[NAMA  7, O TE TAU TUATORU.]\_\_\_\_\_\_\_WAIRARAPA.      HUNE  PARAIRE I5t 1900.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 1] \_\_
    TE PUKE   KI  HIKURANGI.
                                       
                    [PUTEA.]
               

          TE IWI MAORI.
    He whakaaro, he whakamaharatanga ki
  nga Iwi ki nga reo ki nga huihuinga tangata
  i runga i nga Motu e ma, o Aotearoa me te
• Waipounamu me  nga Motu e patata ana 1d
  Niu Tireni. Tenei te kurehu ake nei ki nga
  whakatipuranga o te Iwi Maori, he mea pai
  he mea tika, kia whakaaturia i konei. 1 te
  tau (1769} i tae mai ai a Kapene Kuki, ki
  nga takutai o enei Motu mataki ai, tona tino
  whakaaro te tokomaha o te Iwi Maori ueke
  ake i te 200,000 mano. Ko te ahua o te tipu
  o te tangata nga taane, nga Wahine, he tipu
 pakari, he roroa, he kamakama, he maia, mo
  nga tu mahi katoa.
    I te tau kotahi mano e waru rau (1800)
  he takitahi nga Pakeha i tae mai ki nga tini
 waahi o nga Motu e rua nei, ka whakaaturia
 i kona, ko te tokomaha o te Iwi Maori e rite
 ana ki te 150,000, me te mau ano o taua
  ahua o te tupu o te tangata, e kiia ake nei.
   I te tau 1814, ka timata mai nga Minita
 ki te whakaeke mai ki nga Motu nei, me te
 kauhou i te Rongo Pai o to tatau Matua i te
 rangi.  E haereerea ana e ratau nga pa katoa
 o te Iwi Maori. Ko etahi o aua Minita no
 te Haahi o Ingarangi, a no te Haahi Wete-
 riana, me te Haahi Katorika, ta ratau tino
 mahi he Iriiri i nga taane i nga Wahiue, me
 nga tamariki, e tuhia ana hoki ki roto i a
 ratau pukapuka whakamahara te tokomaha
 o nga tangata e Iriiri ana o ia Haahi, o ia
 Hauhi, hei konei ka marama koutou ehara i
 te mea pera me ta Kapene Kuki, ratau ko
 nga Pakeha i tae wawe mai ki Niu Tireni,
 he mea whakaaro noa atu na ratau ta ratau,
 ko ta nga Haahi tauanga i a tatau na te
 Iriiri i whakaatu te tokomaha o te Iwi Maori
 koia tenei e (124,000) mano.
   I muri o tenei whakaatu, he maha nga
 Whawhai  a te Iwi Maori ki a ratau ano, tae
 noa mai ki te tau (1841) ka kitea i kaha ra-
 wa te hokinga iho o te Iwi Maori, koia tenei
 te tokomaha e (72,000) mano.  I muri iho
 i tenei, ka nui haere nga pakanga i waenga-
nui i te Iwi Maori me te Iwi Pakeha, me nga
 Maori hoki i piri ki te taha Pakeha, tae noa
 ki te tau (1860) ka kitea ano te hokinga o
te Iwi Maori, koia tenei te tokomaha e (56,
000) mano.  I muri o tenei e mau tonu ana
aua pakanga  tae mai ki te tau (1869) ka
mutu  nga pakanga e heke ana te toto i reira
tae mai ki tenei wa, timata mai ra i te tau
(1860) ka kitea ano te hokinga iho o te toko-
maha  o te tatau o te Iwi Maori, koia tenei e
39,000 mano.
  I konei ka marama koutou  ki te titiro ki
te nui o te tere o te hokinga haeretanga o te
tokomaha  o te Iwi Maori, KO etahi na te
Whawhai,  ko etahi na nga mate uruta, ka
whakamaramatia  kia koutou i konei. J te
wa kahore ano  he Pakeha kia tae mai ki
Niu Tireni nei, ko nga mate e pa ana ki te
Iwi Maori, he mate e mohiotia ana o ratau
nga whakahaere nga rongoa hoki, mo aua
                                                                                                
  tu mate, a ko aua mate, he huango he mate-
  kai-uaua, he  rewharewha, he maremare,
  he kiri-ka, he ngerengere, he pokapoka, he
  kea, ka mutu nga mate o te Iwi Maori. I
  te taenga mai o te Iwi Pakeha ka tae mai
  nga mate huhua, e kitea nei e rongo nei tatau,
  kahore te Iwi Maori e mohio ki te whaka-
  haere i nga mate, me nga rongoa mo aua
  mate, ko te take ehara i te mate tupu ake i
  roto i a ratau, pera me era kua kiia ake nei.
    Otira e nga Iwi, he wha Kaatu kau tenei
  naku kia koutou, kia kite koutou i te kaha
  rawa o te hekenga haeretanga o te tupu o te
  Iwi Maori, me nga take i heke ai to ratau
  tupu. I naianei ko te mea nui ma tatau ko
  te titiro i te huarahi e kore ai e penei te tere
  o te heke o te tupu o te Iwi Maori, kaati kua
  oti te whakamarama kia koutou e "Te Puke"
  ana whakaaro mo runga i nga mate katoa,
  e huna nei i te tangata ki te po, kia aro-nui
  o koutou whakaaro ki aua whakamarama,
  nga taane, nga Wahine, kia kaha hoki ki te
  whakaako i a koutou tamariki, kia tupu i
 runga i te whakaaro tupato ki nga huarahi e
 pa mai ai te mate kia ratau, kia kaha hoki
 ki te kawe i a koutou tamariki ki roto ki nga
 Kura  Pakeha, hei whakaako i a ratau ki te
 matauranga  ki te tiaki i o ratau tinana, koi
 pangia e aua mate huhua kua kiia ake nei,
 me  te matauranga, ki te kakahu hoki i nga
 kahu o te Iwi Pakeha, ki te whakahaere i
 nga kai a te Iwi Pakeha, ma enei kia taea
 me  era atu hoki, ka taea e tatau te kaupare
 te waahi rahi o nga" huarahi e pangia nei
 tatau e nga mate uruta. Ki te kore koutou
 e whakarongo ki nga tohutohu a ''Te Hiku-
 rangi" ka waiho enei mate uruta i runga i
 to tatau noho kuare kore whakaaro, he horo
 i a tatau ta te kopu o te Whenua, ka meinga
 tatau he Iwi ngaro i roto i nga Iwi o te Ao.
   I konei e te Iwi kia mahara, kia takatu te
 ngakau.  Ka huri ake te whakaaro i naianei
 ki tetahi ahua o to tatau oranga, i nga wha-
 katipuranga o o tatau Tipuna, i mua o nga
 whakaeke a te Iwi Pakeha. E mau ana o
 tatau Whenua  i a tatau, kahore he mate e
 pa ana ki nga Whenua  i aua wa, heoi te
 mate he riro i te raupatu a tatau kia tatau
 ano, i runga i nga tuku a tatau kia tatau
 otira i nga ra i eke mai ai te Iwi Pakeha me
 ana Ture, katahi ka huhua nga mate e pa
 ana ki o tatau Whenua, koia tenei, he hoko,
 he mokete, he muru mo te nama, na enei
 mate i riro ai nga miriona eka e (65,000,000
 neke ake hoki iho ranei. Ki te whakaaro
 iho e toe ana e (4,000,000) miriona, neke ake
 hoki iho ranei.
   I konei e te Iwi he mea nui tenei hei ata
whakaaro  ma koutou, ka rua nga mea ka
tino marama i a koutou i naianei, ko te heke
o te tatau o te tangata, ko te heke o te tatau
o nga eka o te Whenua, heke ana te tangata
ki te kopu o te Whenua, taka ana te Whenua
ki te ringa o te Pakeha, na te aha e te Iwi
enei mate i pa ai kia tatau ? Na te mangere
ki te whakahaere i te matauranga he parepare
he pa-tu-watawata, hei arai atu i enei tu o
te mate ! Ehara koutou e te Iwi i te mea
kai roto ano i te kuaretanga o te whakaaro e
noho ana, pera me o tatau Tipuna; ko ratau
i roto i te kuaretanga e noho ana. I mau te

                                                                                                      *
   ora o te tangata i a ratau, i mau hoki te ora
   o te Whenua i a ratau.  Otira ko tatau ka
   GO nga tau e whakatupuria ai ki roto ki te
  matauranga o te Iwi Pakeha. Tuatahi, na
  nga Minita me nga Pihopa  o nga Haahi,
  kua  kiia ake ra, he mea ako ki te ture a te
  Atua.  Tuarua, he mea ako ki te ture tanga-
  ta i roto i nga Kura e a tatau tamariki, puta
  ana mai etahi he Minita Karakia, he Roia,
  he  Kai-whakahaere Whenua   Maori, he
  Ateha, he Komihana, he Karaaka, he Tieipi,
  hoa noho tahi o nga  Kai-whakawa hara,
  me nga turanga Roia, haunga nga mea kua
  mohio  ki nga mahi  aringa:— Titiro hoki
  kua tu o tatau Meina Maori ki nga Whare e
  rua o te Paremata, e mahi nei i nga ture mo
  te tangata me te Whenua  me nga painga
  katoa e whawhai ai te tangata ki te pai ki te 
  ora, ahakoa i nga mate uruta, i nga mate 
  na te whawhai, me nga mate e pa ana ki te
  Whenua.
    I konei ka  marama   koutou ki te titiro
  kahore he mahi a te Iwi Pakeha, e kore e
  taea e te Iwi Maori, koia i tika ai tenei kupu,
  ehara tatau e te Iwi kai roto i te kuare-tanga
  e noho ana, ko tatau i tae ai ki enei mahi a te
  Iwi Pakeha kua kiia ake nei, na te mataura-
  nga, e kore te whakaaro kore, te matauranga
  kore, e tae ki te whakatoro ki aua naahi kua
  kiia ake nei, no konei e te Iwi ehara tatau i
  te tamariki, kaua tatau e waiho ma te ma-
  ngere e patu, engari whakatika nga tangata
 katoa kua  whiwhi nei ki te matauranga,
 na te Kura Minita o nga Haahi, na te Kura
 o  te Kawanatanga, me  nga matauranga
 Maori i waho  atu i enei ropu, koutou  i
 runga i te whakaaro kotahi ki te hanga tu
 watawata hei pa mo nga marehu tangata me
 nga morehu Whenua.
   Kaati te kumekume i nga whakaaro me te
 Iwi ki nga  whakaaro kuare huhua  kore,
 kaore nei he kiko o roto, whakahokia mai
 te matauranga ki runga ki nga take e ora ai
 nga morehu tangata me te morehu Whenua,
 mehemea  koia nei he mahi ma te Kotahita-
 nga o nga rangatiratanga o te Iwi Maori,
 ka rokohanga te morehu tangata me te mo-
 rehu Whenua.
   Kaati e te Iwi nga mea hei hurihuri ma
 koutou i tenei putanga o te "Hikurangi"
 mo tera putanga ka whakaatu ai te "Hiku-
 rangi" kia koutou, i nga mahi e whakaarotia
 ana, e tika ana kia mahia, me nga mea hoki
e mohiotia ake ana era e manaa i te Kawa-
natanga, te awhina mai tatau.
        . "Te Puke Ki Hikurangi"


             HAWAIKI.
   TE TAKE MAI  O TE MAORI.
   [He ahunga, mai, he aponga mai i Hawa-
iki, ka tupu ka rito ka toto ka whakaikura.]

  Ko te whakarapopototanga o nga korero a
S. P. Mete, F. R. G. S. Mo  Hawaiki.

  Kaore au i tino kite i te oranga o tenei Iwi,
otira kotahi tonu te Pa nui i kite ai au ko te
Pa o Waipio, a  kaore hoki au i kite e tino
noho huihui ana tenei Iwi, engari he timo Iwi
                                                                 

     [NAMA  7,  O TE TAU  3.]    TE PUKE  KI HIKURANGI,  HUNE PARAIRE  15th 1900.\_\_\_\_[Wharangi No. 2]
  nui tenei i mua, ina hoki e mau tonu ana
  nga tohu o nga waahi mahinga kai o nga ra
  o  nehe.  Kaati tera tetahi koraha kohatu
  Rangitoto, ko te Ingoa  o tenei waahi ko
  Puna, kei te Rawhiti o Hawaiki, he maha
  nga rau  koea maero kai te ngaro i tenei ta
  ahua  kohatu ara i te Rangitoto, ko taua tu
  kohatu he mea puha mai na nga Maunga
  Paia o "Kirauea me  Maungaroa"  otira ko
 • te ahua o tenei waahi o Hawaiki, e me ana
  ki Rangitoto i Akarana nei, ahakoa te kino
  o tenei Whenua, engari kai te mau tonu nga
  tohu o nga nohanga mo nga ngakinga kai,
  me nga huanui, me o ratau papa  Whare
  hoki, a te Iwi nana i whakanoho taua waahi,
  i nga ra o mua; i a au e haere ana i runga i
  tetahi o nga huanui tawhito, ka whakaatutia
  mai  e taku  kai-arahi ki a au nga taiepa
  kohatu o nga Maara Taro, Kumara, o nga
  ra o mua.  Ko te mahi a taua Iwi i a ratau
  Maara kai, he mea miharo rawa, i te moa
  he papa kohatu katoa tana waahi i tiria nei
  e  ratau ki te kai, ara :— He mea kari te ko-
  hatu ka ope ki waho o te waahi e mahia nei,
  ko to roroa o nga waahi e karia nei te kohatu
  e S putu, e 5 putu te hohonu ka puare nga
  rua, katahi ka akina a roto ki te rau rakau,
  ki tu otaota noa iho, ki to maramara kohatu
  ki te puehu, hoi oneone mo aua waahi e
  mahia nei e ratau, ka mutu tera mahi, kata-
  hi ano ka  tiri i te Taro, i te Kumara ki rato
  i aua rua i mahia ra e ratau, koia ra tonu a
  ratau Maara kai.  Ko  etahi waahi o  taua
  Whenua  e tipungia aua e te ngaherehere, ko
  te mea miharo kia au, ko te rite tonu o nga
 rakau o taua Whenna,  ki nga rakau o Ra-
 ngitoto, ara ho Pohutukawa, ko te Ingoa o
  te Pohutukawa ki reira he Ohia, o rite ana
  tenei rakau ki te Rata, engari i ahua ririki
  iho, ko to kiri o te Ohia me ona pua i rite
  ki to Rata, a ko te  tipu o te kiekie o taua
  Whenua  i rite tonu ki to Niu Tireni nei kie-
 kie, engari ko te tawhara me te teeure, i ahua
 rereke to ahua.  A  i kite hoki an ki tenei
 waahi  i tetahi Heiau tawhito, e kiia nei e
 Tahiti he Marae,  ara e aranga nei te Ingoa
 ko te ahi a Rata, ko te ahua o te mahinga o
 tenei Marae e rito ana ki te mahinga o nga
 Marae o Morea, (kua puta  ata noi i a "Te
 Puke"  i enei putanga ka hori ake nei.) Kai
 le pito Whaka-te-rawhiti o Hawaiki, takiwa
 o Kapoho, tetahi Marae i runga i tetahi Hiwi
 e tata ana ki te Puia o Wai-werawera, ko te
 Ingoa  o te Marae noi  ko Tutiki, he Marae
 Ingoa nui hoki i nga ra o mua, a ko to Marae
 hoia tenei o te tino Rangatira o taua lwi,
 e kiia ana he Umi, kaore  au i tae kia kite i
 tenei Marae, engari i ahua tata atu ano aa
 ki te taha, ka titiro atu an o tu iho ana i
 runga i te Hiwi, ko te waihanga i rite ano
 ki nga waihanga Pa o nga Iwi Maori o Niu
 Tireni nei. Ko to takiwa whakararo o Ha-
 waiki ko Waipio, ko tenei waahi he Whenna
 atahua momona hoki, otira he awaawa i
 waenganui i etahi Maunga, ko nga waahi
 parae i raro i aua Maunga, e nohoia ana e
 nga Maori  o reira, ko o ratau Whare  he
 Whare-papa, ara he mea mahi  i runga i ta
 te Pakeha tauira mahi Wharo.
   Kai nga pukepuke onepu i te ngutu-awa o
 te Awa, o Waipio, kai reira te  papa  o  te
 Whare  o Riroa, he tangata Ingoa nui tenei i
 mua, a ko te matua hoki ia o Umi, he nui
 nga korero mo tenei tangata, e tata ana ki
 te tuunga o tona Whare  tetahi Heiau, ara
 Marae, e kiia ana te Ingoa ko Pakarana,
 otira he Puhoma, ara he waahi whakaora i
 te Iwi i nga wa o te pakanga. Kai te takiwa
 Whaka-te-hauauru o  Hawaiki; ko te Koko-
 rutanga o Tearatekua ko  te waahi tenei i
 kohurutia ai a Kapene Kuki, i te 14 o nga ra
 o Pepuere i te tau 1779, a kai reira hoki te
 Marae i kawea ai te tinana mate o Kapene
 Kuki. I te kawenga i te tinana o Kapene
 Kuki ki roto i taua Marae, ka mahara taua
 Iwi ko "Rongo" a Kapene Kuki, ara ko te
 Atua o te Iwi Maori, no reira i kawea ai ki
 reira, hei koropikotanga ma ratau.
   Kai reira hoki e tu ana te kohatu whaka-
maharatanga hei tohu i te waahi i mate ai
tenei tangata nui o te Iwi Pakeha.
  Ko tetahi mahi whakamiharo a tenei Iwi
i mua, he mahi awa, hei whakamakuku i
nga Whenua  maroke, i a au i te Motu o
Kauai, ka whakaatutia  mai kia au etahi o
enei mahinga wai, a i tino miharo au, ki te
nui nae te pai hoki o aua mahinga wai, ko te
mea i kite au i te takiwa o Rihue, he maha
nga maero te roa, i timata mai i runga i te
Maunga  teitei o Waiariari, e 4,000 mano
putu te teitei o taua Maunga, ko te mahinga
  o taua awa wai, he mea  whakakopikopiko
  haere mai i runga i te Maunga, a tae noa ki
  raro, hei whakamakuku i nga Whenua ma-
  roke o raro. Ko nga tino kai a nga tangata
  o Hawaiki i mua he Taro, ko nga Taro hoki
  o reira he nunui ke atu i o Niu Tireni nei
  Taro, a he pai ke atu hoki ki te kai, he maha
  nga tu ahua Taro e tipu ana ki taua Moutere,
  engari kaore i nui nga mahinga Taro i naia-
  nei, na runga pea i te nui o nga kai hou a
  te Pakeha,  na reira i iti ai te mahi a taua,
  Iwi i te Taro. Kaati kaore rawa au i kite i
  tetahi o enei Motu e tipu noa mai ana te
  kai, e tika ai tenei kupu a te Maori ko
  Hawaiki te Whenua e tipu noa mai ana te
  Kumara me te Taro i roto te rarauhe" engari
  me ata tiri marie rano te Kumara me te
  Taro, ka tipu ai. He nui nga korero me nga
  Waiata a tenei Iwi mo Punga, mo Hema,
  mo Kai-tangata, mo Tawhaki, mo Wahieroa,
  mo Rata hoki. Ko nga tangata e mohio ana
  ki nga korero a te Iwi Maori o Niu Tireni o
  mua, kai te rongo ki tetahi Ingoa Iwi o nehe
 he Manahune  te Ingoa, engari kaore i kiia i
 noho tenei Iwi ki Niu Tireni, ko taua Iwi e
  tino korerotia ana i Hawaiki, ki te whakaaro
 iho he Iwi nai ratau, o noho ana i runga i
 nga Maunga, engari e noho ana ano i raro i
 te mana o  nga, tangata o Hawaiki, me te
 mahi hoki i nga mahi taimaha ma o ratau
 Rangatira, e kiia ana kaore tenei Iwi e mahi
 ana i te awatea, engari i te po, he nui nga
 Marae me nga Roto-ika i mahia e taua Iwi,
 he nui hoki nga korero a nga peka o to Iwi
 Maori mo  tenei Iwi. engari kaore e mohiotia
 i ahu mai taua Iwi i whea, a ko whea ranei
 te Motu o tenei Iwi, engari ki te whakaaro
 iho, he Iwi i Raupatutia e te Iwi Maori i
 mua, a whakarauorangia ana nga morehu
 hoi kai-mahi ma ratau, ko to tokomaha o te
 Iwi Maori o Hawaiki e 39.000 mano. Koia
 nei te Iwi i tino rite tona ahua ki te Maori o
 Niu Tireni. E rua nga mea nui a taua Iwi
 kaore e taea o nga Iwi Maori katoa i raro i
 to ra. ara ko te mahi i nga kahu huruhuru
 mo  o ratau Rangatira, me te mahi tapa he
 tu kahu ano tera no taua Iwi, engari kaore
 aua tu kahu e mahia ana i naianei, e taua
 Iwi, heoi ano nga mea kai te ora, kai roto i
 te Whare Whakakitekite o Honaruru.

         "Te Puke Ki Hikurangi."
                Takurua.
                    Matenepara.
                     Hune  10th 1SOO.
   Ki to Etita o te ''Puke Ki Hikurangi,"
 tena koutou, he kupu i mahue i taku panui
 uta i te panui a te Rahari Hapo, o Waikeke-
 no, ko tetahi o nga Wahine a Tahuahi, ko
 Awangaiterangi, nana a te Kohai, no te tae-
 nga mai  o taku panui ka kite iho au, kaati
 tena ko te whakatauki, a to Rahari moku e
 raa aku  taenga atu ki te whatitoka o tona,
 Whare patoto ai, ko taka rakau he maipikura,
 no reira ka puta mai ia ki waho ko tana ra-
 kau he mere, he  wahaika, he rakau poto e
 hoa e te Rahari, ko te waahi tenei o to panui,
i toe i au te whakaatu he awangawanga no-
 hoku kia te "Puke," kia uru mai ai nga reta
 a nga tangata ki roto i kore ai e whakapaua
 atu aku whakautu mo  taua panui, ko to
 whakatauki tenei i te wa i nga tangata ma-
 tua ko to rakau he kai tangata, i a koe ka
hapai mai nei moku, e kore  au e pa i to
rakau, a e kore hoki koe e kaha ki te whaka-
atu i tau tino kupu rao to tatau Nupepa, i
 waho atu i taku e ki nei kia kotahi pauna
i te tau, a me taku whakamarama  hoki
he  moni  te taonga hei awhina i o tatau
Nupepa, kaati i a koe kua whakatika mai nei
me  to rakau poto tena whakaatutia, ki nga
Iwi o nga Motu  e rua-nei tau tino taonga,
hei awhina i o tatau Nupepa i waho atu i
taku e  whakaatu nei, hei mohiotanga atu
moku, koia ano kua whati taku maipikura i
to rakau, heoi kua wini koe, tenei kei te kite
iho ano i nga panui whakahe, a nga Iwi o
nga Motu e rua nei mo taua panui aku, heoi
kaore ano au kia kite i te tino take hei tura-
ki i taua panui aku, pena hoki me koe kaore
i whakaatu i tau tino kupu, heoi e hoa kaati
aku  kupu  whakaata i tetahi waahi o tau
panui.
          Niniwa Ki Te-Rangi.

              Porangahau.
                     Mei 26th 1900.
  Ko te Whero Tuhinga, kua moe i te moe-
nga roa, e kore e ara mai ano, no te 23 o
Mei 1900, i te 12 karaka o te po i moe ai, he

                       
  nui ona Whakapapa. He  Kaumatua   pai
  rangimarie kaore he riri, kaore he whakaaro
  nanakia i tona ngakau, kaore he hae he ma-
  uahara ranei, he nui nga tangata e mohio
 • ana o Wairarapa, o  Heretaunga  ki  tona
  ahua ko ona tau e 72 nuku atu ranei, he kau-
  matua Rangatira i puta mai i nga Whaka-
  papa katoa o te Iwi maori o Aotearoa, heoi
  ra, mihi noa mai i kona ki to koutou matua
  Tipuna, tuatahi, tuarua, tuatoru.
    I whai kupu ano taua kaumatua ki ana
  Tamariki, Maata Heipora, me Perahama
  Tuhinga, koia tenei i te 22 o Mei 1900, i te
  10 karaka o te awatea ka tono kia huihui
  ana tamariki ana mokopuna a Heta raua ko
  Tipene, me haramai kia rongo i taku kupu,
  i tae maua i taua haora ano patai me korero
  to kupu, ae, aku tamariki aku mokopuna kia
  whakawhaiti ia koutou, ahakoa kai waho
 etahi o aku tamariki mokopuna, me whaka-
  whaiti kaua e puta ki waho, kia aroha ki te
  Pani, ki te rawakore, ki te manene, tenei
 kupu aku mo taku hoa o Mangamaire pora-
 ka, kia rima tekau nga eka mo taku hoa,
 Porangahau  No.1, kia rima tekau nga eka
 hui katoa kotahi rau ki tona hoa, me tenei
 waahi kaua taku hoa e pata ki waho me no-
 ho tonu i konei, kia mana ia korua taku ku-
 pa kaua o whakahengia, ka mutu ana kupu
 e hoa ma he nui rawa nga kupu a tenei ka-
 umatua,  ko matau i rongo i taana ohaki,
 koia e whai ake nei.
   Heta  Matua.  Tipene  Matua. Taketake
 Matua.  Arapera Matua.   Maata  Heipora.
 Miriama Hinenuku. Paranihia Whero. Pe-
 rahama Te Whero, Waimarama Puhara,
  'Heoi i haere katoa hoki nga tangata ki te
 hui o Waipawa, kaore ano i hoki mai, ki to
 Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tukua atu
 tona panui kia rongo nga whanaunga.
              Hota  Matua.

                   Kereitaone.
                    11 o Hune 1900.
   He  panui ara he Ngakau-pouri i pa mai
 ki toku tinana ora i tenei Ao, kia rongo mai
 oku Iwi Hapu, o noho mai ra i te Tai-Rawhiti
 Turanganui (Kihipane) mutu mai : Opotiki
 to Kahanui  a-tiki, toku rohe i roto i oku tatai.
 Tipuna e Kiia ana ko Apanui nana ko Tua-
 riki ; ka heke iho ko tu putanga ko taka
 Whaea ko au i roto i tera Tipuna, kaati tera.
   Neke  mai ki roto o Karaka-te-whero ava
 ki to Kawakawa, ko Tu-whaka-iri-ora Tipuna
 ka heko iho, te putanga ko taku Whaea ko
 au, kaati tera. Neke mai ki roto o Waiapu
 ko Porourangi, heke iho te putanga ko taku
 Whaea me taku mataa taane, puta mai ko-
 au.  Neke mai ki roto o Tuparoa o Waipiro
 o Tokomaru ko Ruataupare to Tipuna, ko
 taku Whaea ko an.  Neke mai  ki roto o
 Waipare Anaura, tae mai ki roto o Uwawa.
 Ngati-ira Hauiti, ko oka Hapu tera i to taha
 ki taku matua taane, tae mai ki Whangara.
   Neke mai ki roto o Turanganui ki Kihipa-
 ne tae mai ki te Mahia, ona rohe katoa o
 tera takiwa, ko Mahakinui ko Rongowhaka-
 ata, koia i tika ai taku panui kia rongo mai
 oku Iwi, i tooku mate e noho atu nei au i
 roto o Wairarapa Papawai Kereitaone, kaati
 kei konei ano tetahi wehenga oku tatai Ti-
 kuna i roto i a Kahungunu, puta mai tana
 ko Rangitawhiao, heke iho ko Ruataupare
 ko taku Whaea me taku matua taane ko au,
huri ki te tahu Ngati-ira o hoku kei konei
 ano tetahi wahanga o tera Hapu oku, kaati
taku whakaatu mo te taha ki o tatau Tipuna,
koia ra i tika ai tenei kupu he whanaunga,
he teina he tuakana, he hakui he tuahine,
he papa, he aroha be atawhai, he manaaki.
   E ki ana to tatau Tipuna a Paora Apotoro-
 tae mai ki to tatau Ariki ara kia te Karaiti
"Ko te aroha te mea nui, e kore e mutu ka
tu tonu, a ake ake tonu atu Amine" Kaati
taku whakamarama  mo tera taha, ka hoki
ano taku whakaatu  ki te timatanga mai o
taku pouri, kua tuhia ra e au i ranga ake ra,
mo taku pouri mo te matenga o taku Pakeha,
i runga i te Tereina. I haere ia ki Poneke
ki te tiki taonga rao toona Whare Humeke
i Kereitaone, ka pa  tenei Aitua ki & ia tae
mai hoki au, kaati i runga i tona mate ka
mauria ia ki te Hohipara o Poneke, katahi
au ka pouri, kaore tahi aku moni i taua tai-
rua, katahi au ka mahara me mate atu ahau
ki te Taone, kaore he painga kia ora ake -
ahau i roto i taku ohorere mo te matenga o
taku Pakeha, ka mohio a Horiana Kingi kua
mate au,  ka tangi ia kia au, katahi ka rere
ake i runga i te Taramuwe, ki te kimi i a au
i Nutaone Hohipera, ka kite i a au i te rori

     [NAMA  7, O TE TAU 3.]\_\_\_\_\_\_\_TE  PUKE  KI HIKURANGI     TAITE  15st 1900.\_\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 3]
  o tangi ana, ka awhitia au e ia, ka tangi
  maua i te rori, hei matakitaki ma te mano o
  te Pakeha i roto o te Nutaone, ka haere ia
  ki te kimi Whare hei nohanga mo hoku, kia
  tata ai au ki te torotoro i taku Pakeha, ka
  kite i te Whare   ko te utu i te Wiki 15/-
  hereni, ka utua e ia ka homai e ia he moni
  hei tiaki mo hoku, e toru aku Wiki i noho ai
  au ki Poneke. Kaati he nui te tangi o toku
  ngakau ki te aroha o toua hakui kia au, kati
  e penei ana taku kupu—Mehemea he Wahi-
  ne hopo, e kore ia e mahara kia au, kua
  mahue ahau, e kore e kimi haere i a au i te
  rori, ka penei tona ngakau hoi aha atu maku
  tera Wahine,  kaati kaore  e mutu   i roto i
  toku ngakau  mate ake  ahau.  Kaati tera
  kupu.  Kaati kia ora taku Kotiro Rangatira
 o roto i to taua Tipuna i a Kahungunu, ma
  te Kai-hanga taua e tiaki i tenei Ao, kaati
  iho enei kupa. I tae au ki to tatau Minita
 ara kia Timi Kara, ki te korero atu i tooku
 mate  kia tirohia mai e ia, kaati, tana kupu
  kia au. Kai  te pai to haere mai ki te wha-
 kaa tu kia au i to mate, ma haku e korero
 mo  te taha Pakeha mo te taha Maori, kia
 puta he aroha kia koe i roto i te matenga o
 to Pakeha, notemea kei Wairarapa tonu koe
 e noho ana  kua mahue  atu tou lwi, tou
 kaainga  i a koe, kaati ma ratau koe e titiro
 Pakeha  me  nga Maori, kaati kua puta te
 aroha o nga tangata o Poneke kia au Pakeha,
 i runga i to ratau mohio kua mate taku Pa-
 keha hei mahi oranga mo hoku, kanui to
 ratau whakamoemiti kia au to ratau tangi,
 i runga i tooku manawanui ki te haere ki te
 Hohipera, puta aua te kupu  a nga  Takuta
 mo  to poai i mate ra ki te Hohipera, ta ratau
 kupu he lwi aroha te Maori, kaati i te taima
 i mate  ai a te Owai Karaitiana  te Korou,
 kaore ia he aroha o te Maori, ina hoki kaore
 nga whanaunga e tae atu ki tu torotoro i a ia
 i roto i te mate, no reira ta rarau Whakatau-
 ki "he mura  maati  te aroha o te Maori ki
 to ratau whanaunga" notemea  kaore ratau
 e tutaki i te Whare mato hei whakata i etahi
 waahi o te mamae, ua reira tonu i hoki mai
 ai te ora o taku Pakeha, i runga ra i tona
 kite ake i a au, tatapu ia ki te mate i te rua
 o nga tapahanga i ona waewae, kaati kua
 ora ia, kaati taku whakaatu mo tenei taha.
   Kaati na runga i o tatau Tipuna kua kiia
 ake ra e au nana i tutaki te aroha tae mai
 ki nga uri, o penei ana taka kupu, mehemea
 kaore enei Tipuna kaore e tupono mai enei
 mate kia au, mei noho atu au i toku kaainga
 kaore e pa mai tenei mato kia au, mate tua-
 tahi mate tuarua mate tuatoru. Ko te Ma-
 nihera Rangitakaiwaho,  ko  Paiura Watara-
 uhi, ko Taowhatai nana au i mau mai  ki
 tenei waahi i te wa e ora aua ratau, whaka-
 moe rawa ki te taane ara K. II. Taha, mate
 atu ia mahue ake uu ki waenganui i nga Uri
 a te hunga mate, kaati kaore ano au kia ki-
 te i te aroha o aga Uri kia au tae mai ki te-
 nei ra, ko au tonu kai te kimi oranga moku,
 kaati aku whakamarama.  Kei  pouri mai
 koutou, kia ora koutou me au hoki.
   Kia te "Puke Ki Hikurangi" tena koe i
 roto i te aroha, kia ora, kia ora tonu koe, hei
 panui atu  i a  aku kupu, kia rongo mai
 oku Whanaunga  e noho mai ra i te Tai-ra-
 whiti, me aku hoa hoki i Wairarapa, Taane,
 Wahine, ki aku korero hei whakahe mai raa
 ratau kia au, otira kua kiia e au, he ngakau
 pouri, kaati e pai ana me whakaatu kia mo-
hio ki toku ahua e noho nei i tenei waahi o
 te Motu, i runga i te manaaki a o tatau Ka-
 umatua i nga ra o mua, kaati enei kupu e
 "Puke"  Ka nui taku tatari ki to roa, pai
atu me  tuku koe ki te Potapeta, kia kaha ai
to kimi i a au, he tatari roa no hoku ki a
koe mo  to ngaro i te marama. Kaati kia
ora koe, ma te kaha rawa koe e tiaki e awhi-
na mo nga tau e heke iho nei, a ake ake
tonu atu Amene.
                 Na to Kuia Pani.
                        Mere  Whariki.

            OHOTU.
  Panuitanga ki nga Hapu ki nga tangata
me  nga Wahine  i roto i te Tiwhikete o te
Poraka o Ohotu waahi o Whanganui. Tenei
e te Iwi kei te whakaaro ake ; ko te rua tenei
o nga tau, a e haere ana ki te toru te otinga
atu o to koutou oneone ki te aroaro o te Ture
Kooti Whenua Maori; he mea whakaoti pai
na nga Kaumatua whai-mana o roto i nga
Hapu  nona taua Whenua.   A he mea ata
whakaaro  ano  na ratau kia puta ta ratau
kupu  atu ki te Hetana Pirimia ki te Honore
  Timi Kara Minita me te Kawanatanga, kia
  kaua to ratau Whenua hei taka ki raro i nga
  Ture hoko Whenua, ahakoa ki te Kawana-
  tanga, ki nga Pakeha noa iho ranei; engari
  me waiho hei Whenua tuturu mo ratau, me
  o ratau Uri i muri i a ratau. A oti ana tenei
  whakaaro a ratau, tukua atu ana ki a  te
  Hetana Pirimia, ki a Timi Kara Minita me
 to tatau Kawanatanga; a  whakaaetia mai
 ana e te Kawanatanga taua whakaaro a nga
 Kaumatua.   A kua mate atu a Taitoko a
 Harihona, a Teki a Ngawaka, a Mareata a
  Papanui, me etahi atu o ratau, a e ora nei
 ano etahi o ratau i naianei Na, e te Iwi
 whakarongo  mai ko ahau  tetahi o ratau e
 ora nei, nana tenei whakaaro kia mau taua
 Whenua  hei Whenua  tuturu mo nga Uri o
 aua Hapu, he kaha toku ake whakaaro kii»
 oti pai taua Whenua ki runga ki taua wha-
 kaaro a matau ko nga Kaumatua i whakaoti
 ai, kia kaua he hoko e pa ki taua Whenua.
   A i tino whakaotia e te Iwi Poutama, te
 Atihau,  Ngati-taane Ngati-pamoana me
 etahi atu Hapu, i te hui i tu ki Karatia, a te
 Kai tiaki-o-te-katoa, te tino whakatuturu kia
 tukua  ki raro i te Ture Kai-tiaki-o-te-katoa.
 he  whakaaro kia mau ai kia kore e taea te
 hoko te taake, engari hei te Ture motuhake
 mo Ohotu ake te Ture mo tana Whenua, a
 kiia ana kia Rahuitia nga waahi hei kaainga
 hei mahinga hei haerenga Kararehe ma nga
 Maori ; a ko to toenga ka tukua kia Retia
 hei Paamu mahi kai, nohoanga Hipi, Kau,
 hei Taone hoki; a ko te whakaaro a te Kai-
 tiaki me ta te Taone ki Tuhiariki, me Reti
 ano te Taone, me nga waahi e Rahuitia ma
 te Kawanatanga, mo nga Whare-karakia me
 era atu whakahaere me  Ture  Reti katoa,
 kaua rawa te Ture hoko hei uru ki roto.
   Paahitia ana e nga Hapu i kiia ake nei e
 au enei whakaaro katoa, a ko ahau ano tota-
 hi i reira. Na, i te nui o nga raruraru o te
 Pirimia o te Minita Timi Kara, kore ana e
 oti te Pire mo Ohotu i enei Paremata kua
 hori ake nei. Na, e te lwi kia rongo mai
 koutou ko te tau tenei e whakahaerea ai ue
 Pire mo to koutou Whenua ki te Paremata ;
   Na,  he mea atu  tena kia pootitia mai e
 koutou nga tangata e to koutou Ropu, hei
 whakahaere hei tiaki i te Pire rao Ohotu,
 ara hei noho ki Poneke  nei ata titiro ai i te
 ahua o nga kupu mo   roto i taua Pire, kia
 rite mai ki te hiahia pai, e puta ake ai he
 pai, he ora mo te Iwi nona te Whenua, e
 tipa ai hoki nga painga o te Whenua ki nga
 tangata nona te Whenua. Na, koi wareware
 koutou ki tenei whakaatu kia haere mai ki
 te Paremata nei i tenei tau ano, haere mai
 nga tangata e whakaaro ana ki te pai ki te
 ora mo te Whenua me o tatau Uri i mari i
 a tatau, ahakoa oti ki te Pire a te Kai-tiaki-
 o-te-katoa i mahi ai mo Ohotu, ki tetahi Pire
 ke ake ranei, engari hei te Pire motuhake
 mo Ohotu anake te Pire G pai ai. No konei
 koi whakahoha koutou ki te haere mai ki te
 whakahaere i te Pire e takoto pai ai te Whe-
 nua. Era ano au e whakapiki atu i a kou-
 tou ki te whakahaere tahi kia ata takoto nga
tikanga pai ora mo te Whenua me nga Hapu
 nona taua Whenua.
                Heoi ano.
                  H. T. Whatahoro.



        HE WHAKAUTU.
               Hiona.
                Hune 8th 1900.
  Ki te Etita o "Te Puke Ki  Hikurangi"
tena koe, me ou hoa mahi i to tatau taonga
i a te "Puke," kia ora koutou i nga po i nga
1-3  e  takoto mai  nei, tenei ka ahu, iho
te panui  a   Niniwa-ki-te-rangi, e   hoki
ake ana ki te mihi, e hoa e Niniwa tena koe
kia ora i roto i o taua rarurarutanga, i mea
ano au kia kaua au e utu i to panui, i te na-
ma  2 o te 99  te tau, e  penei ana taua
panui au, ko te mea raruraru ki a koe, ko
nga tautohetohe i waenganui i nga tokorua
kaore he painga ki te Iwi, naku i mahara
ehara i au tenei panui, me utu e au to panui,
e whakahe ana au ki to ki e ki nei koe, i ki au
kua whakatikaia e au, koi ana taaku Whaka-
papa i he nei i whitiwhiti nei, ia Houmearoa
ka ahu iho 1d raro, ko taku he anake ko taku
kore i maka i taua Whakapapa, ka tuku atu
ai kia te "Puke," ehara i a koe te whakahe
tuatahi naku ano, na to kitenga i taku wha-
kahe mo taku Whakapapa, ka haramai koe
ki te whakaho, kia kotahi te whakahe kaati
  rawa, ka rua ka toru he tono whakatakari
  tenei, ka tiro iho au he ware pea noku i mau
 hirihiri ai, me timata mai e au i te matenga
 o te Whangaparaoa  Hokotoki, i runga i te
 whai korero a Manaia moka. Haere mai e
 Kui e Hari ki te tangi ki to Tupapaku ka
 puta i kona o korero moku, kaore au i rongo
  kia koe, na te tangata i korero mai ki au mo
 te whakataki a Manaia he Whanaunga noku
 a  te Whangaparaoa, kaore aa i mohio  he
 Whanaunga   a te Whangaparaoa, i haere mui
 aa ki  te tangi ki a ia, te take he Tamaiti
 whangai ki au, tae mai nei ki o whakahe ka-
 titiro ata au he ware pea noku koia ka puta
 i au taua Tipuna a Tutamure, he Tipuna
 pai oku Tipuna he Tipana hohourongo, kai
 roto i te Karaipiture. Ka koa te hunga ho-
 hourongo ka  huaia hoki ratau he Tamaiti
 na te Atua, e ki noi koe ki o Whakapapa mo
 taua mou ano ou, moku ano oku, hei aha
 mau kia ki mai koe i tena kupu, ehara i te
 tangata aku Whakapapa i te mea ui naku ki
 te tangata, ka haere ranei au ki nga Kooti
 Whenua,  ka rongo atu au ka mau mai hei
 tuhituhi hei mohiotanga moku, maku ano o
 whakatika, a te taima e tae ai ki te ra me te
 marama, i takua ai aua Whakapapa, kia ki-
 tea hoki e koe taku kupu, i ki au kua whaka-
 tikaia e au, e he ana tenei kupu kaa kiia e
 nga  tangata tuku panui, kia te "Puke,"
 kaua nga Whakapapa ko nga whawhai anake
 ho whakaapi noa  iho, koia i kore ai au e
 whakatika i to panui tuatahi, e ki ana koe
 ma nga Kaumatua noho i roto i nga Whare
 Wananga,  e taki i naianei, kua kite koe kaore
 on Whare  Wananga,  ko Tuhirangi ko nga
 Waka-a-kupe e whakahawea ana ano koe ki
 ou Hapu i raro i ou Maunga, kaore moku, e
 hoa he ora noa iho taku i te Ao nei, kaore,
 oku eka Whenua i te Ao noi. pena me koe i
 mahue iho i o Tipuna, he moa whakawai toku
 Iwi, na te Tai-Hauauru mo to Wakana, kia
 mate Whenua  mate tangata, ko taku Whenua
 e noho nei i konei he Whenua Kawanatanga
 he mea riihi, ka hoki ake, ka ki atu a Tamure
 e hoa ho aha koe i mohio ai ki tetahi pito o
 tau korero, kaore koe i mohio ki tetahi pito
 ki a Mate te Tuahine o Tutamure raua ko
 Tamataipunoa ia Ngaati Kahungunu, ka ha-
 ramai te kai ngaki i te mate o Taneroa i
 mate ki Maraetaha, ka tae te taua a Tama-
 taipunoa ki Maraetaha ka riri i kona tae noa
 ki te Paritu, ka tae ki  Okurarena, ka tae
 mai a Tutamure ka uru atu ki roto ka whati
 to taua, ka mau ki te pahi Paraoa, he waha
 ika taua Meremere, ka tae ki te take o Mau-
 ngaakahia, ka tao ki waenganui e piki ana ka
 Whakatauaki a Tutamure ki taana Meremere
 Taua i te hua taua i to ake, rere ana te Pao-
 ro ki runga o Maungaakahia, kaore Tama
 nei ka nehua ka pa iho te waha o Kahungu-
 nu i runga i te Pa, na wai te taua nei, e ka
 karanga ake a Tutamure naku, ka karanga
 mai a Kahungunu nau na wai, ka ki atu a
 Tutamare kaore koe i rongo "Ka pa te muri
 karangaranga a Tamure ko au tenei ko Tuta-
 tamuae," ka karanga mai a Kahungunu, ka
 mahara  au na wai te taua nei, kaore ia na
 taku Iramutu tonu ia, e kore e rongo i a koe
 te Iwi nei, ka ki atu a Tutamure ka rongo i
 au, ka tau hoki te taua ki raro, ka tae mai
 a Kahungunu ki te kawe mai ia Tauhei ki
waenganui ia Tutamure raua ko Tamataipu-
 noa, ka whakahinga ke kia Tamataipunoa he
 Taina no Tutamure, e ki nei koe he kino te
 ahua, kai te mohio au ki ena korero, na te
aroha o Tutamure kia Kahungunu ka houhia
te rongo ki Maungaakahia, e hoa he Tipuna
pai aku Tipuna kia mate a Rangitihi ate Rangi-
tuaiwa, ka tonoa atu aku Tipuna kia haramai
ki te ngaki mate, ka haramai a Karia Hou-
papa a Tamawhaina ki roto o Turanga ka
houhia te rongo, kai Turanga te pou a Ta-
mawhaina, kai Tokakuku tena pou a Tama-
whaina,  kia mato  a Ngaoko-i-te-rangi kia
haramai ki te ngaki mate, ka whakatauaki
oku Tipuna, "Me ahakoa i te roa o te Whe-
nua, he ahakoa e roa ana i te Whenua e tata
ana i te ngakau," kaua e mate ki ro wharo
me  mate ki waho ka riro mai i a te kapa, e
hoa kanui ra taku whakapiki i a koe, e ki
nei koe kia penei me  ou Tipuna no te riri
anake, heoi kaore aku kupu Hamene i a koe,
nau i korero mo te ngenge noa iho o nga
tangata ki te mahi koia taua kupu, mahara
au e whakahe na koe ki etahi oku Whakapa-
pa kaore ia ko taaku nei ano i whakahe nei,
e hoa kia ora taua i roto i nga whiu tauma-
ha.
               Heoi ano.
                Rahari Hape.

      [NAMA 7, O TE TAU 3.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, HUNE PARAIRE 15th 1900.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 41
        RIPOATA O TE HUI KI
             WAIPAWA.

    No te Hatarei te 26 o nga ra, ka tae mai
  nga mana e wha, a te Huki, a te Whatiapiti
  a te Tiupiri. I te taenga mai ki te kaainga
  ka takoto nga tohu a Pohokura. 1. Ko te
  tohu o Ta, te 2. He tohu Wahine ko nga
  kaka ma katoa, ano he huka-rere, he piu ta
  ratau Pohiri, te 3.  Ko te Pohiri a te tami
  kaore e kii te waha, ko nga ringa anake, me
  nga hope e tarure ana ki te whanga. 4. He
  tohu na te Waahine he Pohiri Maori. 5. He
  Pohiri na te taane, ka tae ki te marae.
    No te tatanga mai, ka kawea te manuka
 whakatakoto, i te tuarua o nga manuka wha-
 katakoto,  ka whaia  mai, kaore i eke ki te-
  tikanga o te wero. Ka takoto te tohu a nga
  mana e toru, ka roa e takoto ana, katahi ka
 patairia atu mehemea he manuka ta ratau mo
 te tohu a Poho ? Whakahokia  ana kaore !
   Ka  whakaarahia te tohu a Poho, ka peru-
 peru ka muta,  ka huri te aroaro. He rere-
 ketanga  ano tenei, ina hoki kua whaia te
 manuka, te tikanga he whakautu i te manuka
 ka hori te tohu ki muri, ka whakaputa ko te
 Pohiri piu ahoaho ana, tu ke tana haere me
 te mea ko nga maramara o te huka-rere e
 whariki ana.  Ka  hori tera ka ara ko ta te
 whango, whiu ke te pane, whiu ke nga ringa,
 tarure kau ana te hope kaore he waha, me
 te mea he tangata kotahi. Ka hori tera, ka
 whakaputa he tohu ano na te Waahine he
 rau rakau i runga i nga ringa e wiri ana,
 me te mea ko te Kura-i-awarua. I muri ko
 te Pohiri taane, ana, korohiti ana te tu-kau-
 ati i mua i te aroaro o te tangata ka takua
 te arero, me te whatu, ngarue ana te Whe-
 nua, nga mahi ra a te mana-nui, o to koutou
 Tipuna o Tamatea-pokai-whenua (turi puka-
 ka, piki maunga, horonuku hororangi mai
 runga o Aotea). Ka mutu nga mahi,  ki te
 tangi me nga whai-korero. Mutu kau  ano
 kua puta ko Ngati-raukawa e toru tekau, he
 Wahine  na  nga  taane ka nuku atu ratau
 i te wha tekau. Ko te Rangiheuea, me Hori
 te Waru o ratau Pakeke. E haere  mai ana
 tenei ahua o Raukawa, he tautoko i to ratau
 Tipuna i a Tamatea. I takoto ano he ma-
 nuka mo ratau, otira kaore i whaia te manu-
 ka, ko nga Pohiri, mo ratau ko aua ahua
 Pohiri ano kua korerotia i runga ake nei.
   Heoi i mutu nga mahi ki te tangi, ki te
 whai-korero.
   No te Ratapu ka whakapuaretia te Whare-
 karakia, ko te Pihopa o Waiapu, ko H. Wi-
 remu o te Aute, ko A. Wiremu ko Arona.
   O Ngati-raukawa, ko H. Pititi Huata, ko
 te Katene Pukerua nga Minita, ko te Kara-
 kia whakapure anake  i Karakiatia ki roto,
 ko te roanga o te Karakia i tukua  ki te
 Whare o te hui, otira kawea noatia ki taua
 Whare, kaore hoki i poto ki roto, notemea
e ono rau ano ka ki te Whare.
  No te Mane te 28 o nga ra, ka eke mai ko
nga mana o te Tai-Rawhiti, ko Rongomai-
wahine, ko te Huki, ko te Kura-a-mahaki,
ko Ranginui, ko Kahukuranui, kotahi tonu
te taenga mai o enei mana.  I takoto ano-
he manuka  ma Pohokura, tiwhana ana a
Kahukura  i runga te Paitikara o Poho, otira
kaore i whaia te manuka, ko nga tohu Po-
hiri ko tana ahua ano ki nga whakaeke tua-
tahi.  Engari ko te Pohiri hou i uru ki roto
na Ngati-raukawa, he poi, ka rite te karawhiu
maroke  ana te korokoro, tata kia pakaru te
oko koura nga mahi ra, a nga un o Tamatea
auahi ana tana haere.
  No  te Turei, ka whakapuaretia te ra a
Poho, ka hui katoa nga mana me nga Iwi
katoa ki te marae me te Pakeha, ko te toko-
maha i runga i te ahua o nga whakaekenga
ki te kai, ko 1,300, haunga te tangata Whe-
nua, me nga Pakeha tera e tae ki te 1,600
tangata.  I te potonga o nga Iwi ki te marae,
katahi ka haere mai nga tohu a Pohokura.
  1.  Ko te tohu o Tu o mua atu o to taenga
mai o te Rongo Pai ki Niu Tireni. Na te
kura ratau i arahi he mea whatu taua haki,
ki te whitau, ko te ahua o Tamatea i runga,
he mea whatu ano me tana ngarara, e whatai
ake ana ki te tope kura i runga i te rae o
Tamatea,  he pohoi toroa ano i nga taringa,
he mea whatu  nga taha • katoa o te haki ki
te kura kaka, he kura kaka, te tope kura he
mea tui. 2.  Ko te rangapu Wahine Maori
motuhake, o mua atu ano o te taenga mai o
te Rongo Pai. 3.  Ko te rangapu taane o
Rua-whakapiri ki a Poho, ko taua ahua ano.
  4.  Ko te rangapu Wahine o  Ngati-rau-
kawa, he ahua Maori ano. 5. Ko  te ra-
    ngapu Hoia Kaumatua e ora nei, kua mau
     patu ki te hoa riri, i raro i te mana o te
     Kuini, na te haki a te Kuini ratau i arahi.
i     6.  Ko te rangapu Hoia o nga tamariki o
i   te Kura i te Aute, ko to ratau haki ano i mua
   i a ratau, no te taenga ki te marae ka hutia
e   te kura ki runga i te pou ka pai tana rere,
   kore he koha i kitea, ka ara te haka i te tua-
   tahi, ka whakamaramatia e I. Hutana te
i   riira o Pohokura, te ahua o te Maoritanga i
   mua atu o te taenga mai o te Rongo Pai ki
3   Niu Tireni, ka mutu  te haka, ka ara ko te
3   rangapu Wahine  o te ahua ano o taua wa,
    he poi a ratau haka, ka mutu tera, ka ara
  he rangapu taane no te Maoritanga, ka heke
    tera ka ara ko te rangapu  Wahine  no  Le
    ahua Maori ano, ko te poi a Ngati-raukawa
   ka heke tenei, ka tu ko te rangapu Hoia
  Kaumatua, ka whakamarama te riira o Poho
   ki te Iwi Pakeha me te Maori, ko Paraire
i   Tomoana ki te whakamaori. Ko  tenei ra-
    ngapu Hoia Kaumatua, kua mau patu i raro
    i te mana o te Kuini, i te tau 1866 tae noa
   ki te tau 1869. Na ratau i arai atu te hoa
    riri i kore ai e maringi mai ki roto o Here-
  taunga, he tokomaha nga tangata o te Iwi
   Maori, me te Pakeha e noho nei e ngote ana
:   i te u o ratau whaea i taua wa, a i whaka-
   tupuria ratau i runga i te ringa kaha, i tau
   ai te pai me te rangimarie. He ahakoa kua
:   waikura a ratau pu i naianei, he tohu tena
   no  te rangimarie me  te ata noho.  He
   ahakoa tena ano tona wa e taea ai te mea
    kia piata te pu me te hoari.
     Ka mutu ta nga Hoia kaumatu, ka ara ko
   nga Hoia tamariki o te Aute, ka mahi ratau
   i nga mahi Hoia, i muri ko ta ratau haka
   maori.
     I muri i tenei ka maranga te haka, a te
    Whatiapiti, engari kaore i tika, te aranga o
   taua haka, i te mea kaore ano i pau nga ma-
   hi a Pohokura, he nui te pai o taua haka
   me nga Poi, otira ko te mea nana i whakaki-
   no, ko nga karauna o taua haka.
     I muri i tenei haka, ka takoto te puha a
   Pono, ka takoto ki te marae, he kai maori
   katoa, toko aua te tangi i roto i te ngakau,
   mo nga ka: i ora ai nga whakapaparanga o
   te Iwi Maori, o mua atu o te taenga mai o
   te Pakeha ki Aotearoa, ka mutu te whiu i te
   kai, ka takoto te kaunoti ki te Upoko o te
   kai, hikaia ana te kaunoti, whakahuatia
   ana te waiata, ka tae ki te kupu o te waiata,
   te kohatu kura muramura te manawa o Ao-
   tea, ka mura te ahi o te kaunoti, ka umere
   te Iwi katoa. Maori Pakeha, i muri ka wha-
   whetaitia, te kai e R. Ropiha, ka kai nga   •
   mea e mohio ana ki aua kai a te Maori, ka
   whakamatau  te hunga tau hou o te Maori
   me  te Pakeha,  taea noatia te ahiahi e kai
   ana.
     No  te Wenerei i te 3O o nga ra i muri o
   te Parakuihi, ka hui nga Iwi ki te Whare
   korero i poto te mano ki roto, ka mutu  te
   whakawhetai, ka tu ake te Tianara o Poho-
   kura.
     E tu ana tenei ahau e te Iwi ki te wha-
   kapuare i to tatau Whare, nga Taane, nga
   Wahine, nga tamariki, tena koutou, e kore
   e taea e ahau te peehi te nui o te hari me te
  whakamoemiti o toku ngakau, mo koutou i
   tenei ra, ahakoa e kore koutou e ki te mai,
   he ahakoa naku tonu i whakapuaki atu te
   nui o te hari, mo koutou i tae a tinana mai
   i runga, i te pohiri, e whakawhetai ana hoki
   toku ngakau ki te Atua, moona i tiaki i a
   koutou, kia tae pai mai ki tenei marae, no
   reira kia penei ano tana tiakanga ia koutou,
   ina hoki atu koutou ki o koutou nei kainga,
   i runga i te rangimarie, me te atawhai o te
   Atua, koia hoki tenei te take i karangatia
   atu ai koutou, kote whakapuaretanga o te
   Whare whakawhetai  ki te Atua, kaati tenei.
     Ka whakatakotaria atu ki o koutou aroa-
  ro te moni kohi o te marae, hei kaupapa
  mo te kohi a nga Iwi, me nga mana pakupa-
  ku i raro i te mana o to koutou Tipuna, o
   Tamatea, koia tenei £337, otira i mua o te
  kohi a nga Iwi, he mea tika kia whakahokia
  e ahau nga patai a nga mana e takoto nei,
   mo te pohiri a te ngarara, ko te toru tenei o
  nga ra, e te Iwi i takoto aua patai ki toku
  aroaro, e mea ana aua patai, kia whakama-
  ramatia to tatau tatanga ki te ngarara, me
  to tatau whakapapa 1 puta mai i roto i te
  ngarara e kiia nei ko Pohokura. He  mea
  whakaaro marie, kia tukua nga mana paku-
  paku ma te ngarara nei e powhiri kia tokona
  ai e te ngakau te nui o te tangata ki konei
  whakahe  ai, heoi kua pono ki te hiahia i
  meatia  ai.
  (1.) Ko te ngarara he tohu tena no te mana
  o to koutou Tipuna o Tamatea, rite tahi kia
  te Kuini, ko te Raiona te tohu o toua mana,
  koia tenei te whakapapa:—Na Tamatea  te
  ngarara e noho mai nei i runga o Ruahine,
  a, na Tamate ano, ko Kahungunu, na ana
  ko Kahukuranui, ko Rakaihikuroa.
  (2.) I te tangata tuatahi kua hangaa, hinga
  ana i te ngarara, ko te tohu i hoatu ki te
  ngarara, he kanga, a, kei roto i te tangata te
  kanga mo te ngarara, taea noatia te mutunga
 kotahi ano te ahi e taona ai te tangata, me
 te ngarara pau ake, haunga ia te hunga to-
  rutoru.
 (3.)  Ka ngaua a Iharaira e te ngarara i te
 koraha, ka tonoa mai e te Atua tana whaka-
 oranga mo te tangata, ma roto i te ahua o te
 ngarara ka whai morehu te tangata, ko Ta-
 matea  tetahi i titiro ki taua ngarara, mei ko-,
 re a ia e titiro, kua rite a ia ki te hunga ki-
 hei i titiro, kua ngaro atu hoki tona whaka-
 papa, i te ngaromanga o te hunga kihei i
 titiro.
 (4.) Ko ta Horomono, haere ki te Popoko-
 rua matakitaki ai, e te tangata kuare.
 (o.) Ko  ta te Karaiti ki ana akonga, haere
 kia rite kitengarara te mahara, ki nga Kuku-
 pa te kino kore, na konei ka tino marama to
 tatau ahua kei te matimati koroiti o te wae
 ngarara, ehara i nga ponapona, i te huha
 ranei, kaati mehemea i he te tango a Tama-
 tea i te ngarara hei tohu mo tona mana, ka-
 ati no raua tahi ko te Kuini tenei he, ina ho-
 ki he Raiona to te Kumi, a, kua pohehe ra-
 nei a Tamatea anake, otira kaore i te pohehe
 ina hoki kua tuohu o tatau matenga ki raro
 i te Kararehe, te tohu o te mana o te Kuini,
 a mehemea kua penei tatau, kaati ko enei
 patai kua hee, me unu rawa atu ki waho.
   He maha nga whakamarama mo te kura,
 ara, Kura-nui, ki te Maori. Karauna, ki te
 Pakeha.  Kaore  te  Kura-nui i  roto i te
 nuinga o te tangata maori, kei nga Kiingi
 anake, pera hoki te Karauna, kei nga Kiingi,
 ta Tamatea ka mutu te Kiingitanga o te Iwi
 Maori  ka ngaro  te Kura-nui, taea noatia
 tenei ra, kaore tatou i te mohio kei hea e
 ngaro ana, maku  e ki atu i waiho ki tona
 Ngarara, kia Pohokura. Na Tamatea tenei
 ingoa i hua Poho, Kura, kaati no te wa ia
 Potatau ka  whakahoutia  te  Kiingitanga
 engari kaore ] taea taua Kura-nui, ara, te
 Karauna o Tamatea no te wa ia Towhiao
 katahi ka rangona, ko te ingoa kau, ka hua-
ina ki nga mema o tana Runanga, ara, Ma-
 nu kura, engari kei te ngaro te take o tenei
 Kura, no reira i tu ngoikore ai te Kingitanga
i mari ia Tamatea, ko Tamatea te mana nui
i puta mai nga mana pakupaku i roto i te
hope  o Tamatea, ka mutu nga whakamara-
ma  tera atu te roanga.
   Ka  tu ko  P.  Huata, te riira o te Huki,
He  kupu whakatikatika kau i runga i te
ahua  o te tangata me te Ngarara, otira kaore
he mana i tu mai ki te patu i nga whakama-
ma, a te kai arahi o Pohokura. I tenei wa
ka tukua e Pohokura te pereti ki nga mano,
me nga whakahaere katoa, ka timata te kohi
hui katoa te kohi £150 „ O „ 8½, hui atu ki te
kaupapa, ka £487 „ O „ 8½, i te mutunga o te
kohi, katahi ka homai nga paina ma Poho-
kura, kotahi rau matahi, me nga paina ano
ma  etahi o nga mana, otira i konei ka wha-
karo a Poho, kaore e tika kia riro ko ana kai
mahi hei homai paina, ara, ko nga mana
pakupaku, ka nuku te whare.
  No  te Taite te 81 o nga ra, ka hui ki te
marae, ko te whakapau i nga poi a Raukawa
ara, nga taonga o Pohokura, i te mutunga
ka tangi te pere ka noho te whare ka tu te Ti-
anara a Poho, ka panuitia te huihuinga o
nga moni kohi, i muri o tena ka panuitia
nga paina i hoatu e Poho ma ia inana, ma
ia mana ka whakakorea atu hoki a ratau pa-
ina ma te Huki, No  e 7. I wareware i te
whakamaramatanga, ara ma Taupe, Matene
Ropiha, ka  huia ki nga paina ma te Huki,
No 1, ka 70, paina.
  Ka panuitia i konei nga paina ma ia mana
ma ia mana.
  Ko te whakataunga tenei i nga paina a
nga mana, he mea whakarapopoto:—

Pohotu.             .. .. .. .. 
Te Uranga-ote-ra.  .. .. .. .. 
Maui.              .. .. .
Arewhana.         .... ....  [ kua karaa-
Kahukura.         .. .. .. .. titia moenga
Te Koroni.        .. .. .... tau e rima.
Awemapara.      .. .. .. 
Te  Wheuki.        .. .. 

      [NAMA 7. O TE TAU  3.]\_\_\_\_\_\_\_TE  PUKE  KI HIKURANGI     TAITE 15st 1900\_\_\_\_\_\_[Wharangi  No. 5]
  Hikataurewa.       .. .. .. .. 1 .... 1 .. 1
   Houtaketake.       .. .. .. .. 
  Te  Piwa.          .. .. .. .. ..
  Tiupiri.          .. .. 12 .. 5 .. .. 17 12 5
  Kahukuranui.     .. .. 6 .. 11 .. .. 17 2 15
  Whatuiapiti.     .... 96  15 .. 6361521
  Rua.              .. .. 8 12 15 3 .. 38 .. 38
  Ranginui.         .. .. 12 .. 17 2 .. 31 .. 31
  Mahaki me Huauri.  .. 12 .. 25 .. .. 37 .. 37
  Rongomaiwahine. .. .. 12 .. 22 6 .. 40 .. 40
  Te Huki.       101012  O 36 .. .. 68 5 63

  Whuuru maaka,  1010 1212 5010 10  .. ..
        He nui nga whakamarama.
   Ka nukuhia te whare mo muri i te ti. I muri
  o te ti ka noho ano te whare, taea noatia te
  4 o nga haora, tata ki te awatea. Ka mutu
  he mihi te mahi he poroporoaki, nga mahi
 he  hari he whakamoemiti ki nga mana, ki
  te kaha ki te haere mai i roto i te marangai.
    Kaore  he raruraru i pa ki tenei hui, taea
 noatia te pakarutanga, ahakoa te nui o te
  marangai, hoki ora atu, nga iwi ki o ratou
  kainga i roto i te atawhai a te Atua.
   Ko nga Hapu o Heretaunga i uru mai ta-
 na moni ki roto i te kaupapa:— No Waima-
 rama, Awheraka, me tetahi wahanga o te
 Pakipaki, na  M. Atahikoia i whakatakoto
 £10 pauna.  Ngai te Whatiapiti H. Takiwa
 i whakatakoto £8 pauna.  No Kairakau na
 H.  Kangaiho, i whakatakoto £15 pauna.
   Na Porangahau £21 pauna. Paora Ropi-
 ha   i whakatakoto  £10  pauna.  Ngati
 Marau  na Nepe, i whakatakoto £26 pauna.
 Ngati Toroiwaho na te Hauapu i whakata-
 koto £10 „ 10 pauna tekau herengi. Renata
 Ropiha, me Amiria Nepe, £15 pauna. Ahi-
 tana Nopera,  £1 pauna.  Pita Ngaihi, £1
 pauna.  Paikea £1 pauna. Na Ngati Rau-
 kawa, £6 pauna.  P.   Te Uamairangi, i
 whakatakoto £15 pauna.
  Te kohi a nga Pakeha i te marae e £2 10 O
 hui katoa £143 pauna.  Ko  nga moni  i
kohia i moa atu £19 18 6.
   Ko  nga  iwi i hui ki tenei hui, i tata ki te
 rua mano.
   Ko nga kai i tukua mai o te Tai-Rawhiti
 e o tana, taewa, Kumara, Taro, 1 keehi Po-
 aka, hoi katoa ki o Heretaunga nei 26 tana,
 taewa, paraoa, huka, tii, tuna, ika, kuku-
 maii, me era atu kai a te maori, 13 nga
 kau, i mate, e 36 hipi, 24 poaka, e 40 kuihi,
 e 3S  nga  heihei, me era atu, tona tini o te
 kai, e kore e taea te tatau nga kai, a o koutou
 tupuna i ora i roto i nga tini whakapapara-
 nga kua pahure.
   Heoi nga mea  i taea te whakawhaaiti o
 nga korero me nga mahi.
   I tukua  atu i roto i te ringa o  I. H.
 Tianara, kai arahi  o  te mana   nui   o
 Pohokura.


   HE TAUTOHE KARAIPITURE.
   Ko tenei ka tuhituhia i raro iho nei he
 tautohetohe Karaipiture, i  waenganui  ia
 Paora Kuruka Timuaki o te Iwi Poa, raua
 ko Hona A.  Mete o Tikako Pa o Merika, e
ahu  ana  tenei tautohetohe mo runga i te
 whawhai, i te pito whakatetonga o Awheri-
ka;—  Ahakoa e whakapono ana a te Mete,
mo  te tika o te whawhai a te Ingarihi ki te
pito Whakatetonga o  Awherika, no  reira i
penei ai tetahi ona whakaaro, me patai atu
ia ki te Iwi Poa, a,  whiriwhiritia ana e ia
ko Paora Kuruka te tangata hei pataitanga
ma  ana;  Kia kite ai ia i te tika o nga mahi
me nga whakaaro hoki o te Iwi Poa mo ru-
nga i taua whawhai, no reira i tuhituhia ai
e te Mete tona pukapuka i raro ino nei:—

            Tikaako Merika.
               Oketopa 10th 1899.
  E  te hoa aroha, no Merika ahau, ko taku
kainga ko Tikaako, he tangata ahau e wha-
kaaro nui ana ki te tika, me te pea-purei,
no konei au i Inoi atu ai kia koe kia whaka-
maramatia mai e koe to ahua kia Ingarangi,
me nga tangata Iwi ke hoki e noho ana i
waenganui i tou Iwi?
  Mehemea e whai take ana koe mo to tunga
ki te riri, me to whakatina hoki, a, mehemea
ranei kai te tika koe ki to whakaaro iho ka
whai koa ahau, mehemea ka tuhia mai e to
pene ake to whakaaro.
          Na to hoa pono.
                    Hona A. Mete.
  Ko  te whakautu tenei i raro iho nei, he
mea waea atu na Paora Kuruka.
                  Pitoria.
                   Noema 7th 1899.
    E  te hoa Honore, tirohia e koe i nga ra-
  rangi 11—12—19—20—    o  te xxxv o nga
  Waiata.
             Kuruka Timuaki.
    Ara  e penei ana  aua rarangi.  (11.) I
  whakatika mai nga kai whakapae-teka wha-
  kawakia ana ahau mo nga mea kihei nei au
  i matau atu.
    (12.)  1 utua mai e ratau taku pai ki te
  kino, a whakatipu pani ana toku Wairua.
    (19.) Kei hari mai kia au  aku hoa-riri
  pokanoa, kei whakakini mai nga kanohi o te
  hunga e kino pakupaku mai ana kia au.
    (20.) Ehara hoki ta ratau i te korero mo
  te rangimarie, heoi» kei te whakatakoto i te
  mea tinihanga, mo te hunga ata noho o te
  Whenua.
    Ka whakautua atu e te Mete. Tirohia a
  Timoti 1 Upoko 1 rarangi 1—2—    ara:—
    (1.) Na Paora, na te Apotoro a Ihu Ka-
  raiti, he mea whakarite na te Atua na to ta-
 iau kai-whakaora, na te Ariki hoki aa Ihu
  Karaiti, na, ta tatau e tumanako atu nei.
    (2.) Kia Timoti, ki taaku Tamaiti pono,
 i roto i te whakapono, kia tau atu te aroha
 noa. te mahi tohu, te rangimarie, he mea na
 te Atua na to tatau matua, na Karaiti Ihu
 hoki na to tatau Ariki hoki.
   Ka  utua atu e Paora Kuruka, tirohia ia
 Hakaraia ix—8.
   Ka nohia ano hoki e aa nga taha o toku
 Whare, he whakaaro  ki te taua, ki te tanga-
 ta ano e tika ana na reira, ki te tangata ono
 e hoki ana, e kore ano te kai tukino e tika
 na waenga ia ratau a muri ake nei, kua kite
 nei hoki oka kanohi i naianei
   Ka  utua ano enei rarangi e te Mete, tiro -
 hia ia Ehekiera xxxii—2  tae atu  ki te 65;—
   (2.)  E te tama  a te tangata, kia ara te
 te tangi noa a Parao Kiingi o Ihipa, mea atu
 hoki kia ia, to rite kai te kuao Raiona o nga
 Iwi, e rite ana hoki koe ki te Tarakona i nga
 moana, i puta mai ano koe i roto i o awa,
 whakaoraorangia ana hoki e koe nga wai ki
 o waewae, a, whakaparua ana e koe o ratau
 awa.
   (3.) Ko  te kupu tenei a te Ariki a Ihowa,
 ka horahia atu e ahau taku kupenga ki ru-
 nga i a koe, he huihuinga ano hoki no nga
 Iwi maha, a, ka riro ake koe i taku kupenga.
   (4.) Ka waiho ano hoki koe e ahau  ki
 runga ki te Whenua,  ka  akiritia atu ano
 hoki koe ki te mata e te parae, maku ano
 hoki e mea kia nohia koe e nga manu katoa
 o te rangi, kia makona ano hoki nga kirehe
 katoa o te Whenua i a koe.
   (5.) Ka  takoto ano i  a au ou kikokiko,
 ki runga i nga maunga, ka whakakiia ano
 hoki nga awaawa kia koe, e tiketike na.
   (6.) Ka whakamakukuria ano e ahau ki o
 toto te whenua e kau na koe, a tutuki noa ki
 nga maunga, ka ki ano hoki nga awa i a
 koe.
   Ka utua atu e Paora Kuruka,  tirohia ia
 Matiu vi—34:—
  Na kaua ra e manukanuka ki o apopo ma
 apopo ano hoki e manukanuka ana mea, ake,
 kaati ano i tona rangi ano, ko te kino ona
 ake ano.
   Ka utua atu e te Mete, tirohia ia Hohea x
 13:—
   Ta koutou i parau ai ko te kino, ta koutou
i kokoti ai ko te hee, ta koutou kai ko nga
hua o te teka, nau hoki i whakawhirinaki
 atu ki to ara, ki te tini 6 tangata marohiro-
hi.
  Ka  utua e Paora Kuruka, tirohia ia Here-
maia xviii—20—21—22;—
   (20.) E  utua ranei te pai ki te kino? kua
keria nei e ratau he rua moku kia mate, kia
mahara, i tu ahau ki to aroaro, ki te korero
i te pai mo ratau, ki te whakatahuri atu ano
hoki  i to riri ia ratau.
  (21.)  Mo reira, hoatu a ratau Tamariki
ki te hemo kai, kia whakahekea ano hoki o
ratau toto e te mata o te hoari, a ratau Wa-
hine, kia whakatamariki koretia, kia tukitu-
kia o ratau tangata, a mate rawa, kia patua
ano o ratau tamariki ki te hoari, i te Wha-
whaitanga.
  (22.)  Ki a  rongona he tangi i roto i o
ratau whare, i na kawea mai e koe he ope ki
a ratau, he mea huaki tata mo ratau i keri i
te rua hei hopu ia au, mo ratau i huna i nga
rore mo oku waewae.
  Ka  utua atu ano tenei e te Mete tirohia ia
Ihaia LI—19:—
  Ka rua enei mea ka pono nei kia koe, ko
wai hei tangi kia koe? ko te whakangaroma-
  nga, ko te wawahanga, ko te mate kai, ko te
  hoari, ko wai toku hei whakamarie ia koe?
    Ka utua atu e Paora Kuruka, tirohia ia
  Hopa xxxix—1—2:—
    E mohiotia ana ranei e koe te wa e wha-
  nau ai nga Koati Kamaka? e kitea putia ana
  ranei e koe te wa e whakamamae ai nga
  Haata?
    (2.) E taua ano ranei e koe nga marama e
  rite ana ia ratau? e mohio ana ranei koe ki te
  wa e whanau ai ratau?
    Ka  utua atu ano e te Mete, tirohia i nga
  Waiata    ii—i:—
    He aha ka nana ai nga Tauiwi, ka whaka-
  aro horihori ai nga Iwi?
    Ka utua atu e Paora Karaka, tirohia i nga
  Waiata  LXIX—1—2—3:—
    (I.) Whakaorangia   ahau e  te Atua, ka
  tae mai hoki nga wai ki roto ki toku Wairua.
    (2.) Ka tapoko ahau ki te oru hohonu ki
  te waahi kaore nei he tuunga, kua tae au ki
  nga wai hohonu, ngaro iho au i nga Waipu-
  ke.
    (3.) Kua ruwha nei ahau i taku tangiha-
 nga, kua maroke nei toku korokoro, pakoko
 kau  oku kanohi ia au e tatari atu nei ki toku
  Atua.
    Ka utua atu e te Mete, tirohia ia Hopa xv
 31:—
    Kei whakawhirinaki te tangata, e tiniha-
 ngatia ana ki te mea tika noa, notemea kote
 mea  teka noa hei utu ki a ia.
    Ka utua atu e Paora Kuruka, tirohia i te
 Kaikauwhau iii—1 tae atu ki te 8:—
   (1.) Kua  takoto te taima mo nga mea
 katoa, me te wa ano mo nga meatanga katoa
 i raro i te rangi.
   (2.) He wa e whanau  ai, he wa e mate
 ai, he wa e whakato ai, he wa e hutia atu ai
 te mea i whakatokia;
   (3.)  He wa e  patu ai, he wa e rongoa ai,
 he wa e wawahi iho ai, he wa e hanga ai
   (4.)  He wa e tangi ai, he wa e kata ai, he
 wa e aue ai, he wa e kanikani ai.
    (5.) He  wa e akiritia atu ai nga kohatu,
 he  wa e kohikohia ai nga kohatu, he wa e
 awhi ai, he wa e kore ai e awhi.
   (6.)  He wa e rapu ai, he wa e ngaro ai,
 he wa  e tiaki ai, he wa e akiri atu ai.
   (7.)  He wa e haehae ai, he wa e tuitui ai
 he wa e whakarongo puku ai, he wa e korero
  ai.
   (8.) He wa e aroha ai. he wa e mauahara
 ai, he wa e Whawhai ai, he wa e mau ai te
 rongo.
   Ka  utua atu ano e te Mete, tirohia e koe i
 taua Kai-kauwhau ano i te iv—6:—
   I ki te ringa i runga i te ata noho, pai atu
 i nga ringa e raa e ki ana, ki te mea he ruha
 he pouritanga Wairua.
   Ka  utua atu e Paora Kuruka  tirohia ia
 Nahumu i—15:—
   Nana, kei runga i nga Maunga nga wae-
 wae  o te kai kawe i te korero pai, o te kai
 Kauwhau, i te rongo mau, whakaritea o Ha-
 kari e Hura, whakamana o kupu taurangi,
 notemea heoi ano haeretanga atu o te tangata
 kino i waenga i a koe, kua hatepea rawatia
 atu.
  Ko  te whakamutanga whakamautanga
 tenei a te Mete, kaore hoki i whakautua mai
 ano e tona  hoa, ara i penei:—  tirohia ia
 Maraki ii—8—9.
   Ko koutou ia kua peka ke atu i te ara, kua
meinga  e koutou te Ture  hei tutukitanga
waewae mo  etahi, he tokomaha, hee • iho ia
 koutou te Kawenata kia Riwai e ai ta Ihowa
o nga mano.
  Na kua meinga na koutou e ahau kia wha-
kahaweatia, kia iti, i te aroaro o nga tangata
katoa, kua rite ki ta koutou kihei na i tiaki i
oku ara, a i nga mea o te Ture he whakapai
tangata ta koutou.
  He  mea tango mai i roto i te "Niu Tireni
Taima."

      TE HUI KI TURAKINA.
             Kia Henare  Parata.
                       Kereitaone.
  I roa rawa to matau Whare e korero ana
i te po ka taha nei, i tu katoa ki te korero i
runga i nga take whakahaere Whenua Mao-
ri, me te take whakapai hoki i nga marae o
nga pa Maori, kotahi Mano   tangata i tae
mai ki tenei Hui, kaati me ki ake au, kotahi
tonu to ratau whakaaro, he whakaae ki nga
take e rua i tukua atu nei ki o ratau aroaro,
hei whiriwhiritanga ma ratau, ara, i runga
ano  i te whakahaere i whakaarotia ai e  te
Kawanatanga, mehemea ka rongo matau i

      [NAMA 7,  O TE TAU  3.]    TE PUKE  KI HIKURANGI,  HUNE  PARAIRE 15th 1900.\_\_\_\_[Wharangi No. 6]
  tenei ra kua tata mai a Heke, ka noho ko
  Tamahau  hei whakahei ia ia e hoki ana au ki
   Poneke i tenei ahiahi.
     I whakaatu atu ano ahau kia ratau i roto
  i taku whai-korero he Hui ano  ta tatau ki
  tena taha a te 22 o nga ra o Hune me to
  tatau tumanako  atu hoki kia tae ratau ki
  kona,  ko te ra hoki tena i eke ai te Kuini ki
  runga i te Torona a, ko te marama hoki tena
   i haere ai o tatau Tai-tamariki ki te toro atu
  i a ia, i raro ia Kapene Tunuiarangi, a, ko te
  marama  ano hoki tena i tae ai te Pitihana a
  te  Iwi Maori  ki Ingarangi, ara  te Inoi
  kia whakatikatikaia nga whakahaere mo  o
  ratau Whenua,  a,  kia Rahuitia hoki nga
  toenga mo ratau.  I timata mai hoki i reira
  te honohono haere o te Kiingitanga.
    He  maha nga take nui kua pa [ki te Kii-
  ngitanga o Ingarangi,] waiho anau tonu te
  whai atu o tetahi i tetahi, me te whakaatu
  hoki i te tino nui o to tatau Rangatiratanga,
  kua tino whakakite tenei take ki te ao katoa,
  i roto i te Whawai ki te pito whakatetonga o
  Awherika, me te whai Ingoa hoki o Niu Ti-
  reni i roto i taua raruraru, ara he kamakama
  he piri pono, he maia hoki, no konei i tika
  ai kia hui to Iwi Maori i te 22 o nga ra o
  Hune, i runga ano hoki i nga tikanga tika.
                    Kia ora.
                    Timi Kara.

   Ko te whakaatu whakamutunga tenei i raro
  iho nei, i puta i te Tari mo nga mea Wha-
  whai i Ranana, ano nga Hoia o Ingarangi i
  Aitua ki te Whawhai i te pito whakatetonga
  o Awherika.
    Nga Apiha i mato.           211
             ... i Tuakiri.         675
            ... i ngaro (Herehere.) 175
   Nga Hoia i mate.            1900
    ...  ...  ... i Tuakiri.          
            ... i ngaro (Herehere.) 3764
            ... Huihuinga.    ————
                              16, 133
   Ko  enei i raro nei, i mate i nga Piwa me
 era atu mate e paana ki te tinana.
        ... ... Nga Apiha.          47
    ...  ...  ... Hoia                1-185
            ... Nga Apiha i Aitua.  8
               ... Nga Hoia i Aitua.      34
            ... Ka huihuitia.     1569
   Te tino huihuitanga.         17,702
   I puta tenei whakaatu i te tahi o Aperi-
 ra ka hori nei kua tata i naianei nga Aitua o
 Ingarangi ki te 20,000 mano-

    TE RARURARU KI TIAINA.
   Kai te tipu haere he raruraru nui ki Tiai-
 na, tera tetahi wahanga o to lwi Tiainama-
 na, kua mau patu, ko te Ingoa o tenei waha-
 nga o taua Iwi, ko te Ropu Pokeha (Boxers)
 otira he Haahi tahito tenei no taua Iwi, ko
 mahi a taua Haahi, ka: te mahia ngarotia,
 ara, he mahi Wairua, me ta ratau ki hoki he
 Mana Atua kai a ratau, he Ropu nui tenei,
 ko ona peka kai nga waahi katoa o Tiaina,
 kai roto hoki i taua Ropu etahi o nga tino
 tangata nunui o taua Iwi, ko te tino hiahia
 nui o taua Iwi, ko te pei atu i nga tangata
 Iwi ke e noho nei i Tiaina, ina hoki te ahua
 o te panui whakahau a taua Iwi kia huihui
 ratau, ara, "Whakanuia te Manatiu, whaka-
 horoa nga Iwi ke patua nga Iwi ke," he
whakahau  tenei na te Ropu Pokeha, kia tae
 a tinana tuai koe i te 7 o nga ra o te mara-
 ma e tu mai nei, ki te turi koe ki tenei wha-
 kahau, ka hatepea tou matenga, kaati he
whakaatu  tenei i te kino o te whakaaro o
taua Iwi, ki nga tangata Iwi ke.
   Ko tetahi tino whakaaro o taua Iwi, he
pana atu i nga tangata e kawe haere ana i
te Rongo Pai, a he kohuru hoki i nga mea
o ratau kua  tahuri ki te whakapono, he
whakamutu hoki i nga mahi hoou a te Pa-
keha,  e kawea atu  ana ki reira, ara, nga
Rerewe,  nga waea kawe korero, me era atu
tini mahi a te Pakeha e mahia ana i reira.
  E  ki ana ratau, he takahi taua mahi a te
Pakeha i a ratau tikanga o mua, tetahi wehi
o taua Iwi, he wehi kei toro haere te inana
o te Pakeha ki runga i to ratau Whenua, ko
te tino take i kaha rawa ai tenei whakaha- 
ere a taua Ropu, he tautoko no te Kuini o
Tiaina i ta ratau tikanga. Kaati ko te Kuini
nei, ehara i te momo Rangatira, engari na
te moenga  a  te Kingi kua mate ake ra o
Tiaina i a ia hei Wahine Murimanu ma ana,
no reira i timata haere ai tona kaha, a na
   runga hoki tetahi i tona matauranga, na i
   te matenga o te Kingi, tangohia ana e ia te
   naana whakahaere o taua Iwi, ahakoa i wha-
    katuria he Kingi, heoi ko te Ingoa kau o te
   Kingi ki a ia, engari ko nga mana whakaha-
    ere katoa kai te Kuini kua whakahuatia i
   runga ake ra, a me te noho herehere hoki
   taua Kingi ki tona Iwi i naianei. He kaha
   no taua Kingi ki te tautoko i nga tikanga
   Pakeha, hei whakamarama i tona Iwi e noho
   nei i roto i te pouritanga, ko te tino take
    tenei i hereheretia ai ia e te Kuini.
     Ka nui nga rongo korero kua tae mai mo
   tenei raruraru, a he nui hoki nga Whawhai
   kua Whawhaitia  e te lwi Tiainamana kia
   ratau ano, a ki nga Pakeha hoki i enei ra
   tata ka hori nei, me te mahi hoki ki te wa-
   waahi i nga, Rerewe, i nga Whare Karakia,
   i nga nohanga hoki o nga Mihingare, otira
   o nga kaainga nohanga katoa o te Iwi Pake-
   ha, me ta ratau mahi hoki ki te kohara i
   nga tangata, kua huri katoa hoki nga Hoia
   katoa o Tiaina ki taua mahi.
     No runga i te tipunga nuitanga o te raru-
   raru nei, katahi ka Komiti nga Kai-whaka-
   haere o nga mana nunui  i reira, a kotahi
   tonu te whakaaro o nga mana nunui, ara,
   he peehi i taua  raruraru. I puta ano  ta
   ratau whakahau ki te Kawanatanga o Tiaina,
   kia tahuri ki te peehi i taua raruraru, otira
   kihei i whakarongo mai ki taua whakahau a
   ratau, no konei, kai te whakau atu nga mana
   nunui i a ratau Hoia hei tiaki i o ratau ta-
   ngata me o ratau paanga  hold i reira, otira
  mehemea  ki te mau tonu te mahi a taua Iwi,
  era e tangohia to ratau Pa nui, e nga mana
  nunui, a ka turaki ha tana Kuini me ana
  tikanga katoa, a ka whakatuna ano ko te
   Kingi ki tona turanga tika. Ki te titiro iho
  ki nga whakaaro o  nga mana nunui, ho
  roherohe  i taua Whenua   kia ratau ano,
  engari na runga i to ratau puhaehae kia ratau
  ano i kore ai o tutuki tenei whakaaro o ratau,
  otira kai nga ra e tu mai nei te mohiotia ai.

         RONGO KORERO.
     O TE WHAWHAI, KI TE POA.

             Te Ropu o  Pura.
    Kua tae mai nga whakaatu i whawhai a
  Pura ki te hoa-riri, ki te takiwa o Reinga-
  niki he Apiti tenei i waenganui o nga maunga
  nunui, ki te rohe o te pito whakateraki o Ne-
  tera e ahu atu ana ki roto o te Taranawaara,
  a i tino kaha rawa atu te whawhai a te Poa,
  engri na runga i te kaha o te kokiri a te Ropu
  o Meiha Tianara Heiriari, me tona whawhai
  haere, a, puta noa i a ki tua o aua maunga,
  no konei i wehi ai te hoa-riri, koi aukatia
  ratau, i taua wa ano ka pikitia e tetahi Ropu
  o te Ingarihi to ratau parepare, a, no konei
  ka whati nga Poa, kua uru atu a Pura kai te
  takiwa o te Taranaawa kotahi rau e wha te-
  kau nga Poa i mate rawa.
    Kua puta te whakahau a Tianara Ropata,
  kia Tianara Pura, kia haere atu ia ki te tao-
  ne o Hanatana, kia kore ai nga Ropu o te
  hoa-riri e noho ana i te takiwa o Arani Pirii
  Teiti e kaha ki te whakapiki i nga Ropu Poa
  e whawhai ana ki te Ingarihi i te takiwa o te
  Taranawaara.

    TE ROPU O ROORE ROPATA.
    No te tatanga atu o te Ropu Whawhai o
  Ropata ki nga waahi e patata ana ki Pitoria,
  ka oma Whaka-te-rawhiti a Paora Kuruka
  me ona kai-whakahaere, engari i noho a Ti-
  anara Poota me ana Hoia, hei whakatete ki
 te Ingarihi mo taua Pa, otira ko te whakaro
 o te lwi ake nona te Pa. kia kaua rawa ratau
 e Whawhai   ki te Ingarihi, koi wawahia to
  ratau Pa e te Ingarihi, a he wehi hoki tetahi
 no  Tianara Poota, koi taiawhiotia ia ki roto
 i taua Pa e te Ingarihi, no reira i tona kite-
 nga e kore ia e tu i nga Ropu Hoia a te Inga- 
 rihi, whati atu ana ia ki runga i etahi Mau-
 nga, tekau maero ki te taha Whaka-te-rawhiti
 o Pitoria. Na  runga i te tere o te urunga
 atu o te Ingarihi  ki roto i te Pa o Pitoria,
 mau  ana e rua nga Tereina o te Poa i te
 Ingarihi, ki tonu i te Poa, a kotahi o nga
 Tereina i puta, ko taua  Tereina i puta ra,
 ki tonu i nga herehere o te Ingarihi.
   Kaati no runga i te taunga o te rangima-
 rie ki runga i taua Pa. katahi ano a Roore
 Ropata ka puta atu ki waho o taua Pa, ki
 te whai i a Tianara Poota e noho mai nei i
 runga i te Maunga Whaka-te-rawhiti o Pi-
 toria, i te takiwa o Whapirikena. I timata
 te Whawhai i te Mane i te 11th o nga ra o
  te marama nei. E  kiia ana i kaha rawa te
  kokiri a nga Ropu eke Hoiho a te Ingarihi
  ki te Whawhai ki nga parihau o te matua a
  te hoa riri, ara ki te whakahoki atu ki roto,
  a po noa taua ra e Whawhai ana, kore rawa
  i whara  te hoa riri, no konei i puta ai te
  whakaaro o Ropata, kua whakapaua e te hoa
  riri tona kaha kai nga paihau o tana matua,
  no reira i whakahaua ai e Ropata a Tianara
  Hemaratana me ana Ropu i raro i a ia, ara
  kia kokiri atu ma mua tonu  i te hoa riri, ki
  te tango i te Hiwi e nohoia ana e te hoa riri,
  no te kokiritanga atu o te Tianara nei me
  ana Ropu  horo ana te hoa riri, a riro mai
  ana to ratau turanga i te Ingarihi, te whati-
  nga atu ra o te hoa riri, a tu mai ana ano i
  runga i tetahi atu Hiwi, engari no waenga-
  nui po hoki whakamuri ana te hoa riri, a
  rere atu ana ki te taha Whaka-te-rawhitu

         HE PANUITANGA.
   Ki nga Iwi, ki nga Hapa, ki nga. Reo, me
 nga huihuinga tangata hoki o te Iwi Maori,
 o runga i Aotearoa me te Waipoanamu. E
 hoa ma  tena ra koutou, i roto i te tau o to
 tatau Ariki o  kotahi-mano-e-iwa-rau. Kia
 ora koutou katoa i raro i te maru o to tatau
 Ariki; na ana nei tatau i tiaki mai i roto i
 enei tau maha ka hori nei ki muri, a, koia
 tenei e takahi nei tatau i roto i te tau hoou,
 a, koia hoki i panuitia ake ai tenei panui ho-
 ou, kia kite iho nga hoa aroha e tono Pepa
 ana mai i muri iho i tenei panui, ara, he
. penei atu kia koutou:—
   Ki te tono pepa mai te tangata, nga tanga-
 ta, Wahine, Tamariki ranei, i muri iho i te-
 nei panui; ko te Pepa tuatahi tuarua ranei,
 e tae atu ai ki te tangata, me tuku mai te
 moni utu mo te Pepa, ara, te 10/- hereni,
 kaua hei kamea kia roa atu te takiwa ka tu-
 ku mai ai. I te mea hoki kua ata marama
 koutou, kaore e whakaaetia te tango Pepa a
 te tangata mo le 3 marama, mo te 6 marama
 ranei, engari te tango i te Pepa mo te tau
 tuturu, rue te utu mai hoki a, te tangata i te •
 Pepa he te 10/- hereni, kaore e hoki iho.
   Koia ahau i mea atu ai kia koutou, ki te
 tono Pepa mai koutou i muri iho i tenei pa-
 nui, ata titiro marie iho ki te panui nei i te
 tuatahi, me te noho marama hoki o te nga-
 kau o te kai-tono, i te kai whakapiki i tona tono.
 ara, i te utu o te Pepa kua kiia ake ra, kia
 takoto mamma ena mea  katoa, katahi ka
 tuku mai i te tono mo te Pepa kia tukua atu,
 Heoi kei pouritia iho tenei panui, ina kito
 koutou.  Kaati kia ora koutou katoa.
        "Te Puke Ki Hikurangi."
   MARAMATAKA   O TE "PUKE."
 Ko nga ra enei hei putanga ata mo te Pepa, •
 i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
 nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
 kaore te "Puke" e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
 ake nei:—
Pepuere.   Taite  15,  Ki te  Wenerei, 28.
Maehe.   Taite, 15,  Ki  te  Hatarei, 31.
Aperira.  Maue,  16,  Ki  te Mane,   3O.
Mei.    Turei    16,  Ki  te   Taite,  31.
Hune.   Paraire, 15, Ki te Hatarei, 3O.
Hurae.  Mane,    16, Ki  te  Turei,  31.
Akuhata.  Wenerei,  15, Ki te Paraire, 31.
Hepetema.   Hatarei, 15, Ki te Hatarei, 29.
Oketopa.  Mane,  15,  Ki te Wenerei, 31.
Noema.   Taite,  15,  Ki te Paraire  3O.
Tihenia.  Hatarei,  15,  Ki te Mane,  31.
       TAUIRA  POTO.
 ONGA  TURE  OTENEI  PEPA.
                (TURE 1.)
  Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.
                (TURE 2)
  Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
       Ki Te Etita.
        "O Te Puke Ki Hikurangi."
               Box 20
          Greytown  Wairarapa.
                      (TURE   3.)
  Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.
                (TURE 4.)
  E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma.
  Na Te Etita o "Te Pake Ki Hikurangi."

  Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU
at his Registered Office, Main-street, Grey-
         town North, Wairarapa.