|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 19. 15 December 1900 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
[NAMA 19, O TE TAU TUATORU.] WAIRARAPA. TIHEMA HATAREI 15th 1900.\_\_\_\_[Wharangi No 1]
HE KIMIHANGA HE RAPUNGA
I TE TAKE O TE
NGAKAU POURI.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi"
tena koe ; toou ora kia tuturu tonu ki toou
tinana, toou kaha kia pumau tonu ki a koe,
toou manawanui kia kaua e hoki ki raro,
toou matauranga kia ranea tonu i nga wa
katoa, ko te Atua te kai awhina i enei mea
mou Amine.
Aku take me aku whakamaramatanga i
aku take, ma au e panui hei mea mo nga ra
kei te haere mai, me o reira whakatipuranga
tangata.
I te ora kua iti, i te tika kua he, i te pai
kua kotingotingo, i te mate kua toitu; na
runga i enei take kua he te takoto, i tika ai
kia ata whakatakina marietia nga meatanga
o nga tikanga o nga ra io tatau Tipuna, me
o tatau matua; i runga i te rongo a oku tari-
nga ki nga korero a nga morehu Kaumatua
o tenei takiwa, i rokohanga e toku whakati-
ranga, e ki ana; He nui rawa te ora o te
tangata i o ratau whakatipuranga, kaore
rawa he mate.
Kaore o era whakatipuranga tangata e ko-
rero teka; e whakamatea ana te tangata i
aua wa mo te korero parau.
He nui te pai o nga whakaaro o nga ra-
ngatira ki tona Iwi, ki tona Iwi, ka mate
tena rangatira i tona Koroheketanga, ka ako
ki ona Uri, kia pai kia atawhai ki te tangata
kia manaaki ki te Iwi.
Ko te mate o Le tangata i era wa, he mate
Koroheke anake, he mate ruruhi hoki o te
wahine, heoi nga mate ko nga Whawhai,
ko nga whare-wera, ko nga Waka tahuri,
ko nga makutu, ko te taka i runga i te rakau
ite pari, e ki ana ratau; ko tetahi makutu nui o
mua, he Whakaoi, ka tangihia ki te tangi o
Rikiriki, kia whakangaromia tena Iwi, kaore
rawa he morehu o tena Iwi e ora, ko te
Ingoa o te ora o te tangata o tera wa, he toi
tipu te toi, he toi ora te toi, he oranga roa te
ora o te tangata.
Na runga i enei korero i mohio ai tatau
tenei whakatipuranga, kua rereke to tatau
nei ora i te ora o tatau Tipuna, o tatau ma-
tua, notemea G tino kite ana tatau he mate
turoro te mate e huna nei i a tatau.
Ko te "Puke Ki Hikurangi" kai te kimi,
kai te rapu, kai te uiui, kai te whakataki
haere, kai te tirotiro kai te whakahau mai kia
tatau ki nga Iwi, kia kimi tahi kia rapu tahi,
i nga take e heke nei tatau te Iwi Maori ki
te po.
Na, e hoa ma e aku Rangatiratanga i runga i
nga motu nei, tena ra koutou, he mea nui tenei
e kimihia nei e te "Puke" e whakahau mai
nei kia kimi tahi tatau, he nui te whakamoe-
miti o toku ngakau, me te whakanui atu o toku
ngakau katoa, ki te whakaaro o te 'Puke"
i hurahia ai e ia tenei take nui ki runga, kia
tirotiro tatau ki nga take e heke nei tatau te
Iwi Maori ki te po.
Na e hoa ma, ka whakaatu ahau i aku
kimihanga mo tenei take, i runga ano i te
Inoi mai a te "Puke.".
E koro e te "Puke" e to matau Maunga
tena koe, tenei ahau tetahi o au i karanga
mai nei, te haere atu nei kia tapapa atu ki
raro i ou waewae, me te taumarumarutanga
iho o tou kaha, ki te mau atu ki a koe i nga
waahi o to take i "kimihia, i tirotirohia, i
whawhatia e toku kotahi, ahakoa kaore pea
i hangai ki nga kimihanga e rite ana ki ta tou
hiahia i pai ai, e mohio ai koe ae koi ana
nga take e heke nei tatau ki te po, e taea
hoki e au e koro te pehea, ko te rahi ano
tenei o te waahi i tuhaina mai ma toku tina-
na e hapai, i te hanga tonu ka ea te waahi
o to tono ki a au nei:—
Na, e koro, he tino uaua rawa te take nei
ki te ki penei atu te tangata kia koe, he mea
he mea, nga take e heke nei tatau ki te po,
ki taku mahara, ko te huarahi marama hei
whakangawari, hei whakatatu i o tatau
ngakau, hei whakamama i nga kimihanga
me nga tirotirohanga ki te take o to tatau
mate ko te hoki ano ki te titiro i nga mana,
me nga kai, me te kore kakahu o tatau Tipu-
na, tae noa ki o tatau matua ; he mea enei
kua kahore i tenei whakatipuranga.
Ko o tatau toto he mea heke iho i o tatau
whakapaparanga Tipuna, tuku iho tuku iho,
ko te ahua o tatau Tipuna i runga i nga
korero, me te ahua o nga kupu o nga karakia
Maori, me nga whakapapa, he ahua Atua, i te
wa i whanau ai tena whakapaparanga o ta-
tau Tipuna ka whanau, ka karakiatia, ka
motu te pito ka karakiatia, ka kawea ki te
wai tohi ai ka karakiatia, ka kawea ki te tu-
aahu ka karakiatia, ka tangaengaetia ka
karakiatia, ki nga tikanga a o ratau Atua ;
ka papanga iho ka papanga iho nga mana
tapu, ki runga i te tinana me nga toto o tena
tangata, o tena tangata, o tena whakatipu-
ranga o tena whakatipuranga, o tatau Tipu-
na tae iho ana ki o tatau matua, ko aua toto
ra kai a tatau, • ko aua mana tapu ra kai a
tatau, i te wa i tae mai ai nga Atua hoou,
kaore o tatau matua i tahuri ki te horohoro
ia ratau, ia tatau hoki i o ratau Uri, (ara ki
te whakanoa) kuhu ata ana o tatau matua
me tatau hoki me a ratau tamariki ki roto i
nga whakahaere o nga Atua hoou, me o ra-
tau nei tikanga, tikanga noa. Kei te mohio ano
tatau nga tangata o tenei whakatipuranga,
i a au nei e ora nei, he Atua riri nga Atua
o tatau Tipuna, mehemea ka tuku parapara
noa iho te tangata i a ia, ka patua tonutia e
ona Atua, mate rawa, e koro e te "Puke" ka
kiia e au ko te take tuatahi tenei e heke nei
tatau ki te po.
Ko nga kai. Ko nga kai a o tatau Tipuna
he kumara, he hue, he aruhe, he Ika, he
manu, he tuna, he kiore, tera atu te nuinga
o a ratau kai, ko etahi o aua kai kaore i eta-
hi waahi o te motu, ko enei kai kaore i wha-
kananua ki etahi mea ke, penei me a te Pake-
ha kai e whakananua nei ki te tote, ki te-
pepa, ki te mahitete ki a te Pakeha tini mea
whakananu, ko nga toto i mahia e nga kai a
o tatau Tipuna ki roto i a ratau, he toto tutu-
ru, ehara i te totohe mea mahi na nga kai
whakananunanu, i te wa i kai ai tatau i nga
kai a te Pakeha, kua whakahengia o tatau
toto tuturu i heke iho ra i o tatau Tipuna,
kua noho he wai ki roto i nga toto i nga uaua
i nga kikokiko. E koro e te "Puke" ka kiia
e ao, ko te take tuarua tenei e heke nei tatau
ki te po.
Ko nga kakahu. Kaore he kakahu o tatau
Tipuna, penei me o te Pakeha kakahu,e mau
nei tatau, ko nga toto o tatau Tipuna he to-
to kua utonga ki tenei mea ki te makariri,
me o ratau kiko kua utongatia, kaore e mutu
te mahi a nga toto i te makariri, ko nga kai i
mahia ai aua toto he mea karakia katoa te
whakatoonga, te hauhaketanga, te hopukanga
i nga Ika, i nga manu, i nga kai katoa i ma-
hia nei aua toto ra, e aua kai ra, ka kaha
ena toto ki te whawhai ki nga mea katoa,
nga uaua, nga wheua, o tatau Tipuna he ka-
ha katoa, ko aua toto ra i heke iho kia tatau
i to tatau kakahutanga i nga kaha Pakeha,
kua he aua toto ra kua rongo i te mahana,
apiti atu hoki ki nga toto kua he i nga kai a
te Pakeha. Kua waiho tenei hei take tua-
toru e heke nei tatau ki te po.
E koro te "Puke" kua mutu aka nei ta-
ke i titiro ai, i whiriwhiri ai, i whakaaro ai
hei korerotanga atu maku ki a koe, mo ru-
nga i to take e Ngakau pouri nei koe, he mea
whakaaaro noa iho ehara i te mea tuturu,
ara, ehara i te mea kai ko atu etahi take hei
whakaaturanga atu maku, e mutu ai nga
whakaahe a te tangata mo enei take, ki taku
mahara, mehemea ki te tokomaha nga ta-
ngata, nga hapu ranei, nga Iwi ranei, e eke
mai ki te awhina ki te whakaae i enei tako,
ka mea ratau he mea tika kia hoki tatau ki
te mahi i nga tikanga kua korerotia nei; ki
taku tino whakaaro kauaka tatau e hoki ki
muri, kaore e taea kua hohonu ke tatau ki
nga tikanga Pakeha, kua kite tatau i nga
kororia whakamiharo o enei ra. Ki taku
whakaaro me tino tuku tatau kia Pakeha,
nga tikanga katoa, ka rite to tatau ora ki to
te Pakeha e kite nei tatau, ka tipu tatau ara
o tatau Uri, pera me te tipu o te Pakeha.
Na, e koro e te "Puke" kua tatu rawa ta-
ku nei whiriwhiringa ki te huarahi e haerea
nei e tatau i enei ra, kei konei taku ora, me
taku tipu, o tatau Uri e kite nei, ara, me
Pakeha a tatau tikanga katoa, ko tatau Atua
ko te Atua o te Pakeha, me tino whakarite e
tatau e te Iwi Maori nga tikanga katoa, nga
mahi katoa a taua Aatua, pera ano me a te
Pakeha whakataki i nga tikanga o taua
Atua, me marena nga Wahine puta noa nga
motu o Niu Tireni.
Kei te nui ano te aroha me te tangi o toku '
ngakau, ki nga tikanga me nga mana Maori
o tatau Tipuna, kua kiia nei e aku korero kia
whakangaromia, e taea hoki e kui ma, e koro
ma te pewhe, i runga hoki i te whakahau ki
kia kimihia, kia rapua, kei whea te take o
to tatau mate, e heke nei tatau ki te po. Ko-
ia tenei kua whakaatu nei ahau i aku i kimi
ai, e kite ana ahau ko to tatau reo ka ngaro,
ma nga pukapuka e pupuri, ko nga kiri pe-
nei nae toku nei, ara kiri pai kaha ki te pou-
ri, ka paraihetia katahi ka rawe rawa, ka
piata, o te momo Kiingi ano o tona kiri, o
Kiingi Huauri ona whakatipuranga, ka nga-
ro tenei ka riro atu ki te Haawhe-kaihe ki te
Koata-kaihe, ma nga whakaahua tenei e pu-
puri, ara te ahua o to te Maori kiri.
E hoa ma e nga Iwi, tukuna mai nga
whakahe, nga whakatika ranei, nga whaka-
tikatika ranei, kia wawe tenei take te tatu ki
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 3.1 TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATAREI 15th 1900. [Wharangi No. 2]
raro. E nga Iwi tena ra koutou, "Te Puke"
tena koe, me ou Ariki arahi katoa.
H. Mangakahia.
"H. Mangakahia o Whangapaua."
Aotearoa
Arapawa
te Waipounamu
Tamahau
Mangakahia
Whangapoua
Ika-roa-a-maui Tikitiki-o-taranga
Waipu Turakina
Tai-Rawhiti Tai-Tokerau Hauauru
Te Whiti
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATAREI 15th 1900. [Wharangi No. 3]
motu paku noa nei, kore rawa tetahi lwi e
whakapono atu ki tetahi : na te aha, engari
maaku e ki ake na te puhaehae, na te ma-
ngere, na te whakapono kore ki te Atua onga
Tipuna, na te Ture kore; engari i tenei wa
kaa oti nei nga Ture e 2 nei. E hoa kati te
puhaehae kia tatau, engari tatau ka whaka-
matau i tenei tau ; i au hoki e haere nei ki
te tirotiro i nga kainga Maori o waenganui o
Whanganui me Pamutana, e korero aua an i
nga kapu e whai ake nei, i runga hoki i too-
ku kite ake koia tera te huarahi i ora ai i tini
at te tipu o te Iwi Pakeha, ka mahara au me
whakamatau tatau nga Iwi Maori, kia pera
te whakahaere ara ko te whakapai i te whare
ko te whakapai i nga kakahu, ko te taka i
nga kai kia ata maoa, ko te horoi i nga
Paata, i nga Tiihi, i nga Kapu, i nga Pureti,
i nga Naihi, i nga Paoka, i nga Panikena
me era atu mea kai katoa, i muri tonu iho o
te mutunga o te kai, ko te wai-unu, ko te wai
taka kai kia pai, ko nga waahi e hopua
ana te wai me whakakii KI te oneone, ko nga
awa rerenga wai kino kia puare tonu, ko nga
paepae tikonga kia ata mahia, ko nga taiepa
poaka manu kia mamao atu i te kainga tu-
turu, na, tenei ano etahi kainga maori kaore
ahau i tae atu ki te tohutohu notemea he
kite atu noku kai te mahi tonu te tangata
kia pai, ko etahi o nga kainga i kite atu
ahau i te raruraru nga tangata ki Waikato,
ki Poneke mo nga Pire nei ko etahi kei te
mahi witi, oti, engari ka tata nei ahau te
tae atu ki aua kainga i te mea kua mohio
ahau kua muta era raruraru o ratou, kaati
me hoki ake ano taku korero mo tenei tau i
ki ake ra e ahau, he tau hou he tau waima-
rie mo tenei Kawanatanga tona ahua? wha-
kaaro i ara, no tenei tau ko enei Pire, no
tenei tau ko Mahuta ka tae ki Poneke, no
tenei tau nga hoia o Niu Tireni ka tukuna e
tenei kawanatanga ki Awherika a ka oma
te Kiingi o to Poa, no tenei tau ka haina
mai nga Kiingi me nga Kuini o Rarotonga,
me era atu motu, ki te "Tiiti" o le whaka-
kotahitanga o era atu motu, ki tenei, no te-
nei tau ko te Maori te Minita mo nga mea
Maori, no tenei tau ko te Koia Maori e haere
nei ki nga marae ona Iwi Maori o te motu.
no tenei tau ko te Takuta Maori ka pumau
mo te rapu i nga tiai mamae o te tinana o te
tangata, no tenei tau ka wehewehea nga ta-
kiwa o te motu, pera te ahua e kite tatau
i te Kahiti tata nei nga ra, mo tenei tau a
kei te 7th o Tihema te hui a nga Tamariki.
o Te Aute, ka tu ki Putiki. Whanganui, kei
te Maehe e haere mai nei te hui a te Kotahi-
tanga, ka tu ki Rotorua, e hoa ma, ahakoa
kore he kiko o enei mahi ki ta koutou wha-
kaaro mai, tenei ake pea nga ra ka kitea
tona whai kikotanga, e hoa ma, kauaka hei
pouri hei ki mai ranei kou pohehe ahau i
runga i toku ahua, engari tatau ka titiro
ka whiriwhiri i te waiata nei;—
Whakarongo e mea ma ko te aha e taria
titiro ra ki te ao e rere tonu ana Ma-teturi
ka aha ai, ma reira koe e huna heoi ano ro-
ngonga ki te kupu anga mai tera te ariki kei
te hanga i te kainga mo ana tamariki e anga
atu ana. Mo tatou taua waahi, ae, kia hou
ano hoki o tatau ngakau Matoke, ka hono te
aroha, kai riri kia tatou, a mate tonu iho
tatou,? E nga hoa i tera waahi i tera wahi
o te motu, kei whakangakau kore ki te titiro i
nga Pire, kua oti nei hei. Ture mo tatou,
engari whakamatauria, kaua tatou e whaka-
rongo kinga korero a nga Roia, me nga kai-
whakahaere pakeha, e mohio ana au kei te
kino ratou ki enei Pire, notemea ko enei
Ture e whakawhiwhi ana i nga Iwi Maori
ki nga mana katoa i ora ai te Iwi Pakeha,
me nga mahi e whakahaere nei ratou ki a
riro atu ia ratou nga momonatanga o a
tatou whenua, e hoa ma i te motu kua kite
ahau i nga mahinga o nga Riihi o nga Whe-
nua, kei tenei takiwa he Whenua i Wariu-
ngia e nga Pakeha tokotoru e £8 mo te eka
heoi no te hiahiatanga o te Pakeha kia
Riihitia-houtia te Whenua ki a ia, katahi ka
peneitia te tikanga, mehemea ka taea te
whakahaere o te kai whakahaere nga Maori
kia haina ki te Riihi hou 2/6 mo te eka ka
utua ki taua kai whakahaere, te moni e
.£600 „ O „ O tera ano tetahi Whenua e £4 e
£5 te Wariu mo te eka, heoi no te whaka-
haeretanga o te kai whakahaere i te Riihi hou
i runga i te reka o te arero o te kai whaka-
haere haina ana nga Maori pohehe ki te
Riihi mo te 1/9 i te eka, penei ano hoki te
aronga o nga Whenua e hokona ana ka tukua
mai he nama kai taonga, ka tukua mai he
moni toru wha pauna nei a kia wha kia ri-
ma marama kua mea mai te Pakeha me hoko
mai to Whenua ki a au, mo te £4 O O i te
eka, engari ko taua Whenua ra e Riihi ana
mo te 8/6 10/- mo te eka, heoi i te mataku
pohehe o te Maori, whakaae kau atu ki te
tikanga a te kai whakahaere Pakeha, a- teta-
hi Pakeha? Heoi ra e nga Iwi Maori ko o
tatou Whenua kei te hiahiatia e te Iwi
Pakeha kia riro atu ia ratou, kati ko tetahi
o nga Pire nei kei te whakawhiwhi ia tatou
ki te kaha, e mau ai o tatou morehu Whenua
kaati i konei aku kupu.
Na to koutou hoa.
Eruera Te Kahu.
Pipiriki.
Noema 12th 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
tena koe me o hoa mahi i to tatau taonga, e
hoa ma, utaina atu koa nga kupu marua, e tu
ake i raro nei, no te 8 o nga ra o te marama
nei, ka huihui mai o matau Hapu, i raro i a
Ngaati Kura, ki to matau marae hainga ki
Matawera, i Pipiriki nei, kei konei hoki to
matau whare nai e tu ana a te Maruaonui.
Ko te take o to matau huihui he reta na
H. Pukehika, i tuhi mai kia matau, e penei
ana nga kupu ka tae mai nga tamariki o te
Kura o Koriniti, ki Pipiriki nei, i runga i ta
ratau mahara ake i te Paraire te 9 o nga ra
5 p. m. Ka tae mai a Aotea, KO te Tima
hoki tenei nana i uta mai aua tamariki, i te
wa e piki mai ana te Tima i te au taheke nei,
me te anganui atu o ta matau titiro ki taua
Tima, kapi katoa i te tangata, kaore hoki he
waahi takoto kaa o te Tima i te tangata me
te motu whenua hoki te rite, ko 1½ tiini me
te hawhe te roa o taua Timu, te 18 putu te
whanui ki te whakaaro, kore rawa tetahi
waahi i kitea ta matatatanga, ko runga ana-
ke o te whare taporena i takoto kau, ka tae
mai taua Tima ki waho atu o matau e tu atu
ana, ka whakaputa nga kai takitaki i nga
pohiri mo ana tamariki, penei te pohiri toia
mai te Waka, ki te urunga te Waka, engari
te ahua o aua kai takitaki me te kakarapiti,
ko aua pohiri me te whatitiri te harurutanga
haunga ia ta te wahine pohiri, e piki mai
ana ano te Tima te au, e mahi aua te wa-
hine, i a ratau mahi pera, ka u te Tima ki te
waapu o te taone o Pipiriki, e whakau ana te
Tana, e haere ana nga hai kawe i nga Waka
e hei whitinga nui mo taua hunga, he
Waka nunui e 40 e 3O tangata ki runga, ka
taa atu nga Waka ka whiriwhiri taua Iwi,
mo te whiti mai mo te kore e whakataua ana
e ratau ano, ko nga Pakeha me whiti mai,
ko nga tamariki hei noho atu i te taone, pera
tia ana, ka whiti mai nga Pakeha i te 7 p. m
e 2 nga roori o nga Waka ki te whiti mai, ka
mene mai, ka haere mai i waenganui i te
marae kua ahua pouri, rangirua ana nga
mahi a nga wahine ki te karanga, ka tu ki
te marae, ka tangi kaore te ope e mohio mai
ki o matau ahua, me matau ki te ope, kaa
ahua ngaro hoki te turi tangata i te pouri,
ka mutu te tangi ka hou te ope ki roto ki te
Maruaonui whare, ka mutu te kai me o reira
ngahau ano hoki, ka whakauru matau ki te
whare ki te whakaputa atu i nga mihi ki
nga tinana ora, me nga tinana mate, ka puta
mai nga waiata a te Iharaira he waiata poi
he makutu nei nga kupu, ka mutu nga mihi
ka puta matau ki waho. I te ata ka mutu
te kai ka nohoia te marae, katahi matau ka
tino mohio ki nga Hapu, me nga Rangatira
taane me nga Rangatira wahine, nana nei
aua tamariki i kawe mai, ko nga Hapu i tae
mai nei ko te Iharaira, timata mai i Aramo-
ho ki Atene, ko Pamoana, ko Poutama me
Ruaka, ko nga Kaumatua i tae mai, ko Tu-
taki, ko Ngawini, ko Wi Kahi, me nga Tai-
tamariki, me Rangitahua me ona hoa, ko
nga wahine ko Wiki Taitoko, ko Hari Te Ao-
hau, ko Poi, me o ratau hoa, te whakaaro ko
te tokomaha o taua ope katoa e 300, i te
8 a. m. Ka tu a Wiki Taitoko ki te whakaa-
tu i taana take i tae mai ai ki waenganui i
tona Iwi, i a Ngaati Kura, (tuatahi) ko te
kohikohi tangata kia 80, hei haere ki te Wai-
pounamu, (tuarua) kia 6 nga Waka hei. hari
hei purei hoehoe i taua waahi kia kite nga
Pakeha tau hou, me nga maramatanga o aua
take, heoi i tautoko etahi o Ngaati Kura, ko
au rawa nei i ata titiro marire ki nga ahua o
aua take, te pai te kino te ngawari te uaua,
e mohio ana hoki au ki nga tikanga penei,
notemea e rereke ana hoki te whakahaere a
nga Kaumatua, me nga Matua i o ratau ra,
kaore he moni hei whaka-raruraru, i waenga-
nui ano o ta matau take ka puta mai nga
tamariki o te Kura o Pamoana, i moe hoki
ratau ki te taone, ko Kaiparo te Kaumatua,
me Pokiha te Tiamana o taua Kura, a nga
katoa a Ngaati Kura ki te pohiri ki aua ta-
mariki, i muri atu ano to ratau Mahita me
tona wahine, he nui ano hoki te pohiri mo
taua Mahita, ka haere mai taua Mahita me
tona wahine ki te hariru kia matau, poto
katoa i a ia, me te haere tonu ki te whaka-
huihui i ana tamariki, ka whakahuihuia ana
tamariki ki te tomokanga o te Maruaonui, ka
timataria te waiata Pakeha, Ka rawe hoki ki
te whakarongo atu a te taringa, me te reka-
reka ki taku whakarongo atu, kaore i rereke
atu te mahi waiata aua tamariki i te tangi a
te Piana, me te Okana, ko etahi reo i ririki,
ko etahi i rarahi, ko etahi i tanguru, ko etahi
ki te whakararuraru, ka pai ra hoki te ahua
o nga reo, kaore au i rongo mita reo Maori i
roto i a ratau waiata, he Pakeha tonu atu te
mita o te reo, ka mutu tena ka tu mai ko
Arani Taiwhati tona kotahi, ka pai hoki te
ahua o te Kotiro nei, ka korokii mai ai me te
Tui e noho mai ana i te urupu, ka mutu
tana ka whai te katoa pena tonu, ka paenga
ta Arani waiata, ka tu mai ko te tamaiti a
Rihipeti ka waiata, kotahi ano hoki tenei, ka
rawe hoki ta raua mahi, ka paenga tena, ka
ta te Mahita raua ko Matene Tukariri ka
waiata, ka kata ka hikoi nga waewae, ka
tarapeke me te waiata te katoa o nga tamari-
ki, ka hoki ano raua ka kikia te kumu e te
Mahita, ka tarapeke a Matene ki runga, kata
katoa te whakaminenga ki ta raua mahi, ki
taku titiro rito tonu ta raua mahi ki nga pu-
rei Mangumangu, e purei ra i nga whare
hooro, ko te mutunga tena o a ratau mahi,
i te 10 a. m. Ka haere aua tamariki ki to
ratau Tima, ka poroporoaki atu matau me
ratau hoki, eke katoa ki runga ka rere te
Tima, ka hoki me ta matau poroporoaki atu
ngaro noa atu ana. I te 3 p. m. Ka kite matau
e haria mai ana nga kai aua tamariki, e 6
nga peeke parawa. kotahi te peeke huka, ko-
tahi te keeke nui, kotahi tiini pikete, kotahi
te paaka pata, e £3 i tukua iho e nga kai
whakahaere o aua tamariki, kia Rato, na
Rato, kia Hira, na Hira, ki au me te whaka-
marama mai i tu take, ka tukua e au ki te
lwi, kei reira te takotoranga.
Heoi ano nga kupu, na te koutou hoa.
I. Rerekura Te Rangiwhakakea.
Rangitahuahua.
Whare Runanga.
Whangaehu Noema 9 00.
Ki te Etita o te ''Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena koe, me ou hoa e hapai mai
na i to tatau maramatanga, ara, i a te "Pu-
ke" koia ra tenei he au-mihi na te Wairua
i whakahoki mai ki roto i te hinegaro wha-
kakoingo ai, i te poutu-marotanga o te ra,
tae noa ki te torengitanga. Kia whakapai-
ngia te Ariki ae Amine.
E hoa utaina atu aku kupu mihi, me toku
ngakau hari, ki runga i nga ringaringa o to
tatau kukupa, e rere titaha atu ra i te taha
paahi, o te rangi.
E nga Iwi, e nga hapu, e nga reo, me nga
Rangatiratanga, me wehi ki te Atua, koia ia
ko te timatanga. Me hoatu ano hoki te wa-
ahi tuarua mo ana pononga, ara mo Heke
raua ko Apirana, me te Heuheu Tukino, nga
tamariki toa a Aramaomao, naana i tukituki
nga tatau rino, i noho ai te autaia nei a Hi-
nenuiitepo, e horo nei ia Papa-tu-a-nuku, ka-
ati e pa ma, e tama ma, e hine ma, e whae
ma, nui atu te koa, me te hapai tonu o toka
tinana me toka Wairua i roto i a au, tae no-
a ki oku hapu, mo te tino kaha o Hone He-
ke ki te hapai i te Taihauauru, me te Tai-
tokerau, i runga hoki i te taha matanga e te
patu, patu ana nga mema, patu ana hoki te
taha kia Kaihau, hei aha ma te toa, i wha-
kawaia, ara. i tohia ki te tohi raukena, i pe-
nei ahau e kore rawa atu e oti nga Pire i te-
nei tau, notemea kotahi anake te wiki i toe
ka mutu te Paremata, no runga i te kaha roe
te tupato, oti ana, taka ohorere ata ana te I-
oka taimaha a Kaihau, i runga i te Taihauau-
ru, tangata, whenua, Rangatiratanga, na e
aku Rangatira, me aku whanaunga i Aotea-
roa me te Waipounamu, he mea tino ahua-
reka tenei ki nga Uri whakatipu, ka ea te
hiahia i rapua e nga Kaumatua kua ngaro
atu ki te po, ka ea hoki te mihi a te Kuini
mo ona Iwi Maori, he ahakoa, kaore i tino
rite hei aha, i te mea ka meingatia hei tima-
tanga, heoi ano te raru kua pau te Whenua
mei penei te Whenua me te tangata ka mate
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATAREI 15th 1900. [Wharangi No. 4]
e whanau mai ana, me te Ture hoki ka hinga
wa ara mai ano, penei kua kore he awanga-
wanga, hei ahakoa e nga Iwi, titiro kia Re-
hua, ki te mata kihei i kamo.
Kaati i konei enei kupu, kia tau te rangi -
ngimarie, me hoatu te aroha o te Atua ki
enei tangata tokotoru.
Na H. K. Rangitakoru.
Hickes Bay.
Oketopa, 27 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
E hoa tena koe, Utaina atu enei kupu ruarua
a to hoa Rangatira nei a te Pohutu. E hoa
e T. H. Teipututu, kia pai to ako i to
tuakana kei pohehe a korua tamariki i muri
ia korua, kei mau i taau akoranga, koi mate
ki roto i nga marae nunui o te Tai-Rawhiti,
ki nga nohoanga korero, ko tenei e mohio
nei au naku na te Pohutu i whakahau taku
tamaiti a Kakatarau kia karangatia a Parei-
he, me tona Iwi me te Whatuiapiti Katoa, tae
mai ki Rangitukia ka kite a Kakatarau he iti
rawa tana ope i tono ai, katahi ka arahina
kia whakawhitiria ka kite nga Rangatira o
N'Porou he iti rawa ka whakahokia atu,
muri mai ka tonoa ano kote Mokowhakahoi-
hoi ka haramai i kona a te Wera me Ngapu-
hi, no te taenga mai ki Rangitukia ka kite a
Kakatarau, i te nui o tona ope katahi ano ka
whakaaetia kia haere ki te whawhai ki To-
kaakuku, ka mate ki konei a Marino, ko
Takora te waahi i tu ai a ia, ko tenei wha-
whai naku na N'Porou kei te marama au ki
tona take.
Heoi noa nga kupu kei hoha koe e te Puke
kia tau te rangimarie kia koe me ou hoa
mahi i ta tatau taonga.
Na to pononga i roto i te aroha.
Na Pohutu Pukeamaru.
Takapau Teihana.
Oketopa 20th 1900.
Kia "Te Puke Ki Hikurangi," e hika utai-
na atu e koe enei kupu, ahakoa no tera tau
te Nama 19, o te tau 1899 katahi ano ahau
ka kite tinana iho i nga whakahe, a Kohere
tangata o te Pipi-wharauroa, mo to maua
Karakia ko Heremaia mo te Momona, e
"Puke" ahakoa roa e koe aku whakautu,
tukua atu kia kite mai oku whanaunga i
raro o te ra, hei matakitaki mai, hei whakahe
mai, e "Puke" tena koe te kai kawe haere i
nga rongo korero, kia kite te iti te rahi.
Kia Mokena Kohere raua ko te Kerehi, e
hoa ma tena korua tenei ka kite iho i a ko-
rua whakahe mo to maua Karakia, ko Here-
maia, mehemea kua tino kite ahau i to kanga
mo te Hahi a te Atua, kua tukua atu e au i
era panui aku, otira i rongo ano ahau i to wha-
kahe mo te korero a Heremaia, katahi nei
ahau ka kite tinana iho, i o korero whakahe,
mo te Karakia Momona, e hoa he tino kanga
tenei nahau ki te Hahi a te Atua, mo te Pa-
ipera ano a te Atua, e ta tino horoia atu te tore-
tore o to Kanohi, kia marama ai o Kanohi ki
te titiro i nga Paipera e rua, a ki to mahara
he mea hanga noa iho naku na te Momona,
hua atu i korero marire a Ihowa, ki tana
Poropiti kia Hekiera, na e koe e te tama a te
tangata, tikina atu tetahi rakau mau tuhitu-
hia iho he mea mo Hura, mona hoa ano
hoki, mo nga tamariki a Iharaira, katahi ka
tikina atu tetahi rakau e koe, tuhituhia iho
he mea mo Hohepa, ko te rakau a Eparaima
mona hoa ano hoki mo te Whare katoa o
Iharaira, katahi ka huihuia e koe tetahi ki
tetahi, a hei rakau kotahi raua i roto i to
ringaringa, e ta tirohia e koe i a Hekiera
Upoko 87 rarangi 15 16 17 18 19 20, e ta
he tamaiti a Eparaima na Hohepa, ko Ma-
nahe te tuakana, ko Hohepa te Papa i panga
ia e ona tuakana, ki roto ki tetahi poka, ha-
ere ana mai tetahi ope Ihimeri, ka tangohia
ake e ratau a Hohepa ki runga, ka kite ona
tuakana kua riro ake ki runga, na hokona atu
ana a Hohepa ki nga Ihimeri, ki nga Hiriwa
e rua tekau, Kenehi Upoko 87 rarangi 28
ko te Whaea o Manahe raua ko Eparaima ko
Ahenata, he tamahine a Potiwera Tohunga
oono, e ta kaua koe e korero parau, he mea
korero tara tenei pukapuka, ara, Paipera a te
Momona, e ta ko te Hahi tuturu tenei a te
Atua, tetahi ko te Paipera e kiia ana e koe
nau na te Mihingare, kai whea te Ingoa Mi-
hingare i roto i te rakau a Hura, i ki ai koe
nau na te Mihingare, pehea te kupu a Ihowa
kia Hekiera ki tana Poropiti, katahi ka hui-
huia e koe tetahi ki tetahi, a hei rakau kota-
hi raua i roto i to ringaringa, ta Eparaima
me ta Hura, na te Atua anake ena rakau,
ki ta korua mahara ko te Kerehi he mea
• pokanoa naku na te Momona, kaore korua
i rongo i tono a te Karaiti i ana Apotoro ki
te kawe i tenei Hahi, ki nga Iwi katoa i te
ao, katahi koe ka peke mai ka patupatua e
koe nga Apotoro a te Karaiti, ka mate peke
iho ana te Anahera tangohia atu ana ki te
rangi, tirohia a Whakakitenga Upoko 14
rarangi 6, i naianei ka whakakitea mai kia
Hohepa Mete e mau nei toku Ingoa ko te hunga
tapu a te Atua, e ta ko te Atua o nga Hahi
katoa i te ao ko te moni, tirohia a Mika
Upoko 8 rarangi 11, tirohia a Matiu Upoko 7
rarangi 15 16 17 18, 20 21 22 28, te Karepe,
te piki, he rakau whakarite ena rakau, ki nga
kupu a te Atua he reka hoki no nga kupu a
te Atua, katahi ka hoatu ahau ka whakapiri-
tia atu te tataraamoa te tumatakuru ki nga
rakau reka, ki te kaki he reka hoki no nga
kupu a te Atua ki te ngakau o te tangata a
ka ora, kaati iho e hika kai te tika ta Here-
maia, mehemea e kite ana taua he Kanohi
he Kanohi, ka tungou, ka tungou o taua
pane, kahii o pewa, kahii hoki oku pewa,
heoi ano e "Puke" koi titiro iho koe, ki te
rereketanga o ena korero, tukua atu kia kite
mai s Reweti T. Mokena Kohere, i aku kupu
whakautu mo ana kupu whakahe mo Here-
maia, e koro e "Puke" tena koe, kia tau te
rangimarire kia koe, heoi te mihi atu kia
koe.
Na Horomona Te Wharepouri.
Te Araroa.
Oketopa 7th 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e
hoa tena koe, kia ora koe me au ano hoki,
heoi te mihi atu kia koutou ko boa mahi i to
tatau taonga, hei waha korero ki nga marae
katoa e haere ai ia, e hoa a nei etahi kupu
nehera mau e uta atu ki runga i to tatau
taonga, kia "Te Puke Ki Hikurangi," ka
tuhia i raro iho nei.
Ko Rongo-mai-tahanui, ia Tani-
ua-rangi. Ko Paikea, ia Hau-whakarawa-
rawa-ki-te-kapua. Ko Rongo-mai-tuaho, ia
Hine tua-kirikiri. Ko Rangi-te-kiwa ia Hine-
i-rotua-ki-te-rangi. Ko Te-ao-Whakamaru ia
Ngongo-tua-rangi. Ko Tamanui-i-te-ra, ia
Kakawa-i-te-rangi. Ko Ue-te-koroheke, ia
Mahana-i-te-rangi. Ko Niwaniwa, ia Nana-
ia. Ko Porourangi, ia Hamo. Ko Ueroa,
ia Takoto-wai-mua. Ko Tokerau-a-hine, ia
Ira. Ko Iwipupu, ia Tamatea. Ko Kahu-
ngunu, ia Ruareretai. Ko Rua-herehere-
tieke, ia Rongo-mai-wananga. Ko Ruaroa, ia
Rahiri-momori. Ko Kahunoke, ia Kahuki-
rokiro. Ko Tamateakuku, ia Hine-te-ra.
Ko Tutekohi, ia Hine-te-wai. Ko Tamata-
nui, ia Kahukura-ao. Ko Hura-waikoto,
raro iho ko Teruahoroa. Kaati tena take
korero, ki te whakahe nga hoa kaua e wha-
kahe, engari me whakatikatika nga mea
e whitiwhiti ana, engari koi ana tonu nga
mea i akona enei o koutou Tipuna ki au, a
kai te. mau i au i naianei, a tera pea e ngaro
te korero a nehera, e ngaro ana hoki te wa
Maori, he wa Pakeha e whai atu nei, ka po-
roporoaki te wa Maori, kaati mo te taha
Maori, me huri ake au ki te whakamarama i
aku take mo te taha Pakeha, mo te kii a te
tangata e ki nei ka mate tatau te Maori i te
Pakeha i o tatau Whenua, ka riro ara i te
Kawanatanga, e hoa ma kaore he Whenua o
konei i riro noa iho i te Kawanatanga, engari
he mea hoko na te Maori, te hoko tuatahi
i konei ko nga maunga na te Maori i hoko,
mo nga moni £200, ka riro mai te moni i
nga Maori, ka tonoa te ruri e nga Maori ka
ruritia te Whenua, ko nga Maori tonu te pa-
erata, kaati kaore i mea kia rite ki nga moni
i pau ia ratau, nga eka o te Whenua e ruritia
e ratau, ruritia katoatia ana te Whenua, ka
tukua ki te Kooti ka whakawakia, whakatau-
a ana ka ata wahia e te Kooti te waahi mo
te moni a te Kawanatanga, ka toe te nuinga
ki nga Maori no ratau te Whenua, ka uru
katoa ratau ki roto, muri iho i tena ka wha-
kahaerea ma te Karauna e hoko nga Whenu-
a, ka hokona i runga i te utu iti rawa, kaore
te Maori i mohio he iti te utu, pirangi tonu
ki te hoku, ko te moni ke te mea nui ki te
Maori, he iti rawa te Whenua, ki ta aku mo-
hio hoki he ture pupuri Whenua tenei, kore
rawa te Maori i pupuri i ona eka, mo ta ana
tamaiti i muri i a ia, ko nga moni ka kainga
ki te Waipiro, engari te pupuri i runga i te
iti o te utu mo te eka, koia nei o taua pohehe
o te Maori ka pai te Pakeha hiahia ae, Heoi.
Na Popata Pariohe.
Kauangaroa.
Oketopa 8/10/900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
E koro tena koe, tenei ahau te aumihi atu
nei kia koe mou i kaha ki te haereere ki te
tiro haere i o marae i Aotearoa me te Wai-
pounamu hei whakakite i te hunga matapo
me te hunga rawakore, kaati nga mihi tau
rangi atu kia koe, e "Puke" tenei ahau te
whakaputa atu nei i oku wakaaro, hei uta atu
mau ki runga ki te ia kaha o te "Puke" ma
ana, hei hari haere ki ona marae kauhau
haere ai, koia tenei e whai ake nei;—
No taua ra ano nei ka tae mai a Kawhe
komihana ki te kawe mai i to matau taonga
i te mana o matou Tupana, me o matau
matua, tae mai kia matau ki nga uri, i a
Ngawairi, herehere taniwha, kiri mataratara
ko to matau mana tonu tenei. I te taenga
mai o taua taonga, ka ngeria te ngeri, Toia
Te Waka, Hei, Toia Te Waka, Hei, Toia
Te Waka Ki Runga Ki Te Maunga E Tu
Nei Ko Kimihia Ka Waka takotoria Ki To
Ngaro Raparapa Koa, Me Tete Waka, Me
Tau Wakarei, E Ha. Tuaruatia penei ano
te ahua tuatorutia, ka pohiri nga wahine ki
te oha a o ratou matua mai ano i waho tae
noa ki roto i te whare ka horahia mai e Ka-
awhe taua haki a Ngawairiki, heoi ka tino
nui te whakamihi o taua Iwi ki to ratou i-
ngoa kia Ngawairiki, a henui ta ratou tangi
wahine tonu taane tonu tai tamariki tou ki
te tangi ki to ratou Ingoa, a ko Pakina iho
e ratou i te mutunga o to ratou tangi, e rua
nga kahu-maori, kotahi te piupiu, kotahi te
Taiaha, kotahi te Porera whariki, a aua tao-
nga i muri o tenei ka hakaina e nga wahine
Haere mai e Kaawhe kawea mai te aroha ho-
noa ki ahau ki te mea i ngaro eau, Ko Ki-
mihia te whare ko te Iwi-ngaro te komiti ko
Wairiki e tautoko ake i raro eau, Aku kahu
maori i riro whaiaipo, haere koe i runga i
aku ngahautanga eau. I muri i nga ngahau
a nga wahine me te Iwi, ka tu a Eruera
Taika ki te karanga ki taua taonga, me te
mihi atu ano kia Kaawhe, e nui atu te kaha
o nga kupu a taua tangata me te whakaaroha
muri iho ko nga Whare Tahana, penei ano
ana kupu me o tenei i runga ake nei wakaa-
roha ana nga tangata kia raua whai korero
kia Kaawhe, te mutunga o enei tangata ka
tu mai a Kaawhe ki te wakahoki ia rua whai
korero, rae te mihi mai hoki ki te Iwi. tae
atu hoki nga korero a Kaawhe ki nga paka-
nga o mua e rangona ana e ia tae noa ki te
Poa ta ana whai korero me etahi pakanga e
pakanga mai nei i roto i enei ra, te mutunga
o te whai korero i roto i te whare, katahi ka
haria te haki ki waho o te whare ko te haki
tawhito ano i waho e tiaki mai ana i taua
haki i kawea mai nei e Kaawhe, i te taenga
atu ki te take o te pou ka heke iho ia a
Ngawairiki Pahake ki raro ka tukua atu a
Ngawairiki hou ki runga ake i a ia, katahi
ka hiwihia taua tokorua e marewa ana ki
runga o te Whenua, ka paku nga pu me te
umere ano o nga tangata, me nga wahine, e
rua nga waipu ka whitikina te raina o aua
haki.
Te mutunga o nga ngahau a te Iwi ki ta
ratou haki, ka haere a Kawhe ki te tina te
mutunga o tona tina ka titiro a Kawhe ki te
teepu koroihe o ana kai e pakete hiraka ka
takoto mai hoki te Pounamu ki runga ki
taana teepu me te kete huruhuru Pikake puta
te whakamihi a te Pakeha ki nga Iwi Maori o
taua kainga nei me tona wakapai ki te kai-
nga i rere ai a Ngawairiki ko tona kupu ka-
ore ia i kite kainga ke atu i penei me tenei.
Heoi ano na to whanaunga karanga te pono
Pepe Hona.
Tiamana o Ngawairiki.
KE RETA MAI NO AWHERIKA.
Papahi-paana.
Sept 19 1900.
Kia Tiki tena koe otira koutou katoa, heoi.
He nui nga Whawhai i uru ai au ki roto i
muri mai o taku reta whakamutunga atu kia
koe, a, whano iti hoki ka tutaki au ki oku ra
whakamutunga.
I tetahi wa e haere ana matau i runga i te
tutira i waenganui o Piritoria me Hirahi; a
ko to matau Ropu i te taha katau, e wha nga
ra tuturu e Whawhai ana to matau nei taha,
i waho atu o te Pa Oto-Huupa, he nui te mau
o te toa o to hoa-riri kia matau, a, tae noa ki
te wa i mahi ai to matau Ropu o nga pu nu-
nui, ki te pupuhi atu inga mata papa ki wa-
enganui i te hoa-riri; no konei ka marara te
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATAREI 15th 1900. [Wharangi No. 3]
hoa-riri ki nga waahi katoa. No te ra tua-.
toru whano iti tonu ahau ka Aitua; i tukua
matau ki raro i te whakahaere a Kanara Ni-
wara, hei pupuri atu i te riri a te hoa-riri i te
taha katau o ta matau tino matua, heoi
nohoia ana e matau a runga o tetahi Kara-
puke whakateteka atu ai ki te hoa-riri, e 500
rau laari pea te tawhiti mai ia ratau, ao te
painga o ta matau noho katahi ka Waiputia
e matau te hoa-riri he nui a matau Waiputa-
nga, katahi ano ka whakautua mai ta matau
Waipu e te hoa-riri, he mea i nohoia mai e
ratau i tua o nga Kohatu me a ratau pu
atahua ki te makamaka mai inga mata ki nga
waahi i hiahia ai ratau hei taunga. Ko ahau
te mea kaore tahi he waahi whakarurutanga,
heoi ano ko nga karaaihe roroa anake o taua
waahi taku waahi whakarurutanga, he pai
ano he rite tonu no te ahua o nga karaaihe ki
te ahua o matau kahu, no reira kaore e mo-
hiotia ko te whea te karaaihe, a, ko te whea
hoki te tangata. Kaati i te wa e Whawhai
ana matau ki te hoa-riri i te taha maui, ka-
tahi ka huri te kaha o te Whawhai a te
hoa-riri ki te taha katau, kotahi te mataa
papaa i tukua mai i te tuatahi, hei whakaatu
kia ratau i nga rau laari hei taunga mo nga
mataa papaa, no to ratau mohiotanga ki te
waahi hei taunga mo a ratau mataa papaa,
katahi ano matau ka ringitia ki te mataa
papaa e te hoa-riri, ka titiro atu ki te ahua o
te tangata ko ma ana 1 te mataku, kotahi
haora matau e mahi ana, me ratau hoki, ka
tae mai te whakahau kia matau kia hoki
whakamuri matau, e hoki whakamuri ana
matau, katahi ka kaha rawa atu te riringi a
te hoa-riri i te mataa papaa o nga Purepo kia
matau me ta ratau pupuhi mai ano ia ratau
pu pakupaku ; Heoi i te wa e whati ra matau
katahi au ka oma iho i runga o te hiwi, ka
tae au ki tetahi waahi o taua hiwi, e o na ana,
ka paku nga mataa papaa e raa, kotahi i pa-
paa ki mua i a au, kotahi i papaa ki muri.
Kaati ka mutu tonu taku mohiotanga ake
ko taku hinganga ki te Whenua, i runga i
taku pukaatanga i te puehu rae te oneone.
I muri o tenei katahi ahau ka amohia, ka
maharatia hoki au kua mate, kaati kaore au
i mate rawa, engari i tutaki noaiho taku hau
i runga i te pakarutanga o te Whenua, raua
mataa papaa, me te aohanga mai hoki i te
oneone ki runga kia au, kaati kaore ano ahau
i tino pai noa. No te Ratapu katahi ka Wha- .
whaitia ano e matau te hoa-riri; ka hinga i
konei te hoa-riri, ka riro herehere mai ia ma-
tau e 200 rau, mehemea koe i kite, era koe e
titiro ki te ahua o taua Iwi, tetahi Iwi kino,
marutuna, otira manuheko noaiho, kei taua,
Iwi nga ahua weriweri katoa o te tangata,
heoi katahi ano matau ka whakata no tenei
rangi, a, hei apopo ano matau ka haere ki
Kiripa-Taraera i te 3 onga haora i te ata,
mehemea ano koe i konei kua kite koe ia ma-
tau mea mau taonga, ara, kai me era atu
mea e tika ana hei haringa ma matau, e 600
rau nga Wekena mau i o matau taonga, he
Okiha nga mea kukume i aua Wekena. e 50
nga Wekena he Miuru he Kaihe nga mea ku-
kume, kaati e rua nga ra e haere ana matau
kaore kau he wai inu mo matau, me a matau
Kararehe hoki, he matemate tonu te mahi o
a matau Kau ki te rori i runga i te mate wai,
kotahi tiini pea te tawhiti haere o te hora a
te Kau i te huarahi. Heoi kei a matau katoa
te ritenga o nga Kau me nga Hipi hoki a te
hoa-riri, ko nga waahi tonu e haere ai ma-
tau ka haere hoki aua Kararehe, ki te wha-
kaaro iho e 5000 mano nga Kau, a, he pera
hoki te rahi o nga Hipi.
Kaati e 600 rau pea nga Poa i Papahi-pa-
ana e noho ana, no to matau taenga atu ki
reira, tere tonu to ratau haerenga, ara, oma-
omanga, tae atu matau ki taua waahi i no-
hoia ra e nga Poa, e 5 nga Kau kua mate hei
kai ma ratau, e timata ana ki te Makiri ka
rokohanga atu nei e matau.
Heoi he hanga whakaaroha rawa atu te kite
inga Wahine o te Poa e tangi ana, ina uru
atu te tangata ki roto io ratau Whare, i ru-
nga hoki i te whakahau kia matau, me
tahutahu katoa nga kai ; ko nga kai anake
e kaha ana mo te rua Wiki o waiho hei ora
mo taua hunga Wahine, a he tino mahi nui
tenei e mahia ana e matau, kaati ko etahi o
nga Poa e mau ana ia matau, ka korero mai,
he tino kaha rawa atu nga Hoia o nga Koro-
ni mo ratau, me ca ratau ki ano, ka kaha
noa atu ratau ki te Whawhai ki nga Hoia o
Ingarangi, engari ko nga Hoia o ro ngahere
ara, onga Koroni he tino kakama ke atu mo
ratau. Ko Whereki Paati, ara, (Frank
Burch) kai te ora tonu, a, kanui hoki tona
pai. Ko Hare Ioka, kaore ano ia kia uru
noa ki roto i nga Whawhai, a, ki taku tino
mohio iho kaore ano kia rongo noa ona tari-
nga i te whewheo o te mataa. Heoi me wha-
kamutu kau iho e au i konei taku aroha kia
koutou katoa.
Na to taina aroha pono. Tiaki Kiiti.
Waipawa.
Noema 19th, 1900.
Kia Tamahau Mahupuku, me nga Ranga-
tira o Wairarapa, tena ra koutou. Ko taku
whakararangitanga tena i nga takiwa kainga
i roto i te rohe Kaunihera Marae me te Kau-
nihera Whenua, me kore noa e mama te
whakariterite i o tatau Mema. Koia e mau i
raro iho nei, a, ma ia Hapu o ia kainga e
whiriwhiri mai ta ratau tangata, ka tuku mai
ai te whakatoputanga ki te ra o te Kirihimete
ki Waipawa, i mua mai o te ra whakaari, kia
kaua ai tatau e Pooti a nga ra o Hanuere nei
1900. Koia tenei.
1. Porangahau Pakaroa. 1 Mema.
2. Takapau Rakautatahi Tikokino. 1
8. Waipawa Patangata Te Aute. 1
4. Hauke Koparakore. 1
o. Pakipaki. 1
6. Waimarama Kairakau. 1
7. Awheraka Korongata. 1
8. Waipatu Matahiwi Kohupatiki. 1
9. Omahu Owhiti. 1
10 Moteo Wharerangi Waiwhiki. 1
11 Petane Aropaoanui. 1
12 Tarawera. 1
12 Mema.
Ko te mea nui hoki kia kaua e tautohetohe
nga Pooti, he mahi hoki ka haere tonu mo
ia toru tau, kaati tena.
Mo te Kaunihera Whenua tenei waahi
Ko to tatau rohe mo tenei, timata i Wai-
rarapa mutu ki Waikari, e 8 ano nga Mema
hei Pootitanga ma te Iwi. Ko taku whakara-
rangitanga tenei i o tatau takiwa, hei takiwa
whiriwhiringa mai mo aua tangata, ara, ti-
mata i Waikari muta ki te Hauke 1 Meina.
I te Hauke Porangahau Tahoraiti 1 Meina.
I Tahoraiti ki Okorewa Wairarapa 1 Mema.
Kaati ma Heretaunga e whiriwhiri mai to
reira, a, ma konei e whiriwhiri to konei, a,
ma koutou i Wairarapa na e whiriwhiri mai
to kona. He tikanga mama tenei e kore ai
tatau e tautohetohe, e tu tonu atu ai i te ra
whakaari, e kore ai ano hoki tatau e Pooti,
e kore hoki pea koutou e tautohetohe, me
matau ano hoki. Tohungatia te whakatu i a
tatau tangata, he timatanga atu, kei tenei
tuunga te mahi nui, ara, ko nga whakahaere
me nga ruuri o nga mahi ma te Kaunihera,
haaunga hoki a muri atu ka haere tena i raro
i nga tauira, kei te mohio tatau ki te kupu a
te Pirimia, hei hopu mo tatau tenei tikanga,
e tuturu ai hei taonga mo te Maori, e kore ai
ranei, no reira ko tenei timatanga he timata-
nga whakamatautauranga ia tatau. Heoi
na to whanaunga pone i roto i te aroha.
I. Hutana.
Porangahau.
Tihema loth, 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" te-
na koe me tou Komiti, kia kaha kia mau te
whakahaere i to tatau taonga, he taonga pai,
pai atu inga taonga katoa. E "Puke" mauria
atu ta maua kupu kia rongo mai nga Iwi e 2
i runga i Aotearoa me te Waipounamu, Ma-
ori Pakeha, i te mea kua kotahi te ahua onga
Iwi e 2, hei titiro mai mo ta maua kupu mo
te rohe ki Porangahau, i te tau 1897 ka oti
taua rohe, ka whakaaturia ki te Pirimia, hei
3 tenei mo nga tau e mau ana taua rohe, a,
ko to maua tino whakaaro me tuturu tonu
taua rohe ki Porangahau. Kaore maua e
whakaae kia riro ma nga rohe Kaunihera e
whakahe. Engari ko ta maua e whakaae
ana ko te rohe Kaunihera Marae, nae waiho
i runga i ta maua rohe, ara, ka timata i te
ngutuawa o Porangahau, Taurekaitai, Puke-
kura, Tureirei, Makaretu, Ruahine, ka whati
ki te Tonga, te Ahu-o-turanga, te Kauhanga,
Tararua, Turakirae, te Kawakawa, te Awaiti,
te Unuunu, Whareama, Rangiwhakaoma, te
Wainui, Whangaehu, ka tutaki ki te ngutu-
awa o Porangahau, me tuturu ki konei te
rohe Kaunihera Marae, haaunga hoki te rohe
Kaunihera mo nga Whenua. E pai ana te-
nei rohe ta Ihaia Hutana i panuitia nei e
"Te Puke Ki Hikurangi."
Heta Matua. Tipene Matua.
Porangahau.
Tihema 13th 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
tukua atu taku mihi kia haere, kite rapu i te
ngakau mahara i te wairua mohio, e whaka-
utu mai nei i te tono a te "Puke" kia kimi
nga Morehu o nga Motu e rua nei, kia whaka-
hoki tika mai te tangata i ta ana i mohio ai,
i rongo ai, i kite ai ranei, a kaore i whakautua,
a i whakautua ranei, i penei ai ranei me aha-
u i hoha noa iho kite whakautu, kai te tika
ta te "Puke," ko tatau kai te kuare, e tono
ana a te "Puke" kia whaka-pai-peratia e ia,
La ia tangata ta ia tangata i kite ai, i te take
e heke nei tatau kite po kua hoki nei to tatau
kaute ki te kore rawa, kaati enei kapu.
E hoa e Mangakahia tena koe te wairua
mohio te ngakau hihiko, ki te whakaea i te
tono a te "Puke," ka pai ka tika kua ea te
tono kia koe, a ka tautoko ahau i o take e
toru, me o whakamaramatanga, ae, he tika to
whakamarama i rongo ahau ki oku tipuna,
me oku matua i kite tinana ahau i etahi, rite
tonu ki au i rongo ai, kai te ora tonu oku
tipuna tokowha, kai te korero tonu i o ratau
mana o mua, e rongo ana nga mea katoa kia
ratau nga Ika o te moana, nga Ika o nga wai
maori, nga manu nga rakau nga mea i te
takiwa, te hau te ua te whaitiri te hiko te ra
te marama nga whetu te po me te awatea, i
rongo katoa ki o ratau whakapaparanga, to
ratau Atua he tapu he Atua riri he hae he
mauahara, ki te hapa tetahi kupa a taua Atua
i ona taura, ka hokona ka mate te tangata,
nga tangata ranei, ki toku mohio noa, ko
Ihowa tonu te Atua o tatau tipuna, na ana te-
nei mana me te ora-roa i waiho ki tenei
Motu, i kaha ai o tatau tipuna kite whakaha-
ere i o ratau mana katoa, me te oranga-roa a
kai te ora oku tipuna, kai te whakatutuki i
te ora-roa o ratau whakapaparanga, koia ra te
ahua mo tatau mehemea i konei nga mana
hou e mana-akitia nei e tatau, e hoa e kore e
taea te hoki ki muri, kua aua atu to tatau
Ihowa e kore e hoki mai, kua hara tatau kia
ia, a kua hokona e ia to tatau oranga kua
riro, e kore ano e hoki mai kore rawa atu,
heoi o taea hoki te aha, me haere tonu tatau
ki roto ki tenei mana hou, kua paahi nei i
tenei tau te Pire Kaunihera, koia nei pea te
kai whakatutuki i o tatau hiahia e tau ai, o
tatau mauri ki raro, engari ma te kaha e
whiwhi ai tatau ki nga painga o tenei tao-
nga hou. e kore hoki e puta noa mai te ora-
nga, rua te whakarite ano i ona ritenga katoa
ka whiwhi ai, kaati kaea pea to patai, mo te
ngakau-pouri.
Ka whakaatu ahau i nga Ingoa o nga Ka-
umatua, e pupuri nei i te ora roa, a kua tae
o ratau tau kite rau nuku ato ranei, tokorua
kua pohe kua rite kite wa i whanau mai ai,
ko Maata Te-ao-pukahu, ko Miriama Hinei-
nukua, ko Rainera Kopua, ko Tiopira Te
Huango, koia nei oku tipuna kai te ora tonu.
Heoi.
Na Heta Matua.
He tikanga.
He whiriwhiri whakamama, mo te Komi-
ti mo nga Whenua, ara, o te takiwa pooti
mema o te Ika-roa-a-maui.
Tuatahi. E whakaae ana matau nga Ka-
umatua o Wairarapa nei, ki te rohe mo nga
mema o te Komiti o te Ika-roa-a-maui. Ti-
mata i Turakirae tae noa ki tona mutunga
mai o te Ika-roa-a-maui.
Tuarua. Ko nga mema e toru, me nga
takiwa i whakatuturutia nei e Ihaia Hutana,
hei tatutanga mo aua mema e toru, i roto i
te rohe o te Ika-roa-a-maui, ara, e whakaae
ana matau nga Kaumatua, ki te whakatau-
tau a Ihaia mo tenei.
Kaati i runga i te whakaaro a nga Kau-
matua, kia rite tonu te whakaaro o nga ta-
ngata o Wairarapa, ki te Ture o a ratau poo-
titanga mema mo te Kotahitanga, i timata
mai ra i te tau 1892, i te hui ki te Waipatu,
he mea whakariterite noa iho na te Iwi, te
whakahuahuatanga i nga Ingoa o nga mema,
katahi ka pootia wahatia, a, umeretia .ana te
whakaotinga, tae noa mai ki tenei tau, na
kaua tatau hei tau-whainga, i runga i nga
tikanga kua mohio nei tatau he kino kia
utua ai ano a tatau mahi pai, tika pono, ra-
ngimarie, ki te mahi pai, me te tika, me te
pono, me te rangimarie, me te ngakau e here-
herea ana.
Na e N'Kahungunu o roto i te rohe pooti
mema Kaunihera Whenua, o te Ika-roa-a-
maui, kia hihiko ki te whakaoti pai. rangi-
marie, kaua hei tautohetohe te pooti i o ta-
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 19, O TE TAU 3] TE PUKE KI HIKURANGI, TIHEMA HATAREI 15th 1900. [Wharangi No. 61
taa mema, kia puta rawa ake nga Kahiti
whakaatu, mo te marama me te ra, me nga
rohe, me nga mema, kua tata a koutou i
whakaaro ai hei otinga. Na mo runga te-
nei i te tikanga whiriwhiri whakamama,
mo te Komiti Kaunihera Marae, ara, o te ta-
kiwa pooti mema o roto i te rohe o Rongo-
kako. Mo runga i te whiriwhiri s Ihaia
Hutana, mo runga; i te rohe i whakatakototia
e ia, timata mai ra i Turakirae, rere tonu i
Tararua, mau atu ki Ruahine, Ka whati ki
Nohi-wuru, ka whati ki te Wainui, ka rere i
te moana, ka tutaki ki Turakirae. Kaati
kai te ahua kowhetewhete nga tangata mo
tenei, ara, kua tae mai a Heta Matua raua
ko tona taina, ki roto ki to matau ropu wha-
kapuaki ai i to raua kore e whakaae ki taua
rohe i runga ake nei, kaati te whakatikatika,
a te huihuinga o nga Kaumatua me Heta
Matua raua ko Tipene Matua, mo te rohe
mo nga mema o te Komiti o Rongokako Ka-
unihera Marae.
Timata i te ngutuawa o Porangahau, ka
ahu ki runga o taua awa, ka mau ki Taure-
kaitai, haere tonu i roto i taua awa, ka wha-
ti ki Pukekura, ka mau ki Tureirei, Mahara-
keke, Makaretu, te matapuna o Ruahine, ka
whati ki te tonga, te Ahu-o-turanga, te Ka-
uhanga, Tararua, Turakirae, ka whati ki te
Kawakawa, ka whati ki te ra, te Awaiti,
Waikekeno, Rangiwhakaoma te Poroporo,
ka tutaki ki te ngutuawa o Porangahau.
He rohe tenei kua whakaotitia, kua wha-
katakototia ki te aroaro o te Pirimia, i enei
tau ka hori nei. Kaati ko ta matau i whiri-
whiri ai mo nga mema o te Komiti Kaunihe-
ra Marae o Rongokako.
Takiwa o Porangahau, Takapau, Rakau-
tatahi, Tamaki katoa. E 4 nga mema.
I Ngaawapurua Hamua katoa, ki Oaha-
nga, Rangiwhakaoma, Waikekeno, te Awaiti
te Kawakawa, Turakirae, Ngaawapurua, e 8
nga, mema.
Na i whakaotia paitia, i mea hoki matau
kauaka rawa he kowetewhete i waenganui
i a tatau, e hoa e te Hutana, pehia te ngakau
kaua hei pouri. Heoi ano.
Na nga Kaumatua, he mea panui e te
Hekeretari, i raro i to ratau mana.
Purakau Maika.
Kereitaone Wairarapa.
Raorikia Wanganui.
Noema 19th, 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tena koe, te whakamaunga o nga kupu,
utaina atu e koe ki runga ki toou Waka te
matenga o Mita Hariata, i mate ia ki te Ho-
hipera i te 10 onga ra o Noema i te tau 1900,
ko ona tau ka 27, i nehua ano ia e tona tahu
ki nga kaari tupapaku Pakeha i Wanganui,
i te hiahia ano o te tupapaku i tona oranga
kia nehua ia ki reira, he Wahine rangatira ia
no Ngaati Hine wera, he Mokopuna na te Wi-
rihana Ngamanako; haere atu ra e hine! ha-
ere atu ra ki te pouriuri, e wha i te ara o
Matua ki te po. Heoi ano.
Na Raukaanga.
Waimana.
Noema 18th, 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tena koe, kia ora koe te kai whakaatu i
nga korero parekareka, me nga korero onga
Whawhai me nga Kohuru me nga mate we-
ra i te ahi, me nga tupapaku o ena waahi
katoa, koia taku mihi nui* kia koe, kia pena
tonu to mahi kia rekareka ai o hoa e tukua
atu ai e koe te pepa kia ratau, e hoa tukua
atu tena korero ; kai te Waimana nei tetahi
tangata kaha ki te Whawhai kia Aitua, i te
1 onga ra o Oketopa nei e huihui ana nga
tangata ki te tangi ki tetahi Wahine rangati-
ra i mate i nga mate o te ao, ko te Ingoa o
taua Wahine ko te Waiharakeke Tirotiro, i
te tina o taua ra i tuhia i runga ake nei, ka
tae mai a Aitua kia te Maraki Ruahua, Ka-
umatua ko ona tau ka 68, koia te tangata
whakahaere i te Whawhai, ara, te Tianara a
te Kooti Rikirangi he toa taua tangata, ko
nga mata» i tu ki a ia i te taima o te Wha-
whai e 4, kai te mau tonu nga maaka i tona
kiri, i te taenga mai o Aitua ki a ia ka ta ia
ki runga karo ai me te patu paraoa waha Ika,
marini tahi tonu te patu Aitua, whakahekea
tonutia e te Kaumatua ra tu ke atu te huata
a Aitua ki te Kau, mate tonu atu te Kau, he
Kau miraka te kau e tu ana i te taha o te
Kaawhe e here ana, kore rawa taua Kau ma-
tua i rarua, he toa ia ki te Whawhai kia Ai-
tua, kua mahi pera ano is i enei tau ka taha
nei, mehemea ia ki te Whawhai ano ki te
rewera ka kite tonu atu te tangata e karo ana
ka mohio atu nga tangata e porangi ana ta-
ua Kaumatua. Heoi ano.
Na Tiopira Tamaikoha.
Ki te Honore Etita kia Purakau Maika,
me to Honore, kia tohungia koe me au e te
atawhai o te Ariki, Amene. E Pu taia atu
nga whakamarama nei, kia ata tatu ai ano
aua kapu i tarewarewa nei, notemea kua no-
ho tahi maua ko te Tumuaki a (S Percy
Smith) i tenei ra, o te Paranihana, a koia i
ata whiriwhiria ai ano nga korero nei, kia ata
marama, penei na:—
1 Mo te kupu nei, koea tonu atu ka pa ki
te kurae ki te tonga o Mangarewa, tetahi o
nga Ingoa ko te Pito te Whenua.
2 E penei ke ana tona tikanga, koea tonu
atu i Mangarewa ka tae ki te pito te Whenua,
tetahi onga Ingoa Korapamuri, ka rere atu
ka pa ki Au marama.
3 Na mo te kupu nei na, mo nga Waka e
7, e penei ke ana tona tikanga; ko nga Wa-
ka i waho i nga Waka e 6 kaore i mohiotia
te wa i rere mai ai.
4 Na mo te kupu nei na, nga korero a Ta-
marua-oro-metua ki a te Mete, e 6 nga Waka
o Rarotongo i u mai ki Rarotonga ; e penei
ke ana tona tikanga, e 6 nga waka o Tahiti-
nui, i u mai Ki Rarotonga. Heoi ano.
Na T. H. Takaanui.
Waitotara.
Noema 16th, 1900.
TE MATENGA O KANARA
HARINGITANA TEREWERANA
Ko tetahi o nga toa taua o te Whawhai ki
Parakaraawa, (Balaclava) i waenganui i te
Ingarihi raua ko Ruhia, i te 25 o nga ra o
Oketopa i te tau 1854. Kua tae mai tona
rongo, kua riro ia ki te waahi e okioki ai te
tinana me te Wairua, ko Kanara Haringita-
na Terewerana, i mate ia Karaahiko waahi o
Kotarani. Ko taua tangata koia te Kapene
tino tamariki ata o nga Kapene katoa o nga
taua a te Ingarihi, i roto i taua Whawhai i
whakahuatia i runga ake nei, he Kapene ia
no tetahi ropu e huaina ana te Ingoa,
"11th Hussars" i te kokiri a te Ingarihi i
hinga ai te hoa-riri, e noho na i roto i te
Hitoria o nga Whawhai a Ingarangi, e kiia
na, ko te kokiri a te Raiti Pirikeeti, (Charge
of the Light Brigade.)
Kaati kotahi ano te tangata a ora nei o ta-
ua kokiri a te Ingarihi, ko Ta Rotia Paama,
ara he Apiha ano ia no taua Ropu i kokiri
nei mo te mate tonu atu.
I muri mai o taua Whawhai ki Parakara-
wa, ka whakatungia a Kapene Haringitana
Terewerana hei timuaki whakahaero i te Ro-
pu "7th Hussars" a, he Iramutu hoki ia no
Ta Hoori Terewerana, heoi uru ana ia me
tona Ropu ki roto i etahi Whawhai nunui i
muri iho. Kaati no te mutunga o taana
mahi Whawhai, i te mea kua tae ia ki toona
Kaumatuatanga, koia ka okioki ia ki te waahi
e okioki ai te katoa. '
TE MATENGA O HARE IOOKA.
O PAPAWAI KEREITAONE, O TE
ROPU TUAWHA, O NIU TIRENI.
Kua tae mai te whakaatu inanahi nei, ki
nga whanaunga o Hare looka o Papawai, ara
e mea ana:— No te 80 o nga ra o Noema
nei i mate ai a Hare looka, ki roto i te Ohi-
pera o nga Hoia o te Ingarihi i Kimiri:— Ko
Turupa H. looka, koia tetahi o nga Tai-ta-
mariki o Wairarapa nei, i kowhiritia mo roto
i te ropu tuawha o Kiu Tireni, i haere ai ki
Awherika ki te whawhai mo to tatau Kuini,
me tona mana whakahirahira e uhi nei i ru-
nga i nga Moutere e kupapa ana i raro i tona
Rangatiratanga::— Kaati koia te tama tua-
wha a Hoori looka o Papawai, ko taua
tamaiti e. mohio ana nga tangata o tenei
takiwa, a, koia te mea huatau atu ki runga
Hoiho, me te konohi hoki ki te pupuhi, o
nga Tai-tamariki o Wairarapa nei, i kowhi-
ritia mo te ropu tuawha o Niu Tireni i te wa
i whakamatautautia ai ratau:— Ko nga ta
ngata katoa e mohio ana ki aia era e mana-
wapa, i te mea kua ura ia ki roto i te ropu o
te hunga kaore nei e hoki mai ki te wa
kainga.
TE WHAWHAI KI AWHERIKA
A NIU TIRENI I ROTO I TE PAKANGA.
Kua tae mai te Waea a Roore Ropata ki
te Kawana o Niu Tireni i tuhia mai Reirimete
i te 2 o nga ra o Tihema, ara; e ki ana:—
Kua tae atu te whakaatu a Roore Kitina
kia ia, o te Whawhai i uru ai nga tangata o
to Koroni ki roto, i raro i te whakahaere a
Meiha Tianara Pekete; kaati i runga i te
toa o taua hunga o Niu Tireni hinga ana ra-
tau e 5 nga Apiha i Tuakiri, kotahi ano te
mea i puta, he nui taku pouri i te taenga
mai o te rongo kua mate aua Apiha o Niu
Tireni, (ara kua tuakiri) kaati kua uia atu e
au te take i tuakiri ai ratau, me taku ki atu
hoki kia tukua mai te Ripoata o taua Wha-
whai a Meiha Tianara Pekete. Ko nga toa
e kiia ana ko Kapene Korohio (Captains
Crawshaw) me Hieita (Chaytor) kaati ko
koe e Niu Tireni, me whakake rawa mo enei
Apiha. Na Roore Ropata.
Ko te korero o te Whawhai i Reitawhotei-
na i te raki o Poronokahohi e whakaatu ana
i karapotia e Meiha Tianara Pekete te hoa
riri i te po, i mea ia hei te atatu tonu ka ko-
kiri ai te puni o te hoa-riri, kaati i runga i
te ngakau tupato o te hao-riri kihei rawa i
tukua kia karapotia ratau e te Ingarihi, heoi
whawhaitia tonutia e ratau i taua wa ano,
puta aha ratau, engari he nui o ratau i hinga
i tenei pakanga, ko nga mea i puta, i ahu
whakateraki, a, nohoia ana e Tianara Pekete
ine ona ropu te puni o te hoa-riri, katahi ka
tukua te ropu eke hoiho hei whai i te hoa-
riri, i konei ka kitea te toa o Niu Tireni, ara
e rima o roto i te tokoono o nga Apiha o Niu
Tireni i tuakiri, e 80 nga hoia i mate, e 59 i
tuakiri, ko nga Ingoa o nga Apiha i tuakiri
nei:— Ko Kapene Korohia, ko Rewhetenata
Monokomare, me Hamawera, me Taka, me
Tariana Kotowhere.
TARI O NGA WHENUA A TEKUINI.
Mei 7th, 1891.
T. M. Taramana o Kereitaone.
E hoa i roto i nga tau (12) kua mohio
ahau ki nga Ruuri kua whakaotia e koe i roto
i tenei takiwa, a, e koa ana taku ngakau ki
te ki atu kia koe, ko a au mahi katoa i rung»
i nga Whenua, kua tika, kua pai, rue au
Maapi hoki pena ano i nga takiwa katoa,
kua tino whakakitea tou tino matauranga ki
te Ruuri Whenua, na te nui o au mahi, me
ou akonga i taea ai e koe.
Na Te Timuaki o nga Kai-Ruuri.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Pepuere. Taite 15, Ki te Wenerei, 28.
Maehe. Taite, 15, Ki te Hatarei, 81.
Aperira. Mane, 16, Ki te Mane, 80.
Mei. Turei 16, Ki te Taite, 31.
Hune, taraire, 15, Ki te Hatarei, 3O.
Hurae. Mane, 16, Ki te Turei, .31.
Akuhata. Wenerei, 15, Ki te Paraire, 31.
Hepetema. Hatarei, 15, Ki te Hatarei, 29
Oketopa. Mane, 15, Ki te Wenerei, 31.
Noema. Taite, 15, Ki te Paraire, 3O.
Tihema. Hatarei, 15, Ki te Mane, 31.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE OTENEI PEPA.
(TURE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
(TUBE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20
Greytown Wairarapa.
(TUKE .8.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TUBE 4.)
E rua putanga o te Pepa i roto i te marama.
Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
town North, Wairarapa.
ua e
ati ki
me