|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 3, Number 2. 15 March 1900 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
\_\_[NAMA 2, O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, MAEHE TAITE 15th 1900. [Wharangi No. 2;
na Mana Rangatiratanga ia ratau, hei reira
ka-watea ratau ki te muru i te Whenua mo-
mona o Ingarangi, me te pahua hoki i nga
Iwi ririki o te ao, me ta ratau whakataure-
kareka ano i nga Iwi o nga Koroni kia riro
ki raro ia ratau,
Na i roto tonu ano i enei ra, ki te titiro
ake ki nga whakaatu mai o taua Pakanga,
kei te heke haere: te taha ki nga Poa.
No reira kei te rapu aua Mana nunui i te
take e taea ai te whakamutu taua Pakanga,
kia kaua ai e taka taua Pakanga ki raro i te
Mana toa o Ingarangi, engari me taka ki ra-
ro i te Mana o nga kupu whakamutu aua
Mana i taua Pakanga, kia kore ai he take
mo Ingarangi ki taua Whenua, e Pakangatia
mai nei me nga Iwi o taua Whenua.
E kitea ana hoki i naianei i nga "Nupepa"
kei te whanga katoa nga Rangatiratanga kia
whakakotahi ratau, ki te whakamutu i taua
Whawhai, kaore ano taua whakaaro i wha-
kapuakina, ara i whakina.
Engari kua puta ta Ingarangi kupu kaore
ia e pai ki tetahi o aua Mana nunui kia hae-
re mai ki te whakararuraru i a ia e Wha-
whai nei.
Ko te ahua o Ingarangi me ona Koroni i
nga rangi kua hori ake nei, me nga tau kua
pahure ake nei e mohiotia ana ko te mahi a
Ingarangi he whakatipu i aua Koroni, penei
ano me nga tamariki e kawea nei ki nga
Kura.
No tenei wa kua Kaumatua aua Koroni,
kua rongo kei te Pakanga etahi Iwi ki to ra-
tau Papa no konei ka puta te aroha ina e kau
atu ra i te moana nui a kiwa, kua u etahi ki
uta kei te moana ano etahi, kua tu etahi kei
runga ko nga mea ririki kei te tangi ki to
ratau Papa e kainga maira e te ahi a te Poa
a Wiwi a Tiamana, ko nga turi ko nga kopa
ko nga memenge me nga kaapo, kei te tangi
haehae me te whakahua ano i te Apakura:—
E au e te kite noa te utautanga o to hou
tere o te Parau rite rawa o tama waiho roto
nei-huri ai ii?
Kei te tangi etahi kei te whatoro etahi ki
roto i o ratau poho, ki te rapu me kore e
rarawe, te hikipene hei tuku atu ki to ratau
Papa e kainga maira e te ahi.
No konei kei te titiro mai nga Mana nu-
nui o te ao ki te ahua o Ingarangi me nga
Koroni o te ao, e noho kotahi nei i riiro i
Ingarangi, he mea whakamiharo tenei hei
tirohanga ma nga Iwi nunui o te ao, e paki-
ri nei nga niho kia Ingarangi, ara e whaka-
he nei, ko te maha o nga Hoia o nga Koroni
kua riro e 60,000 tera e neke atu, he Pakanga
iti noa iho tenei, mehemea ko nga Mana
nunui tenei ka neke atu te aroha o nga Ko-
roni i tenei tera pea ka tae ki te 300,000 mano
tera atu ranei e haere ki te Pakanga.
Heoi he nai noa atu nga whakamarama,
me nga korero whakamarama mo enei kore-
ro i runga ake nei.
Heoi ano.
"Te Puke Ki Hikurangi."
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi."
E hoa tena ra koe, mau e hari atu nga
toru kupu e whai ake nei, ara, ki nga Iwi,
ki nga Hapu, ki nga Huihuinga tangata o te
Iwi Maori, e noho nei i nga Moutere o Niu
Tireni, e hoa ma tena ra koutou katoa, kia
ora tonu tatau i to te Ariki atawhai.
E rua nga kupu a to tatau Tipuna a Paora .
Apotoro, hei huaki ake i oku mahara toruto-
ru, Kaare hoki, i roto o toku Manawa, hei
whakaaro ma te ngakau o te hunga whakaa-
ro nui, a, hei whakahaweatanga hoki ma te
ngakau o te hunga whakaaro kore, koia
tenei i raro iho nei:—
(1.) Keia Epeha upoko 5 rarangi 15 16.
(2.) Keia Koriniti 1, upoko 13 rarangi 1d.
E ki ans te upoko tuatahi, kia mahara kia
tupato, ki ta koutou haere, ki ta koutou no-
no, kauaka hei ta nga whakaaro kore, enga-
ri ano hei ta nga whakaaro nui, hokona te
taima ma koutou, he kino hoki nga ra.
E ki ana te kupu tuarua? Na, tenei te
mau nei te whakapono, te Tumanako, te aroha
enei e toru, te mea nui rawa ia o enei ko te
aroha!
Na, me hoki atu te tatau titiro - ki te kupu
tuatahi, e ki nei, kia tupato, he kupu nui te
ra, he huihuinga no nga kupu i runga ra
hokona te taima he kino hoki nga ra, he tino
kupu tenei hei whakaarotanga ina te ngakau,
hei whiriwhiritanga hoki ma te hinengaro,
i te mea kaore e tino mohiotia ko awhea te
puta mai ai nga wa o te hee.
Heoi ra ka marama tatau ki te titiro i te
ahua o enei kupu, a tena ra me tahuri mai
o tatau whakaaro, ki to tatau ahua i naianei,
a, ka titiro atu o tatau kanohi ki te mahi a
Ingarangi, raua ko te Poa e mahi mai nei,
> kowai ka hua, kowai ka tohu ki taua mahi,
he mahi tera e heke ki te kore, akuanei pea
ia, he mahi tera e piki ai ki te nui, a, ka pe-
whea tatau, me moe ranei te Iwi Maori? e
kore, engari me mataara! me hoe tatau i ru-
nga o te Waka o Paora, raua ko Matahii-
taua, kauka tatau e hoe i runga o te Waka o
Kuarerehe raua ko Matahii-tuna, kei romia
tatau e te Auripo o nga Ngaru, a Momoe
mua ko Kaweto, a, kei taka tupou hoki tata-
u i te Pari o Tawatoire.
Ko Ingarangi hoki to tatau Matua, a, ko
tatau ko te Iwi Maori tona Tamaiti whaka-
mutunga a tena, me Ngote tonu ia nei tata-
u i te u, i te mea kua Kaumatua nei tatau i
naianei, e kaore, engari ia me pewhea, e,
me tono atu ra ki to tatau Tuakana, ara, ki
te Kawanatanga o enei Moutere, kia homai
he kai maro kia tatau, kia kai ai tatau me o
tatau Tuakana Pakeha, i nga kai a te Pakeke.
Ko te whea? ko te tono, ko te Inoi, ko te
tangi, ko te tohe, ko te Patuki hoki! ki to
tatau Kawanatanga kia whakaakona a tatau .
Tamariki Maori ki te hapai patu, kia taupoki
na rawatia ake ai a Niu Tireni e nga Kapua
kerekere o te kino penei kua ta atu a tatau
Tamariki ki te arai atu, i runga i te mohio-
tanga ki taua mahi.
A, mehemea ranei ka pa he raruraru ma
nga Kiingitanga huihui o te ao, hei peehi i
te Mana o to tatau Kuini, penei kua haere
atu a tatau Tamariki i runga o te mohiota-
nga, ki te awhina i to tatau Matua, e kore
hoki tatau e ahei ki te matakitaki kau atu i
konei, i te mea kei te tino mohio tatau i nai-
anei, kei te nui noa atu te tarawene, te pu-
haehae o etahi o nga Rangatiratanga o te ao,
ki te harurutanga o te Mana o to tatau Kui-
ni ki nga topito o te Whenua.
E nui ana taku whakawhetai kia Tamaha-
u me nga Kaumatua Rangatira katoa o Wa-
irarapa, mo ratau i kaha ki te tono ki te Ka-
wanatanga, kia whakaakona a ratau Tama-
riki ki nga mahi whakatutu Hoia, a, i naia-
nei kua eke atu era o a tatau Tamariki kei
runga o nga taumata atahua o te mataara tu
ai. E ta ra e aku Tamariki he mea whiti-
ki o koutou hope ki te pono, kakahuria iho
ko te tika hei Pukupuku, rurukutia to ma-
nawa, ki te ruruku o rangi, e mau ki te ku-
pu a te Atua hei Kapehu mo te pu, kia taka-
tu ai koutou i te ra o te kino.
No te 1898 ka tukua atu taku pukapuka
ki te Pirimia, he tono naku kia akona nga
Maori o Niu Tireni ki tenei mahi, kia wha
nga mano te tokomaha, i te mea kua tae no-
a mai te mohiotanga ki toku ngakau, e tata
ana te taima e tutu a te puehu o nga wae-
wae o nga Rangatiratanga o te ao, ki tenei
mahi a te Pakanga, i te mea he tuara ano
to tenei mahi, ara, ko te whakapiki i te Ma-
na o ia Rangatiratanga, o ia Kiingi, o ia
Kuini, o ia Emepara, kia eke ki te taumata
whakahirahira o te Wikitoritanga.
Engari i tae mai ano te pukapuka whaka-
whetai a te Pirimia, raua ko te Minita, o nga
Whawhai kia au, engari kaore ano kia ti-
mataia, ina hoki ko te tau, 1900 tenei.
Otira kei nga moni pea hei awhina i taua.
mahi i roa ai, kaati ra e nga Iwi Maori me
tino awhina e tatau i tenei mahi, ma tatau teta -
hi taha, ma te Kawanatanga tetahi taha, kaua
o tatau ngakau hei mangere ki tenei mahi,
i te mea kei te tino mohio tatau ki tenei ha-
nga ki te Ture, ko tona taumata atahua e tu
ai tona tinana, ko te mata o te Hoari, o te
Peneti, ko te waha hoki o te pu, a, ko te A-
tua hoki hei awhina, na enei hoki i piki ai
te Mana o Ingarangi, a, i noho ai hoki tatau
me ona Koroni katoa, i runga o te rangima-
rie, kaati aku kupu mo ta tatau rarangi.
Tuarua. E ki nei, ko te mea nui rawa ia
o enei, ko te aroha.
[Te Aroha.]
•Kei te nui, kei te roa, kei te hohonu, kei
te tiketike te aroha, me te tumatatenga ano
te ngakau, ki to tatau Matua kia Ingarangi,
e kai mai nei i te kai maro a te mataa, e ho-
ngi mai i te piro o te paura, e riringi mai ra
i nga wai Mano-whenua o te toto, ki waho i
a raua ko te Poa, e ngangare mai nei, he nui
te tangi o te ngakau, me te rika o > te puka
kia tae ata etahi o tataa hei awhina i to ta-
tau Matua, otira i runga r te Ture a Ingara-
ngi, ka araitia mai tatau, engari ko a tatau
Tamariki Pakeha o Niu Tireni nei, i whaka-
aetia he ma hoki no o ratau kiri, na, kei te
tino whakahe ahau ki tenei Ture, hei aha te
* titiro ki te ahua, engari me titiro ke ki te
manawa, e papake ake ana ki te tika, ki te
pono, ki te aroha i runga i te toto kotahi, o
Ihu Karaiti, i ringitia ai ki te ao ma te kiri
ma, ma te kiri Waitutu, me te kiri Pango.
Ina hoki ia Hepetema 1899, ka kokiritia e
Wi Pere Mema o te Tai-Rawiti, taku tono
ki te Paremata, ara, he tono kia tukua ahau
me nga Hoia Maori o te Tai-Rawhiti, kia ri-
ma rau, hei awhina i to tatau Matua; be koro
te whakautu, kanui nga tono o muri mai, he
kore ano te whakautu mai, na konei i nui
rawa ai te mamae o te tinana, me te pouri o
te hinengaro, i te mea hoki e tino mohio
ana tatau ki te Puriri, kaore ona hiahia kia
riro ma nga mate kuare o te ao tona tinana
e tuku ki raro, engari ano ma te ringa, tanga-
ta, to taane tona Kororia, (he Tapikiwewete
i te Awatea) i kiia ai e o tatau Kamatua o
Nehe, he whanau Tama ki te Wahiae, ha
puta taua ki te taane.
Otira he aroha pea no to tatau matua kia
tatau, a, he titiro hoki ki to tatau ahua he
Tamariki mo era tu Whawhai, na reira i ko-
re ai e whakaaetia, na, mehemea he pera, o
. tika ana ano pea ki tana mahara, engari ia
kei o tatau aroaro a Rawiri, te potiki wha-
kamutunga a Hehe, a, koia nei te Tamaiti
iti rawa i ona Tuakana, a, kaore ranei tenei
Tamaiti i whiua e ona Tuakana i Raorao
Erana, kia hoki ki te tiaki ia ana Hipi toru-
toru, a. kaore ranei tenei Tamaiti i tuku i
tona tinana ki te mate, he whakaaro no ona
ki ona Tuakana, ki to ratau Kiingi, ki nga
mano ano hoki o Iharaira, he teka ia nei na
taua Tamaiti nohinohi nei, i whakahaweatia
ra e ona Tuakana, nana i piki te Maunga
nui o nga Pirihitini, a Koriata, he mea wha-
kuru noa na ana ki te Kohatu, a, ora ana
nga mano o Iharaira, me to ratau Kiingi,
me ona Tuakana hoki, a, e kore ia nei te Iwi
Maori e pera me Rawiri, i te mea kei te tia-
ki tonu te Atua i tona Iwi Maori i naianei.
Otira tera atu ano pea etahi take, i araia,
mai ai te Iwi Maori ki waho o tenei Wha-
whai.
Kei hoha te "Puke" i kore ai e whakapa-
ua nga take katoa, ara, nga whakamarama-
tanga katoa o enei take e rua, ara, o te tupato
raua ko te aroha, engari ia ko te aroha me te
takare a te Puriri, ki te mahi e mahia mai
nei i Awherika, nui atu i nga nui katoa, ina
hoki e Oriori ana nga ruri a te Puriri.
Koia tenei.
Mehe kohu te aroha e kite mai te Kuini
e iri ana i runga i nga Maunga ra eei?
Ko te rite i te Whawhai kei te huka-
whatu, mama paheke ka tauna kai raro eei?
E kore koe Ropine e mihia ititia, ka
mihia i o koki-ri-tanga eei?
Korowheo-wheo ai te whiu a te mataa,
ka tae mai te aroha ki taku manawa eei?
Kai mai e te Ingara i te kaia te taane,
mea ake ka weroku i ani-wea eei?
E te "Puke Ki Hikurangi" he pao whaka-
mutunga.
Taikiu weremati & heke ana kei raro-eei?
Na Tuta Nihoniho, Kapene o tenei ma-
hi o te hapai pata, a, kua ngaro atu ra aku
pakeke, a Meiha Rapata, raua ko Meiha Ke-
epa, a, ko aha» anake kua mahue iho i ru-
nga i tenei ahua, no reira i maharahara ai te
ngakau koinga, ki nga mahi o te kino, i roto
o nga taumaha ka hori nei ki muri,
Kihrpane. Pepuere 28th 1900.
—E Te Atua Tohungia a te Kuini—
Papawai.
Pepuere 27th 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
ta tena koe, me o hoa mahi i ta tatau taonga,
mau e tuku atu tena panui ki te "Puke."
I te 3O o Hanueri katae mai te Waea kua
mate a Raharuhi Tohokairangi, ka whakari-
terite a Tamahau a Aporo Kumeroa a H. T:
Whatahoro kia haere ranei nga tangata o
Tamate, o Papawai, o Rangitatau ki te ta-
ngihanga mo Raharuhi, me powhiri ranei
kia kawea mai te aroha ki te tupapaku ki
Papawai nei tangi ai, i runga i te whakaaro
kia H. P. Tunuiarangi me Rakaiwhakairi,
me Ngaati Rakairangi me Ngaati Hinewaka,
me Ngaati Tukoko i te ngutuawa o Wairara-
pa, ka whakaotia e Ngaati Moe me powhiri
atu • te mate o ta ratau Tamaiti Mokopuna
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 2. O TE TAU .3]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, MAEHE TAITE 15th 1900.\_\_\_\_\_[Wharangi No.3] \_
hoki, kia kawea mai ki Papawai nei tangi ai,
mihi ai poroporoaki ai, e toru nga take i ka-
ha ai te whakaaro o Ngaati Moe o Ngaati
Muretu, kia powhiritia ta ratau Tamaiti Mo-
kopuna ki Papawai nei.
Tuatahi. Ko Raharuhi he Uri Mokopuna
na Whatonga na Tamatea na Kahutiaterangi
na. Puhaorangi na Maui Tikitiki-o-Taranga
na Kupe na Paikea, i heke mai i enei Tipana
ona Whakapapa, me tona Mana Rangatira,
kua mate atu ona Tipuna ona Matua i mua
i a ia, a koia tonu ma ona Taina me ona Tu-
akana te whakamaunga o to ratau Mana, me
to ratau Rangatiratanga, i heke mai nei ki
enei Hapu o Wairarapa nei, puta atu ki te
Tai Rawhiti.
Tuarua. Ko nga whare o ona Matua o
ona Tipuna i hangaia hei tangi ki nga Iwi
Maori, 1113 te Whenua me te Atua, me te ti-
kanga, ko Aotearoa ko Hikurangi whakaotia
iho enei kupu ki roto i aua whare, kia u ki
te Whakapono ki te Atua, kia aroha ki te
tangata, ki nga Hapu ki nga Iwi Maori, me
te Whenua, te kai tauhere o enei katoa ko te
aroha, ko te rangimarie, ko te manawanui,
te otinga o enei kupu katoa, koia a Pootiriri-
kore i mau ai ki te Upoko.o te Ika a Maai,
o reira mai tae mai ki naianei.
Tuatoru. Kua haramai te tangata me nga
Hapu maha o Wairarapa nei kua whaiti, ka
whakaaro a H. T. Mahupuku kia whaka-
whaititia e ia te tuunga o Aotearoa o te
•Waipounamu o Potaka Kuratawhiti kia ko-
tahi he tungi mo ratau ko Hikurangi, ko
Papawai nei, hei mihi ki te hanga mate, ki
te Whenua hoki, hei mihi hoki ki nga more-
hu o te tangata o te Whenua, me te tikanga.
Na ko Raharuhi Tuhokairangi ratau ko
ona Taina Tuakana me nga morehu o ona
Tipana ona Matua me te Iwi, nga kai pupuri
o enei whakahaere katoa, kaa kiia ake nei,
tae mai ki te ra i mate ai ia, koia i tino tuturu
ai ta whakaaro o Ngaati Moe o Ngaati Mure-
tu kia kawea mai te aroha, me te pouri ki te
matenga o Raharuhi ki Papawai, kia tangihia
ia kia mihia kia poroporoakitia i roto i nga
whare ona Tipuna ona Matua, kua pau atu
ki te po.
1 te 13 o Pepuere nei ka tae mai a Ngaai
Tahu a Ngaati Kahukuranui a Ngaai Tane-
. roa ki te kawe mai i te Pouaru a te Tupapaku
me etahi ona Tamariki, me tona Mokopuna
me tona Hunaonga, me ona Taina me nga
morehu ona Matua ki Papawai nei, he nui
te tangi o te tangata o te Wahine o te Ta-
mariki o te Ope tae mai ki te tangata Whenua
ki taku titiro, mehemea e kitea a tinanatia
ana te mea nana i patu a Raharuhi, e kore
rawa e toe he waahi iti nei, hei kianga atu
ina ano tetahi waahi ona e toe nei, i te nui o
te aroha o te pouri hoki, e rua Wiki i tangihia
ai a Raharuhi i konei, katahi ka puta atu ki
waho o Papawai, ka haere ki Te Oreore kia
Hamua kia Ngaati Te Hina kia Ngaati Te
Aomataura kia Ngaati Kaiparuparu ki era
ona Hapu, a, i haere a Ngaati Moe ki te
arahi i te Whare potae ki reira, i te 8 o
nga ra ka haere te Whare potae me ona Ha-
pu- ki te Kohunui, i te ngutuawa o Wairarapa,
i ranga i te powhiri mai a H. P, Tunuiara-
kgi me te Momokiingi ratau ko Rakaiwha-
kairi ko Ngaati Rakairangi ko Ngaati Hine
waka kia kawea atu te aroha te pouri ki
reira tino wetewete ai i te pouri, whakau ai i
te aroha ki ta mea mate ki te mea ora.
I te wa ano e tangihia ana a Raharuhi, ka
ara ake enei take e rua, ara kia puta he
whakaaro mo te Iwi Maori o roto o te rohe
potae o. Wairarapa nei, kia te Kuini o Kereiti
Piritini me ona Koroni e Whawhai mai nei
ki te Poa o Awherika, ka ata whakaarotia i
te mea kua noho tatau te Iwi Maori i raro i
te Mana o te Tiriti O Waitangi, apiti atu ki
te Ture o Kohimarama, me te Paremata o te
Koroni, me ona Ture e karauna nei ia tatau
i nga morehu o te Iwi Maori, a whakaaetia
ana e nga.Rangatira e nga Iwi Maori, o nga
Motu e rua nei, koia tera te kohatu whaka-
. maharatanga e tu mai ra i Waitangi, e tu
nei to tatau Mema Maori i te Paremata nui
o te Koroni o Niu Tireni, be tohu whakau i
nga Mana i nga tikanga, ahakoa pai kino
ranei, oti iho te kupu a te whakaminenga me
ta he Komiti whakahaere i te kohi moni
aroha ki nga Pouaru ki nga Pani me o ratau
kai tiaki, a whiriwhiria ana ko H. T. Te
- Whatahoro hei Tiamana, ko H. Parata hei
Hekeretari, ko Taituha Waitere ko Pahira
. Tuhokairangi Taina o Raharuhi hei takoto-
ranga mo nga moni kohi, ka whakatuturia
nga Apiha whakahaere kohi moni, mo ia
takiwa mo ia takiwa o roto o te rohe potae o
Wairarapa. H. Paraia, H. P. Tunuiarangi,
Kawana Ropiha, Te Angaanga Tapu, Te
Whatakorari, me te Hamaiwaho, Karaitiana
Te Korou me te Harapaki, Nireaha Tamaki,
Pahira Tuhokairangi, Te Wainohu Te Huki,
• Karaitiana Kaipoho, Waata Tamatea, Mana-
hi Paewai, Tanguru Tuhua, Tipene Matua
me Henare Te Atua, koia, tenei nga Apiha
-hei kohi haere i nga moni i nga taonga ranei
e homai ana ,e te tangata, ahakoa Kau, Hipi
Hoiho, Poaka, Manu, era atu tu taonga ranei,
Kahu, Kete, Whariki, Rakau Whakairo, Tu-
rupou, Taiaha, Paiaka,- Pouwhenua, Patu
Onewa, Pounamu Whakakai, Tiki ranei, aha-
koa he aha te taonga me tango e nga Apiha
kohi moni katoa, a me mau mai e ia Apiha
nga taonga e riro mai i a ia a nga Hapu o
roto o tona rohe o te taha Maori, o te taha
ki nga hoa Pakeha hoki ki Papawai nei a ma
te Komiti e ata taku aia aua taonga ki te
kai makete kia whakamonia aua taonga, ka
tuhia nga moni a ia Apiha a ia Apiha i kohi
ai ki roto i te pukapuka a nga Apiha, tae
ata ki te pukapuka a nga kai tiaki moni, ko
nga mahi mo te Marae, he Haka, he Poi, he
Piu, he Tutungarehu, he Powhiri, me era ata
tu takaro Maori katoa o mua tae mai ki na-
ianei, ma ia Apiha o ia takiwa e whakahau
kia akoako nga tangata Taane me nga Wahine
ki te ako i aua tu takaro kua kiia ake nei,
engari me whakaata mai e nga Apiha wha-
kahaere o ia takiwa i mua atu o te tino akonga,
i nga Waiata Haka, Waiata Peruperu, Tutu-
ngarehu. Waiata whakahaere Poi, me era
tu takaro e whakaarotia ana, hei mahi ki te
Tiamana o te Komiti o te Marae, kia whiri-
whiria ai aua Waiata, me nga whakahaere o
nga ringa o nga waewae ranei, o nga karu
ranei, kia kotahi tona ai te ahua o te ako a
ia Apiha ki nga tangata o ia takiwa o ia
takiwa, ko nga tangata tino pai marama
Taane Wahine ranei, me nga taonga katoa
ka tonoa ki te Minita o nga Rerewa kia haere
kore utu mai i te Tereina ki Kereitaone, ko
nga tangata haere mai ki te matakitaki ki te
whakanui i taua ra i te 22 o Maehe, ka haere
mai i ranga i te Tereina i te uta iti rawa,
me te ritana ano ki tona Teihana, ma mutu
te hai o Papawai, o Paneke ranei.
Ka powhiritia, te Kawana me te Pirimia
me te Minita o te taha Maori, me o ratau
hoa Rangatira Taane Wahine ranei, kia tae
mai ki Papawai nei, ka powhiritia hoki te
lwi Pakeha katoa ahakoa o whea 1113 tae mai
i taua ra, i te 22 o Maehe nei ki Papawai.
Ka powhiritia nga Peene Maori kia tae mai
ki Papawai nei me nga, Peene Pakeha hoki,
ma nga Kaumatua me nga Peene e arahi
mai te Kawana me ona hoa i te Teihana, i te
11 o nga haora o te 22 o Maehe ki te Marae
O Papawai, ko reira powhiri ai te Wahine,
ka tae ki te waahi i rite ka tu te Tutungarehu
ka mutu ka panuitia te pukapuka mihi a te
Iwi Maori, ka mutu ka tu atu a Tamahau
ki te whai kupu ki te Kawana me ona hoa,
me te Iwi Pakeha i hui mai me te Iwi Maori
hoki, kei te mutunga mai o te Makete katahi
ka tapoko ki te tino Marae o te takaro,
ko reira ata wehewehea ai nga mahi ma ia
Ropu ma ia Ropu.
Ma ka kite mai koutou e nga Hapu o ia
takiwa o ia takiwa me o koutou Kaumatua
me o koutou Apiha nga Taane nga Wahine,
he tino naahi tenei mo taua ra na koutou, na
he kupu atu tenei na te Komiti o te Marae
me to koutou Tiamana, kia maia koutou e
nga Taane e nga Wahine ki te whakahaere i
to koutou ra ka tu nei ki Papawai.
Tetahi kia mahara ano koutou kua kara-
ngatia koutou e te Komiti whakahaere o te
Hui kohi moni aroha ki a te Kuini, mo runga
i te Whawhai a raua ko te Poa, ka tu taua
hui i te 26 o Maene tae atu ki te 31 o Maehe
ka mutu ai, ko te Honore o tera Hui ka tu
nei ki Poneke ka tukua mai kia koutou, a
kua whakataua e to koutou Komiti ko te
moni kohi o Wairarapa nei ka tukua kia te
Kuini hei tiaki i nga Pouaru me nga Pani
me nga tu akiko me o ratau kai tiaki; ko te
moni o tera Hui a koutou, ka tukua tera ki
te kai tiaki moni mo nga tangata e haere
ana ki te Whawhai ki Awherika, na ka ma-
rama mai koutou ki te kaupapa nao a koutou
moni kohi, kei konei ka ata whakaritea nga
tangata- mo te haere i runga i tenei mahi
i te Haka, i te Tutungarehu i te
Poi ko to ratau tokomaha e 50 nga Taane, e
3O Wahine me nga Tangata 10 atu i waho
o enei, hei naahi i nga mahi o te. Marae i te
Paaka o Poneke, kua tino tukua mai e te
Pirimia ko te Paaka he waahi mo tenei mahi,
e tata ana te taia te pukapuka whakaatuatu
i te ahua o nga mahi me nga haora me nga
meneti, e tu ai ia mahi ia mahi o te Marae o
Papawai o Poneke hoki, kia mohio ai ia Ro-
pu ki te wa mo ia mahi nao ia mahi, Na e
nga Hapu, e nga Iwi, e nga Rangitira e nga
Kouaiti Taane, e nga Komiti Wahine, kia
takatu koutou katoa te iti te rahi, ki te wha-
kahaere mai i nga mahi e tika ai enei Hui e
rua kua huaina ake nei, e ngi Apiha kia
kaha koutou ki te haere ki te kohi haere i
nga moni i nga taonga e homai ana e te ta-
ngata Taane Wahine Tamaiti ranei, ahakoa
moni taonga ranei, kia kaha koutou ki te
whakawhaiti haere mai.
E nga Hapu e nga Taane e nga Wahine
kia kaha koutou ki te kohi mai ina tae atu
nga Apiha kohi kia koutou kia mamae te
ngakau o koutou ki te whakarite i tenei kohi.
ara te kohi mo ta tatau ake Hui o Papawai
nei, ko to Poneke kaore e nui rawa ta tatau
naahi mo tera, te Iwi kia ara te ua ki runga.
kaore koutou i whakaaetia kia haere atu ki
te whakapiki i te Whawhai a te Ingarihi ki
te Poa, i te whakaaro pai ano o to koutou
Kumi, he tohu pai ano tenei nana kia koutou,
kaati ko te putanga tenei o to koutou aroha
pono, ka marototia i tenei ahuatanga i te
kohi moni, na he kupu tenei naku, tera ano
Koutou e whiwhi ki te Ingoa Honore i runga
i tenei ahua, i to koutou Kawana i to koutou
Pirimia i to koutou Minita Maori, a tae atu
ki to koutou Kuini Mareikura aroha kia
Wikitoria me tona Kawana. -
E nga Komiti Wahine e ara ki runga, e
mahi koutou i a koutou na ake kohi ano,
ahakoa Whariki, Kete, Tatua Maori, Potae
Kahu Maori, Kau, Poaka, Manu, aha ranei
e taea e koutou mahia mai, i runga i to kou-
tou ake mana ano, ma koutou ake ano e
whakarite nga mea o koutou hei Apiha ano
mo koutou ki o koutou takiwa, a kia kaha
hoki koutou ki te whakahaere i nga Haka,
me nga Poi, me nga Piu, me era atu mahi
takaro pai, ko o koutou Kakahu Haka Poi,
me Materini ma a waho, me puru a roto,
kia kotahi tonu te ahua o koutou Kakahu,
ko nga puutu hai te mea ma, kia mamae te
ngakau i naianei, hei Ingoa pai tenei mo
.koutou ano mo nga Wahine me nga Taane o
o te rohe o Wairarapa, kia ora koutou katoa.
Na ta koutou Mokai.
H. T. Whatahoro.
Tiamana.
HE WHAKAHOKI.
Whangaehu, Raukataua.
Maehe 5, 1000.
Ki te Etita o "Te. Puke Ki Hikurangi"
tena koe, te tangata whai-hanga mai i to tatau
Nupepa. He utu naku mo te Panui a Nini-
wa i te nama 3 o te 1 o Pepuere i te "Tiupi-
ri" e penei ana taua kupu:— Ki nga Komiti
Wahine o ia takiwa, o ia takiwa, kia whaka-
aetia te kohi pauna mo te tau. Ko ahau
rawa kaore au e whakaae ki tenei tu moni,
engari kanui te pai o korero katoa i runga, i
to Panui, ara, o tohutohu ki te "Tiupiri"
E hoa e Niniwa kua mutu aku kupu mo
to Panui. Tena koe me to Kaumatua.
Merehira Paerau.
HE AITUA.
Ruatoki.
Pepuere 25. 1900.
Ki te Etita o ''Te Puke Ki Hikurangi''
tena koe, ka nui rawa te aroha atu ki a koe
i a koe e mahi mai na i te waha korero o
nga tangata o te ao, ara, i te Wairua wha-
kakorero o nga tangata o ia waahi o ia wahi,
heoi nga mihi. Tenei etahi korero he ruarua
nei ka tukua atu ki a koe, hei mau atu inaia
ki nga marae nunui o nga Motu e rua.
No te 20 o Hanuere ka hui nga Iwi, nga
Hapu o Ruatoki, ki te to mai i te Tahu a
Ngaati-rongo, aua Hapu Ngaati-tawhaki,
Ngaati-koura, Ngaati-hamua, Ngaati-kumara •
me Ngaati-rongo, tae atu ki te 27 maero te
tawhiti. Ka toia mai tae iho ki te Awa o
Paekoa, ka hinga tetahi tangata ki raro na
te neke i taami; engari kaore i mate he kaha
no nga tangata ki te hiki i te rakau, ka ora
tena, eke ake ki te Hiwi ka heke i runga i te
rarauhe, ka tu a te Whare Kotua ki te tau,
kia kaha ai nga tangata, anei tana tau:—
Nga tangata i whakaririka ka mau ki te
• taura, kia Turuatororotia atu taku Tuma-
totoro o inu o aka, turuki turuki, paneke
|
|
4 4 |
▲back to top |
[NAMA 2. O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, MAEHE TAITE 15th 1900 [Wharangi No. 4]
paneke, turuki turuki, paneke paneke.
Ka kino te haere o te rakau nei, ka mau
ko Pauro Moihi i te neke, ka taamia ki raro
kitea rawatia ake kua eke te neke kai te kaki
ka mutu te to kua hemo hoki te tangata nei,
he hanga mataku, ka. unuhia ka maunu,
whatee mai ona kanohi nei ka mauria ki te
wai, ka hoki ake, ka amohia ki te kaainga
ka rongoatia a kaa ora i naianei, ka waiho i
reira te rakau nei, kaati tena.
No te 6 o Pepuere ka noho nga Komihana
ki Ruatoki nei, ki te whakawa i nga take
tika o nga tangata no ratau nga Whenua, o
roto o te Rohe Potae o Tuhoe, te Poraka
tuatahi ko te Waipotiki, na Ngaati-rongo te
Keehi nga eka, e 8,640 eka, nga Keehi tawari
e rua, na Ngaati-koura na Ngaati-te-mahu-
rehure, nga Tipuna o Ngaati-koura ko Tai-
o-rua-mano, ko te Kaho-o-te-mahurehure, ko
te Kaho, ko Rangimahanga. ko Tawhiwhi,
a i whakatakoto i a ratau Rohe be Rohe ke,
ta Tamarau uri o Tai-o-rua-mano o te Kaho,
ka whakatakoto a Turoa Pekatu raua ko te
Kaha Akuhata uri o te Kaho he Rohe ke,
ta Ngaati-rongo Tipuna ko Rongokarae, ko
Mehaka te kai-whakahaere o Ngaati-koura,
ko Tamarau te kai-korero, ko te Kaha te kai-
whakahaere o te Mahurehure ko Turoa te
kai-korero, ko Kereru te kai-whakahaere o
Ngaati-rongo ko te Iwi-kino te kai-korero,
tino taupatupatutanga o nga korero a nga
Keehi nei ara a nga uri o te Kaho, ki ana
tetahi ko tana te Rohe tika, ka ki tetahi kao
ko taku te Rohe tika. Heoi ano ta te Keehi
he porowhiu ki waho o te Poraka.
I te 20 o Pepuere nei, katahi ka tikina ano
tetahi e nga Hapu katoa Ngaati-rongo, Ha-
mua, Ngaati-tawhaki, Patuheuheu, me etahi
o te Mahurehure, hui katoa 127 tangata ki
nga taura ko Paora Rangiaho te tangata tau,
anei tana tau :—
I Kareare hii i Kareare hii, i hopu te
Wahine i hopu ki waenga, i po ka po hara-
maira hai awhi hai ai, i po ka po haramaira
hai awhi hai ai.
Ka tipi te haere a Paora auahi ana, me-
hemea tera ka hinga, ka kino te haere, a kua
tae kite marae o Tauarau i naianei e takoto
ana i naianei.
Ko nga Ingoa enei o nga Komihana :—
Te Tiamana te Mete Timuaki o -nga
Kai-ruri.
Tiati Patara.
Me nga Komihana.
Peehi Hekeretari.
Heoi. Te Pouwhare.
Takurua, Matenepara.
Maehe 8/3/900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
tena koe, me to Komiti whakahaere i "Te
Puke Ki Hikurangi" kia ora koutou, heoi te
mihi. Utaina atu aku kupu kia mauria atu
ki te Tai-Hauauru, hei titiro iho ma oku
whanaunga. E oku whanaunga tena koutou
heoi taku mihi atu kia koutou. Tenei ahau
te titiro iho nei i a koutou Panui i ta te
Waaka Hakaraia, i ta Eruera te Kahu, i ta
Raumati, i ta Ngaati-apa nui tonu, i ta te
Puhaki, kua kite katoa ahau i roto i "Te
Puke i te Tiupiri" hoki. Kaati kaore ahau
i whakautu i te Panui a Eruera te Kahu mo
oku, ko taku kupu kua mutu aku Panui i te
tau ca whito, heoi kua nehua atu te tau ta-
whito me a maua tautohetohe ko toku taina
ko te Rangitakoru, kotahi ano te mea i tatari
ai au ko tona hui ki te Hooro Taraipi, heoi
kaore i tu tana hui, e kore hoki te Pirimia e
tae atu. Na, e hoa ma he tau hou tenei me
whakarere nga puhaehae me nga korero kino
o te tau tawhito, he, tau hou tenei kia hou
ano nga whakahaere, me whakarere nga
mauahara me nga puhaehae, kia ngawari te
haere i naianei kia aroha tetahi ki tetahi, i
roto i te Hapu kotahi, i te Iwi kotahi, me
tahuri ki te mahi tikanga rao te lwi nui tonu
me nga Hapu, kaore e pai kia wehewehea
te whakahaere a te Iwi kotahi, engari kia
kotahi te whakaaro katahi ka whaikiko, taku
tino kupu tenei me muta/a koutou Panui
tautohetohe, ka moumou noa iho nga wha-
rangi o "Te Puke Ki Hikurangi raua ko te
Tiupiri" heoi aku kupu ki a koutou.
• HE WHAKAHE.
He kupu ake tenei naku ki nga Iwi ki nga
Hapu o Aotearoa me te Waipounamu. E
hoa ma me titiro mai koutou ki taku take
ka tukua nei e au ki "Te Puke Ki Hikurangi"
. mo te Panui a te Kawanatanga, mo te mate
Piwa Poaka, toku hiahia me tuku he Pire ki-
te Paremata kia ata titiro o tatau Mema i
te tika o tenei Panui, katahi tatau ka wha-
kapono he mea tika, ki toku mahara na te
kore kai i mate ai nga Poaka, kua pau katoa
nga ngaherehere, nga, parae rauaruhe, ko
nga kai ena a nga Poaka, kaati tena take
aku. Akuanei ka kiia ano e te Kawanatanga
nga Tuna he Piwa, me nga Inanga, me nga
Ika o te Moana-nui-a-kiwa he Piwa. E hoa
ma kia pai te titiro mai, E nga Iwi e nga
reo, ki te he whakahengia mai, kite tika ta
koutou titiro mai me tuku e tatau he Pire
ki te Paremata i tenei tau, ma o tatau Mema
Maori e mahi i roto i te Paremata.
Heoi ano na to koutou hoa pono
I roto i tenei tau hoou.
Na Kawana Ropiha. •
Takurua, Martinborough.
Pepuere 15/2/00.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi"
Tena koe me o hoa mahi i to tatau taonga,
• ma nga manaakitanga a te runga rawa kou-
tou e tiaki e manaaki, i roto i nga tini aitua
maha e peehi nei i a tatau, kaati te mihi
Tenei kua hoki mai ahau i te tangihanga
ki to tatau Tupapaku, ara, kia Raharuhi Tu-
hokairangi, tetahi tino tangata Rangatira o
roto o to tatau takiwa, e uru katoa ana ia ki
roto ki nga tatai Rangatira o Ngaati Kahu-
ngunu, ko ona Hapu i eke katoa ki runga i a
ia, he nui te pouri ki tona wehenga atu i roto
i fee Iwi, he nui hoki nga take i whakahaerea
i roto i taua ra, nga take e pa ana ki tona
tinana ake, nga take e pa ana ki tona Iwi
ake, ara, ki nga morehu o Wairarapa nei,
tetahi o nga take i pa ki a koe kia "Te Puke"
ara, ko tetahi o nga take a Purakau, kia
tirotiro te Iwi ki a koe, kaati ko au te mea i
eke ki runga tautoko ai, ko taku tautoko
tenei:—
E pai ana au ki tenei take, notemea kua
kite au he taonga nui tenei, ara, to tatau
Nupepa, heoi ano te waahi e titiro iho nei
au, ko te moni e whangai nei i a "Te Puke"
tooku tino whakaaro, ko nga tangata kua
tango mai i to tatau Nupepa i te timatanga
mai, e mohio ana hoki pea koe, ko ratau
nga tangata kua kiia, e au me nuku te moni
ma ratau ki te kotahi pauna i te tau, ko nga
tangata i tango Pepa mo ratau i waenganui
mai nei, nae noho ano ratau ki. runga ki te
tekau hereni mo te tau. I peneitia ai e au
enei tangata, kaore ano pea ratau i kite i te
painga o to tatau taonga, otira, mehemea
etahi kua kite i te painga, me whakaeke ki te
pauna te moni ma ratau i te tau, kaati taku
whakamarama kia koe, kia ora, kia noho te
kaha i roto i a koe, me ou kai-whakahaere.
Tenei ka tahuri ake ki nga Iwi, ki nga
Hapu, ki nga Reo, ki nga Rangatiratanga,
ki te hunga iti hoki, e noho nei i runga i nga
Motu e raa nei, tena koutou, i raro i te ata-
whai a to tatau Ariki, nana nei tatau i kawe
mai ki roto ki te tau hoou, kia ora nga taa-
ne nga Wahine, me nga Tai-tamariki, me
nga Tai-tamahine, koutou e tango ana i tenei
Pepa o tatau, ki te kite koutou i taaku kupu
i runga ake nei mo to tatau Nupepa kei
pouri mai, heoi ano te mea pai kia au me
awhina mai koutou, i runga i te mea kua ti-
no kite iho toku ngakau, he tino mea nui,
nui rawa tenei mea te Nupepa, tenei hoki
te matakitaki nei, ki nga matauranga o nga
tangata e tuku panui nei ma ratau, otira, ko
te waahi e ahua raruraru ana ki taku titiro
iho, "ko nga tautohetohe i waenganui i nga
tangata tokorua o ia takiwa o ia takiwa, e
korero nei ki o ratau Rangatiratanga me o
ratau mana, kaore nei e puta he paanga ki te
Iwi nui tonu, kaore e marama i a au nga tu-
ku panui penei mai, kia kotahi te whakautu-
nga kaati rawa.
Tuarua: ko o tatau Tupapaku e mate nei,
o ia takiwa o ia takiwa, ka tuku mai nei
nga Whanaunga i o ratau Whakapapa, ka-
nui te ahua raruraru kia au, kai etahi o nga
Whakapapa ka whitiwhiti haere te whakano-
ho i nga Tipuna, ko te Taane ka waiho hei
Tamaiti ma te Wahine, ko nga Tipuna ka
waiho hei Mokopuna, ko nga Mokopuna ka
whitikia atu Hei Tipuna. Na, e te Iwi, kanui
te whakapau ngenge noa .iho o nga Tamariki
ki te mahi i enei tu Whakapapa ki roto ki to
tatau Nupepa, te mea pai me penei te tuku
mai i o tatau Tupapaku me taku i runga
ake nei, mehemea au i whakaaro kia tukua
nga Whakapapa o Raharuhi - Tuhokairangi,
ka kiia e au ma oku Kaumatua pukenga noho
i roto i nga whare Wananga o nga Kaumatua,
i waiho iho i te ao nei, raa ratau e ata wha-
kararangi nga putake, o ia Tipuna o ia Ti-
puna, o tenei tangata o Raharuhi, me nga
whakahekenga mai ki a ia o ia kawai, o ia
kawai, kaati i runga i taku mohiotanga me
kaati noa i te kupu i runga ake nei, e mohio
ana hoki ona Hapu ki a ia, kaati tena
Ko nga mahi pai a tenei, tangata ki roto ki
- tona Iwi, puta noa ki waho, ara, ki nga hui
o te Kotahitanga i tu nei. ki konei, i tino kite
nga Iwi katoa i taana whakaiti i tona Ranga-
tiratanga, tangohia ana e ia ko te mahi kao-
re nei e tika maana, ara, ko te taka kai ma
nga Iwi o te Motu nei, tona turanga ko te
Waipoanamu, otira, he nui ana mahi wha-
kaiti i tona tinana, kaati nei te mea e tuhi
iho e au, kai konei te mate o tona Iwi ki a ia.
Ka hoki ake ano taku korero ki te moni i
whakahuatia ra e au mo "Te Puke" ko ta-
ua moni, ehara i te moni nui rawa, ki te
whakaaro, ake a toka ngakau, ki te pepeke
mai nga ringaringa he moni nui rawa atu,
ki te whawha nga ringaringa he moai paku
tenei e whakahuatia nei e au mo to tatau Pe-
pa, tekau marua rawa nga, marama, ka tae
pea ki reira kua kapi te pauna, kaati ka
whakaatu au i nga mahi, a oku ringaringa.
Tuatahi: e 20 aku Tikaokao i whakatiputia
ai e au, ka whanau mai nga Heeki ka tiaki
au, no te taenga ki te 12 nga tatini, ka puta
mai te Pakeha, ka ki mai kia. au kanui tona
pirangi ki te Heeki ka hoatu e au nga Heeki
ka homai e ia kotahi hereni me te hikipene
mo te tatini, ko te utu katoa mo aua Heeki
te 12 ra tatini, 18/- ka mahi au i tena-mahi
• ka tae ki te taima i mutu ai taku hiahia ki
tera mahi, kua tae hoki nga moni ki te £6-0-
0 pauna, ka hokona e au ki te Poaka, kotahi
te matua me ana Kuao e ono ma te Tariana,
kua haere tenei i runga i to tatau ahua Mao-
ri, kua kore au e pirangi, ki te hoko, ko te
takiwa i timata mai ai au ki tenei mahi no te
tau 1886, ko enei Poaka kai au ano i naiauei,
no nga hui. i tu nei ki Papawai, i patua ano
etahi i reira, kaati tena.
I te tau 1893, ka mahia e au he Kaari ra-
kau, ko nga rakau he Aporo, he Eperekooti,
he Paramu, he Pea, he Kupere, he Kirinike-
eti, he Pititi, me era atu, ka tipu te Kaari
rakau nei, no tenei taa ka pai te hua o aua
rakau, ka kite ngi Pakeha ka tono kia hoko-
na nga hua kia ratau, e 6 pauna te moni i
whakahuatia mai e tetahi kaore i hoatu e au
nga hua, mei hoatu kua riro mai aua moni i
a au, kaati tena.
I te tau 1897, ka whakaarahia e au he tai-
epa, ko nga eka o te Whenua i uru ki roto
330, ko nga utu o te taiepa ma te whaka-
mahinga hoki, kotahi rau pauna me nga ha-
awhe, ka oti te taiepa, ka hokona e au he
Hipi e 300, ko nga utu e £200 pauna, enei
mahi katoa i oti tonu iho i taua tau ano, i te
tau 1893 ka katikatia nga huruhuru, ka puta
mai te moni ki a au e 64 pauna, i te tau 1890
ka puta mai ano i nga huruhuru ra £114
pauna, ka titiro au kua nui nga Kuao, ka
hokona e au nga matua e 800 rau ra, ko nga
moni 78 pauna, i tenei tau nei, ka puta mai
ki a au £148 pauna, no nga huruhuru o nga
puku e 8 pauna te utu, no te hokonga i nga
huruhuru o nga puku i era atu tau, ara, i te
tau 1898-9, e 5 pauna i te hokonga tuatahi,
e 6 pauna hoki i te hokonga o muri mai,
kaati tena.
Ko enei mahi na te Nupepa Pakeha i wha-
kaatu kia au ara na te (Evening Post) Nupe-
pa, anei ake ano etahi huarahi moni a te
Pakeha, kaore i mahia e au era, mehemea ka
kite koutou i tenei panui me mahi e koutou a
ka kite koutou i te tika o taku, no reira ka mo-
hio-au ki te moni i whakahuatia nei e au mo
to tatau-Nupepa, ehara i te moni nui rawa,
mehemea ka whawha nga ringaringa penei
me au nei i whawha nei oku ringa, tenei hoki
kai te whakamoemiti toku ngakau,- me oku
waahi katoa, kia Ngaati Porou e haere nei a
ratau mahi, e whakaatu nei i roto i o tatau
Nupepa, ki te kaha o taua Iwi ki te mahi
Paamu, kua tika a Ngaati Porou me etahi
wahanga o Ngaati Kahungunu, ara, a Wi
Pere me ona Hapu e whakaatu nei i a ratau
Teihana, he tohu tenei no te ringa e whawha
ana ki te Whenua, ka mate ko te tu i a au
nei e tuku atu nei i nga pitopito Whenua ki
roto ki te ringa o te Pakeha Riihi ai, mo te
moni kore noa iho, ko tenei Whenua i wha- -
kaarahia nei e au he taiepa, ko te kaupapa
tenei o Taakitimu, i kapea ki waho o te Rii-
hi 1050 nga eka, tenei e te Iwi ko nga ta-
ngata kaore ano i taka o koutou na. Whenua
ki roto i te Riihi ki nga Pakeha puritia, ka
titiro atu kia Ngaati Porou e mahi mai ra, a
ka whakamatau hoki ki te whawha te ringa-
|
|
5 5 |
▲back to top |
[NAMA 2. O TE TAU 3.] TE PUKE KI HIKURANGI, MAEHE TAITE 15th 1900. [ Wharangi No. 5]
ringa, ko tenei e te Iwi, i whakapau ake ai
oku mahara ki o tatau Nupepa kia uru mai
• ai ka roto nga korero o te Ao, me nga mahi
• a te Pakeha e puta nei te oranga ki a ia, kua
whakaatutia ake nei e au etahi, a, he aha ia
nei te kino o nga korero o te Ao, e matakita-
ki ner o taiau kanohi ki nga Whawhai a nga
Iwi o te Ao, e haere mai nei te rongo, hau-
hau ana ki nga waahi katoa o Niu Tireni,
ara, te Ingarihi raua ko te Poa, puta ana te
aroha, tenei kai te kohi moni nga tangata o
Wairarapa, ma nga Wahine me. nga Tama-
riki, kua noho Poueru, kaa noho Pani, kua
mate nga Taane me nga matua o nga Tama-
riki i taua Whawhai. Kaati hei konei mu-
tu iho ai enei kupu, tena koutou.
Niniwa-ki-te-rangi.
HE POWHIRI.
Hamua.
Maehe 10th, 1900.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi,"
tena koe, me nga Tamariki mahi o to tatau
Pukapuka, kia ora koutou.
E te Etita tukua atu aku kupu ki nga Ma-
rae o Wairarapa katoa ona waahi, a te 15 o
Maehe 1900 koia tena e whai ake na.
E nga Rangatira katoa o Wairarapa, taane
Wahine Tamariki, ka tangi te Pere kei Ha-
mua, e karanga ata ana kia koutou, kia haere
mai ki Hamua nei, ki te Ratapu i kiia nei e
koutou i te tau 1899, ko te 16 o Maehe 1900
hei Ratapu ma tatau, no tenei tau hou ka
nukuhia ano e koutou ki Papawai, 22 o Ma-
ehe 1900 ki Poneke 24, i patua atu e ahau te
Waea kia te Whatahoro kia Purakau, kia tae
tinana mai raua ki Hamua nei whiriwhiri ai
i te ra, i te mea e ngaro ana a Tamahau,
heoi kua tae mai nei te reta a Purakau kia
nukuhia ki te 28 o Maehe 1900. [A i muri
i tenei ka tae mai ko te kupu a te Komiti
whakahaere i te ra nui ki Papawai, kia nu-
kuhia mo te 5 o nga ra o Aperira e heke iho
• nei, a, kua tino whakatuturutia mo te 5 o
nga rao Aperira, te Hui ki Hamua nei.]
A tena e Koro ma, e Kui ma, e Tama ma,
haere mai ki ta tatau ra, ki Hamua nei tatau
mihi ai kia tatau, titiro ai mo nga kupu e
whata nei i runga ia tatau, nga kupu o te tau
tawhito, koi kore ana te Paremata e tuhera,
. me tae tinana mai koutou ki Hamua nei, i
te o o nga ra o Aperira 1900. Ko te Teiha-
na o te Tereina e tika ana mo Hamua nei,
tona Ingoa ko Hukanui, ka tae koutou ki
Hamua waahi o Wairarapa.
Hamuera Tangatakino.
Hekeretari o te Komiti o Hamua,
TE RA NUI KI PAPAWAI.
He whakaatu tenei ki nga Iwi ki nga Hapu
Taane, Wahine, Tamariki, o roto o te Rohe
Potae o Wairarapa, he mea atu tenei kia
koutou ko te Taite i te 22 o nga ra o Maehe
1900 he ra nui ki Papawai, ara, he ra kohi
moni na tatau ake na te Iwi Maori, hei moni
aroha ki nga Pani, ki nga Poueru, me nga
Tu-akiri o te Ingarihi i hinga nei i roto i te
Whawhai ki te Poa, i te pito Whaka-te-tonga
o Awherika.
—Tena i ana kia whakaatutia atu kia koutou
nga tangata o te Ingarihi i mate i roto i te-
nei Whawhai, mai ano o te timatanga o tenei
Whaiwhai tae noa mai ki naianei, ara ko to
naianei whakaatu tenei a te Tari mo nga mea
Whawhai o Ranana, i nga tangata i mate
rawa, i tuakiri, i riro Herehere, me nga mea
hoki i mate i nga mate Uruta, koia e whai
ake nei:—
I mai rawa ... ... 2419
I Tuakiri ... .-- 8747
I ngaro, i riro Herehere ranei 3482
I mate i nga mate Uruta ... 1029
Huihui katoa- ... ... 15,677
No reira i. pupuke ake ai te tangi me te
puna o te aroha i nga Hapu o roto i Wai-
rarapa, ki nga Pani o te Ingarihi kua kiia
ake ra. ko ia taua ra i runga ake nei, a kia
tino kite ai hoki nga lwi o te Ao i te aroha
me te piri pono hoki o te Iwi Maori ki a te
Kuini; mad i enei tau ka hori nei ki muri
tae noa mai ki tenei ra. Kaati tenei.
Kua tukutukua nga Powhiri ki te Kawana,
me ite Kawanatanga me ona Minita katoa,
n>e te tino Kai-whakahaere o nga Ropu Hoia
o Niu Tireni nei, ara, a Kanara Penetana,
me ana Apiha i raro i a ia, me te Pihopa o
Poneke,'me te Timuaki o nga Kai-whakawa,
me era atu Rangatira maha o te Iwi Pakeha,
kaore e taea te tuhi iho. Kaati he mea atu
hoki tenei kia koutou e nga Hapu o roto o
-Wairarapa nei, kia huihui mai tatau ki
Papawai nei i taua ra, kia mama te waewae,
kia rere hoki te puehu i ngai rori o Kuini heoi.
Ko nga mahi mo taua ra ko ia tenei e
whai ake nei:
Hei te 9 o nga haora ko te Maketetanga i
nga taonga, ara, Hoiho, Kau, Poaka, Hipi,
Tikaokao, Kuihi; Rakiraki, me era • atu Ka-
rarehe e Whai-manawa ora ana.
He whakamarama atu tenei kia koutou
ko nga taonga a nga tangata e tukua mai
ana ma runga i te Tereina, ara, nga taonga
mo te Makete i taua ra, kaore he utu o te
Tereina, he mea whakatuturu mai tenei kupu
e te tino Kai-whakahaere o nga Rerewe i
Poneke.
Hei ue 11 o nga haora, ko te haeretanga
o nga Rangatira Maori ki te Teihana o Ke-
reitaone, ki te whakahei i nga Manuhiri
Rangatira e haere mai ana i taua Tereina.
Ma nga Peene Pakeha Maori, me nga
Hoia Maori hoki e arahi a tae noa ki Papawai.
Hei te taenga ki Papawai ka Powhiritia e
te Iwi Maori,- ka rautu "te Powhiri, ka Panu-
itia nga kupu mihi mo nga Manuhiri Ranga-
tira e nga Kaumatua Rangatira o te Iwi
Maeri.
Ka mutu nga kupu whakatau ki nga
Manuhiri ko te Haka.
Ka mutu tena, ko te Hakari nui.
Ka mutu te Hakari, ko te whakatutunga-
rehu.
Hei nga wa e whakanga ai nga tangata o
te Haka, me te Whakatutu ngarehu, ko te
whakaatu i nga tikanga takakai a te Iwi
Maori o Nehe, me te whakaatu hoki i nga
kahu a te Maori i mahi ai, ara, Kakahu,
Korowai, Taniko. Kiwi, Piupiu, Pokeka,
Pakee, me era atu kahu o te Maori. Tae
noa ki nga Rakau Kakari a te Iwi Maori, ara
Patu-pounamu. Patu-paraoa, Patu-onewa,
Maipi, Pou-whenua, Paiaka, Taiaha, Toko-
toko, me era atu Rakau Kakari a te Iwi
Maori, i te wa e tu ana te Iwi Maori i te
Houkuratanga, He tangata ano kei taua
waahi i aua taonga, ko ia hei whakaatu atu
i te mahinga a te Maori i aua taonga kua
kiia ake ra.
Hei muri iho i taua mahi whakaatu atu
ko te Whawhai a te Ingarihi raua ko te Poa,
ara, e huaina ana taua Pakanga, ko te
Whawhai ki te Awa Moota.
Ko te Pa o te Ingarihi kei Pukengaki, me
a ratau. Purepo e rua tekau, ko te mahi a te
Ingarihi he whakawhiti i te Awa o Ruama-
hanga ara te Awa o Moota, he whakamatau
kia riro i a ratau te Pa o te Poa, me te pu-
puhi mai hoki o a ratau Purepo, me te
makamaka mai hoki a nga Purepo i nga
mataa papa ki te Pa o te Poa.
Ko te atu i nga Keeti kotahi herengi, ko
nga tamariki tekau marua nga tau hoki iho,
kaore he utu.
Hei te po, be Kanikani nui ki Aotearoa
Whare hui. Ko te utu mo nga tikiti, tapara
tikiti 5/- herengi, tikiti tingara Wahine 2/-
herengi, tikiti tingara Taane 8/8 herengi me
te hikipene.
NGA HOIA O NIU TIRENI I TE
PITO WHAKA-TE-TONGA
O AWHERIKA.
TE WHAWHAI KI HINGA-HOTEINA.
He mea tuhituhi mai ki te Kenepere Tai-
ma, no te Turei i te 9 o nga ra o Hanuere,
ka whakahaua kia haere atu matau, me
tetahi Ropu whakahaere Purepo, me te Ropu
eke Hoiho kotahi mano e rima rau, kia haere
atu matau ki Hinga-hoteina, tekau matoru
maero te tawhiti atu i Reina-paaka, ko te
kupu mai kia matau hia puritia e matau nga
Hiwi a tata ana ki taua takiwa, engari no te
ahiahi o taua rangi ano ka hoki matau ki
Reina-paaka ki to matau Pahu", ko a matau
mahi i muri mai i tenei; he Heteri, ka haere
he Ropu e whitu tekau me nga kai mo nga
haora e rua tekau mawha ki nga Hiwi e rua
maero te pamamao atu i to ratau Pahii; he
maihi hoha tenei mahi i te mea he teitei nga
Hiwi ka pikitia e ngai tangata, e mate ana nga
tangata, i te kaha o te wera i te awatea me
te kaha hoki o te makariri i te po, kai te
ahua matemate nga tangata, i te inumanga i
nga wai kino ka ngau a roto i nga puku. I
te Mane i te 15 o nga ra o Hanuere be ra
pouri, mo matau i te mea i mate tokorua o
matau, he ra nui hoki, i te mea i kitea i konei
te toa onga tangata o Niu Tireni, no te
ahiahi o te Ratapu i te tekau mawha o nga
ra, ka whakahaua mai kia haere atu a Kape-
ne Matoka, me nga tangata e whitu tekau
o Nia Tireni, me tetahi waahi o te wahanga
o te Ropu o lokahia, i haere atu ratau ki
tetahi Hiwi e rua maero ki te takiwa wha-
kararo o Hinga-hoteina, kua huaina; i naia-
nei, te Hiwi o Niu Tireni, te taenga atu o
nga tangata ki reira ka kitea atu te hoa riri
i runga i etahi atu Hiwi kotahi mano iari,
te tawhiti atu, te mahi a te hoa riri he pupu-
hi mai kia matau, engari kaore tetahi o
matau i mate, no te ahiahi ka mutu te pupu-
hi, engari i noho mataara nga tangata a tae
noa ki te ata, i te aonga ake o te ra ka timata
mai ano te pupuhi mai a te hoa riri, tae noa
ki te tekau o nga haora, i tenei wa ka puta
mai tetahi kokiri a te Poa, ka piki mai tana
kokiri me te pupuhi mai ano o ratau hoa he
kaha rawa te kokiri mai a te hoa riri, ka
raruraru te Ropu o te lokahia hoki whaka-
muri ana, ano e whati ana, no te kitenga
o Kapene Matoka i te raruraru o taua Ropu
ka whakahaua e ia kia whakamauria nga
Peneti, ka haere kokiri ratau ki te whaka-
ora i taua Ropu, ko nga tangata nana i ara-
hi ko Kapene Matoka, Tariana Kore, me
Turupa Konera, kaore ano a Turupa Konera
i whiti atu i to ratau Parepare, ka tu ia i te
mataa, i ta ki tona manawa mate tona atu,
i taua wa ano ka tu a Tariana Kore, i* tu ki
te mahunga, i taua wa, tata tonu a Kapene
Matoka te mate i te hoa riri, e whakahangai
mai ana tetahi o te hoa riri i tana pu ka
hopukia atu e ia te ngutu o te pu, ka wha-
kaarahia ki runga, i taua wa ano ka hinga te
Poa ki raro he mea pupuhi, na tetahi o nga ta-
ngata o Niu Tireni i pupuhi, katahi ka whaia
haeretia e matau te hoa riri, nuku atu i te mano
Iari, e rima tekau o ratau i mate, ia ratau e
kokiri atu ana ki te hoa Whawhai ka umere
mai te Ropu o te lokahia kia ratau, me te
miharo hoki, ki te kaha o taua kokiri, engari
kaore ratau i haere atu ki te whakapiki i nga
tangata o Niu Tireni, i noho tonu ratau i
muri i o ratau Parepare.
TE KORERO O TE MATENGA
O KONERA ME KOORE.
I te wa e kokiri atu ana ratau ka hinga a
Kore, ka kite ona hoa e ora tonu ana, katahi
ka amohia ki tua i nga Parepare, i tu ia i
ranga ake i te taringa. E kiia ana e whitu
nga puare mata, i tona Potae, katahi ia ka
amohia ki te kainga ka mahia e nga Takuta,
kaore i ora, no te 10 o nga haora o taua po
ka mate ia. He Tamaiti tenei na te Honore
Hiu Kore, o Tanitini, e rua tekau maiwa ona
tau, he Tariana mohio pai hoki ki te wha-
kahaere i nga tangata i raro i a ia, no te ata
hoki o tetahi rangi ka kawea mai te tinana
o Konera ko te mea tenei i tu ki te manawa
i roto i tona pakete ko etahi reta ki tona Ha-
kui ki etahi tangata atu hoki, tu tonu te
mata ki waenganui i aua reta, ko tetahi po-
kai reta kua oti e ia te tuhituhi ki tona Koti,
ko enei reta na ona hoa atu kia ia, kua oti
te tu hituhi i waho, me nehu tahi ahau me
enei reta, kua mohio noa atu ia tera ia e
mate, kua ki noa atu ia ki ona hoa kaore e
roa ka tu ia i te mata, no konei ka tuituia e
ia enei reta ki tona Koti me te mahi hoki i
taana Wira, i nehua tahitia enei tangata ki
tetahi hiwi e tata ana ki te waahi e nohoia
nei e matau, kua whakaarahia he Kohatu e
o raua hoa hei whakamaharatanga kia raua,
na Meiha Rapana i korero nga Inoi mo te
tanu Tupapaku, ka mutu nga Inoi ka mea
ia ko tatau hoa kua nehua nei i mate mo
to ratau Whenua, i tangi roimata rawa a
Meiha Rapana ki ana Hoia.
NGA KUPU MIHI A TIANARA
PERENIHI.
No te ata o te Turei ka tae mai te kupu a
Tianara Perenihi, kai te hiahia Whaikorero
ia ki nga tangata o Niu Tireni, na ka wha-
katutu nga tangata o Niu Tireni, na kaore i
roa ka tae mai a Tianara Perenihi, ka mea
ia kia Meiha Rapana ki nga Apiha ki nga
Hoia o Niu Tireni, e hiahia ana ahau ki te
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 2. O TE TAU 3.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI. HIKURANGI MAEHE TAITE 15th 1900.\_\_\_\_\_ [Wharangi No. 8]
whakaputa i to nui o taku mihi, me taku koa
hoki i te nui o ta koutou mahi i nanahi, e
hara i te mea ko te takiwa tuatahi tuarua
ranei tenei o taku whakamihi kia koutou, i
tae tinana mai ai au ki te whakapuaki i
taku mihi i to koutou ahua i roto i te mura
o te ahi o nga Pu, kua hapainga nuitia e
koutou te Honore; te tino Honore nui o te
Koroni no reira mai nei koutou e tino koa
ana ahau no roto taua Koroni i te Kiingita-
nga o Ingarangi, ka tino whai koa ahau ki
te whakaatu ki te tino kai whakahaere o nga
Hoia, i to koutou toa ina mutu te Whawhai.
No te Wenerei i te 17 o nga ra ka homai
hei ra okioki mo matau me o matau Hoiho,
kua ngenge hoki matau i te nui o nga mahi,
kua waia haeretia matau ki nga kai e homai
ana ma matau, ko nga Hoiho nga mea o
mate ana i te rereke o nga kai, engari kua
ahua waia haere ratau ki te ahua o nga kai,
me te ahua o nga Whenua, tetahi mate onga
Hoia ko te kore kaha o nga tera, me nga
kahu tae atu ki nga Rekena, he whakamahi
tonu te mahi i nga ra katoa, Kore rawa e ki-
tea he tarau ora ia matau katoa, ka mutu
tonu o matau mea kaha ko matau puutu.
I nanahi e tangi ana matau mo matau hoa
kua wehe atu ia matau, no tenei ata ka puta
ohorere mai te rongo kua pa he Aitua ki o
matau Teina o Ahitereiria, tekau matahi ra-
tau i mate, kotahi te mea i tae mai, kaha
rawa tona mauiui i tona taenga mai, i muri
iho i tenei ka mauria mai tokorua i tu kino
rawa te tu, no muri tata i te taenga mai ka
hemo, i au e tuhituhi atu ana i tenei Puka-
puka e nehua mai ana aua tangata, e waru
kai te ngaro tonu atu, he Apiha tetahi, no
muri ka kitea e matau nga Hoiho e waru e
takoto ana kua mate ko nga tera me era atu
mea, kua riro i te hoa riri.
TE ORANGA O REIRIMETE.
E wha nga tino marama i whakapau ai te
Poa i tona kaha ki te Raupatu i te Pa o
Reirimete; engari kihei rawa i horo i a
ratau taua Pa. He nui te mihi o nga Iwi o
te Ao katoa, ki te kaha o "Ta Hoori Waiti"
me ana Hoia ki te pupuri i taua Pa, i runga
i te mea kua pau katoa a ratau kai hei wha-
ngai i te tinana e whai kaha ai, e whai
manawa ai hoki nga Ropu Hoia o te Inga-
rihi e pupuri, ana i taua Pa, kaati ko a ratau
kai i taua wa, he kikokiko Hoiho, he kiko-
kiko Miura, he mea pauna rawa, mai nga
kai ma te tangata kotahi i runga i te iti o
nga kai pera, a he tokomaha noa atu te
Iwi e whangaia nei ki aua kai, i roto i te wa
o te mate-kai.
I te ono o nga ra e Whawhai ana a Tia-
nara Pura me ana Hoia ki te hoa riri; ka
hinga i a ia te hoa riri, i taua wa katahi ka
kokiri atu a "Roore Tana-Tanara" me tona
Ropu eke Hoiho, ara, i te ahiahi o te Wene-
rei i te 28 o nga ra o Pepuere. I tona tata-
nga atu ki nga Pahii o nga Hoia o te Inga-
rihi i Reirimete, ka kitea ratau e te Heteri
o nga Hoia o t9 Ingarihi i Reirimete, katahi
•ka rere mai te patai a te Heteri:— Kowai
ma koutou ? Ka utua atu ko te Ropu Hoia
whakapiki i Reirimete ! Ka rongo te Heteri
ra, tae atu. hoki ki nga. Hoia, katahi ka
umere katoa nga Ropu Hoia i taua takiwa
me te haramai hoki ki a ratau, me ta ratau
matakitaki atu hoki ki te ahua o nga Hoia e
haramai ra, ko nga kanohi kua rereke noa
atu i te mate-kai, ko nga kahu kua pakaru-
karu katoa, ko etahi kua kore tahi he puutu,
no te taenga o te rongo ki te tino Pa nui o
te Ingarihi, katahi ka haramai katoa te Iwi,
nui tonu, ki te whakahei i a ratau, tae atu
hoki ki nga Turoro, me nga mea i tu-akiri,
ngooki katoa ki waho i o ratau Teneti, kia
kite ai ratau i nga Hoia whakapiki o te
Ingarihi e haramai ana, me to ratau wha- '
kamatau hoki ki te umere i runga i te kaha
o to ratau hari me to ratau koa.
Ko nga Wahine me nga Tamariki, ka
rere mai ki te kihi i nga ringa o nga Hoia
me te tangi hoki.
Katahi ka tu a "Tianara Waiti" ki te
Whai-korero ki tona Iwi ka mea ia:—
I mamae rawa ahau i te wa e noho kore
kai ana tatau, engari e whakamoemiti ana
ahau ki te Atua, i te mea i mau tonu te rere
o to tatau Haki i runga i tenei pa.
Heoi ko te mate nui o te pa o Reirimete
ko te Paitinitanga a te hoa riri i te wai o te
taone, i te mea kotahi tonu te wai inu o te
taone katoa, koia ra i, tukinotia nei e te hoa
riri, no reira he rau tonu e mate ana i te
ra kotahi o te Ingarihi, i te Inumanga i taua
wai, kaati ka marama mai koutou ki te kaha
me te ora whakauaua o "Ta Tianara Waiti'
me ona Ropu Hoia, e pupuri nei i te mana o
Ingarangi i runga i te pa o Reirimete.
TE WHAWHAI KI MA WHEKIINGI.
I kokiri atu te Ropu Hoia o te Poa ki te
Ingarihi i te 18th o Pepuere ka hori ake nei,
heoi hinga ana te hoa riri, e 40 i mate rawa
e toru o te taha ki te Ingarihi i mate.
HE RETA NO AWHERIKA .
NA ROORE ROPATA.
Kua tae mai te reta a Roore Ropata ki te
Pirimia o Niu Tireni, e mea ana a Roore
Ropata i roto i tona reta:—
Hoatu taku whakapai, me taku mihi ki
nga Tamariki Kura o Niu Tireni, mo a ratau
kupu mihi mai kia au, a, e mihi atu ana
hoki au ki a koe me nga tangata hoki o Niu
Tireni mo a koutou kupu mihi, me a koutou
kupu tangi hoki kia au, mo runga i te riro-
nga hereheretanga mai o "Tianara Koronoti"
a kaore hoki e taea e au te ki ake te nui o
taka whakamihi ki te Ropu Hoia o Niu Ti-
reni mo runga i to ratau toa, me te pai hoki
o ta ratau whakahaere A a ratau e mahi nei,
a, e nui ana hoki taku koa i taku rongonga e
rua nga Ropu Hoia o Niu Tireni, e haramai
ana ki Awherika nei, i enei ra tonu.
TE RONGO O MURI MO TE
WHAWHAI.
Kua tae mai nga rongo ko "Meiha Tianara
Porotowutu," Tianara Kere-Keni" me a raua
Ropu Hoia, i Whawhai i tetahi Whawhai
kaha atu, i te Hatarei ka hori nei, i Tarai-
whoteina i te taha whakatetonga o Aperaha-
ma-Karaara.
E 40, o te Poa i riro Herehere i te Inga-
rihi, a, he nui hoki i mate, i mahue ki runga
i te Paenga hora haere ai.
E RUA TEKAU MAERO TE
TAWHITI MAI I PURUMAWHOTEINA.
Kua tae mai te rongo, ko Roore Ropata
me ona Ropu Hoia i raro i a ia, kua tata ki
"Purumawhoteina," ki tetahi o nga tino pa
nui o te Poa. ara, te tino Manawa o te Arani
Pirii Teiti, e 20 maero te tawhiti mai o Roo-
re Ropata i taua pa.
Engari ko nga Hoia o te Ingarihi kua pau
nga Paura me nga mata i te Whawhai o te
Hatarei ka hori nei, kai te whanga i naianei
kia tae mai nga Ropu whakapiki ia ratau,
me nga kai hoki mo nga pu, hei reira wha-
kahaua ai ratau kia haere ki te whakahore i
taua pa, engari ka Whawhai tonu ratau i o
ratau Hikoinga katoatanga.
KOHURU J RUNGA I
TETAHI MOUTERE.
Kua tae mai tetahi rongo korero, i tae te-
tahi Manuao o Tiamana ki Atimirati Moute-
re he haere ta taua Manuao ki te whiu i nga
tangata na ana i Kohuru etahi tangata hoko-
hoko taonga o Tiamana i enei wa ka hori nei,
heoi i te taenga o taua Manuao ki reira,
katahi ka Kakari ki nga Mangumangu o
runga i taua Moutere, a, he nui atu nga ta-
ngata i mate, hui atu ki nga Wahine, 12 nga
Mangumangu i riro Herehere mai ia Tiama-
na.
HE PANUITANGA.
Ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki nga Reo, me
nga huihuinga tangata hoki o te Iwi Maori.
o runga i Aotearoa me te Waipounamu. E
hoa ma tena ra koutou, i roto i te tau o to
tatau Ariki o kotahi-mano-e-iwa-rau. Kia
ora koutou katoa i raro i te maru o to tatau
Ariki; na ana nei tatau i tiaki mai i roto i
enei tau maha ka hori nei ki muri, a, koia
tenei e takahi nei tatau i roto i te tau hoou,
a, koia hoki i panuitia ake ai tenei panui ho-
ou, kia kite iho nga hoa aroha e tono Pepa
ana mai i nauri • iha i tenei panui, ara, he
penei atu kia koutou:—
Ki te tono pepa, mai te tangata, nga tanga-
ta, Wahine; Tamariki ranei, i muri iho i .te-
nei panui; ko te Pepa tuatahi tuarua ranei,
e tae atu ai ki te tangata me tuku mai te
moni utu mo te Pepa, ara, te 10/- hereni,
kaua hei kumea kia roa atu te takiwa ka tu-
ku mai ai. I te mea hoki kua ata marama
koutou, kaore e whakaaetia te tango Pepa a
te tangata mo te 3 marama, mo te 6 marama
ranei, engari te tango i te Pepa mo te tau
tuturu, me te utu mai hoki a te tangata i te
Pepa he te 10/- hereni, kaore e hoki iho.
Koia ahau i mea atu ai kia koutou, ki te
tono Pepa mai koutou i muri iho i tenei pa-
nui, ata titiro marie iho ki te panui nei i to
tuatahi, me te noho marama hoki o te nga-
kau o te kai-tono ki te kai whakapiki i tona tono.
ara, i te utu o te Pepa kua kiia ake ra, kia
takoto marama ena mea katoa, katahi ka.
tuku mai i te tono mo te Pepa kia tukua atu,
Heoi kei pouritia iho tenei panui, ina kito
koutou. Kaati kia ora koutou katoa.
"Te Puke Ki Hikurangi."
PANUI TUARUA. '
He whakaatu ki nga kai-tautoko o te
. "Puke" ka whakahokia iho nga wharangi a
ta tatau Pepa ki te 6, i nga putanga, o tenei
marama, i te mea kei te mate etahi o nga ta-
• mariki mahi o te "Puke." Ko tetahi he nui
no te raruraru ki nga mahi mo te Marae o I
Hikurangi, o Aotea raua ko te Waipounamu,
mo te ra nui kua panuitia ake ra, ara, a to
22 o nga ra o Maehe nei. Engari kia ora
ake nga tamariki mahi o te "Puke" io ratau
mamae, me te hori hoki o te ra nui kua
kiia ake ra ki muri, hei reira ka whakaneke
ai ano nga wharangi o te Pepa ki te 8.
Heoi kia ora. • '
"Te Puke Ki Hikurangi."
Koi wareware rawa koutou ki te titiro ki tenei I
wahi, ara ki tenei kupu, ki te nui nga korero I
ka mau tonu ki te 8 nga wharangi, aki te iti nga I
korero ka hoki ano ki te 6 nga wharangi, a me te
titiro iho ano hoki ki te Tauirapoto onga Ture,
ara ki te Ture 1, ko te utu mo te pepa ote "Puke"
i te tau, 10/- moni, kaore ite 10/-Pane Kuini, a
me te tango hoki a te tangata ite pepa hei te tau
anake kaore e hoki iho, heoi kia mau i roto i o
koutou ngakau enei kupu. "Te Puke."
KAHORE E TAU TE HEE, KI NGA KAI-MAHI
O "TE PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo
NGA WHAKAARO, ANGA RANGATIRA TAANE, WA-
HINE, E TUKUA MAI ANA KIA PANUITIA E
"TE PUKE KI HIKURANGI," OTIRA Ku TUPA-
TO ANO KOUTOU, KAUA NGA KORERO KINO.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga ata mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—
Pepuere. Taite 15, Ki te Wenerei, 2M.
Maehe. Taite, 15, Ki te Hatarei, 31.
Aperira,- Mane, 16, Ki te Mane, 30.
Mei. Turei 16, Iu te Taite, 31.
Hune, Paraire, 15,, Ki te Hatarei, 3O.
Hurae. Mane, 16, Ki te Turei, 31.
Akuhata. Wenerei, 15, Ki te Paraire, 31.
Hepetema. Hatarei, 15, Ki te Hatarei, 29
Oketopa. Mane, 15, Ki te Wenerei,31.
Noema. Taite, 15, Ki te Paraire, 3O-
- Tihema. Hatarei, 15. Ki te Mane, 31.
TAUIRA POTO.
ONGA TURE OTENEI PEPA.
(TUKE 1.)
Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
. (TURE 2)
Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
' Box 20
Greytown Wairarapa.
(TURE 3.)
Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
(TURE 4.)
E rua putanga a te Pepa i roto i te mara-
ma.
Na Te Etita o "Te Pake Ki Hikurangi."
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey -
town North, Wairarapa,.