te Teihana, ka
poroporoaki a te Kumeroa raua ko Morehu,
ki te Atirikona me ana Tamariki, ka
muta ka tu mai te Kaumatua he inihi iho
ki nga morehu o Wairarapa, mo te koa mo
te ora o tona ngakau ki te kaha o nga tangata
o Wairarapa ki te awhina ia ratau ko ana
Tamariki me ona hoa, ka mutu te Kaumatua
ka whakahuatia tenei Himene e te Rev Pe-
neti, ka ki katoa nga Tamariki.
KIA NOHO TE ATUA KIA KOE.
[GOD BE WITH YOU TILL WE MEET AGAIN. ]
(SANKEY.) 449.
(1) Kia noho te Atua kia koe
Mana koe e arataki;
Mana koe e whakamaru
Kia noho te Atua kia koe.
Kite ra... ano.
Kite ra...ano,
Ki nga wae o te...Ariki.
Kite ra...ano,
Kite ra...ano,
Kia noho te Atua, kia koe.
(2) Kia noho te Atua kia koe
Hipokina iho koe;
Whangaia koe ki te Taro
Kia noho te Atua kia koe.
(3) Kia noho te Atua kia koe
I nga wa o te mamae;
Mana tonu koe e awhi
Kia noho te Atua kia koe.
(4) Kia noho te Atua kia koe
Kia tau te rangimarie;
I nga takiwa katoa
Kia noho te Atua kia koe.
"Te Puke Ki Hikurangi."
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 2l, O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATEREI 30th 1899. [Wharangi No. 4J
HE IWI MANGERE RANEI
TE MAORI?
He tino kupu tawai na etahi Pakeha, be
Iwi Mangere te Maori, no o ratau Tipuna
iho te Mangere tuku iho ki o ratau Uri; ki
te timata te Maori i tetahi mahi kaore e u,
hei te taimatanga kanui te kaha, kia roa ka
hoha, ka ngenge, ka whakarere i te mahi, e
kore au e mea he tino he tenei korero a te
Pakeha, he tika ano, kai whea oti te Iwi
kaore rawa he mea Mangere.
Ehara rawa i te mea tino whakamiharo ki
a au te kore o te Maori e u ki te mahi, ehara
o tatau Tipuna i te Iwi mahi i nga mahi
tuturu. Heoi ano a ratau mahi tuturu ko
nga mahi kai, na reira tuku iho ki a tatau
ki tenei Whakatipuranga ka ahua pera ano
te tu, me nga whakaaro, kaua te Pakeha e
tawai i a tatau, engari me tohutohu i runga
i te ngakau whakaaro
Ahakoa te whakamanamana o te Pakeha mo
to ratau kaha ki te mahi, mo to ratau u,
takahi iho ratau i ta ratau kupu ano. He
maha nga Pakeha e mohio ana au he huhua
noa atu a ratau mahi, a, e kore ana e pumau
ki to mahi kotahi, mehemea te Pakeha ka
kite he pai atu, he nui ake te moni o tetahi
mahi, ka whakarerea e ia tana mahi tawhito.
i. pumau tonu ai to Pakeha ki te mahi, he
mohio nona ko te mate tonu mehemea ia
kaore e mahi. I kore ai te Maori e u tonu
ki te mahi he mohio nona ahakoa kore ia e
mahi e kore ia o mate pera me te Pakeha.
Ki taku whakaaro ehara te Iwi Maori i te
lwi Mangere, mai i o ratau Tipuna rano
"He toa taua, he toa Pahekeheke, he toa
ngaki-kai, he toa mau tonu" he Whakatauki
na taua na te Maori, mehemea he Iwi Ma-
ngere taua to Maori, no muri nei i Mangere
ai no nga ra i te Pakeha, he Iwi ahu Whe-
nua te Maori i mua. I hanga Pa kaha
ratau mo ratau kai ohorere i te hoa riri, ko
nga Pa i uta hanga, i karia te Whenua i
tuangia te ngahere, katahi ka toia, te rakau
ki nga Pukepuke i tu ai nga Pa, i hanga
Waka ratau mo ratau hoi Waka Whawhai,
hei Waka patu kai. Kaore te Maori i rite
ki nga Maori o era atu Whenua, e kore nei
e hanga Whare ataahua mo ratau, Waka
ataahua ranei, ko nga Whare o te Maori he
Whare ataahua, he Whare Whakairo, ko
roto kakata kau ana i te whatu o te Paua,
i te Kakaho, i te Tukutuku. He .mea wha-
kamiharo na te Pakeha nga Waka taua o te
Maori, i runga i te ngakau kaha o tatau
Tipuna, ka poka whakaaro ratau ki to wha-
karere i Hawaiki, ki te heke mai ki nga
Moutere o te Tonga. E kore rawa tenei
whakaaro e taea, e nga Iwi tutua, e nga Iwi
Mangere. I ata mahi i ata whakatipu te
Maori i te kai, i te Kumara, i te Taro, i patu
i te Manu, i te Kiore, he lwi kaha ki te haere
ma te waewae, ko o ratau huarahi i kawea
rawatanga hei nga keokeonga o nga Maunga.
Mehemea ho Iwi Mangere te Maori, e kore
rawa e mahi i enei mahi. I te unga mai o
to Pakeha, i kitea ano te ahu Whenua o te
Maori. 1 kaha rawa ratau ki te whakatipu
i te Witi, ahakoa kaore a ratau Parau Mihini
ranei hei tapahi, hei patu i te Witi, he Mira
huri Witi a ratau, he Kaipuke hoki. I enei
ra e kitea ana ano te kaha o te Maori ki te
mahi. He kaha ratau ki te kuti Hipi, ki te
mahi Rori, ki te tua ngahere, ki te mahi i
nga mahi taikaha, ina ke te he, he kore no
enei mahi e pumau tonu, he maha ano nga
Pakeha e mea ana he pai te rironga, me te
riro o nga Whenua o te Maori i te Pakeha,
notemea i to ratau Mangere kaore ratau e
whakapai i o ratau Whenua, e whakatipu
rawa ranei ki runga.
I etahi tau kua pahure ake nei, i kiia te
Kooti-mana he Iwi mangere, otira e Kitea i
enei ra, kaore he Iwi ahu Whenua, i ko atu i
te Kooti-rnana. I mangere ai ratau i mua,
he kino no nga Ture o to ratau Whenua, ka-
ore kau he take hei whakakaha i te ta-
ngata ki te mahi, i te takoto hee o nga Ture,
I muri iho i te whakahounga i nga Ture,
katahi ka kaha te Kooti-mana ki te mahi. I
penei ano te kupu mo te Airihi i tetahi wa,
he Iwi tino mangere, heoi ano te mahi i pa-
hure i a ratau he takaro. I mangere ai te
Airihi, he kino no nga Ture o to ratau Whe-
nua. Ki te mahi te Airihi, e kore ia e
mohio hui a wai ranei te hua o tona mahi,
engari ano te ngahautanga o tona takaro hei
a ia ano, na reira ka hihiko tona ngakau ki
to takaro, he ngoikore ki te mahi, wai hoki
ehara i te mea na te mangere anake o te Ma-
ori i kore ai e kaha ki te whakapai i o ratau
Whenua, engari na te kino ano o nga Ture
tetahi. E kore te tangata e whakapai i tona
Whenua e takoto Papatipu ana, e kore hoki
e mohiotia e ia, e riro mai ranei i a ia a te
ra o te Whakawakanga. He aha ra i kore ai
e kimihia e te Paremata tetahi Ture hei
whakaea i te moni a te tangata i pau i te
whakapainga i te Whenua Papatipu? mehe-
mea e oti ana tetahi Ture penei, era pea e
hihiko te tangata ki te mahi. Ko etahi
Whenua kua Karauna Karaatitia, he kaha
rawa ki te whakapai, i te wehewehe o nga
hea o te tangata, i te maha rawa o nga ta-
ngata ki roto i te Poraka kotahi, i te kore
mohio o te Maori, i te kore moni hoki. He
ruarua nei nga Maori kua whiwhi moni i
runga i te ''Ture tuku Nama a te Kawanata-
nga ki nga tangata whakanohonoho Whenua
i te tau 1894," mehemea i ahua ngawari iho
nga ritenga o tenei Ture, tera ano e maha
nga Maori e whiwhi ki te moni hei whakapai
i o ratau Whenua. Tera ake ano etahi take
i kore ai te Maori e ahei ki te whakamahi i o
ratau Whenua, otira ki te tangata kaore e
tino whakaaro, te tino take tonu he mangere
no te Maori, mehemea i rite te noho a te
Maori ki ta te Pakeha tera ratau e tino hihi-
ko atu ki te mahi. I rite te noho a nga ta-
ngata o Motueka ki ta te Pakeha, i te mea
kua wehewehe o ratau Whenua, a, i te mea
ka mate ratau ki te kore ratau e mahi, na,
tenei u tonu ratau ki te mahi i a ra 7 a ra, a
e kiia ana, kore rawa he tangata mangere ko-
tahi o Motueka. He nui nga, Whenua o te
Maori kua Riitia ki te Pakeha, otira nui ke
atu te painga ki te Pakeha, i te painga ki te
Maori; Ko te Maori nona nei te Whenua ka
meinga hei Pononga mo te Pakeha, te tika-
nga, ia, ko te tangata Whenua ano ko te
Maori hei Rangatira. Te hee o te moni Reti
he ngawari rawa no te putanga mai ki te ta-
ngata, kaore te tangata e uhupoho ki te pau,
mehemea na te maringitanga o te Kakawa i
whiwhi ai ki te moni, ka tupato Tetahi ti-
kanga hee a te Maori, ko te kore e mahi tonu
i a ra i a ra, penei me te Pakeha. Na tenei
na te kore e mahi tonu i nga wa katoa i uru
mai ai nga whakaaro kino ki roto ote ngakau
o te tangata, a, te Haputanga ko etahi mahi
kino, he Whakatauaki na te Pakeha, "he nui
te mahi kai te Rewera ma nga ringaringa
mangere," ki te Pakeha, ki to kitea he tanga-
ta kaore he mahi, e haere noa ana kaore e
mohiotia tona take ora, ka hopungia ki te
Whare-herehere. E mea ana hoki te Paipe-
ra; "ki te kahore tetahi e mahi kia kahore
hoki ia e kai." he kupu tino tika rawa tenei.
Mehemea ki te whangaia te tangata ma-
ngere, katahi ka tino kaha rawa tona mange-
re; E hara i te aroha kore te kore e whangai
i te tangata mangere, engari he aroha, he
whakaako hoki i a ia kia mahi oranga mona
ake ano. a, kia kaua e whakamanawa ki etahi,
e kohuru ranei i nga mea mahi. Na te
aroha o te Matua i whiu ai ia i tona tamaiti
kia mohio; He kupu tenei naku ki toku Iwi
ki te lwi Maori, e te Iwi kaua rawa e tukua
mai nga Pakeha mangere ki o koutou kainga
noho ai. Te nuinga o tenei tu Pakeha he.
tutua, he Atua kore, kaore o ratau painga,
engari e rite ana ratau ki te paitini, e paitini
ana i a koutou Tamariki ki nga kupu me nga
mahi weriweri, e paitini ana i o koutou nga-
kau ki nga whakaaro Taurekareka. E rite
ana enei Pakeha ki te paru e rukea ana ki
waho o te Taone. He kupu whakamutunga.
He nui nga Maori e whiwhi ana i te moni
ia tau ia tau, otira ko nga hua o a ratau mo-
ni kahore e kitea, heoi ano to ratau tino
whakaaro ko te hoko Kakahu whakapaipai
mo ratau, tena ko ratau Whare he weriweri
rawa, he maha nga tangata e moe ana i te
Wahine, otira kaore o ratau Whare hei koha-
nga mo a ratau Wahine, me a ratau Tamari-
ki. Ko etahi e hanga Whare, atahua ana mo
a ratau Hoiho, tena mo ratau ake kaore kau,
tua te Whare ka kiia ai te tangata he tanga-
ta, te kainga he kainga. He aha ra i kore
ai nga Tamariki taane e whakapuranga moni
ma ratau ki te Peeke o nga toenga, ka rawa-
ka ra ka hanga ai he Whare, ka moe ai i te
Wahine, kia tau ai, kia pai ai te noho.
He tikanga ngawari noa iho tenei ki te
titiro atu a te whakaaro. Kaati aku kupu i
konei, ki taku whakaaro ehara taua te Iwi
Maori i te Iwi Mangere, engari na te tu be
o nga Ture e pa ana ki o tatau Whenua, na
te tu he o a tatau tikanga, na te ngoikore
hoki o tatau whakaaro i Mangere ai tatau.
To tatau ora to te Iwi Maori kai te u tonu
ki te mahi i nga ra katoa, kai te u hoki o
nga whakaaro ki te Atua.
He Whakapono pirau te Whakapono o te
tangata Mangere. He Iwi whai mana te
Maori, he Iwi Rangatira, otira ko te nuinga
o to ratau Rangatiratanga kai te moe, penei
me te Koura kai te Kopu tonu o te Whenua,
he Iwi ahu Whenua te Maori, he Iwi kaha
ki te mahi, engari ra ko to ratau tino kaha-
nga kai te moe, kai te tatari, ki a whakaohoa,
ki a whakaakona, ki a whakatipuria.
Reweti Mokena Kohere.
Kauangaroa.
Tihema 13th 1899.
Ki te Etita o "Te Puke. Ki Hikurangi" e
hoa tukua atu enei kupu torutoru hei wha-
kautu mo te panui a Waata Hipango, whaka-
hoki i ta maua whakaatu ko Tahunuiarangi,
i nga whakamarama a Eruera i te he o nga
putake a Waata, me ona hoa o te hui ki
Hiruharama ia Hepetema i mahue ake nei,
na e hoa e Waata Hipango, mo to kupu mo
te Teihana i Waipu, ko Ratana te Ingoa e
tika ana pea, otiia maku e ki atu ki a koe.
ko taua Teihana he mea ata korero no te wa
e ora ana a Reupena Ngarino, mate atu ia
ora ake ko te Pakaru te Kaumatua, ko nga
Tamariki ko Eruera nei ano tetahi, ko Rere-
moana me etahi atu, na ratau i kohikohi te
moni £110 kia mahia ai taua Teihana, ko te
tohinga i te Ingoa o taua Teihana na Rere-
moana raua ko Taraua Utiku, he tohu wha-
kanui ra tena i to ratau Kaumatua oranga
ake o te Iwi, kaati mo tena waahi o to panui
mo te taha ki te Kaunihera a maua ko Taitoko
ehara i au ehara ia Taitoko, ehara ia Eruera,
i whakahe, ehara ia Tahunuiarangi i whakahe
engari na te mangere, na te ngoikore o te
Iwi Whanganui, he Tamaiti koe i noho i te
Kura, ko to mohiotanga kaore i kitea e maua
ko to Papa i taua wa, heoi ko Taitoko i tohe
tonu kia mau te Iwi Whanganui, ki te pupuri
Whenua, engari te reti te mahi ahu Whenua,
heoi ko koe tonu me ou kai tautoko i tuku
Pitihana ki te Kawanatanga kia hokona a
Ohotu, a ko koe tonu te Tamaiti i kiia nei e
Taitoko he tohia iho na hei Ingoa mo
tetahi Tamaiti iti ko kaati tena, mo to
whakarite kia Hakopa raua ko Ehau, e Tama
e kaore ta maua panui i huna i te Ingoa o
Eruera o te tangata nana nga korero i mara-
ma ai o matau ngakau, e kore ai e tika to
whakarite, engari pea koe e haere na i ranga
i nga Iwi, notemea kua korero koe i te hui
ki Hiruharama, ko to tino hiahia kia tu koe
hei Mema, mo nga mate ake o roto i te awa
o Whanganui, kaati mo te hui ki Putiki i te
22 o Noema nei, ka korero ano hoki to kai
tautoko a te Whatarangi, ko to tu ko ta ratau
tautoko hoki i a koe, mo te takiwa ake o to
awa o Whanganui, na reira hoki tetahi o
korua a Eruera i tu atu ai ki te whakautu i
nga kupa a te Whatarangi, penei, katahi te
tikanga he, ka haere ki te amine mai i nga
pooti o te Tai Hauauru hei tautoko, ko te
whakaaro ia ou me ou kai tautoko, mo Wha-
nganui ake, tuarua, ko nga mate o Whanga-
nui ehara i nga Pakeha Paraiweti Kamupene
ranei, engari na te Tima mo te awa o
Whanganui, ka kino nga pa Tuna Piharau
hoki, ko nga hoko hoki i nga Whenua o
Whanganui ki te Kawanatanga anake, kotahi
tonu te tangata Paraiweti ko Hakaraia o
Ngaati Raukawa i whakamatau ki te Whenua.
o Tarewa ma, kia riro i a ia mo tautuhi,400
heoi na wai ra ia nei i mea me hoko ki te
Kawanatanga mo te £700 pauna me nga
rerenga ano, kaati tena ko te aha koia i hia-
hia ai koe me reti nga Whenua, ehara koia i
te moni, na mo to korero ano i to take reti,
i te mea e takoto wehewehe ana, ara takiwa ke
takiwa ke ngahia o te tangata kotahi, me reti
e taea ai te mahi, na kia ata whakaaro hoki
koa koe e Tama, mehemea e rima nga poraka
Whenua o te tangata kotahi, engari ko tona
papa kainga e 50 nga eka, ko nga waahi e 4
ka retia mo te ono tekau tau, kaati ko nga
Tamariki - a taua, tangata tokowha, ka moe
Wahine Taane, ka moe e kore e tae ake ki
te 10 tau nei kua whanau he Tamariki, e
kore hoki e tae atu ki te 20 tau kua whanau
hoki he Tamariki ma aua Mokopuna, e kore
hoki e tae ki tetahi atu 20 tau kua whanau
hoki he Uri ma era, me te whanau ano hoki
nga Uri tuatahi, e Tama kai whea he oranga
kia tutuki atu ai ki te ono tekau tau o te
riihi o era Whenua, e hoki mai ai te Whenua
hei oranga mo nga tini Mokopuna, mei pai
ke atu mei ki Koe me horoi atu te mana Ma-
ori, me nga ritenga Maori katea, me tuturu
*
|
|
5 5 |
▲back to top |
. [NAMA 21, O TE TAU 2.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATEREI 30th 1899. [Wharangi No. 5]
Pakeha tatau, kia ahei ai te waha kawenga
i nga rori, id te kimi mahi haere ai, kaati
mo to kupu whakarite ki o maua ringa e pu-
puri ana i te taha o te kupenga kai te pai
nau tau, engari mehemea mo te ahua o nga
mohiotanga o tou tinana me to whanaunga,
ara me Eruera, ka ki atu au ki a koe ko te
kite koe i nga hua o tona tinana, ina ra kua
oti katoa ona Whenua te whakapai, ahakoa
kai roto i te rohe potae kai waho ranei, kua
oti katoa te whakapai, kua puta nga hua ki
tona tinana, na mo to kupu whakahe mo te
Ingoa o te Kai Tiaki o te Katoa, he tangata
ke e Tama, kua kitea ra te tinihanga o etahi
o nga tangata o Whanganui, ara o Haami i
ana Tamariki ake, i te aroaro o to Kooti a
Tiati Waari, tangata mate, i mea
taua tangata kia ngaro nga Ingoa o etahi o
ana Tamariki ake, kia uru ko nga Tamariki
anake i tona aroaro ake, kia tu ai koia ano
hei kai tiaki, kia taea e ia te hoko nga Whe-
nua, na te Tiati i ngakau pai i kore ai taua
tangata e hopukia ki te herehere, tetahi Ta-
maiti ano no Whanganui ano, ko te Tame
te Ingoa, he whango te reo, he turi nga
taringa, ko te tuakana i mate, kaore rawa nga
whanaunga i pai kia whakahaere i nga hea o
te tuakana, kia taka mai ki taua whango nei,
heoi na Eruera i whakahaere ki te aroaro o
te Kooti, ka tika taua whango ki nga hea o
. tona tuakana, mehemea ko ona . whanaunga
ake e kore rawa e maharatia taua whango,
na koua au i mahara ai kai te tika te korero
a Eruera, me tuku nga Kuia nga Koroheke
nga Tamariki rorirori ki te ringaringa o te
Kai tiaki hei whakahaere, mo to kupu mo te
ron mo uta o Whanganui, e Tama kua, kohia
atu e Eruera me nga Matua te moni £50 mo
te rori, tukua atu kia Hakaraia Korako raua
ko Tapa, he peka tunu rohi tetahi, he whare
Karakia tetahi he whare Kura tetahi, i kohia
atu he moni e Eruera.
Heoi ano.
Na to Matua.
Winiata Te Pahaki.
Porangahau.
Tihema 12th, 1899.
Kia ''Te Puke Ki Hikurangi," e Koro tena
koe me ou Rangatira, taane Wahine Tamari-
ki, nga morehu a Aitua, tena ra koutou
katoa. E "Puke" man e hoatu ki taku Tu-
akana-papa kia Morehu Tamahau, tenei kua
tae mai tona panui kia haere atu au ki te hui
a te Kotahitanga o nga Tamariki o te Kura o
te Aute he pai taua panui, me taua hui a nga
Tamariki, kaati kaore e tae atu i te taimaha
o te tinana, ko te hiahia kia rongo nui atu.
E Koro Tamahau tena koe, tona koe, nga
Morehu tena koutou katoa, manaakitia
te hui a nga Tamariki, ko koutou tonu hei
taringa mooku i te Marae o Aotearoa me te
Waipounamu, ko te "Puke" hei pikau haere
mai ka rongo ai mehemea ia he painga mo
tatau kai te Kotahitanga o aua Tamariki,
he aha te hee, ka whiwhi o tatau tinana ki
te hari nui, tena ra e nga Tamariki kia kaha
kia tere te whakahaere i ta koutou i kite ai,
hei painga mo nga Iwi, hei rupahu noa ranei,
penei me enei Matauranga maha e rupahu
nei ano, kaore ano he painga, kaati noa.
Heta Matua.
Kai Iwi. Tihema 12th 1899.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tena koe me o hoa hapai i to tatau tao-
nga, hei kawe i nga korero a ia tangata a ia
tangata, ki nga Marae o nga motu e rua nei
ki Aotearoa me te Waipounamu, ma te Kai-
hanga i te waahi ngaro tatau e tiaki.
E whakatika ana au ki to kupu, e ki nei
me mutu ta maua tukutuku panui ko te
Aoturoa, engari me kite a tinana maua ia
maua, e hoa kua mutu noa atu au. i taku
panui i panuitia nei e te "Puke Ki Hikurangi"
i te 22 o Hepetema 9/99 a i puta taua panui
i te "Puke Ki Hikurangi," i te 3O o Hepete-
ma 1899, nama 15 o te tau 2 wharangi 7,
kei kona taku kupu kua mutu au, kaati no
te panui ano a te Aoturoa Wiu o muri nei,
koia i rere atu ai ano tena panui, ko tenei
kua mutu au, he kupu atu hoki taku ki a koe
kaua hei riri mai kia pai to whakaaro, tenei
te kupu me mutu to tuku i nga panui penei
me ta te Aoturoa Wiu i utua atu nei, notemea
kaore a na whakahe i taku panui, i ki nei kua
tutaki maua ko te Aoturoa Wiu ki Whanga-
nui, kua utua e ia taku patai, ko tenei kia
ora tatau notemea kua tata te tau hou me hou
hoki nga korero.
Na Waaka Hakaraia.
Pamoana.
Kura Maori Komiti.
Tihema 16th,1899.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
tena koe i nga ra e whakatata nei kia Mere
Kirihimete, me Hapenuia. E hoa kia pai
mai koe ki te tuku atu i enei korero e whai
ake nei. No te 14 o nga ra nei, ka kohi
moni nga Tamariki o te Pamoana Kura, ma
nga Poueru o te Ingarihi, e Whawhai mai
nei i Awherika, kohia ake nga, moni £1 „ 10s,
a, kua tukua ki Poneke i tenei ra tonu, kaati
tena. I te 15 onga ra nei, he ra nui tena no
nga Tamariki o te Pamoana Kura, me te Iwi
nui o Ngaati Pamoana, te take ko te ra tenei
i mutu ai te Kura, ara, ka Hararei nga Ta-
mariki. I tenei rangi ka takoto te Hakari a
te Mahita o te Kura, ma nga Tamariki rae o
ratau Matua, ko nga kai he. mea hari mai no
te Taone o Whanganui, ko nga moni i utua
ai nga kai, no Ingarangi, e £2 pauna, no
Akarana £1 pauna, no Poneke £2 pauna, no
Whanganui £1 pauna. Ko nga kai nei e
270 pauna weiti o nga Keeke, e 240 pauna
weeti o nga Rare. I te mutunga o te kai ka
waiata Pakeha nga Tamariki, i te waiata mo
te "Kuini," me era atu waiata a te Pakeha,
i te mutunga o te waiata a. nga Tamariki ka
panuitia mai e te Mahita nga nama o te Ma-
tauranga onga Tamariki o te Kura. No Tu-
ka Peni e 2,245, no Pita Petera e 2,180, no
Nikorima Pokiha e 2,123, no Rakei .Te Ture
e 1,928. Ko te nuinga o nga Tamariki, kai
raro o enei nama, ko te tikanga o enei nama
kei te paahitanga o te toru o nga Mataura-
nga o te Kura, ka rua tonu nga tau o tenei
Kura. Ko Tuka Peni i puta ki a ia te tohu
Whetu, ara, (Stars,) i te uiuinga Matauranga
i te Maehe i mahue ake nei, ki te whakaaro
ka puta ano tenei tohu ki a ia i tenei uiuinga
o haere ake nei. Kaati iho, kei hoha te
"Puke."
He kupu i mahue.
He whakaatu ki nga Matua o nga Tamari-
ki, kei te 29 o nga ra o Hanuere 1900, ka,
timata ano te Kura o te Pamoana, me wha-
kahoki mai a koutou Tamariki i 13 26 o nga
ra o Hanuere 1900. Nga Tamariki katoa
kei tenei Kura e 89.
Ngaronga Pokiha.
Kua tae mai nga manaakitanga a, te Kota-
hitanga o nga Tamariki o te Kareti o te Aute,
mo nga Kotiro Wahine, i tu hei weita mo
nga teepu o te Waipounamu, i nga ra o ta
ratau hui i tu nei ki Papawai Kereitaone
Wairarapa, i te 13 o nga ra o Tihema 1899,
henui hoki te kaha o aua Kotiro, me te wha-
karongo ki nga tohutohu a to ratau kai wha-
kahaere, a Apirana T. Ngata, me Reweti
Mokena Kohere, me te Kaumatua ano o aua
Kotiro, me Matekino Waitere, Hera Te Ma-
hauariki, Tamia Kereopa, Irirangi Raukura
Heemi, Hiraani Arapata, Timotimo Ngatuere,
ko aua manakitanga ma nga Kotiro nei, he
taonga Pakeha, i tukua mai e Apirana T.
Ngata kia Tamahau, a, na Tamahau i tuha
atu ki aua Tamariki, a henui te hari te koa
o aua, Kotiro ki o ratau taonga, tae atu hoki
ki nga Kaumatua i kite.
"Te Puke Ki Hikurangi"."
Napier.
Dec 19th, 1899.
Kia Tamahau:
E koro tena koe, i te aroha
o to tatau ahua, i enei ra ka hori nei. Ana
nga takai e rua me te reta, he koha na te Ko-
tahitanga, ki ona Kotiro Weita me te Kuki,
nga tangata naana au i whakahirihiri, haau-
nga hoki nga Pakeke. I korero au kia Mihi
Wiremu, mo Raukura raua ko Hiraani, a
tera ia e whakaatu kia koe mehemea ka whai
ruuma i Hukarere, mau ano ia e whiriwhiri,
mehemea e tika ana kia haere mai. Mo Hi-
raani, i mea ai au, mo tona waha reka, me
kore e whiwhi i tera Kura i te ako purei Pia-
na, ana te he ko te whai noa i nga huarahi
Kanikani, ka raruraru.
E 4 nga Whenua Kawanatanga i riro i a
Ngaati Porou, e rua i nga Pakeha e aroha
ana kia matau, i tetahi tamaiti Wahine
Awhekaihe, he Iramutu ki a matau. Hui
katoa nga Eka o aua waahi 14,000. 10,000,
i riro i etahi atu Pakeha. Tae rawa atu tenei
waea kua rongo katoa koe. Ina tonu nei ta
Timi waea, e 87 Whare pooti e toe ana, e
735 a Wi kei mua i a Mohi, ko nga Whare e
toe ana. E 3 Wairarapa. 3 Heretaunga.
3 Wairoa. 5 Waiapu. 12 Opotiki. 11 Ro-
torua. Kei konei matau o Ngaati Porou e
tatari Tinia ana, apopo ka haere, kanui te
aroha kia koutou i mahue atu na, kaati Kia
roa e tino matauria ai nga hua kia koutou,
kia matau hoki, o te tuunga ki Papawai o
te hui. Engari maku tenei e ki atu, o nga
hui e wha ka ta nei, ko tenei te tino hui pai,
a, me mohio e koe te nui o tena whakanui-
nga i to karanga, i te mea i piki ake ki runga
i Taumata-O-Mihi, ia Eruera Kawhia, ia
Ngaati Porou, i te Iwi nana te taonga, kaati
he ahua ano no te taonga e tupu ana.
Mo te tuunga hui a muri ake nei, kua oti
atu ta matau kupu kia Peneti raua ko te Wi-
remu. Engari kei te Aute tino whakaoti ai.
Hei Whanganui te hui, a te Hatarei, i
muri tata iho o te Kuru Paraire o tenei tau
e tu mai nei, kia tino tuturu ka whai kupu
atu ai kia koe.
Hei kona, i nga Kuia i nga Koroua i nga
Tamariki, kanui te awangawanga kia ratau.
Hei kona i aku Kotiro, kaore au e ware-
ware wawe i a ratau, mo nga aki mo nga
tonotono, mo nga waiata mo nga ahuareka
aku, hei whakakoakoa e kaha ai ki te mea
kai ma nga Tungaane.
"Anei te Pao."
Taku aroha nga teepu i Aotea,
aku tapapatanga i o tana i ra.
Hei kona ra ma te Ariki koe e tohu. Hei
kona ia te Ware.
Na to Tamaiti.
Apirana T. Ngata.
E mihi atu ana matau nga Kaumatua me
nga Wahine i noho ki te Marae o te hui a
nga Tamariki o te Kareti o te Aute, tenei a
koutou reta kua tae katoa mai, e whakama-
rama mai ana i nga take i kore ai koutou e
tae mai ki te hui i ranga ano i nga raruraru
o roto o enei marama ki nga mahi a ringa,
hei oranga mo te tinana hei painga mo te
noho, mehemea tenei hui no roto i enei ma-
rama e tu mai nei, kua mine katoa mai tatau
ki te Marae o Aotearoa me te Waipounamu
me Hikurangi, ki te manaaki i te taonga o
nga Rangatira me nga Kaumatua me te Iwi
nui kua heke atu ki te po, ko te hua tenei o
o a ratau kupu i waiho ai mo nga whakatipu-
ranga e heke mai ana i muri i a ratau, koia.
tenei ko nga Kura hei whakaako ki nga
matauranga hou e tipa ai te ora tinana me
te noho pai ki te Whenua.
E tino whakaae atu ana matau ki a koutou
kupu e whakaatu ake nei a koutou reta, nui
noa atu tenei, kua manaakitia e matau i
runga i te ngakau mahaki, me te ngakau
koingo, ki te hua o nga kupu a nga Kaumatua,
o nga tau inaha ka hori nei ki muri, kaore o
ratau tinana i te Ao nei, e kore e takahia
tenei Matua-iwi e tetahi atu matauranga,
notemea ko te Matua-iwi tenei o nga lwi
nunui o te Ao, he mea heke iho i roto i te
Whakapono, tokowaru nga Mema Honore o
matau kua riro atu hei tautoko i taua huihui
Tamariki, pera hoki me era Mema Honore
Pakeha Maori kua mau nei o ratau Ingoa lu
te pukapuka pupuri i nga tikanga o te Kota-
hitanga o nga Tamariki, ko ta matau whaka-
are kei to tatau huihuinga o te rohe potae o
Wairarapa, te tukua atu ai ano etahi atu
Mema Honore hei awhina mo a tatau Tama-
riki, ko tatau hoki e tumanako nei ko nga
Tamariki katoa, ahakoa i te Kura o te Aute
i etahi atu Kura ranei, tae noa atu ki nga
Tamariki kaore nei i tae ki nga Kura, engari
e uru ana ki tenei Ingoa ki te Tamariki
Maori kia whakakotahi ratau, tenei Ingoa
Tamariki puta noa i nga motu e ma
me o raua motu ririki, kua tata mai te wa
mo nga Kaumatua e maringi ai ki te Whenna,
kai nga Tamariki te kupu o enei ra, me wha-
karongo atu hoki nga Kaumatu a kaore ite mea
mo nga Tamariki Taane anake, engari hui
atu ki nga Tamariki Wahine e noho tahi nei
ki roto i nga Kura, ko to matau tino whaka-
aro me awhina me whakapiki nga Iwi o nga
motu nei, tae noa ki te Iwi Pakeha me to
tatau Kawanatanga i tenei Kotahitanga o
nga Tamariki, he Kotahitanga e haere atu
ana ki roto i ana tikanga pai, me nga tikanga
Maori pai, e mahara ana hoki matau ki te
mea ka huri nui nga Iwi nei ki te hapai i
tenei Kotahitanga, katahi ka marama nga
kakari, ki nga mahi kino e peehi nei i te
Iwi.
Ko to matau tino kaha ki te titiro i tenei
Kotahitanga, he kupu na nga Rangatira me
nga Kaumatua e toitu ana ki te ora tinana,
he ara whanui no nga Iwi katoa o te Ao ki
te matauranga me te kaha, he hoa haere tahi
hoki no te Whakapono hei ora mo te Wairua
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 21, O TE TAU 2.] TE PUKE KI HIKURANGI TIHEMA HATEREI 80th 1899. [Wharangi No. 6]
hei pai mo te tinana.
Tena koutou e nga Iwi katoa
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kua Hararei katoa nga Tamariki o nga
Kura i runga i nga motu nei, e rua enei Ta-
mariki Maori ko Pita Paaka me te Tutere,
kua puta atu ki te whakaako ki nga mahi
Takuta hei painga mo te Iwi Maori, i puta
mai enei tokorua i te Kareti o te Aute, kanui
te ora o te ngakau mo enei o a tatau Tamariki
kua piki atu nei ki te kimi ki te rapa i tenei
turanga nui o tatau hoa Pakeha, kua tae atu
hoki a Apirana T. Ngata ki te mutunga mai
o tona hiahia ki te turanga Roia, tenei tao-
nga nui o tatau hoa Pakeha, tena atu hoki
etahi o taua Hunga Tamariki e noho nei i
nga Kura, kai te hiahia ki etahi atu turanga
mo ratau i roto i nga mahi a o tatau hoa
Pakeha.
Ki ta matau titiro kua kaha haere nga
mahi me nga mahara o a tatau Tamariki ki
nga mahi nunui, engari na nga Matua i pu-
nga kia taumaha te ngakau me te hinengaro,
rapua ka kitea, patukia ka huakina kia koutou
e nga Tamariki ahuahutia o mahara hei
Matua hei Tipuna mo koutou.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kotahi tetahi mahi nui kai te mahia i
Wairarapa nei, me era atu takiwa o te motu,
he mea whakahau mai i Ingarangi kia wha-
katipuria e nga Koroni o tona Rangatiratanga
nga ahua manu katoa e kitea nei e tatau, ara
te Kuihi, te Rakiraki, te Tikaokao, te Kini-
paoro, me nga ahua Tikaokao katoa.
Ko te mahi a nga tangata whakatipu i nga
manu nei, he mea hanga ki te pouaka, ko te
raiti kai tetahi pito, kai te nui o te pouaka te
tikanga mo te nui o nga heeki ki roto, ko te
pouaka i kite ai au 100 nga heeki ki roto, ka
hoatu nga heeki, ka tahuna te raiti hei kawe
i te mahana ki nga heeki, kia rite tonu te
mahana e pa atu ki nga heeki ki te mahana
o te manu e awhi ana i ana heeki, mehemea
he heeki Kuihi e rima nga wiki ka puta mai •
nga kuao, me te tirotiro tonu te kai-whaka-
haere i te rite tonu o te mahana, ka puta
mai te rau kotahi o nga kuao, ka mauria atu
ki tetahi atu pouaka, e toru nga ra ka tukua
ki roto i te Iari, ka po ka kawea ano ki taua
pouaka pena tonu a kaha noa nga kuao, he
hanga whakaahuareka te titiro atu ki te rua
rau ki te toru rau kuao, rite tonu te rarahi e
noho ana i roto i o ratau Iari, me nga whare
moenga mo nga manu katoa, tenei hakui
te pouaka me te ahi mo te Rakiraki e 5 nga
wiki, mo te Tikaokao e 4 nga wiki, ko te
utu mo te pouaka awhi heeki e £5 pauna,
haere atu ki runga, kai te nui tonu o nga
heeki e hoatu ki roto te ritenga o te utu,
kanui, kanui ano te utu, he mea whakahohoro
tenei matua o nga manu kia tere ai te nui he "
moni nui hoki na to Iwi Pakeha nga ahua
manu katoa mehemea i hiahiatia e te tangata
kia rua mano Tikaokao mana kia puta mai
ia Hepetema kia rua mano, ia Oketopa kia
rua mano, ia Noema kia rua mane, ia Tihe-
ma e waru mano enei kuao, kia tae ki te
Makariri ara ki a Hune, ki a Hurae, ka
hokona i te wha hereni mo nga mea e rua,
ara kai te ritenga o te makete te uta, ko to
raro tenei te 4/- hereni, a mehemea i hokoa
ki tenei utu te waru mano, ara e wha mano
puu ko te utu £800 pauna, mehemea he
Kuihi tenei 8,000 mano e 7/- hereni mo te
puu, e wha mano puu, ko te utu £1,400
pauna, kotahi mano e wha rau, ko tenei kai
ko te kikokiko manu he kai nui ki te Iwi
Pakeha he nui hoki te utu, e hiahiatia ana
tenei kinaki kai e te Iwi Pakeha i nga wa
katoa, me tatau ano hoki e hiahia ana.
Te Iwi, mehemea e taea tenei ora te wha-
kamatau e nga Koroheke me nga Kuia, he
aha te he o te whakamatau, e 5 ano pauna
te utu o te pouaka awhi-heeki, e puta mai
he ora moni i tenei mahi a te Pakeha, engari
ko te mahinga nae ata ako marie e nga Tai-
tama me nga Tai-tamahine, kua mohio ki
te titiro pukapuka Pakeha me te reo, hei
ako ki nga Koroheke me nga Kuia, aku
tamariki i puta mai i nga Kura he koha ma
koutou ki nga Kaumatua Maori, ahakoa no
te hea taha o te Motu, no te hea Iwi, Hapu
ianei, kaua e kaiponu i to Matauranga ki te
whakaatu ki nga Koroheke, ko koutou hoki
kai te kite i nga tikanga o nga whakatiputipu
rawa a te hunga iti, o nga Iwi o te ao hei
oranga, ki te taea tenei huanui mahi rawa e
nga Tai-tama, tena e tu he Kamupene mo
koutou, ka hoko ai kia. rima tekau nga manu
o ia ahua, o ia ahua, me nga toa ano e mo-
hiotia ana mote rima tekau uha ko nga manu
uta nui Tikaokao i kite au e puta ana mai i
te pouaka, tuarua e hokona ana mo te kotahi
£1 pauna mo te mea kotahi, kia mahara, kia
mahara, koi wareware ki te whakatipu i te
manu.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kua mutu te hui a nga Kaumatua ki
Ngatau-e-waru te Oreore Wairarapa, mo te
ra o te Kirihimete, ka hoki tuarua ano a
Tamahau me Purakau ki Ngatau-e-waru,
kua tae hoki a Nireaha Tamaki me Karaiti-
ana te Korou ki te marae, no te 26 ka oti te
korero mo nga Apiha, mo nga Hoia eke
Hoiho o Wairarapa Koia tenei o ratau
Ingoa:—Ko te Rimene Witinitara, ko Ta-
mati Wiremu Hipi, ko Rangitauira Hamu-
era, rite ana te whakaae o nga Kaumatua
ki enei tangata hei Apiha, kua haina hoki
nga Kaumatua i o ratau Ingoa, hei tuku atu
ki a Timi Kara Minita mo te taha Maori,
hei tuku atu hoki ki te Kanara Penetana.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kua tu a te Honore Timi Kara, o te Tai-
Rawhiti o Aotearoa, nei Minita mo te taha
Maori, he Uri Mokopuna na Tamatea Pokai-
whenua Kapene o Takitimu Waka, i hoe
mai i Tawhiti nui i Tawhiti roa i Tawhiti-
pamamao i te Hono i Wairua. Ko Rehua
ki runga ko te Waru Pokaikete ki raro. Tua
ake nei ko te Ngahuru-tikotikoiere ko Pou-
tu-te-rangi ko te Matahiotau. Hei huinga
mo te tangata ki te Whanganui-a-tara
Poneke, ki te hurihuri kohatu i te tai-timu,
ma te kato o te tai ka hoki ki uta noho ai
me te whakamoe i nga po, me nga tai e u ai
te kai ia Matariki te a. mai ki uta.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kua tae mai te Waea a Timi Kara, kia
Tamahau, kia hoatu nga Ingoa o nga tanga-
ta hei Apiha mo nga, Hoia haere Hoiho o
Wairarapa, ki te oti me tuku tonu atu ki te
Kanara Penetana. No te 19 o nga ra o Ti-
hema nei. ka haere a Tamahau raua ko
Purakau, ki nga Kaumatua o Hamua, kia
tere te whakaoti te whaka-ingoa i nga- ta-
ngata, kia tukua ki te Kanara kia panuitia
ki te Kahiti o Niu Tireni. I huihui ki te
Oreore Ngatauewaru i te 20 o Tihema nei,
nekehia ana mo te Kirihimete, kia emi mai
nga Kaumatua me nga Taitama e Hamua,
kia tae mai hoki a Nireaha Tamaki nae Ka-
raitiana te Korou. Ka hoki ano a Tamahau
raua ko Purakau, ko te mahara ake ka oti
aua tangata i tenei huinga, e tino hiahiatia
ana hoki kia tino oti i mua atu o te tuunga
o tenei Paremata e heke mai nei, me te 22 o
nga ra o Hune 1900, e kiia nei ko te ra Tai-
mana Tiupiri o to tatau Kuini atawhai, ka
puritia nei e nga tangata o te Rohe Potae o
Wairarapa hei ra tuturu, kua tapiritia atu
hoki te 18 o nga ra o Hanuere, oia tau oia
tau, ki roto i te 22 o Hune oia tau oia tau,
ara, ko te ra tenei i whakaotia ai nga tikanga
me te tukunga atu o Wairarapa moana kia
Kuini Wikitoria me ana kai whakahaere, oti
ana i runga i te pai i te Honore, i tenei Ka-
wanatanga e tu nei, waiho ake hei kororia
mo nga Kaumatua me te Iwi o Wairarapa.
Kia ngohengohe ki nga mana nunui no te
Atua hoki aua mana.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Kua pootitia nga whakaapi mo nga Mema
e rua o te tafia Kawaanatanga , i mate nei i
muri mai i to ratau tuunga hei Mema i tenei
pootitanga ka taha nei. No Rangitikei tetehi.
Ko te pooti mo te Mema o Otaki mo Piira,
kaore ano i ara he pooti, kai muri pea i te
tau hoou, ko enei tokorua kua tu nei, no te
Kawanatanga ano. Akuanei ano te Piira
riro ai ano i te Kawanatanga, ara, i tona
Taina.
Kai te pai te ahua o nga mahi ahu Whe-
nua o konei, a te Pakeha a te Maori, he pai
ano no te tau, ko te kupu tenei a Ruatapu i
karanga atu ra kia Paikea, e tae koe ki uta
kia Wehinuiomamao, horahia te tau, raara
rooroa o te Raumati Popoo-rooroa o te Ma-
kariri hei "Te Puke Ki Hikurangi" te pupu-
tanga o nga morehu, koia tenei ko nga
ringaringa hei ahu Puke i te oneone ka pata
mai he ora ki te tinana o nga morehu.
"Te Puke Ki Hikurangi."
HE WHAKAMARAMA.
Kai tera putanga o "Te Puke" ka panu-
itia atu nga Rongo-korero Whawhai, na
runga i te raruraru o nga Kai-mahi o "Te
Pake" ki nga Hararei b te Kirihimete, me
era atu ahuareka o roto i nga ra whakamu-
tunga o tenei tau, koia i kore ai e whai taima
ki te mahi i nga Rongo-korero me nga
Rongo-whawhai, a, na reira hoki i whaka-
hokia iho ai ki te 6 ano nga Wharangi o
te Pepa i tenei putanga, tetahi, he takiwa
tuatahi no nga Kai-whakairo o "Te Puke"
ki te Hararei, mai ano o te timatanga mai
o tenei tau tae noa mai ki te Hotoke, huri
noa mai ki tenei taha o te Hotoke, tae noa
mai ki te Kirihimete nei. Katahi ano ratau
ka puta, ki waho o to ratal "Tari" ki te
Hararei, he ahakoa aianei te nui ai te hari
me te koa o te ngakau, i te mea kua mahue
ake nga kino o tenei tau ki muri, kua tu
tenei tatau ki runga ki te keokeonga wha-
kamutanga o tenei tau, a, ka hikoi atu ai
te waewae ki roto ki te tau o to tatau Ariki
1900, Kaua hei pouri te ngakau. Kaati iho
i konei, kia ora tatau.
"Te Puke Ki Hikurangi."
PANUITANGA.
E kore e mutu ta matau Panui i tenei Pa-.
nui, ara, i tenei kupu whakamahara kia
koutou kite tuku korero mai koutou me wha-
kapiri mai ano e koutou he Pane Kuini ki
runga i a koutou reta Panui ranei, ara, nga
Pane Kuini ano e rite ana mo te taimaha o
te reta, i runga i te ritenga penei, na, e kore
e tika ma te "Puke" e utu a koutou reta e
tukua ana mai kia panuitia, engari kaati ra-
wa ma te "Puke" ko te perehitanga me te
tukunga atu hoki i o koutou Nupepa, heoi
kia mau i roto i o koutou whakaaro Ranga-
tira tenei Panui.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Koi wareware rawa koutou ki te titiro ki tenei
wahi, ara ki tenei kupu, ki te nui nga korero
ka mau tonu ki te 8 nga wharangi, a ki te iti nga
korero ka hoki ano ki te 6 nga wharangi, a me te
titiro iho ano hoki ki te Tauira poto onga Ture,
ara ki te Ture 1, ko te utu mo te pepa ote "Puke"
i te tau, 10/- moni, kaore ite 10/- Pane Kuini, a
me te tango hoki a te tangata i te pepa, hei te tau
anake kaore e hoki iho, heoi kia mau i roto i o
koutou ngakau enei kupu. "Te Puke."
KAHORE E TAU TE HEE, KI NGA KAI-MAHI
O TE "PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo
NGA WHAKAARO, ANGA RANGATIRA TAANE, WA-
HINE, E TUKUA MAI ANA KIA PANUITIA E
"TE PUKE KI HIKURANGI," OTIRA KIA TUPA-
TO ANO KOUTOU, KAUA NGA KORERO KINO.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Tihema Paraire 15 Kite Haterei 80.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE O TENEI PEPA.
(TURE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
(TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TUKE 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TUKE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.