[NAMA 16, O TE TAU TUATORU.]      WAIRARAPA.    OKETOPA  WENEREI 31st 1900.  [Wharangi No. 1]
   TE  PUKE  KI  HIKURANGI.
                 ———
                          [PUTEA]
                  

    Ko  te pito tenei o te Whakaupoko o tera
  putanga o te pepa ka hori nei : —
    Kihei enei mea i whakaaetia e ratau, e kiia
  una he ahua whakakake  nona ki ta ratau
  titiro, otira tera ke ano pea tetahi putake, he
  tupato no ratau ki te Pihopa o Koma, kei totoro
  mai ana  tikanga ki runga  kia ratau, ina
  hoki, E kore ratau G whakaae  kia Akutini
  hei Timuaki mo ratau.
    5.  Tera ano etahi tangata ngakau nai ki
  te kawe i te Rongo Pai ki nga wahi e noho
  kuare ana, he Monaki no tetahi motu iti, i
  te tahi ki te Hauauru o Kotarani, ko Iona
  te ingoa, i ahu mai enei i mua i Airana (Ire-
  land) ko te putake tenei. Tera tetahi tai-tama -
  riki no Kotarani, no te tau 890 A. D. i wha-
  nau ai, ko Patariki te ingoa, i riro herehere
 ia i nga tangata o Airana, i te mea ka 16
 ona tau ; Tona oranga mai i reira i muri i
  nga tau e 7, ka haere ia ki Karia kura ai, a
  i te 40 ona tau ka hoki ia ki Airana, ki te
 kawe i te Rongo Pai ki te Iwi i whakamahi
 ra i a ia, a Whakapono rawa i a ia nga ta-
 ngata o tera whenua.  No  te tau 465 A.D.
 ia i mate ai, no reira no te Iwi i Whakapono
 nei i a Patariki a Korama (Columba) te
 tangata nana i timata te naahi ki lona, i te
 tau 563 A. D. No te tau 633 A. D ; ka tae a
 Owara (Oswald) hei Kingi mo Notahama-
 piria (Northumbria)  i te pito ki te raid o
 Ingarangi, i tona tai-tamarikitanga, ka peia
 ia i tona whenua, noho rawa atu ku Kota-
 rani, ki te Iwi Karaitiana no tona tuunga
 hei Kingi, ka tikina e ia i lona he tangata
 hei whakaako i toua Iwi ki te Rongo Pai, te
 ingoa o taua tangata ko Aitana (Aidan) inoia
 ana e tenei ki te Kingi he kaainga mona, ko
 tetahi motu- iti e tata ana ki te tuawhenua
 ko Ritawhana  (Lindesfarne) te ingoa, na,
 tona nohanga ki reira i huaina ai taua motu
 ko te motu tapu, ara ko (Holy Island). hae-
 reere ana ia i reira ratau ko ona hoa Monaki,
 ki te kauwhau i te Rongo Pai, ki nga whe-
 nua o  nga Hakona.  Na  reira hoki i riro
 mai ai nga Kingitanga e rima o nga Hakona
 hei Karaitiana. E 82 nga tau  o te unga o
 Akutini ki Keneti, katahi ka riro katoa  a
Ingarangi i te Rongo Pai, ka mutu hoki te
Karakia Maori o Le Iwi.
   6. I te mea kua uru katoa nei nga Iwi o
Ingarangi  ki te Whakapono, kaore ano kia
whakakotahitia te Haahi;  Engari  he Ki-
ngitanga ano me tona Haahi, takikotahi te
Pihopa o ia Kingitanga, o ia Kingitanga, e
noho huihui ana hoki te Pihopa me ona hoa
Minita,  i te kaainga kotahi, haereere  ai i
reira ki te kauwhau ki nga tini kaainga, ki
te mahi hoki i era atu mahi a te Haahi. E
mahi ana ia Haahi, ia Haahi, koia anake,
otira e whakahoa ana  ki a ratau ano nga
Haahi i whakaakona e Aitana ratau ko ona
hoa, me te mau ano ki nga tikanga o nga
Haahi o Kotarani, o Airana. He pera ano
nga Haahi i whakaakona i mua e Akutini, e
Pirinuha, e whakahoa ana enei kia raua, ko
nga tikanga hoki i rite ki o te Haahi o Roma,
  ki o era atu Haahi o Iuropi, o alma totohe
  ana tetahi ki tetahi, i te mea e rereke ana nga
  tikanga mo  te ra o te Aranga, mo etahi atu
   mea hoki.
     7.  No  te matenga o te ono o nga Pihopa
   o Kanatipere i to tau 664 A. D ; ka puta to-
  tahi whakaaro a nga Kingi o Notahamapiria
  o Keneti, kia whakakotahitia he tikanga mo
  nga Haahi  katoa  o Ingarangi, whakaaetia
  ana hoki ta raua whakaaro e nga Pihopa, e
  nga tangata hoki o te Haahi ; 1 ki raua kia
  tirohia tetahi tangata e paingia ana e tetahi
  taha, e tetahi taha, ka tuku atu ai ki tetahi
  waahi ke ara ki Roma, ma te Pihopa o Ro-
  ma o whakapa hei Pihopa mo  Kanatipere,
  kia waiho hoki ko ia hei timuaki  mo nga
  Haahi Katoa, puta noa i Ingarangi ; Whiri-
  whiria ana e raua ko Wingihaata (Wighard)
  ko tetahi o nga Monita o Kanatipere, tukua
  atu ana ki Roma, ka nui te manaaki a te
  Pihopa o Roma  i a ia, otira kihei i roa ka
  pangia ia, me te nuinga o ona hoa e te mate
  uruta, mate iho, te matenga  o Wingihaata-,
  ka tirohia e tu Pihopa o Roma tetahi atu
  tangata hei whakakapi mona, ko Hateriana
  (Hadrian) ho tangata no Awherika, he ta-
  ngata mohio ki nga tikanga o te Haahi. Te
  kianga atu ki a Hateriana kihei ia i whakaae
  he pera ano tetahi ko Anaru te ingoa, kihei
 i whakaae, ka tohe ano te Pihopa o Roma
 ki a Hateriana; a na tenei i whakaatu kia
 ia tetahi tangata he Kaumatua e Go nga tau,
 ko Teotoa (Theodore;) te ingoa, i whanau ki
 Tarahu  o Kirikia, he tangata pai he mohio,
 whakaaetia, ana e te Pihopa o Roma a Teo-
 toa  hei Pihopa, otira ko Hateriana ano  e
 haere ana hei hoa mona.
   S.  Tutahi mahi  a Teotoa i muri tata iho
 i to raua taenga ki Ingarangi, he haere ki te
 tirotiro haere i te Haahi puta noa i te whe-
 nua katoa, manakohia ana hoki ia e te Hahi.
 No te tau 673 A. D ; ka karangatia e ia he
 Hinota, kia huihui ki (Hertford) i tae katoa
 hoki ki reira nga Pihopa, he tokomaha ano
 nga Minita, katahi ka whakaaetia e te katoa
 kia kotahi ano tikanga mo nga mea katoa o
 te Haahi, puta noa i Ingarangi, kia waiho
 ko te Akepihopa o (Canterbury) Kanatipere,
 ko Teotoa (Theodore) hei Timuaki; Heoi
 ko te Haahi kua kotahi, i te mea e motuhake
 tonu ana nga  Kingitanga. I muri mai i
 taua Hinota ka tahuri a Teotoa ki te wehe-
 wehe i nga Pihopatanga nunui, kia toko-
 maha ai he Pihopa,  kia taea ai e ratau a
 ratau mahi. I whakakahangia ano e raua
 ko Hateriana (Hadrian) ki nga kura o Inga-
 rangi, i nui haere ai te ingoa o aua kura ki
nga waahi katoa  o luropi.
   9. I  taua wa kotahi tonu te porowini o
te Haahi o Ingarangi, ko te Pihopa o Kana-
tipere (Canterbury) te Timuaki, kua huaina
hoki ia he Akepihopa, no muri noa mai, no
te  tau 735 A. D ; i wehea  atu ai te pito-
Whaka-te-raki hei porowini ke, ka whaka-
ritea hoki ko  te Pihopa o Ioka (York) hei
Akepihopa, ara hei Pihopa Timuaki.
  10.  Tera ano etahi tangata whai ingoa o
te Haahi o Ingarangi i muri mai i a Teotoa
(Theodore) ko tetahi ko Paeta (Boeda) he
tangata kakama  ki te mahi, ki te ako, i
whakatupuria  ia i tona taitamarikitanga ki
:  tetahi o nga whare Monaki, a i te mea ka
   19 nga tau ka meinga ia hei Rikona. No te
   whakapakanga   i a ia hei Piriti i te tau 703
   A. D. Ka  tohea ia G te Pihopa raua ko te
   Timuaki o te whare Monaki i noho ai ia, kia
   anga ia ki te tuhituhi pukapuka hei whaka-
   ako i etahi. E toru-tekau nga  tau i mahi
   ai ia i taua mahi, ko nga tini matauranga
   o te tangata i taua wa, riro katoa i a ia, me
   tana tuhituhi pukapuka ano hei whakaako
   i te tokomaha ki aua mea. Te pukapuka i
   nui ai tona ingoa  i muri  nei, he  korero
   whakatepe i nga mahi a te Haahi ki Inga-
   rangi, o ta timatanga mai a tae noa ki tona
   takiwa. No  te ra o te kakenga i te tau 735
   A. D ; i mate ai ia, i te mea ka ata ori i a ia
  te Rongo Pai a Hoani, te whakawhiti mai i
   te reo Kariki, ki te reo o tona Iwi.
     11. Tetahi mahi a nga tangata o Inga-
  rangi i taua wa. he kawe i te Rongo Pai ki
  nga Tauiwi o te tuawhenua, ko (Willibrord)
  tetahi o enei, i eke ki runga Kaipuke, me
  ona hoa Minita tekau-matahi. a u rawa atu
  ana ko te ngutu-awa o te (Rhine) te tahu-
  ritanga mai o nga tangata  o tera waahi ki
  te Rongo Pai, ka whakapakia ia e te Pihopa
  o Roma hei Pihopa mo te waahi kua kau-
  whautia noi e ia to Rongo Pai ki reira. Te
  tangata ia i nui rawa atu tona ingoa ko Bo-
  niface, tona ingoa tupu ko Winfrid. Na to
  nui o tona mahi kawe haere i te Rongo Pai
  ki nga Iwi o Tiamani, i kiia ai ia ko te Apo-
  toro o Tiamani, tona whakawhitinga tuatahi
  ki te tuawhenua, no te tau 716 A. D; otira.
  kihei i roa kua peia mai ia me ona hoa, he
  kore no te tangata whenua e pai ki te wha-
  karongo i ta ratau whakaako, heoi hoki ana
  ratau katoa ki Ingarangi. No te tau 719 A.
  D ; ka haere ano ia me etahi hoa mona, tika
  tonu atu ia ki Roma, kia whakakahangia ai
  ia e te Pihopa o Roma, ara e Kerekoriu n,
  (Gregory n) nana nei ia i ki kia haere ki
 Tiamani kauwhau ai: No  te tau 723 A. D ;
 ka whakapakia ia e te Pihopa o Roma. He
 karangatanga  nana i haere ai etahi atu ta-
 ngata o Ingarangi i uru ai ki tona mahi, no
 muri mai ka meinga ia e te Pihopa o Roma
 hei Pihopa, ara hei timuaki mo nga Pihopa
 o Wiwi o Tiamani. Otira no tona Kauma-
 tuatanga ka hoki ano ia ki te kauwhau i to
 Rongo Pai ki nga Tauiwi e noho kuare tonu
 ana.  E  mahi ana ia i tenei mahi kua oti
 etahi tangata te Iriiri, kua rite ano hoki te
 ra mo to ratau whakaunga, ka rokohanga e
 te taua a etahi o nga Tauiwi, patua iho ia,
 ratau ko ona hoa rue ona Akonga, i te tau
 755 A. o.
          Ka mutu te Upoko tuarua.
         "Te Puke Ki Hikurangi."

    HE RETA MAI NO AHWERIKA.
   I taku tuhinga whakamutunga  atu  kia
 koutou, he nui atu nga mea i pa mai ki
 waenganui i te katoa i muri mai, a he nui
 hoki nga takiwa e rumakina ana te Ropu
 tuawha o Niu Tireni ki roto i te ahi a te hoa
 riri, engari e puta katoa ana ratau i roto i
 enei whakamatautauranga katoa, a tae rawa
 ake pea ki te wa e tae atu ai tenei reta-ki a
 koutou, kua rongo ke noa atu koutou e ko-

      [NAMA 16, O TE TAU  3.]    TE PUKE  KI HIKURANGI. OKETOPA WENEREI  31st 1900.   [Wharangi No. 2]
  rerotia ana i kona.  Kaati kua  wareware
  ake au ki te ra o taku reta tuatahi atu ki a
  koutou, he ahakoa me timata atu e au taku
  korero i Mawhekingi ara:—
    I te 2 o nga haora o tua o te tina, o te 14
  o nga ra o Akuhata, ka mahue i a matau a
  reira, e toru e wha ranei mano matau e ha-
  ere nei, me te Ropu hoki o nga pu-nunui e 6
  maero te roa oto matau tutira, he oma anake te
  waahi nui o La matau haere, a moe iho ma-
  tau ki te huarahi, i te wha o nga haora o te
  ata ka maranga ano matau, kaore ano kia
  rupeke mai a muri o to matau tira, engari e
  whakauru tonu  mai ana ano ki roto i to
  matau Pahii.  I te 6 hoki o nga haora, ka
  motu ano matau ki te huarahi, tae rawa atu
  ki te tahi o nga haora, ka rongo matau e
  paku mai ana nga pu i ama i a matau, kata-
  hi ka whakahaua  matau  kia haere tonu,
  kaore i roa kua rite i a matau taua whaka-
  hau, i te mohiotanga o to matau Meiha kaa
  tata matau ki Oto-huupa, ara ki te waahi i
  timata ai te tangi o nga pu e rangona atu ra
  e matau, katahi ka whakahaua matau, kia
  tuaoma atu ta matau haere i runga i o ma-
  tau Hoiho, engari kia marara  noa atu te
  oma, whakaritea tonutanga hoki e matau te
  whakahau a to matau Meiha, katahi ka ka-
  rangatia ano kia tu matau, ka tu matau,
  katahi ka whakahaua  kia haere, kia 5 nga
  tekihana, ara etahi o nga wahanga o roto i
  te tino matua, hei whakatau ki te hoa riri,
  kaati ka whakatata haere mai hoki te pupuhi
  a te hoa riri, kaati noku te tekihana iti atu
  nga tangata o roto, i nga tekihana katoa i
  haere ki te whakatau ki te hoa riri, heoi i a
 matau  ka puta ata ra ki waho i te tino ma-
 tua, katahi matau ka oma atu ki tetahi ka-
 rapuke, he haawhe maero pea te tawhiti mai
  i te pa o te hoa riri, ka tae atu matau ki
 reira, ka timata ta matau pupuhi, ka roa ka
 whati te hoa riri, ka riro i a matau  taua
 waahi a moe  iho matau ki reira i taua po.
    I te ohonga ake i te ata, katahi matau ka
 haere ki waho, ara ka haere wehewehe ma-
 tau, i konei ka rongona te tangi o te pu i
 nga waahi katoa.  I te tahi pea o nga haora,
 ka tae mai te whakahau  ki a matau, kia
 haere nga Ropu eke  Hoiho katoa, me nga
 Ropu hoki o nga pu-nunui. ki tetahi paamu
 e kiia ana te ingoa ko "Rema" kai reira te
 hoa riri a whiu ana i te mataa ki nga Hoia
 o Ahitereiria, katahi matau ka  haere, ka
 tata atu matau, katahi ka wehewehe ta ma-
 tau haere, ara  10 iaari te tawhitiwhiti o
 tetahi i tetahi, no to matau ritenga, katahi
 matau ka oma atu i ranga i tetahi oma kaha
 i roto i te whewheo haere o te mataa, i wae-
 nganui i a matau, ka mahi hoki a matau pu-
 repo ki te pupuhi kaore i roa, ka muta te
 pupuhi mai a te hoa riri, ka tae atu hoki
 matau ki tua o tetahi hiwi, ka tukutuku ma-
 tau ki raro i o matau Hoiho, ka hoatu ma
 nga No 3 o ia tekihana e pupuri nga Hoiho,
 katahi matau ka piki atu ki runga i te hiwi,
 titiro atu ia ki nga waahi e nohoia ana e te
 hoa riri, ko to matau ekenga tonutanga atu
 ki runga i te hiwi, ka whakahaua matau kia
 whakawhiti i tetahi koawaawa, katahi ma-
 tau ka haere tika atu, kaore i roa kua whe-
 wheo haere ano te mataa i o matau taringa,
 kaati na te ahua hee pea o to matau whaka-
 whitinga atu i taua koawaawa, whiti ke atu
 ko matau ki mua i te katoa, ara ko Nama 3
 o nga tamariki taane o Wairarapa,  i roto i
 te mura o te ahi raua ko te mataa a te hoa
 riri, i te mea ko to matau nei Nama i te
 waewae tonu, ko te Nama 1, me te Nama 2,
 i runga Hoiho, kaati kua whiti noa atu ma-
 tau i te koawaawa, a kua roa atu hoki matau
 e kakari ana ki te hoa riri, katahi ano ka tae
 mai te nuinga, kaati i runga i te roa o te
 waahi i haere atu ai matau, tae noa hoki ki
 to matau whakawhitinga i te awa, pakaru
 ana o matau hau, a tino ngenge rawa atu
 hoki matau ; he mea ki mai e Kapene Apa-
 tanota, me tetahi Hoia hoki o Ingarangi, ki
 a takoto matau ki raro whakanga ai, toru-
 toru nei o matau meneti e whakanga ana ka
 ara ake ano matau ki runga, katahi matau
 ka omu atu ki tetahi karapuke, ka tae matau
 ki waenganui o taua karapuke e piki ana,
 katahi ka tino mahana rawa atu te pupuhi
mai  a te hoa riri. I konei ka hinga a Tepe
Makitukuru,  i hangai tonu te mataa ki te
rae, he nui toku pouri mo tona matenga, ka
ka  tuakiri hoki a Mekekatini.   Ko Tepe
Makitukuru  raua ko tona tuakana, no roto
anake i toku tekihana, i tenei wa kua kaha
rawa atu te pupuhi mai a te hoa riri, katahi
matau ka ki atu ki to matau Kai-whakahaere
  kia whakaaetia mai kia whakamaua a matau
  peneti, whakaaetia ana ta matau tono, katahi
  matau  ka kokiri atu ki te hoa riri, te kitenga
  mai ano i te uira o te tiira i mua i a matau
  pu, ko te wa tonu tenei i whati ai te hoa riri
  ka whaia e matau, e te Ropu hoki o Otakou,
  me te Ropu hoki o Murihiku, ko etahi o Niu
  Tireni i te taha katau e kakari ana, nui atu
  to ratau kaha, i to matau ekenga ki runga i
  te hiwi, kihei rawa nei matau i tu, engari i
  akina tonutanga  ki roto i te hoa riri, ko to
  matau Kai-arahi ano ki mua, powhiri mai ai
  ki a matau, ara ko Kapene Apetenota, no te
  mohiotanga o te boa riri, kua tino pumau
  tonu ta matau mahi, ka timata te whati ki
  runga hiwi, katahi ka waiputia atu e matau
  he maha ano a matau waiputanga atu, engari
  kaore au i mohio i pewhea ranei te taunga
 iho o taua waipu a matau.  Kaati i puritia
 tonutanga e matau taua hiwi a po noa, me
 . ta matau mahi parepare hoki mo matau ki
 nga kohatu i runga i taua hiwi, he wehi no
 matau  kei hokia mai ano a te hoa riri taua
 waahi, te otinga o to matau parepare i taua
 po, moe tonu iho matau i reira, na te maka-
 riri tonu o te ata matau i whakaara ake, a
 me ta matau noho tupato tonu mo te hoa
 riri, no te maramatanga rawatanga katahi
 ano  matau ka  titiro Whaka-te-raki atu, ka
 kitea atu e matau te hoa riri e haramai ana,
 me a ratau wekena, me a ratau pu-nunui, e
 ahu mai ana ki a matau, e 5000 mano pea
 iaari te tawhiti atu i a matau, ka tu mai, ka
 whakapai  i te tu o a ratau purepo, ka tatari
 matau  kia paku mai  kore noa iho, kotahi
 haora e tu ana mai katahi ka haere ano ki
 tetahi waahi atu.
   Heoi  i te 12 o nga haora ka tae mai to
 matau nuinga me a-matau wekena mau kai,
 me era atu mea hoki, katahi matau ka heke
 iho i runga i te hiwi, ki te waahi i reira nga
 wekena, ka riro mai he kai ma matau. I
 muri o te tina ka huihui matau, ki te tanu
 i o matau Tupapaku, ara, i a Kapene Hawe,
 me Tepe Makitukuru, na Kanara Wharanihi
 i tuku, te taenga ki waenganui otana karakia
 ka whati, kaore hoki i taea e ia te whaka-
 tutuki tana  karakia. I tanungia  raua ki
 raro i tetahi rakau nui, kotahi i tetahi taha
 o te rakau, kotahi hoki i tetahi taha. Heoi
 ko nga  tokorua tuatahi tenei i hinga o te
 Ropu tuawha o Niu Tireni, tokorua raua he
 toa anake ki tenei hanga ki te Whawhai, ko
 etahi atu o mataa i aitua ko Kapene Whu-
 rutana, ko Tariana Hiki, ko Rewhetenana
 Korena, me era atu Hoia hoki kaore au e
 mohio atu. Ka  roa matau e noho ana  i
 "Rema"  katahi matau ka hoki ano ki Oto-
 huupa (Ottoshoop) a kei reira tonu matau e
 noho ana i naianei, he nui ano o matau hae-
 renga ki waho  Whawhai  ai, engari kaore
 ano he mea o Niu Tireni i mate, tae noa mai
 ki naianei, engari ka nui to matau pouri ki
 te tuunga o to matau Kapene ara o Apatanota
 i te mataa a te hoa riri i te 20 o nga ra o
 Akuhata; I kino rawa atu tona tuunga, e
 kore pea  ia e kaha, ano ki te uru mai ki a
 matau a ko ake nei, ko taua tangata he tino
 toa atu mo nga kokiri a te Ingarihi ki te hoa
 riri, kaore ia e mohio ana ki tenei hanga ki
 te mataku, no reira te tino pouri o nga Hoia
 mona i runga i tona tua, a aitua iho ia. He
 nui o matau haerenga i te taha, o nga Hoia
 o Niu Taute Weera ki te Whawhai, a he nui
 ano to ratau toa ki te kakari, engari ka pu-
 puhi mai ana te hoa riri ki a matau, kotahi
 e rua ranei tangata e mate ana, hei reira ka
 hoki whakamuri matau, engari e ki ana nga
 Hoia o Niu Taute Weera, e kore rawa ratau
e hoki whakamuri ano a muri atu, kia ea
rano te matenga o etahi o ratau, e 20 pea o
ratau kua mate, i runga i tenei tu whakaha-
ere, ko  etahi o ratau i puhipuhia  ki nga
whare o nga tangata mahi paamu o te Poa,
ki taku mohio iho he hara nui rawa atu tenei
ara, te hoatu i te tangata ki a puhia peneitia
i runga i te mea kaore ia i te mohio iho
akuanei ia puhia ai.
  Ko  Tianara Karingitana, kua whakahokia
iho ia e Roore Takerehi ki raro, kua hoatu
ko Roore Kuruutu ki tona turanga i naianei,
a era e rereke nga mahi i naianei. Kaati nei
nga kupu.
  Ko  ahau  e tuhi atu nei i tenei reta, kai
runga ahau i te whenua e tapapa iho ana,
no reira me whakamutu iho e ahau taku
reta, hei kona ra e aku hoa o Kereitaone, ma
te tika koutou e awhina. Na nga tamariki
taane o Wairarapa me ahau hoki.
                H. O. Tare.
  P. S.  Ka  nui nga  korero e ki ana kia
  tukua matau  ki Ingarangi i enei wa tatu
  tonu nei, engari kaore pea matau e tukua ata
  i konei.

                  Ratana.
                   Oketopa 11th, 1900.
    Kia "Te Puke" e hoa mau e panui atu te
  reta a tooku hoa, i tukua mai i Awherika,
  pera me tona reta tuatahi, i tukua atu ra e
  au kia panuitia e "Te Puke." E tumanako
  atu ana te ngakau e "Puke" kia tau te ata-
  whai o te Ariki i te waahi ngaro, ki te awhi-
  na i o koutou ngakau, kia tika o  koutou
  ngakau ki te whakahaere i ta koutou taonga.
    Na to koutou hoa aroha i tenei waahi o ta-
  tou.    Poaha W. Ratana.

           Paramora Awherika.
                  Hepetema  11th, 1900.
    Kia Poaha. Kaa tae pai mai kia au to reta
  o te 3O o Kune, a, nui atu hoki taku koa i te
  taenga mai me Takuta hoki, a i whakaatutia
  mai e ia kia au to reta i tuhi atu ai kia ia.
    I te pa i mau ai au hei herehere, i uru ra-
  wa matau  ki roto i tetahi Aitua nui, kaore
  ano i rite i mua atu, a, tae noa mai ki tenei
  ra, otira ki tooku whakaaro iho, mehemea i
 tika te whakahaere, e kore rawa matau  e
 whara, i tupono i taua ra e mate ana te wae-
 wae o taku Hoiho, no reira eke ana au ma
 runga i tetahi onga Wekene, kia whakanga
 ai taku Hoiho, ko to matau haerenga kapota-
. nga atu tenei ki waenganui o te hoa  riri.
 a, he tino wetiweti rawa atu ki te titiro iho,
 te hinganga o te tangata raua ko te Hoiho,
 me te rena haere noa atu hoki o nga pu i
 nga waahi katoa, ko nga Hoiho i mate tonu
 iho ki roto i nga hanihi.
   Kanui te ahua pai o nga Poa kia matau,
 kaore matau i whiua, engari i haere matau i
 te waewae a tae noa ki Winipaaka, ko te ta-
 whiti e 90 maero, ko te tauhou ai hohi tetahi
 ia au, ki tenei tu haere, to matau taenga ki
 Winipaaaka, ka, whakaekena matau ki runga
 tereina, a, homai ana he Paraoa, he miiti
 hoki ma  matau, a, i tetahi po mai ka tae
 matau ki Pitoria, a, noho tonu matau i runga
 i te tereina i taua po, a, i te ata ka kawea
 matau ki Waatawara, ko te hiahia nui onga
 Hoia, kia rongo ratau i nga korero o te Wha-
 whai, ko te waahi e nohoia nei e nga here-
 here, he moa taiepa ki te paapu waea, e toru
 nga  ara pou  o te taiepa, he mea  whiri
 haere nga waea i waenganui i nga pou, a e
 kore rawa tetahi tangata e kaha ki te hou i te
 taiepa, he ahua pai ano nga kai e homai ana
 ma matau, ara, he Miiri, ko tenei kai ko te
 Miiri, he kaanga, he mea huri, kia rite ki te
 Otimira, a, ka tau ano hei Rerepi, ko te waahi
 e nohoia nei e matau he waahi matemate,
 kaati ko te tokomaha o nga herehere, e tako-
 to mate ana i te Piwa. Kua rongo pea koe
 ki te matenga o Tiaki Waen, me Taranata,
 i te ra i tae mai ai nga Hoia o Ingarangi ki
 konei, nui atu to matau koa, no te tatanga
 mai o nga Hoia o Ingarangi, katahi ano ka
 Waiputia mai matau e nga Poa ki nga mata-
 papa, no konei i whakaaro ai matau me
 whati matau ki Pitoria, kei reira hoki nga
 pu a te Ingarihi e arai atu ana i nga Poa,
 kotahi wiki matau e noho  ana i Pitoria, ka
 whakahaua matau  kia haere atu ki Korono-
 tana, kia whakawhiwhia ano matau ki nga
 raweke a te Hoia, no muri mai, ka hoki mai
 matau, ka uru ano matau ki roto io matau
 Ropu, a, he nui ano nga Whawhai kua wha-
 whaitia e matau, otira kua rongo koe ki roto
 i nga Nupepa, i enei rangi tata ka hori nei i
 haere matau ki te Whakatehauauru, e wha-
 kamatau ana matau me kore a Tianara Ti-
 Weti e mau  ia matau, engari he tangata
matau, e kore rawa e mau. Engari ko te wa-
hi i kaha ai matau i naianei, ko waenganui
i nga Heihei me nga   Poaka a te hoa riri i
nga wa e pau ai a matau kai, notemea he
mea  whakahau  ano matau kia mahi pera,
kanui to matau  tupono ki nga uru Arani,
kotahi wiki matai e noho ana i enei waahi,
ara, e kai ana i nga hua o aua rakau, a, he ki
tonu te mahi o a matau peeke i nga po katoa.
  He nui ano nga Whare o nga poa e tahuna
ana e matau  ki te ahi, ko nga Rangatira o
aua Whare  i mau  herehere, engari i tukua
ratau i runga i to ratau Oati penei, ka mata
ratau te Whawhai, engari i runga i te tuku-
nga ia ratau, hoki ana ano ratau ki ta ratau
mahi, ara, ki te Whawhai mai ano kia matau,
he hanga aroha ano te pananga i nga Wahi-
ne, rae nga tamariki ki waho o nga Whare,
otira kaore e taea e matau te pewhea, he
whakarongo  kau ke hoki ta matau ki nga

      [NAMA 16. O TE TAU 3.]    TE PUKE  KI HIKURANGI, OKETOPA  WENEREI  31st 1900.   Wharangi No. 3]
  whakahau a nga kai whakahaere kia matau,
    No te turei ka hori ake nei, ka tae mai ma-
  tau ki Pitoria nei,  a, no te taite nei i hara-
  mai ai matau ki konei, kaore matau e mohio
  e haere ana matau ki whea i naianei. Kua
  mm atu a Takuta ki nga Pirihi, mo nga ma
  rama  e toru, ka hoki mai ano ratau ki to
  matau Ropu ina mutu nga marama e toru
  kua tau mai te hoha kia matau ki te Wha-
  whai,  kai te hiahia hoki atu ki te kainga,
  otira e kore pea matau e hoki wawe atu, ina
  hoki i rongo matau e kawea ana, matau ki
  Ingarangi i te tuatahi heoi whakamaharatia
  atu ahau ki te Iwi, me o hoa katoa.
              Na to hoa pono.
                 Pire Parakirini.

               Mataimoana.
               Nuparemata Taone.
                       Oketopa 9th 1900.
    Ki te Honore Etita o "Te Puke," kia Pu-
  rakau Maika, e Pu tena koe mea taua tama-
  riki, me te taonga hoki ma te Atua koutou e
  awhina, e whakakaha ki runga ki nga mea e
  tumanakohia na e koutou, i nga wa katoa me
  nga mahi a te Iwi nui, heoi ena kupu, nga
  kupu ruarua nei mau e whakamaua tu, ki to
  tatau maunga ki te whai ruuma koa hoki, ki
  te kore ruuma, kei a koe te tikanga. Taku
  korero, tuatahi ake ko te whakaatu a te Pipi-
  wharauroa, i etahi reta kaore i taia e nga
  kai taa, na ratau i kite ko nga korero anake
  e tika ana kia katoa, tetahi kia watea mo
  nga korero o nga moutere, tetahi mo a ratau
 ake ano, i rokohanga ahau e tenei whakaatu
  a te Pipi, ki Pei-o-pureneti, he nui te pirangi
  o nga tangata ki te Pipi-wharauroa, na taua
  ahua ka ngoikore te ngakau, i maharatia e
 te ngakau o etahi tangata, na nga tamariki
 o te Kura Minita taua Pepa, era e manako
 mai i runga i te Honore me te aroha o te
 rangimarire, i mea atu au ki nga tangata o
 tooku takiwa, awhinatia nga taonga o roto o
 te ra Pakeha, ki mai ana he titaha no nga
 whakaaro, ka pa ko te "Puke," he waka nui,
 hei haututanga mo te motu katoa nei, ko au
 tetahi i pohehe i tuku atu i nga korero o te
 huihuinga  o te Haahi Karaitiana, i tu ki
 (Bell Block New Plymouth,) i te marama o
 Hune,  a kaore i puta nga korero o taua hui,
 no te mutunga  o te karakia, i te ahiahia po
 ka tu nga Minita ki te whakaatu kupu kia
 rongo te rua rau tangata Pakeha Maori, a pai
 atu nga tikanga o taua hui a te Haahi Kara-
 itiana, a i tukua e au ki te Pipi, no te kore-
 nga i puta mai katahi au ka rapu  kei te
 pohehe pea taku tuku atu i nga korero, o nga
 hui a te Haahi Karaitiana, a no taku kite-
 nga nei, i kapi ke i nga korero o Mihi Maa-
 nga Pirinihehe. Heoi ake enei kupu kia tau
 te rangi-marire kia maua ko te Pipi-wharau-
 roa;  Ka ahu atu taku korero ki runga i te
 korero a taku hoa a Kiwai Huihui, o Tikapa
 e taaku hoa e pena ana toku whakaaro, kua
 ngenge kua tau mai te po-rearea o nga mahi
 a te Kotahitanga, kua mohio au kaore he hua,
 na Ngaati Kahungunu ake te Pitihana i ma-
 uria e Tunuiarangi ki Ingarangi, ehara i te
 motu nei, ko nga kupu mihi mai a te Kuini
 ki ona Minita kia ata whakaarotia tona Iwi
 Maori, koia a Wi Pere i tahuri ai kite mahi
 oranga mo tatau, a peke atu ana nga tangata
 puhaehae ki te kumekume ke, na e Riwai
 tokotoru tatau no te Tai-Rawhiti anake, ahau
 a koe, a Tukua-te-rangi, kotahi tonu te ta-
 kotoranga o tatau mahara, e titiro iho nei au
 kia korua kupu, e mau i a te "Puke" nei,
 na e hoa ma ka ki pono atu au kia korua
 ka rua tuunga o te Kotahitanga, ki tooku
 kainga ki Rotorua, na kaore au i aro atu i te
 tuunga tuatahi, i te tau 1895 kaore au i ta-
 huri atu, a no te hokihokinga onga lwi, ka
 tae atu au ka homai nga Kirihipi me te pu-
 kapuka o te kohi moni ki au, e te Hekeretari
 o te Hui, i te aroaro o nga Timuaki o te Hui,
 ara, a   te  Keepa-Te-Rangi-Puawhe,  a
 Petera Te-Puku-Atua, ki atu ana au ki te
 Hekeretari kia Tiini Waata kaore au i te kite
 iho i tetahi maaku, i o pukapuka, heoi kaore
 au i kohi a i haina i Rotorua; Na i te Ko-
tahitanga, i mutu tata ake nei i a Mei nei
i te tau 1900. na ka kite nui te taha ki au i te
he, kore rawa i tae atu ki o Hinemutu, tino
pae atu tetahi taha o te moana o Rotorua,
te tino karangatanga o Whakaue, ara ahau
a Ngaati Rangi-Wewehi tena maowa ana a
Rotorua, aa ka marama mai korua, heoi ake
ena kupu, na e Riwai mo to kupu mo to taua
whanaunga mo  Mohi Te Ataihikoia, e hoa
kanui taku kata ki o kupu e mau nei, e hoa
mei tu a Mohi kua, tae atu ki te hoatu i tetahi
 moni , o tona Memanga mau e £2 „ 5 „ mo
  te tau, e kore koe e panga atu, i te rima te-
  kau, e tu i waho i te rua rau pauna, ki ta
  pangaia e Mohi ki ro wai nga rima tekau
  Koura, ka ngana tonu koe ki te ruku i nga
  moni nei, na e hod i tae atu au i mua o te
  pootitanga kua mutu ake nei, ka whakaro-
  ngo au ki te korero a te Arawa,, me aroha
  etahi, ko te nuinga ano i ta tatau ano i a
  Wi Pere, ka tu au i waenganui i a te Arawa
  ka mea atu haere i runga i te pono i te tika te
  hoatu i te pooti, ka whakaae a Retireti Tapi-
  hana he pono tera kupu; Na koia tenei e
  hoa e Tukua Te-Rangi, i kitea atu e nga
  mohio ehara i te whakaaro pono, he pu hae-
  hae noa iho, i ki atu au kia te Arawa kaua a
  Wi Pere e tukua mai ki waho o te Paremata,
  ka mate tatau kaore nga tau hou na e mohio
  kaua e titiro atu ki te heke mai o te hinu i
  nga ngutu, otira kua kite ano korua i aku
  kupu, i a te "Puke," i a te Tiupiri, o te tau
  1899, i runga katoa i a Wi Pere, na wai
  hoki a muri ake nei, ma Wi Pere ano e tuhi
 mai he reta ki ona Iwi, e te Iwi me mutu au,
  na katahi ka tika ki te kore he reta a Wi
  Pere e puritia e te 3000 o te Tai-Rawhiti, me
 pooti ano, e hoa ma kua rahi aku korero mo
 a  korua kupu, kei kore e uru kite maunga
 rongo aui, heoi nga kupu nei.
       T.  H.  Takaanui Tarakawa.

              Whangaehu.
                     Railway Crossing St.
                          Oketopa 1 1900.
   Ki te Etita o "Te Puke," tena koe me o
 tamariki mahi i a koe, kia pai ai te whakati-
 oro mai, i tena taha o to tatau motu, mau e
 whakatangi  atu tenei aitua, i pa ki to matau
 takiwa, ara ki Whangaehu nei, koia ka timata
 i raro iho nei, i te 21 o nga ra o te marama
 i mahue ake nei, ka wera tetahi Kuia Maori
 ki roto ki tona whare, ko taua hakui ko te
 whaea o te "Rangi-takoru Hemi," i te 18 o
 nga ra o taua marama ano ka haere katoa
 nga tangata o taua kainga ki Poneke, ara a
 te Rangi-takoru me tana Wahiae, me tona
 Tamahine, me tona Hunaonga, katoa nga ta-
 ngata o taua kainga, ara ko te Ingoa o taua
 kainga ko te Hipingaro, nga tau pea o  te
 hakui nei kei waenganui o te 90 haere atu ki
 te 100, ko te mamao mai o te kainga tu tata
 atu ki te maero pea, e rua nga ra ka haere te
 tangata ki te kawe kai ma te Kuia ra, no te
 rahoroi ka haere te Wahine ki te kawe kai,
 ko te Ingoa o te Wahine kawe kai ma te
 Kuia ra ko Miriama, tae atu te Wahine ra
 tiro atu ai kua wera te whare, ko te whare
 he whare raupo nei, haere atu ai ka kite iho
 i nga wheua o te Kuia ra e haipu ana me
 tona Kuri ano e takoto tahi aua i te taha i a
 ia, te tirohanga iho i te kainga a te ahi i te
 Koia ra, kainga katoatia nga taha o te whare
 i te tuatahi no muri rawa ia, ko te waahi i ta-
 koto ai te Kuia ra kua ahua mamate te ahi,
 katahi ka  ki  ia mei  tere te kitea ko  te
 ora te Kuia nei, e rua nga po o te kainga a
 te ahi i te Kuia nei, ka kitea nei, i te ratapu
 ka haere nga Wahine o nga kainga o ko mai
 ki te uhunga ki nga wheua o te Kuia nei,
 patua tonutia atu he waea kia te Rangi-tako-
 ru i Poneke, kia hoki mai ki tona whaea kua
 wera i te ahi, kaore taua tangata i hoki mai
heoi ko nga Wahine nga mea  i hoki mai
 heoi, ko nga wheua i tanumia.
                 Heoi na to hoa.
                        Inuroa.

                  Ruatoki.
                 Hepetema 23th 1900.
   Nau mai haere atu ra ki tooku hoa aroha,
 kia Purakau Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
 e hoa tena ra koe me Tamahau hoki, me te
 Iwi hoki, heoi aku mihi aroha, me taa atu e
koe aku kupu ruarua hei waha  atu ma to
tatau "Puke" ki nga marae o Aotearoa me
 te Waipounamu, i hui a Tuhoe ki Ruatoki e
200, no te 18 ka hutia, te tahu ka rere nga
Haki, ko Rongo-karae te Ingoa o taua Kara,
te rua o aua Kara ko  te Wairua-kino, he
Kara  tawhito, no te 1872 no te wa ano o te
pupuri Whenua  taua Kara, taua whare na
Numia  Kereru, te roa o taua whare e 78 putu
te roa e 33 putu te whanui heoi tena, no
te aranga ka homai te tauira o taua whare,
e te tuhi koia ra te tohunga mahi i whakaaro-
hia ai e Puria e Kereru, te takototanga o te
tauira ka ara nga pou tahu, ka ara nga pounui
e 6 nga poraka, ka tu a Puria Kiria ki runga
o aua hapu whakarongo e nga hapu katoa, e
takoto nei kia tupato Whakarongo mai wha-
karongo ki te kupu a te kai whakahau, kia
 kumea  he pai kia mate ko te tahu, koi mate
  he tangata, katahi ka hikitia e te tangata ra
  e rua tiini te tawhiti, ka tae ki te waahi ma
 • te poraka, i pa mai te aroha nui, he aroha
  kia Kereru, me te mea nei kua ora mai, i
  tangi nga wai pu e 4, ano me te mea ko te
  wa e whawhai ana, koia ra te tangata nui o
  ana whare o Tuhoe e 4 ana whare nunui tu-
  atahi ko Taungahuru, tua 2 ko te Pohopotiki,
  tua 3 ko Tawha-rangi, tua 4 ko Rongo-karae,
  tua 5 ko Hui-te-rangi-ora, koia  nei  ana
  whare.  I pa mai tetahi pouri kia Kereru,
  no te whakahaweatanga o te tauira a te Tuhi
  na te Iwikino i whakahawea.
                 Heoi ano.
           Heoi ano.
            Na te Tuhi Pihopa.
               Na te Whetu Rereata.
                 Me te Paerata.

        Mataimoana.  Nuparemata.
                   Oketopa 1st, 1900.
    Te tari o te Mete, Tumuaki o te Parani-
 hana.
    E tuku atu ana kia koe ki te Etita o "Te
 Puke  Ki  Hikurangi," tena koe, koutou ko
 Apiha mahi i to tatau taonga, ma te runga
 rawa koutou e awhina, i runga i te pono me
  te aroha pumau ake tonu atu, Amene.
    E te Honore Etita, whakaputaina atu nga
  kupu nei, he mea ata whiriwhiri na te tari
 nei, heoi he whakamutunga atu tenei no nga
 korero mo tatau Tupuna, i whakawhiti mai
 nei i te Moana-nui-a-kiwa, i runga i o ratau
 Waka,  i wehe mai ai i era o ratau whanau-
 nga, a i te Whenua hoki i tupu mai ai ratau.
   A  heoi kua panuitia ano e "Te Puke," i
 te marama  o Pepuere tau 1900, nga korero
 a nga Uri o tatau Tupuna i mahue atu nei i
 te kaainga matua i Hawaiki, me era atu Mo-
 utere, ka whakaatutia te rohe o nga Moutere
 i heke mai ai o ta tarau Tapuna, hui mai ki
 Aotearoa me  te Waipounamu,  me era atu
 Motu e noho nei te Iwi Maori i te takiwa o
 te Moana-nui-a-kiwa, heoi kua takoto tonu
 aua korero i panuitia ra e "Te Puke" kia ro-
 ngo nga Iwi o nga Motu e rua nei, o Aotea-
 roa me te Waipoanamu, nga Uri o nga Tu-
 puna  i heke mai  nei ki tenei taha o te
 Moana,  no reira ka whakapotoa atu nei, kia
 kore ai ano te tari nei e hoki atu ano a muri
 atu ki enei korero.
   Tenei ka timata. No te 12 o nga ra o Hepe-
 tema ka tae ake te reta a te tari nei kia au.
 a no te 19 Wenerei ka noho ahau ki te tari
 o te Paranihana, ka whakatakototia mai ki
 taku aroaro nga pukapuka o nga korero a nga
 Kaumatua, Uri o nga tino tohunga o nga Mo-
 utere o Hawaiki, me era atu Moutere, e no-
 hoia ana e te Iwi Maori, koia tenei o ratau
 Ingoa.
   Atamarua, Orometua,  a Taati, a Tarie,
 nga korero a Tamarua a Orometua, kia te
 Mete, e ono nga Waka o Rarotonga i u mai
 ki Rarotonga nei, i te rerenga atu ki tena
 taha o te Moana, ko te Arawa kua u tuatahi
 mai, ka tohungia kia ia te waahi i tau ai, i
 uta rawa, i tua o nga kohatu, he tomo i te
 tangata i u atu ai i muri, ko Tainui ka tohu-
 ngia kia ia te waahi i kuku ai ki uta, i muri
 ko Matatua, ka tohungia te waahi i u ai, i
 muri ko Taakitimu, i muri ko Tokomaru, i
 muri rawa ko Kurahaupo, kaore ia i rongo
 ki ona matua tohunga ki etahi atu Waka,
 heoi nei nga Waka i rongo ai au i u ki reira
 ki Rarotonga, kaore ia i rongo i tena Waka ia
 Aotea, a kaore ia i rongo i tena Ingoa ia Tu-
 ri, ia Kupe hoki, kaore tena Waka i uru ki
 roto ki te rerenga atu o enei, kua korerotia
 atu nei e au kia koe, ara, o nga Waka e ono
 nei, a no taku taenga ki Tahitinui (a te Mete,)
ko Taati he Uri tohunga, he Kaumatua no
Tahitinui, ka mea mai kia au, ae, e mohiotia
ana e o matau Matua  nga Waka  i rere atu
ki kona, ki tena taha o te Moana, me nga
Tupuna  i haere atu ki uta na, kei te mohio
ia kia Turi me tona Waka i rere atu i Rangi-
atea kei waho tata atu o Tahitinui, koia Ao-
tea, a no taku taenga  ki Honoruru, tetehi
wehenga   o Hawaiki, ko  Atarie i reira, he
Uri na te tino Tohunga o tera wahanga o Ha-
waiki, ka tino paenga mai kia au nga korero
o muri o te rerenga mai nei o nga Waka ka-
toa, i marara penei mai nei ki tenei taha o
te Moana. Na  whakarongo mai e nga Iwi
o nga Uri o nga Tupuna i hoe mai nei i ru-
nga i te kare o te Moana-uriuri, kua roa te
wa i takoto ai nga Whakaupoko o nga korero
nei, i panuitia ra e "Te Puke" ki nga Iwi o
nga Motu  e rua nei, kei te mohio atu te tari
nei e penei ana nga whakaaro, e, kai korero

      [NAMA 13 , O TE TAU 3.]    TE PUKE   KI HIKURANGI,  OKETOPA  WENEREI   31st 1900.   [Wharangi No. 4]

Tainui
Arawa
Matatua
Tokomaru
Taakitimu
Kurahaupo


Tamatea


Aotea




Horouta
Muriwhenua
Hokianga
Hawaiki
Waiapu




 te Waipounamu, tena koutou e
te Iwi.
  He  anea  tuku atu  e au  i te aroaro o
S. Percy Smith, tumuaki o te Paranihana.
            T.  H.   Takaanui.
    Mema  o te Paranihana i tuhituhi.

     HE MEA TANGO MAI I ROTO I TE
            (NIU TIRENI TAIMA.)

  Ko  te whakamaoritanga tenei o te reta a
Tamihana  Whareakaka o Ngaati Raukawa,
he mea  tuku kia panuitia e te "'Niu Tireni
Taima," koia e whai ake nei:—
  E taku hoa e te Etita tena koe, he kupu
ruarua nei aku hei whakapuaki atu kia koe,
ara; I tukua e nga Rangatira o Ngaati Ra-
  ukawa, me Ngaati Tou  tetahi Whenua kia
  matau, hei whakaako i a matau tamariki ki
  nga tikanga o te Whakapono, ara, kia wha-
  kaakona ratau e te Kura, kia rite ai to ratau
  mohiotanga ki to nga tamariki Pakaha, kaati
  e ki ana matau e hee ana te mahi a te Piho-
  pa e tono nei i nga moni o Whitireia i Pori-
  rua, he mea naana kia mauria ki Wairarapa,
  ko te £6,000 pauna kua tuturu hei whakatu
  i te Kiira ki reira.
    Kaati e taku hoa. kaore rawa matau e
  whakaae kia mauria atu ki tetahi atu waahi
  nga moni o io matau Whenua, i hoatu nei" e
  matau ki te Pihopa, Mehemea hoki kite to-
  no mai te Pihopa kia tukua, a matau tamari-
 ki  Wairarapa Kura  ai, e kore rawa e tukua
 e matau, notemea he noho ki roto i nga taki-
 wa o etahi atu Iwi. Kanui nga  tamariki o
 Ngaati Raukawa,  kaore i te mohio ki nga
 tikanga o te Whakapono, me te Kura hoki,
 koia nei Te take i hiahia ai matau, kia wha-
 kaakona ratau ki runga ki te Whenua, i tu-
 kua ai kia matau, notemea ho Karakia ano
 kai konei, he Kareti hoki, i hangaia ai e o
 matau  inatua mo a  matau tamariki, a hoatu
 ana e matau nga Whenua e rua, ko, Whitire-
 ia i roto o Porirua, ko Mangapouri  hoki i
 roto o Otaki, no  reira to matau  hiahia nui
 kia whakahokia  mai ano nga moni mo te
 Kareti o Otaki, notemea i oati hoki te Pihopa
 kia matau i te rironga atu o nga moni o Po-
 rirua i a ia. Ka whakatungia  ano  e ia te
 Kareti ki Otaki, a, he mea tika ano kia ahu
 te whakaaro o te Pihopa, ki te waahi e nui
 ai to Kura, a, ki te waahi hoki e piki ai te
 Whakapono, a, kia tiaho ai hoki tona mara-
 matanga  ki mua i te Iwi Maori, kia kitea ai
 hoki ana mahi  tika i Otaki, kaore i Waira-
 rapa, kana hoki ia hei tahuri whakamuri.
 engari kia tika, tona mahi ki nga Maori, no-
 temea ko toona, mohiotanga i ahu nuu i te
 Atua.  Kaati ko tenei tikanga a te Pihopa, e
 wehe mai anu ia matau i te Haahi.

       TE  KINGI HOU O ITARI.
     Wikita. Emanuera 



Emepara o Ruhia 


         He Marena  Whakahari.
  Ko Piriniha Wikita Emanuera, he tangata
tino aroha atu ki tona whaea. Kaati ko te
korero o tona marenatanga ki te Pirinihehe
ataahua   o  Monotenikoro (Montenegro)
ki a Pirinihehe Herene, (ara he momo no
te Kingi o Ohitiria) e whakaatu ana; kihei
ia i moe i te wahine o roto i nga rohe o Itari,
e rite ana ki tenei whakatauaki o mua "Ko
te he o te aroha pono, e kore rawa e haere
tika." He nui te roa o te wa e whakaaroaro
ana a Piriniha Wikita mo  taua wahine, i
mua atu o tona whakaaetanga, ae, ko Piri-
nihehe Herene hei wahine maana. I te tua-
tahi i whakaaro ano te Emepara o Ruhia
ara a  Nitorehe II (Nicholas n.) kia moea e
ia taua wahine maana, kaati kaore hoki ia i
whakarite i taua whakaaro ona, tahuri ko
ana ona whakaaro   ki a Pirinihehe Ariki, o
Hehi, no reira e rite tonu ana raua ko Piri-

                                                       I

     [NAMA  16, O TE TAU 3.]   TE PUKE  KI HIKURANGI, OKETOPA  WENEREI  31st 1900.  [Wharangi No. 5]
  niha Wikita Emanuera. No muri nei katahi
  ka hoki mai nga whakaaro o te Emepara o
  Ruhia ki tona korenga e moe i taua wahine
  maana, i mahara hoki ia i te tuatahi e kore
  taua wahine e tau maana, no muri mai nei
  katahi ka huri mai ona whakaaro ki taua
  kotiro ataahua, e huaina nei tona Ingoa ko
  Pirinihehe Herene, i te mea  he kotiro pai
 ana whakahaere, a he tino whakaaro ranga-
  tira atu hoki ona, a ko ia te Kuini o Itari i
  naianei.
    He  iti nei nga kupu hei korerotanga ake
  mo te Kuini nei; ko taua wahine i ahua
  rite ki te Haawhe-kaihe, me ona kanohi, ko
 ona  makawe  he pango, a he \\vahine tino
 ataahua atu hoki ia. He nui atu tona mo-
  hio ki te purei Piana, me te purei Whira, a
 he wahine hiahia nui hoki ki nga ngahau
  katoa, i nui ke atu tona hiahia ki te rere
 moana  i tona taane, ara i a Wikita Emanu-
 era. E  wha  hoki nga reo e mohio ana ia
 ki te korero, hui atu hoki ki te reo o Ruhia,
 a ko tana taane he hoa pai no te Emepara
 o Ruhia, e rite tonu ana te mahi a tetahi ki
 tetahi, i runga i te whakaaro kotahi.

                     Pitoria.
                  Akuhata 22th, 1900.
   Ki  tooku  Whaea  kia  Warihia,  e Whae
 tena koe te mahara mai  nei kia au, kia ora
 koe, otira koutou katoa e noho mai na i to
 tatau kaainga.  E  Wari  no te 21 i tae mai
 ai nga Nupepa o "Te Puke" me te "Tiupiri"
 me te "Piipi" me nga Nupepa Pakeha hoki,
 me  to reta hoki, nui atu te hari o taku nga-
 kau me tooku koa i te taenga mai o reta, me
 nga Nupepa, ko te G tenei o reta kia au, ko-
 tahi na Tame, kotahi na Hera, ko te Rawiri
 me te Himene  kei te Poutapepa o te Keipa
 Taone, kua tukua atu taku reta, me pupuri
 atu, ma taku reta atu ka taku mai  ai, he
 nui te ngaro ngaro o nga reta me nga Nupe-
 pa, kia ora koutou katoa,  e kite ana hoki
 koutou i nga korero o konei i nga Nupepa.
   E rua nga Tianara o te Poa kei te whaka-
 haere i te Whawhai, ko Tianara Tiweti no
 te Piriteiti, ko Tianara Poota no te Tarana-
 waara, koinei nga tino Tianara o te Poa, ko
 Tianara Poota kai waenganui o Tarakopei
 me Pitoria, ko Roore Ropata te kai whaka-
 haere me Tianara Pura kai te raunatia, kei
 runga i te Hiwi nui, ko te maha o nga Hoia
 a Ropata e 50,000 mano te maha, ko te ma-
 hi a Roore Ropata he tukutuku i nga Wahi-
 ne me nga Tamariki o. te Poa, kia haere kia
 ratau taane rae o ratau matua, he take ano
 i peratia ai kia tere te pau o nga kai a te Poa
 ka tuku mai ai i o ratau tinana hei herehere
 ma te Ingarihi. Ko Tianara Tiweti kei wa-
 enganui o Purumahoteina me Pitoria, e 7
 nga Tianara kai te whai i a ia, koinei te tino
 Tianara mohio ki te whakahaere, ka 8 ona
 raunatanga e te Ingarihi, ka 3 ano ona puta-
 nga, i te raunatanga tuatoru ka tu tetahi o
matau  Tianara, mate rawa, a Tianara Mati-
 una. Kua  riro ko Tianara Kitina hei whaka-
 haere, engari kua raunatia ano a Tiweta e
nga Tianara e 7, ko te maha o nga  Hoia
 100,000, ko matau ko nga Hoia o waho atu
i Ingarangi kei tenei whaka-ariki, i mua atu
o tenei raunatanga o Tiweta ka 4 nga Terei-
na ka mau  herehere i a ia, ko te Pei Tereina
te Ingoa, e £800,000 nga moni i riro mai ia
Tiweta me nga Meera, ko enei moni hei utu
i nga Hoia, ko nga peeke Meera e 3000 ta-
huna ake ki te ahi ka huri. He mea tuhi
atu i runga hiwi; E Wari ka nui tooku ora
i au e noho atu nei i konei, ma te Atua tatau
katoa e tiaki, me au hoki i konei. Heoi ano
na to tamaiti aroha nui atu kia koe.
           Na Ahere Hohepa.
       3rd N Z Contingent.
          No 816, South  Africa.

               Kohunui.
                   Oketopa 23th, 1900.
  Ki te Etita o "Te Puki Ki Hikurangi."
  Tukua  atu enei kupu ki "Te Puke," kia
kite nga Whanaunga i roto i te Rohe Potae
o Wairarapa.  I tu tetahi ra hakari ki te Ko-
hunui nei, i te 10 onga ra o Oketopa 1900,
mo te taenga onga tau o te Wha Te Maari
ki te 21, ko te tamaiti whakamutunga tenei
a Piripi Te Maari, koona Tuakana tenei, ko
Eruha Te Maari, ko te Kahu Te Maari, ko
Arapata Te Maari, ko Niko Te Maari, ko te
Whanau-taane-a-te-Popoki Te Maari, he taane
anake te Whanau nei, e hoa ma kua whiti ki
tua o te pae o te Ture, koia i koa ai maua
nga matua whangai; Ko nga tangata i hui i
taua ra e 90, Maori me nga Pakeha i roto i
  te mana huihui o tenei Koroni, no te 8 o te
  ahiahi ka tuhera te Whare Kanikani, i te 10
  o nga haora ka takoto te Hakari, e 2 nga
  teepu, ko te kai timatanga a te tamaiti he
  Miraka, he Rare, he Arani, e haere ra te pa-
  pa me te tamaiti ka tae ki te Haapu, ka ka-
  ranga e pa e pa he Rare he Arani maaku, i
  tenei ka piki te ahua onga kai ki runga, ki
  nga kai o te Kaumatuatanga, kaere i taea te
 kai, he hawhe haora i muri o te kai ko nga
  Waipiro, e 3 patara Wehike, 1 patara, Timi,
 20 patara Namunera,  e 6 patara Pia, 1 pata-
 ra Poata-waina.  No nga wai nei ka painatia
 au e Whanganui,   ara, e te Tiamana  o te
 Komiti Marae, £1 „ kua utua e au. E nga
 hoa tata kua tutuki te whakaaro, kia ora nga
 tamariki mahi o "Te Puke Ki Hikurangi."
          Te Momo Te Takou.


     REWHETENANA  TIANARA
        PEITINI PAUERA.
                      Akarana Oketopa 12.
   No   tenei ra i tae mai ai te reta ki a J.
 Hakarawhata, te Hekeretari mo te aroha ki
 a Peitini-Pauwera te toa o Mawhekiingi, a ko
 taua reta na Rewhetenana  Tianara, Peitini-
 Pauwera, a koia e whai ake nei:—
            Vieljoendrift, Taranawaara.
                     Hepetema 2nd 1900.
   E te hoa aroha, kua tae mai to reta mihi
 mai kia au, ara to reta o te 25 o nga ra o
 Hune, kanui toku whakamihi ki te kaha o
 nga tangata o Akarana ki te whakapiki i a
 aa, otira i a matau katoa ko nga, tangata i
 roto i Mawhekingi, a he nui atu toku koa,
 mo te rironga ko au tetahi o nga tangata
 pupuri i taua pa, kaati kua riro mai nei i a
 au to koutou aroha, ka mihi atu au me nga
 tanga katoa i roto i taua pa i taua wa, ki
 nga tangata katoa o Akarana, mo  to ratau
 aroha kia matau, a, kaore hoki ahau e kaha
 ki te ki ake i te nui o taku whakamihi mo
 nga taonga aroha i tukua mai nei e koe, a,
 e kore hoki e wareware i a au te aroha i wa-
 enganui i Mawhekingi, me tena taha hoki o
 te moana nui e takoto nei, kaati ko toku wha-
 kaaro, mehemea ahau ka atawhaitia, era ano
 pea ahau e tae atu ki to koutou Motu, kia
 korero a-waha atu ai ahau kia koutou.
               Na to hoa.
          R.  S. S. Peitini Pauera.

   No tenei ra ano ka tae mai te reta a Pei-
 tini Pauera, ki te Etita o te "Niu Tireni He-
 rora" koia tenei:—
        Warm  Bath, Taranawaara.
                          Akuhata 1900.
   E te hoa aroha, he nui taku mihi atu mo
 to tukunga, mai i to Nupepa ki a au, ara, mo
 nga korero whakamihi a to koutou Motu, mo
 taku kaha ki te pupuri i te pa o Mawhekii-
 ngi, a, he nui hoki nga reta moku, me aku
 whakautu ata hoki i nga reta a nga tangata
 o nga Koroni, a e riro ke ana pea i te hoa
 riri, he nui hoki pea nga tangata e tuhi reta
 ana mai, a, kei te whanga mai kia utua atu
 e au. Kaati kai te whakautu tonu atu au i
nga  reta mai nga tangata, ko te hoa riri kei te
mau,  a, no reira kaore e tae atu aku mihi kia
ratau.  Mo te taha kia matau ko nga kai pu-
puri o Mawhekingi, kanui taku whakamihi
mo  to ratau kaha ki te tuku mai i nga tohu
aroha kia matau.
               Na to hoa.
          R. S.  S. Peitini Pauera.

     WAHINE 1 KOHURUTIA E
         TONA TAANE.

  Kotahi tetahi tangata hokohoko ko Miki-
niri te.Ingoa, i Kohurutia e ia tona Wahine
i runga i tetahi Kohuru kino, ara, i tapata-
pahia rawatia e ia te upoko me te korokoro
hoki o tona Wahine  ki te oka, i tetahi taone
e huaina ana te Ingoa ko Pararete; I muri
i tenei, katahi taua tangata ka tuku i a ia ki
te ringa o nga Pirihi, heoi hei te Whakawa-
Kanga te mohiotia  ai te tikanga a te Ture
mona.

    MATENGA O TE ATIRIKONA
           KARAAKA.

  Ko te Atirikona Karaka kua mate i te Ra-
tapu i te 21 o nga ra o Oketopa nei, ko ona
taa ka 69, ko tona kainga kai Panere e tata
ana ki Akarana. He tamaiti ia na tetahi Kai-
tiaki o nga Maori tuatahi, a, e iti ana ano ia
ka tae mai ia ki Niu Tireni nei; Ko taua ta-
  ngata i whakaakona mai ano ia i Ingarangi
  ki nga tikanga o te Whakapono, tona taenga
  mai ki Niu Tireni nei, riro ana koia hei Mi-
 nita Karakia mo nga Maori, he maha nga
 tau e whakahaere ana ia i te Karakia mo te
 taha ki nga Maori, i te takiwa o te Porowini
  o Akarana, kaati i te Taite i te 18 o nga ra
 nei i te mahi tonu ia, a, pa mai ana tetahi
  mate kia ia, a, mate iho ia, kaati kaore ia i
  tino mohiotia era e penei tona matenga.

            KOHURU.
                        Hirini (Sydney.)
   E  rua nga tangata he Mangumangu ko
 Tiemi Kawana, ko Tio Kawana he taina he
 tuakana raua, a he tangata kohuru hoki aua
 tangata.  I tetahi wa katahi aua tangata ka
 haere ki tetahi whare, e tata ana ki te awa
 o Whopihi,  ko nga  tangata o  roto i taua
 wharo tokorua, a me to raua mohio mai hoki
 akuanei aua kohura tae atu ai, me ta raua
 whanga  mai i roto i to raua whare, katahi
 aua kohuru ka haere tonu atu ki te whare,
 kua kite mai nga tangata o roto i te wharo.
 katahi ka puhia e nga tangata o ro whare,
 ka tu te mataa ki te puku o Tiemi Kawana,
 heoi ko te wa tenei i omu ai nga kohuru nei,
 a kai te kimihia aua tangata.
           RIPOATA.  2.
   I te puhanga mai ra i a Tiemi Kawana.
 ka hinga  ia ki raro, ka tu ko tona taina ki
 te pupuhi atu ki nga  tangata o roto i te
 whare, kia whai taima ai tona tuakana ki te
 oma.  Kaati he nui nga  hingahingatanga
 haeretanga o tona tuakana i te wa e oma
 haere ana ia, a ngaro noa atu. ka mohio
 hoki tona taina kua pamamao atu ia, katahi
 ka oma hoki ia, a ngaro tonu atu raua, kaati
 ko aua tangata kai te whaia haeretia i runga
 i te patapata haere o te toto o tetahi o raua,
 i te taanga ra i te mataa.
           RIPOATA.  3.
 I muri  mai o te raruraru i tupono nei ki te
 whare i te taha, o te awa Whopihi, ara o nga
 tangata kohuru e huaina nei o raua Ingoa
 ko Tiemi me Tio Kawana, a i te whainga a
 nga Kai-whai i a raua, i runga i te pata
 haere o te toto, tae noa ki tetahi hopua wai,
 i reira aua tangata e horoi ana i nga toto o
 tetahi o raua, a kihei i kitea e nga  Kai-
 whai aua tangata.
           RIPOATA.  4.
   Ko te rongo tuawha o nga tangata kohuru
 o Hirini (Sydney) ara o Tiemi Karawa raua
 ko tona taina, e kiia ana, i tahuri aua tangata
 kohuru ki tetahi tamaiti taane, i tetahi wahi
 10 maero pea te tawhiti i te awa o Whopihi,
 ara i te waahi i tu ra tetahi o aua tangata i
 te pu, e kiia ra i roto i tetahi o nga Ripoata
 i runga ake nei. I tahuri aua tangata ki te
 whakarite ki taua tamaiti, kia haere ki te
 tiki kai ma raua, heoi haere tonu hoki taua
 tamaiti i runga, i te whakahau a aua tangata,
 te taenga atu o  te tamaiti, korerotia ana
 ki te Pirihimana, haramai ana ko te Pirihi,
 noho atu ana te tamaiti, tae rawa atu te Pi-
 rihi ki te waahi i kiia atu ai e te tamaiti ra,
kei reira aua tangata e whanga mai ana kia
ia, kua kore e kitea aua tangata.
   Kaati e ki ana taua tamaiti, ka nui te
pupuhi o te mahunga o tetahi o aua tangata,
me  te mea nei i tu he mataa ki roto i te waha
a, ko taua tangata kua kore kaha noa iho.
   No tetahi ra i muri mai o te ra i kitea ai
e te tamaiti ra aua tangata ; katahi aua ta-
ngata  ka haere ki tetahi whare,  ko taua
whare, he Pirihimana kai roto e huna ana,
no te tatanga atu o aua tangata, katahi ka
puhia atu e te Pirihi ka hinga a Tio Kawana
ki raro, ka maranga ake ano, katahi ka oma
ka  whaia  atu  hoki e te Pirihi, otira kore
rawa i kitea e te Pirihi te wahi i haere ai
aua tangata.

          PURUNU.
  He nui nga Purunu i whakakitekitea ki te
Ekepihana  o Parihi, a kotahi te Purunu i
rere atu ia i Parihi ki Kiiwhi wahi o Ruhia,
ko te tawhiti 1,300 nga maero, a i haeretia
e ia enei maero katoa i roto i te 36 haora, a
ko etahi i tau ki Tiamani, kotahi te mea i
rere tonu, to tahi ka tae ki Hene Pitapaaka.

       TE TIUKU O IOKA.
  Kua  Powhiritia a te Tiuku o Ioka raua
ko tona hoa wahine kia peka ki Keepataone,
kia eke mai raua ma runga i te tima i reira
katahi ka tika te rere mai ki Ahitereiria.

      [NAMA 16. O TE TAU 3]   TE PUKE  KI HIKURANGI, OKETOPA WENEREI  31st 1900.  Wharangi No. 6]
     KOHURU KINO I TE TAONE O
          TAI-WUENE-WHU.

    Kua  tae mai tetahi rongo kino, ara e wha-
  kaatu ana i te mahi Kohuru a nga Tiainamana
  i nga Mihingare me nga Katorika i Tai-Wu-
  ene-Whu,   te tino taone nui o  roto o te
  Porowini o Hene-Hai, e ki ana:—  I haere
  tetahi ropu o te Ingarihi ki roto ki te whare
  o te Rev Patenga  (Farthing) Minita  Iriiri,
  he mea  tono e te Kawana kia haere ki reira,
  kia kore ai e taea atu e nga kai Kohuru, a,
  maana  hoki e hoatu he kai tiaki mo ratau,
  ina ahu ratau ki te taha takutai, kaati i runga
  i te whakaritenga i taua tono a te Kawana, i
  muri mai i tenei, katahi ka peke atu nga kai
  Kohuru o te Tiainamana ka patupatua, a,
  tapatapahia iho nga Upoko, katahi ka wha-
  kararangitia nga Upoko o taua Iwi ki runga
  ki te keeti o te taiepa o te taone.
    No te ra o muri mai, ka tae mai hoki tetahi
  rongo Kohuru pera ano hoki, ara 10 nga
  tangata Katorika, Mihingare hoki i Kohurutia
  peratia.
    Kaati i tetahi waahi ano o taua Porowini,
  ara, e 20 maero pea te tawhiti atu ki te taha
  tonga o taua taone, kua whakahuatia i runga
  ake nei, i reira etahi tangata o Merika e pa-
  tua ana e nga Tiainamana, e toru nga ra e
  kakari ana ratau ki nga kai Kohuru katahi
  ano ratau ka mate, "i te mea e kore hoki te
  torutoru e whai waahi ki te mano tangata o
 te  kai Kohuru;" kaati i to ratau matenga
  katahi ka peke atu taua Iwi ka pahaehaetia
 nga  tinana o taua hunga kua mate ra, ka
 tangotangohia nga manawa, a, tahuna iho
 nga tinana ki te ahi.

     NGA HOIA O NGA KORONI.
   No te 17 o nga ra nei i tae mai ai ki Ma-
 ropena a te "Morewiana Tima" e 6 nga A-
 piha, e 49 nga tangata i runga, i hoki mai i
 te Pito-whaka-te-tonga o Awherika, a, ko
 Kanara Kotana Kai-whakahaere o nga hoia i
 Awherika, me Kapene Whurutana o te ropu
 tuawha o nga hoia o Nia Tireni, ka mutu
 tona te hoia o Niu Tireni i ranga i taua
 Tima.
      KUINI WIREHEREMINA.

   Kua  tae mai te rongo, ka tata a Kuini
 Wireheremina o Horana te marena, kia Piri-
 niha Henare o Makerenepaaka  Hiwirini o
 Tiamani, a, hei nga ra timatanga o te rau-
 mati ka marenatia raua.
   Ko Piriniha Henare Waratima Arapata A-
 nihi o Makerenepaaka-Hiwirini; he Apiha ia
 no nga hoia o Puruhia, a, ko ona tau ka 25.

  TE UTU MO NGA APIHA ME NGA
      HOIA O  NGA KORONI.

   E korero ana te "Ranana Taima" Nupepa
 o te 24 o nga ra o Akuhata ka hori nei; kua
 puta te oota ki te Tari mo nga mea Wha-
 whai, ara, mo nga Apiha me nga hoia o nga
 Koroni nei, i riro ki nga Ohipera o Ingara-
 rangi, i runga i te paanga mai he mate kia
 ratau i te Pito-whaka-te-tonga o Awherika,
 a, i tu-akiri ranei i roto i te Whawhai, ara ko
 te utu tenei mo ratau, ia ratau e noho ana i
reira. Mo nga Apiha kei runga ake i nga
Kapene,  15/- hereni mo te wiki tuatahi, 10/-
hereni mo te wiki tuarua, e 5/- hereni mo te
wiki whakamutunga.
  Mo te Kapene me nga Apiha i raro i a ia,
12/6 mo te wiki tuatahi, e 7/6 mo te wiki
tuarua, e 5/- mo te wiki whakamutunga.
  A  ma te tangata utu ano o Ingarangi ra-
 tau e utu, ina tae ki nga ra utunga.

   TE TOA O KANARA PETIUNA.
  I tetahi wa ka hori ake nei, i noho a Ka-
nara Petiuna ratau ko ona hoia, i tetahi wa-
ahi e tata ana ki Wereheiti, i te taha ki te
tonga o Taranawaara, e 20 maero pea te ta-
whiti ki tua o te rohe o Neitera; ko ta ratau
mahi he whakamoke i nga taua a te hoa-riri,
heoi te kitenga o te hoa-riri ia ratau, me ra-
tau hoki i te hoa-riri, katahi ratau ka Wha-
whai, kaati te mutunga iho o ta raua Wha-
whai, e 60 o te hoa-riri i mate rawa, e 35 i
tu-akiri,e 65 i riro herehere i te Ingarihi.

  Te reta mai a Turupa Anini Hamuwhiri,
(Ernest Humphries) o te Ropu tuatoru o
nga Hoia o Niu Tireni, ki tona hoa i Hehi-
tingi. Koia e whai ake nei:—
        Warm  Bath. Akuhata 25.
     Ko taku reta whakamutunga i tuhia atu
   ai e au i Pitoria, a ko taku ropu i taua wa,
  ko te ropu mahi i nga Hoiho mate.  No
   nanahi nei katahi ano matau ka horoi i o
  matau  tinana, ko te wahi nei neke atu pea
  i te rau nga wahi kaukautanga, a he wahi
  kaukautanga no nga Poa i nga tau katoa, a
  mama  ana toku tinana i muringa iho o toku
  kaukautanga.  Mehemea  hoki koe i konei
  kua kite koe i nga tangata e purei ana mo
  aua wahi kaukautanga, i muri iho i te otinga
  o matau teneti. No te 1 o nga ra o Akuhata
  ka haere ano matau  ki Pitoria, a koia nei te
  ra tuatahi i whakataa ai matau; to matau
  ra tuatahi i waho atu o Pitoria, ka whawhai
 matau ki tetahi wahi, ko "Arani Koroa te
. ingoa" e toru nga Hoia  o Niu Tireni i tu-
  akiri, kotahi no te ropu tuarua, e rua no te
  ropu tuatoru, a kaore i kino o ratau tu. No
  te omaomanga o nga Poa, katahi ano matau
  ka haere ki te kai i nga Arani o roto i nga
  kaari a nga Poa. I whaia e matau nga Poa
  i roto i Ratenepaaka, a tae noa  ki tetahi
  taha, a ka hoki mai ano ma to ratau ara i
  haere atu ai, i te timatanga o ta matau whai,
  a kaore matau e tata atu ki te hopu ; ko ta
  ratau mahi he  whakakeke haere mai  kia
  matau,  a riro atu ana etahi o matau hei he-
  rehere ma ratau i nga ra katoa, a kei te pera
  hoki etahi o ratau kei te riro mai i a matau
 hei herehere ma matau. No etahi ra ka hori
 nei, ka whakakotahi matau ko nga Hoia a
 Peitini-Pauwera i Ratenepaaka, ko nga Hoia
 a Peitini-Pauwera, he Hoia kaha a  he pai
 ki te Whawhai,  a e korero ana etahi i te
 awhinga a te Poa i Mawhekingi, a ka kaha
 noa atu ratau ki te pupuri i taua taone mo
 nga marama  maha noa atu, ko etahi e ki
 ana, kaore e mohio te Poa ki te kokiri, a ka
 mohiotia  noatia atu a Peitini-Pauwera e te
 tangata ina kite i tona whakaahua tuatahi.
   Kei  raro matau i naianei i a Tianara, Ma-
 hona, a he tangata matau, a kaore ia e arahi
 ana i ana tangata ki nga wahi kino, ara ki
 nga wahi e mohiotia ana kei reira nga Poa
 e huna ana, a kei te tata atu matau i naianei
 ki te ropu tuawha, tuarima o Niu Tireni, ara
 i te Whawhai  ki te Awa o Erana, engari
 kaore matau  i kite, ko te rongo anake ta
 matau i te paku o a ratau pu-nunui. No te
 Ratapu ka hori nei, ka whakahaua matau
 kia haere i te po, no taua po ano ka tupono
 matau  ki tetahi pito o nga Hoia a Ti Weti
 o te Poa, i Ruineke, a Whawhai ana matau
 i reira, e rua nga tangata i mate o to matau
 ropu, ko Rewhetenana Paratapaana, me Tu-
 rupa Pahama, ko Turupa Pahama i tu ki te
 mahunga  te mataa, a no te ata ka nehua
 raua, kotahi o te ropu tuarua i tu ki te kaki,
 engari kaore i kino tona tunga. Kua rongo
 pea' koe i te rironga herehere o Kapene Pa-
 ana, me ana tangata e rua-tekau i Witipoota.
   I enei wa e haere nei matau ko Meiha
 Tiauhi ano to matau Kai-whakahaere, a e
 rua pea nga wiki ka mahue matau, e kiia
ana he mea tono mai ia e te Kawanatanga o
Niu  Tireni kia hoki ata, a ka nui to matau
aroha kia ia, he pai nona ki a matau, a kua
riro atu i a ia a matau whakanui mo kona,
a no te po ka ta ta matau ngahau ara waiata.
  Ko  Tianara Aiana Hamiritana me  ana
ropu Hoia kei te tata tonu mai to ratau pahii.
  I taua po i tu ra ta matau ngahau ! Ko
te mea tuatahi he whakatangi haere na nga
Kotarani i a ratau peekepaipa,  i roto i to
matau  pahii, a i puta katoa matau  ki te
kohikohi moni ma  ratau, a katahi ano o
matau Apiha  ka powhiri i nga Hoia katoa
kia haere mai ki taua ngahau, me haere mai
tena Hoia me ana wahie hei mea ahi mo
ratau, kia marama  ai hoki to ratau wahi
ngahautanga,  ko nga tangata katoa kaore a
ratau mahi i tae mai ki taua ngahau, a na
nga Kotarani ano i whakatuhera te ngahau,
kotahi te taramu peene nui, e 4 nga peeke-
paipa, e rua nga taramu pakupaku, a he nui
hoki nga waiata me nga whai-korero i taua
po. No  te taenga ki te mutunga ka homai
he rama waipiro ma nga Hoia katoa, a ka
waiatatia hoki te whakanui mo te Kuini, hei
whakamutu  i taua ngahau, no te 9 o nga
haora ka matu te ngahau, a kua tae mai te
whakahau  mo  matau kia haere ki Pitoria
kia homai he kakahu mo matau, a he Hoiho
hoki, ki te haere matau ki Pitoria, ka haere
matau  ma Reitepaaka  ki te titiro i tera ta-
kiwa.  No te po ka mahue ake nei i tuhituhi
ai etahi o matau i o ratau Ingoa nao te haere
ki Ingarangi a te mutunga o te Whawhai,
a kowai mo  te hoki ki Niu Tireni, a e ono
ano nga mea i haina mo  Ingarangi, a ko
   ahau hoki tetahi,

           PANUITANGA.
     Ko te Oti Peneti o Kereitaone, te tangata
   e whakangawari ana i nga utu mo te hanga
   Kawhena Tupapaku, me era atu mahi Ka-
   mura  hoki.
            PANUITANGA.
     Mo te hoko i nga Heeki a nga Tikaokao
 tino pai hei whakaawhi, ka tuhia ki raro iho
   nei nga Ingoa o aua Manu, me nga utu o nga
   Heeki, ara, ko te utu e 5/- hereni mo nga
   Heeki 13, a ko nga Ingoa o aua Manu he;—
   Minorcas,  Silver Spangled,  Golden  Pen-
   cilled, Hamburgs, Brown Leghorns Andaluns-
   ian, Langshans, Plymouth rocks and Hou-
   dans. Heoi ano Na Wiropi Taramana.
     Kei tetahi taha tonu ake o te Tari o "Te
   Puke Ki Hikurangi" tooku Whare.
    TARI O NGA WHENUA  A TEKUINI.
                           Mei 7th, 1891.
        T. M. Taramana  o Kereitaone.
     E  hoa i roto i nga tau (12) kua mohio
   ahau ki nga Ruuri kua whakaotia e koe i roto
,  i tenei takiwa, a, e koa ana taku ngakau ki
   te ki atu kia koe, ko a au mahi katoa i runga
   i nga Whenua,  kua tika, kua pai, me au
   Maapi hoki pena ano i nga  takiwa katoa,
   kua tino whakakitea tou tino matauranga ki
  te Ruuri Whenua, na te nui o au mahi, me
   ou akonga i taea ai e koe.
       Na Te Timuaki o nga Kai-Ruuri.
           PANUITANGA.
              Mahitaone Wairarapa.
               Ki te Etita o te "Puke."
    Mau  e tuku atu tena panui whakaatu ki
  nga tangata tane, me nga Wahine  maori
  katoa o te rohe potae o Wairarapa, ko ahau
  he tino kai-ruuri, raihana na te Kawanata-
  nga mo nga Whenua o te Kawanatanga ake,
  mo a nga Pakeha ake, me o nga maori hoki,
  a be maha nga pukapuka kei au, e pupuri ana,
  na te Timuaki kai-ruuri, he whakapai mai
  mo runga" i aku mahi katoa i tae atu ki tona
  aroaro, i runga i nga mahi ruuri, a ka tu he
  tari moku ki Kereitaone, ki Mahitaone, nga
  tangata e hiahia ana ki au, me tae mai ki
  taku taru kua kiia ake nei e au, ma te papa
  e whakaatu taku tari i muri o tenei panui.
               Na Te  Paraihi.
           PANUITANGA.
    He whakaatu tenei ki nga tangata o Ke-
  e itaone me ona, waahi katoa. Kua tangohia
  re au tetahi kainga i  Kereitaonei nei, hei
  whiunga Hoiho, a ko nga tangata katoa b
  hiahia ana kia whiua o ratau Hoiho,  me
  kawe mai kia. au, ahakoa Hoiho mahi, Hoiho
  haereere ranei,  ka whakaratatia e. au,  ki
  roto i te hanihi a ki te tera ranei.
    Ko nga Hoiho katoa e whiua ana e au, ka
  whakahokia ratatia atu e au, mehemea kaore
  e rata e kore au e tono kia utua e te tangata
  na ana.
    Mehemea  e hiahia ana te tangata kiakati-
  katia tona Hoiho, a kia pokaia ranei tona
  Hoiho, a  kia tapahia ranei te waero, me
  tuku mai kia au.
    Ka hokona mai e au nga ahua Hoiho katoa
  ka hoko atu, a ka tuaputia ranei. Ka hoko-
  na mai e au he Hoiho mo te tangata, a ka
  hokoa ato ranei i runga i te utu Komihana.
          Na to koutou hoa
            Tanara Manaro (Donald Munro)
    Kai te Tepara o te Karapu Hoteera, i te
  pito whakatetonga o Kereitaone Noota.
    [Ka tere au te whakautu atu i nga panui
 a nga tangata]
        TAUIRA POTO.
  ONGA  TURE  OTENEI PEPA.
                 (TURE 1.)
   Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
 kurangi" i te tau 10/ hereni.
                 (TURE 2)
   Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
 hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
        Ki Te Etita.
         "O Te Puke Ki Hikurangi."
                Box 20
           Greytown  Wairarapa.
                    (TURE   3.)
   Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
 ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
 Poutapeta anake.
                 (TURE 4.)
 E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
   Na Te Etita o "Te Pake Ki Hikurangi."

   Printed and Published by T. RENATA.
 Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
 at his Registered Office, Main-street, Grey-
          town North, Wairarapa.