[NAMA I4, O TE TAU  4.]\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI  OKETOPA  TAITE 31st 1901.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 2]

Takuta Pomare
Iharaira
Kiingi Horomona

    [NAMA  14, O TE TAU 4.]\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI  OKETOPA TAITE  31st 1901.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No.\_3]
 tikanga, hei konohi, hei reo, mo te Iwi, ma
 te Iwi e kohi he moni, hei utu mo nga pepa
 nunui ririki, hei whakaatu i nga tikanga me
 nga whakahaere, a te Iwi Pakeha, me ana
 mahi ahu whenua, me ana raweke maha mo
 era mahi, hei karapiti ki roto i nga hiahia
 ahu whenua  o te lwi Maori e korero nei i
 nga wa katoa, e whakamatau nei etahi.
    I rite hoki tatau ki te hipi i kotiti ke, heoi
 kua hoki tenei ki te hepara ki te Pihopa o
 tatau wairua.
   E hoki ana tenei tatau i te matua iwi pa-
 raparu, pohau noa i te whenna  tupuhi, e
 whakaputa atu ana ki te whenna o te whaka-
 tangata-ke, me  te tohu, kia mahara, ki te
 kaha, ki te tupato, ki te mohio, hei whaka-
 whaiti i nga hiahia katoa, ki roto i te paihe-
 re kotahi a te rangimarie.
   I timata  mai  tenei korero  a tatau i te
 ngakau marama me te toi ora, mo te tinana
 e noho nei i roto i te mamae me te pouri, me
 te nui noa iho o nga whakapae teka, mo te
 Atua nui o te rangi, me te whenua, o te Iwi
 Maori, ko te take tenei i marara ai nga wha-
 kaaro o te Iwi, ki te hopu i tera haahi, i tora
 haahi o te Iwi Pakeha, e ngana nei i runga
 o Aotearoa me te Waipounamu,  e tautohe-
 tohe nei kia ratau ano, me to mea e mahi ana
 ki te tangata, ki ana nga pepa o era tau ka
 taha, i nga whakahehe me nga whakatika-
 tika a nga haahi,  heoi te haahi kaore i tae
 mai tana whakahehe he Taraweihana, heoi
 ano tana he hao tonu i tana kupenga i nga
 kokinga o nga huanui, me nga rori, mo te
 tangata mo te moni, hei tiaki maana i nga
 rawakore me nga pani, o nga haahi katoa, e
 kauhau nei i te Rongopai, ki nga Iwi me nga
 hapu o te Iwi Pakeha, engari i tae mai to
 ratau tianara pea ki te tono kia tukua atu te-
 tahi whenua, kia whakaturia e ratau he kura
 mahi a-ringa mo nga taitama me nga taita
 mahine, o te Iwi Maori, heoi kaore ano tana
 tono i whakaatua e Rongokako, i te whakaa-
 ro atu ki ta te Kawanatanga kura mahi a-
 ringa, kua  puta hoki  i te Pirimia i roto i
 Aotea i te tau 1898, i roto i te huihui nui i
 tu nei ki Papawai Wairarapa.
   Ko toku turanga, to "Te Puke Ki Hikura-
 ngi" me toku Komiti, me oku kai-mahi, he
 Mihinare,  ara, ko te haahi o Ingarangi ;
 engari ka Hurai au, ka Kariki au, ka Tauiwi
 au, ka hoki ano ki te whare koa oti i nga
 kaumatua te hanga ki ta ratau papa kohatu,
 i te tau 1814, na Kiingi Hoori i tuku mai, i
 ue wa o te Iwi e puihi ana, e noho ana i roto
 i ona atua Whakapakoko, me nga mahi a te
 Kararehe, tona horonga atu o enei taonga a
 te Iwi, puta mai ana ko tenei maramatanga
e takahi nei nga taane nga wahine me nga
 tamariki nga koroua, e heke mai nei nga
ahua tangata katoa me o ratau reo maha, na
 te ra o te Petekoha, i whaka-huihui mai, ki
 Hiruharama, ahakoa te maha o enei reo kua
 huihui nei ki te whenua o te Maori, kaore
 he reo tikanga kore, engari to ratau Kiingi,
 ko te reo Ingarihi, kai te pangia te reo o te
 lwi Maori e te mate, tena pea e hemo, i pe-
nei ano me ana mahi me nga kai, nga kahu,
ana whakahaere,  kua hemo, kua nehua, toe
ake nei ko te reo, kaati ki te whakaaro ake
tena ano e hemo, na te mea pea e ora ana nga
kaumatua i mohio ai kia Hohepa nga taha
e rua.
   Te Iwi puritia tawhia, kia mau, kia mau,
puritia to tatau reo, whakamaharatia nga
kupu kua ngaro, tuituia nga kupu, tena ano
e homai, haere nga taitama, haere nga tai-
tama ahine ki nga kura, akona matauranga
me  te reo o te Iwi Ingarangi, ka mutu ka
tutuki a koutou kura ki tona mutunga pai,
ka hoki mai ki te Iwi: akona tou reo ake,
kaua  e konatua a ki te reo Ingarihi, ko tou reo
tuturu ake taau e ako, me ona tikanga o te
reo, kaua tenei reo; ia koe ia au haere tiki-
tiki te hoiho, he aha te taima ia koe haramai
tiroa i au, no kuru tenei wee, taihoa i au ha-
ere tiroa ia koe, i au pirangi haere te kainga
ia koe, ai raiki, noo me haere taua. Ko tenei
reo he tikanga kore he whakaiti i tou reo ake,
e whakanuia nei e te Pakeha, e-utua ana he
raihana hei whakau  i tona matauranga ki
toou reo, hei karapiti i nga reo e rua, kia
whanau mai ko te whakamaoritanga, i nga
reo e rua, e mohio ai tetahi taha me tetahi
taha, ki te tikanga o raua reo, ka whanau
mai i roto i te whakamaoritanga ko te nga-
kau tatu, ki te tukua kia ngaro tou reo ake,
ka puta mai ko te reo porangi i runga ake nei
e piihi ana tena i tou rangatiratanga tuturu,
ki te tukua kia hemo tou reo tuturu whai ti-
kanga, ka hemo te rangatiratanga me te ma-
 na, ngaro atu, ahakoa rawakore te tinana e
 mau  ana to reo. tuturu, he rangatira koe he
 mana  tou, e rua enei mea hei puritanga mai
 ma  te hunga tamariki. Ko te kiri waitutu
 tuturu, ko te reo tuturu, haaunga hoki te
 kiri o waenganui i nga lwi e rua, ko te ma-
 tauranga me  te kaha, kai tena kiri e haere
 aua, i roto i enei ra, ahakoa rangatira noa
 koe i runga, i te reo hoou be mea ngaro, he
 taha tahi, engari kia rua nga rauawa mo te
 waka  ka pai ka tau, ka kiia he pitau whaka-
  rei, ka apitia kia rua, ka kiia he Unua, be
 hoa  riri no te tuatea, be tuara nui ki te waha
 kawenga.
    Ma nga Kaunihera e whakaaro tenei tika-
 nga me  etahi atu, e mohiotia ana hei pai mo
  te Iwi, kia toe ano he morehu, e pai ai te
 whata o te Ingoa nei o te Iwi Maori o Niu
 Tireni, e mahara ake ana tena e hemo  Ao-
  tearoa me te Waipounamu    i roto i te reo,
 engari ma nga tuhituhi e pupuri ki te waahi
 ngaro, me mutu te korero reo Pakeha i nga
 kainga Maori, kia tae ki to te Pakeha takiwa
 ka korero ai ki te Pakeha i tona reo, tetahi
 me korero Maori atu. He pai hoki kia wha-
 katu kura hei ako i o koutou hoa Pakeha ki
  to koutou reo, e kore hoki tena tikanga e ri-
 ria, akona kia mutu ai te whakaputake i nga
 Ingoa Maori,  penei, Kaiwara, ko tona tino
 tikanga, o tenei Ingoa ko Kaiwharawhara
 Ngahauranga, Ngauranga, Mungaroa, Ma-
 ngaroa, Kaitoki. He  tikanga katoa kai roto
 i enei Ingoa he kupu,  ki te he tetahi reta.
 kua kore tikanga tena kupu, he mea hoki e
 mau  ana i te matuaiwi o te katoa mo ake to-
 na atu, na konei e tika ana kia whakatikaia
 ano ki te reo Maori, he pai mei huaina ki te
 Ingoa Pakeha  motu  hake, penei i te Wha-
 nganuiatara, huaina iho ko Wellington ; ka
 pai, tika tonu, ki te huaina he Ingoa Maori.
 kia tika nga  reta kia rite ki te Ingoa, kaore
 to matau reo i te tikanga kore, he oha na o
 matau tipuna, me o mataa matua, ko te tino
 taonga tenei o ratau i mahue ake ki roto i o
 matau taringa, i mauria mai e ratau i tawhi-
 ti-pamamao, i runga i nga tuatea nunui o te
 moana, mehemea  he reo tikanga kore ia ratau
 e hoe ana i nga moana whanui, kua pera me
 nga mano tangata  o Pepara,  i kitea ra te
 kore tikanga o ratau reo, mehemea i motu
 mai i reira, te reo o te Maori, e kii ake ana
 aa koia nei to ratau reo tuatahi tuturu, ona
 kupu tekau tuawha 14, he pato ho hohoro,
 he kakama, he ngawari,  Me titiro hoki ta-
 tau ki te whakamaoritanga mai o te kupu a
 te Atua ki. ona hoa, mo te hara o Arama,
 "Na ka mea a Ihowa te Atua, nana, kua rite
 n3i te tangata ki tetahi o tatau, te mohio ki
 ta pai ki te kino, na kei totoro atu tona ringa
 aia nei, kei tango i etahi o nga hua o te ra-
 kau o te ora, kei kai, a ka ora tonu.
   Na pai ana te takoto o enei kupa i roto i
 to tatau reo marama ana ki te katoa, kaore
 he uiui, kaore he tautohe, kaore e  taea te
 whakahe, ko tona tikanga tonu tenei o enei
 kupu, heoi ta te tangata he whakahe  kia
 Arama ma, na nga kupu i runga ake nei i
 tika ai te whakahe,  hei apiti atu ki taua
 whakahe, i runga i. te marama o to tatau reo
 atahua, ko tana kupu ki te wahine nana nei
 i timata te hee mo raua, ka whakan uia rawa-
 tia e ahau tou mamae, me tou haputanga,
 ka mamae koe ina whanau tamariki, a. ka
 hiahia koe ki tau tahu, koia ano hoki hei
 rangatira mou.  Ka  rua enei takotaranga
 kupu ka marama, ka ngawari, ka tuturu, he
 whakamaoritanga tika, ko te kupu kia Ara-
 ma, mo to rongonga ki te reo o to wahine,
 mo to kainga hoki i te hua o te rakau i kiia
 atu e ahau kia koe, i metia atu, kaua e kai-
 nga etahi o ona hua, ka oti te oneone te ka-
 nga mo to mahi, ka kainga e koe ona hua i
 roto i te mamae, i nga ra katoa e ora ai koe,
 ho tataraamoa ano hoki, he tumatakuru ana
 e whakatipu ake ai mau, a, ka kai koe i te
 otaota o te parae, ma te werawera o tou ma-
 ta e kai ai koe i te taro, a, hoki noa koe ki
 te oneone, i tangohia mai nei hoki koe i reira,
 he puehu hoki koe, a, ka hoki ano koe ki te
puehu.
   I homai ai tenei whakamaoritanga, hei
whakatuturu  i o tatau ngakau, me o tatau
hinengaro, he  tika he reo rangatira whai
mana  to tatau reo, tenei, ko te Kawenata ta-
hito me te Kawenata hoou, kua takoto kai
roto i to tatau reo, i ma roto mai i te wha-
kamaoritanga i nga Karaipiture ki to tatau
reo, te hohoro, te kakama, te ngawaritanga
o nga tipuna me nga matua ki te rangimari-
etanga, e takahi nei nga taitama rae nga tai-
tamahine, kua hopu nei i nga hua o taua
 whakamaoritanga i nga Karaipiture tapu, ki
 tona reo atahua, hei tokotoko whitinga mo te
 kamakama, mo te toa, mo te rawakore, mo
 te pani; mo te manene, i te awa nui o ma-
 ngere, me te pikitanga tiketike o whakapau-
 mahara, kua eketia nei e etahi o te hunga
 tamariki, ki te Minita, ki te waea, ki te Roia.
 ki te Ahu-whenua, ki te Hepara, ki te mema.
 kua eke nga koroua ki te Kaunihera, hei pu-
 puri i te reo atahua.
   Me mahi he Kura ako i nga taitama me
 nga taitamahine o te Iwi Pakeha ki te reo
 Maori, me whakaae mai te Kawanatanga ki
 tenei Kura, hei tino karapiti rawa i nga reo .
 e rua, e kiia nei he haa, kua whanau mai ia
 raua ko te Whakapono, ko te Tiriti, me nga
 painga katoa e kitea nei e te konohi, e rongo-
 na ana e nga taringa, hei tino here rawa ki
 roto i te kotahitanga o te mana huihui.
   Me timata noa e etahi taitama, me etahi
 taitamahine tenei Kura, ki te tu tetahi Kara
 reo Maori, i roto i te rohe potae o Rongoka-
 ko, ka piki atu te kai tuhi ki roto, mo etahi
 kupu kua ngaro, hei timatanga mo tenei ti-
 kanga, waiho ma waho  e titiro mai, ki te
 pihi, tena te Kaunihera   Marae  e titiro e
 awhina, ki te kore e taea, waiho i kona tako-
 to ai, tena tona wa e ara ai, hei tino taonga
 mo te Maori me te Pakeha, e noho huihui
 nei i te whenua atahua o te Maori.
   Kua whakahokia mai nei e te Kawanata-
 nga o tenei wa, i te ra o te Kaunihera i tu
 ai ki runga i te motu a Aotearoa, kihei i wha-
 kataua nga rohe o nga Kaunihera, ki nga
 whenua Maori anake, ko te rohe o Rongoka-
 ko, kai Turakirae, ka rere i te takutai rawhi-
 ti o ta moana, ka tutaki ki te Wainui i te
 Poroporo, ka whati ki te hauauru, ka mau
 ki te tuatua o Ruahine, ka whati ki te uonga,
 rere tonu i ranga i te tutua o Tararua, ka
 tutaki ki Turakirae, ka puni te rohe o Ro-
 ngokako.   He mea nui tenei ki ta te kai-tuhi
 titiro, e penei ana hoki nga Kaunihera katoa
 puta noa i te Ikaroa-a-maui, te pine ki te hi-
 ku, te paihau rawhiti ki te paihau ra to, i
 puta mai tenei ngakau pouri, koi hemo te reo
 atahua o te Maori, no konei ka nui atu nga
 kupa, ka marara nga hoota ki te rapa i te
 manu momona, pakau katoa te motu nei te
 tuha te haehae, ki nga Kaunihera Marae Ki-
 ore, e rua tekau 20, me nga Kaunihera Whe-
 nua e ono 6, ko te whea riro mai ano e wha-
 kaaroa nei e te hinengaro taikaha, a, ko te
 whea ora ano kai te toe atu, ko te whea hia-
 hia kai te rere, heoi te kupu puritia te kao
 kua whanau  te kuao, kua mekamekatia te
 kaki, tangohia mai te wai-u, wehewehea, hei
 pata, hei wai-u maro hei wai-u penapena, hei
 wai-u ma nga turoro, hei wai-u ma nga ko-
 hungahunga kua kaha kore nei nga matua,
 hei wai-u whakahanumi i to inu, ko te toe-
 nga ma te tamaiti a to kau, ka mutu nei ma
 nga kai tiaki, he arai i nga mate kai pa ki ta
 ratau kau, hei arai atu i nga kau o nga taki-
 wa, e pangia ana e nga mate kararehe, ka
 pai tonu ta ratau kau, ka pai te whare tawi-
 ri wai-u, kia pai te mekameka me te taura
 here waewae, he tamariki ano te kau nei, ko
 nga mea rawa tenei kaua e wareware, koi
 paheko i nga mea e raa kaore he wai-u e riro
 mai i te kai tawiri.
   Te Iwi, tenei kua puta mai nga maihao, o
 te tuhituhinga a te Minita Maori, kua puta
 nei i *'Te Puke Ki Hikurangi" No 13 whara-
 ngi 3, e whakaatu ana i te kaupapa hei tu-
 ranga mo te whare tawiri wai-u ma te Iwi
 Maori.
   Kua ata titiro kua ata whiriwhiri te kai tuhi
i enei take katoa, i tukua mai nei e te Mini-
ta Maori, kaore be mea i kawa ki toku ngao,
tona putanga mai kotahi tonu, tona taenga
atu ki nga ropu Kaunihera, e 20 kotahi tonu.
  Na me hopu me pupuri e Rongokako enei
whakahaerenga  katoa, kia hohoro te tuturu
nga mahi, kei penei tonu te tarewa o nga ti-
kanga ki runga ka  puhoi te haere.
  Engari:—Kumea  mai, te waka toia mai te
waka, ki te urunga te waka ki te moenga te
waka, ki te takotoranga i takoto ai te waka,
ee.  E  toia te waka e, e toia te. waka e, e to-
ia te waka ki runga ki te maunga e tu mai
nei, ka whakatakotoria ki runga ki te rango
parapara  koa, a mehe tetee te waka, mehe
tetee te waka, mehe pitau whakarei ee.
  Tirohia atu nei ka whetu rangitia, mata-
riki, te whetu o te tau, e whakamoea nei, he
homai ona rongo, kia mihi atu au, ka mate
nei au i te mata pouri, i te niata porehu o
roto i ahau u i.
  Kua tae katoa nga whakahaere a nga Ka-
unihera ki te Minita mo te taha Maori, kua

      [NAMA 14, O TE TAU 4.]    TE PUKE KI HIKURANGI  OKETOPA  TAITE 15th 1901.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 4]
  ata tirohia kua kitea te ahua wehewehe, i
  runga  i nga whakahaere me nga whiu, na
  reira ka puta tenei kupu a te Minita i roto i
  tana reta kaa panuitia nei e "Te Puke" i te
  nama 13 wharangi 3, e pai katoa ana te aro-
  nga o a koutou mea i tuku mai nei, otira
  tera ano nga  waahi i takoto rereke ai nga
  tikanga a tetahi Kaunihera i a tetahi, ahakoa
  e pa ana aua tikanga mo te take kotahi.
    Ko  toku hiahia mehemea  e taea kia rite-
  rite a koutou tikanga e hanga ai, kia rite te
  kaupapa, kia rite te takoto o nga kupu, kia
  ahua riterite hoki nga waahi, e whakahaua
  ana mo te takahi i nga Ture, ara, mo nga
  tikanga e hangaia ana e pa ana ki te take
  kotahi, no reira i tangohia ai e au nga tika-
  nga o nga Kaunihera kua tae mai nei kia au,
  hei kaupapa mo tetahi tauira, tenei ka tukua
  atu hei titiro, hei whiriwhiri ma koutou, e
  mea ana ano tetahi o ana kupu ; ehara i te
  mea e tono atu ana au kia koutou, kia wha-
  kaaetia katoatia mai nga kupu o tana tauira.
    Ahakoa tenei kupu a te Minita, e pai ana
  ho ngakau ngawari, otira ma tatau ano e ata
  titiro atu i te kaupapa kua panuitia nei, ka-
  ore e uru he whakatikatika, ne hono, he patu
  he tapi, i te mea kai te marama katoa te
  korero a nga rarangi katoa, tena ia ana, kia
  tekau o korerotanga, hoki atu hoki atu, kaua
 o hoha, pai atu hei hoa moe tahi mou.
    Kai te pito mutunga o te reta a te Minita
 e penei ana. Tera ano hoki koutou e hanga
  i tetahi atu tikanga i waho atu o enei ka
 tukua atu nei, tera au e tahuri nui ki te whi-
 riwhiri i ena, ina tae mai kia au. Rongo-
 kako, tomokia te kaupapa nei, he tomokanga-
 a-nuku, he tomokanga-a-rangi, amohia te
 kaupapa  nei, he amohanga-a-nuku, he amo-
 hanga-a-rangi, whakarewaia ra ki runga te
 pakihiwi, he  hikitanga, he  hapainga, he
 amonga,  he arewa. he tauira, ko te mea hei
 tirohanga mau  e Rongokako, ko te kupu
 whakahau  i to mutunga o te reta a te Minita.
   Kia tau iho te rangimarie ki runga ia ko-
 utou katoa, nga tane nga wahine, nga taitama
 me nga taitamahine.
   Toroa whakapai  tangata, huia tangata
 kotahi.
         "Te Pake Ki Hikurangi."

   He mea whakahau mai kia panuitia tua-
 ruatia tenei e whai ake nei :—
      TAHI o TE MINITA MAORI PONEKE.
                    Oketopa 24th, 1901.
   Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."
   Takua tenei kia perehitia kia kite te motu.
         He whakamaharatanga :
   Ki nga kai-tohutohu Kaunihera, ki nga Ti-
amana me nga mema o nga Kaunihera Mao-
ri i whakaturia i raro i te inana o "Te Ture
Kaunihera Maori 1900."
  Tena  koutou :
   Kua taka tenei te tau o muri iho i ta paahi-
tanga a te Paremata i te Ture, nana nei kou-
tau i whakawhiwhi ki nga turanga e tu mai
na koutou.  E hari ana au. i taku rongo ake
i to koutou ngakau nui ki te whakahaere i nga
tikanga o taua Ture, ina hoki tetahi o nga
tohu nui, ko nga Ture me nga tikanga wha-
kahaere, kua tukua mai nei e koutou kia wha-
kamanaia e te Kawana. E pai katoa ana te
aronga o a koutou mea i tuku mai nei, otira
tera ano nga waahi i takoto rereke ai nga ti-
kanga a tetahi Kaunihera i a tetahi, ahakoa
e pa ana aua tikanga, mo te take kotahi.
  Ko  toku hiahia mehemea e taea kia riterite
a koutou tikanga  e hanga ai, ara, kia rite be
kaupapa,  kia rite te takoto o nga kupu, kia
ahua riterite hoki nga whiu, e whakahaua
ana mo te takahi i nga Ture, ara, mo nga ti-
kanga e hangaia ana e pa ana ki te take ko-
tahi.  No reira i tangohia ai e au nga tika-
nga a nga Kaunihera, kua tae mai nei ki au,
hei kaupapa mo tetahi tauira tenei ka tukua
atu hei titiro, hei whiriwhiri ma koutou.
  Ehara i te mea e tono atu ana au kia koutou
kia whakaaetia katoatia mai nga kupu o taua
tauira.  Me ata titiro ano koutou ki te ahua
o koutou takiwa, ka whiriwhiri ai mehemea
ranei ka tika, tetahi etahi ranei o enei tika-
nga kia koutou, me whakatikatika ranei.
  Tera ano hoki Koutou e hanga i etahi atu
tikanga i waho atu o enei ka tukua atu nei.
  Tera au e tahuri nui ki te whiriwhi i ena
ina tae mai ki au, heoi ano
            Na Timi Kara.
                 (J. Carroll.)
       Minita Mo Te Taha Maori.

 KAUNIHERA MAORI O TE TAKIWA
      —MAORI O       —
     Tenei te Kaunihera Maori b te Takiwa
  Maori  o
    I whakaturia i raro i "Te Ture Kaunihera
  Maori 1900" ka hanga nei i enei tikanga-wha-
  kahaere i raro i te mana o taua Ture, me ti-
  mata te whai-mana o aua tikanga-whakahae-
  re a te wa e whakaaetia ai e ta Kawana, me
  te panuitanga o aua mea i roto i te Gazette
  me te Kahiti. :—
             Whakamarama.
    I roto i enei tikanga-whakahaere, mehe-
  mea ia kaore e taupatupatu ana ki nga kupu
  e whai ake nei, a mehemea kaore i motuhake
  te takoto a etahi atu whakamaramatanga,
  koia enei o ratau tikanga :—
    "Taua Ture" tona tikanga ko "Te Ture
        Kaunihera Maori 1900."
    "Te Kaunihera" tona tikanga ko te Kau-
        nihera  Maori o  te takiwa  Maori
        o    i whakaturia i raro i taua Ture.
    "Komiti" ara, "Komiti Marae" tona tika-
        nga  ko te  Komiti Marae  o tetahi
        kainga Maori i whakaturia e te Kauni-
        hera i raro i nga tikanga o taua Ture.
    ''Takiwa" toua tikanga ko te Takiwa Ma-
        ori o        i panuitia e te Kawana
        i raro i taua Ture, i tana panuitanga
        o te 26 o nga ra 6 Tihema 1900.
    "Taone  Maori" tona tikanga he Taone
        Maori i whakaturia i raro i "Te Ture
       Taone Maori 1895.
   " Whakatakotoria" tona tikanga i whaka-
        takotoria e nga tikanga-whakahaere i
        hangaia  i  raro i taua Ture, e enei
       tikanga-whakahaere ranei.

          (A). TE  OKA  ME  TE NOHO  TIKA.
          (Tekiona 16 Rarangi 1.)
   1. Ko nga tupapaku mehemea ka mate i wa-
 enganui i ta 15 o nga ra o Maehe me te 15 o
 nga ra o Hepetema (e uru ana ano ia aua ra)
 i roto i te tau, me taau i rota i nga ra e wha
 i muri iho i te matenga : a mehemea ka ma-
 te i waenganui i te 16 o nga ra o Hepetema
 me te 14 o nga ra o Maehe (o uru ana ano ia
 aua ra) me taau i roto i nga ra e toru i muri
 iho i te matenga, haaunga ia mehemea ka ta-
 koto ke te whakahau a te Kaunihera, mehe-
 mea ranei ka takoto ke tetahi atu tikanga o
 tetahi Ture o te Paremata.
   2. Ma nga whanaunga tata o te tupapaku a
 mehemea kei te ngaro ko ratau ma te tangata
 nona te whare, e noho ana ranei i roto i te
 whare i mate ai te tupapaku, mana e whaka-
 tutuki nga tikanga o te tikanga-whakahaere
 i runga ake nei. a ka whakaekea te he ki ru-
 ngi ki a ratau, ki tetahi ranei o ratau mo te
 takahi i taua tikanga-whakahaere, i runga
 i ta te Kaunihera e kite ai he tika, a ka ahei
 kia whiua ki te moni kia kaua e nako ake i
 te kotahi pauna.
   53. E kore rawa e pai, haaunga ia mehemea
 e whakaaetia ana e te Kaunihera, kia tanu-
 mia te tupapaku ki tetahi waahi ke atu i te
 urupa e mohiotia ana he tanumanga tupapa-
 ku e nga tangata  Maori o tetahi kainga
 Maori,  kua rahuitia ranei, kua ata wehea
ranei e ratau, e tetahi atu ropu whaimana
ranei, hei urupa tanumanga tupapaku.
   4. Kaua rawa e whakatakotoria te tupapa-
ku ki nga roro, ki nga marae  ranei o nga
whare  nunui, engari me whakatakoto ki te-
tahi atu wahi i rahaki e tata ana mai e wha-
karitea e te Tiamana o te Komiti marae, e te
mema   Kaunihera ranei o te wahanga o te
takiwa.
  5. Ka ahei te Kaunihera ki te tuku panui
atu, penei i te ahua A e maa nei i te kupu
Apiti, ki te tangata,  nona  tetahi whare,
ki  te tangata  ranei  e  noho  ana i roto
i tetahi whare i roto i tetahi kainga (haa-
unga ia nga Kauta me nga whare tu noa o
waho) mehemea  e hangaia ana tana whare
i muri iho i te mananga o enei tikanga-wha-
kahaere, hei whakahau atu kia hangaia he
puroa mo  taua whare (i roto ano i te wa e
whakaritea e taua panui) kia tika ki te wha-
kaaro o te Kaunihera, o tetahi tangata, o te-
tahi ropu ranei e whakamanaia e ia.
  6. Mehemea i muri iho i te taenga atu o
taua panui ki a ia, ka turi tetahi tangata, ka i
kore ranei e \\vhakarite i te whakahau a taua .1
panui, i roto i te takiwa i whakaritea e taua 
panui, i tetahi atu takiwa ranei e tukua atu
e te Kaunihera, ka ahei kia whiua ia ki te
moni kia kaua e neke atu i te kotahi pauna
  7. Ka ahei te Kaunihera (ki te whakaaro 1
ia kia kaua e tukua te panui e whakaaturia 
nei e te tikanga-whakahaere tua-rima) ki te 
tuku panui atu, penei i te ahua B e maa nei 
. te kupu Apiti, ki te tangata nona tetahi  '.
   whare, ki te tangata ranei e noho ana i iroto i
   tetahi whare e whakamaramatia nei e te ti-
   kanga-whakahaere tua-rima, hei whakahau
   atu kia hangaia he moenga ki roto ki taua
   whare, kia kaua e hoki iho i te kotahi putu
  te rewa ake i te whenua ; a mehemea i mu-
   ri iho i  te  taenga atu  o taua panui ki
   a ia, ka kore taua tangata i rongo, ka turi
  ranei  ki te whakatutuki  i te whakahau
  a taua panui i roto i te wa i whakaritea, e
  tika ana kia whiua ia ki te moni kia kana e
   neke ake i te kotahi pauna.
            (B). NGA WHARE PAHU.
           (Tekiona 16 Rarangi 2.)
    8. Ka ahei te Tiamana  o te Kaunihera
  tetahi tangata, ropu ranei e whakamanaia e
  te Kaunihera mo tora cake, ki te tuku panui
  atu ki te tangata nona, ki te tangata ranei e
  noho ana i roto i tetahi whare e paru ana, o
  kino ana, hei whakahau atu kia whakapaia,
  e ia, kia meatia ranei. e ia kia whakapaia
  taua whare i roto i tetahi takiwa e whakari-
  tea i roto i tana panui, penei i te ahua "C"
  e mau nei i te Kupu Apiti. A mehemea i
  muri  iho i te taenga atu o taua panui ki a ia,
  ka kore taua tangata e rongo, ka turi ranei ki
  te whakatutuki i te whakahau a taua panui, e
  tika ana kia whiua ia ki te moni kia kaua o
  neke atu i te Kotahi pauna mo te hara tua-
  tahi, kia kaua e neke atu i te ma pauna mo
  ia haranga o muri iho.
    9. Ka ahei te Kaunihera ki te whakahau
  kia haria atu, kia whakahoutia, kia whaka-
  korea ranei tetahi whare e paru ana e kino
  ana, mehemea ki tana whakaaro e kare e pai
  kia nohoia tera tu whare e te tangata, mehe-
  mea te tangata nona te whare, te tangata ra-
  nei e noho ana i roto i taua whare, ina tae
  mai he whakahau ki a ia Ida whakapaia, kia
  whakahoutia, kia whakakorea  ranei taua
  whare, ka kore e rongo ki taua whakahau, ko
  nga moni a te Kaunihera e pau i taua wha-
  kapainga, whakahoutanga,  whakakorenga
  ranei, me takoto mai hei nama ma taua ta-
  ngata ki te Kaunihera, ae taea te whai atu
  ki roto i te kooti whakawa Tuturu.
   10. Kei nga komiti Maori te whakaaro ki
 te whakangawari i te  tikanga-whakahaere
 tuarima rae te tikanga-whakahaere tuaono i
 runga ake nei mehemea ka tupono he kau-
  matua, he mate, he ngoikore ranei, te tanga-
 ta nona, a e noho ana ranei i roto i ana tu
 whare  kua korerotia ake nei, kia kore ai e pa
 ua.ua aua tikanga ki taua tangata,  engari
 me whakaatu e te Tiamana o te Komiti Ma-
 rae ki te Tiamana o te Kaunihera tera ahua
 a hei reira te Kaunihera whiriwhiri ai i teta-
 hi huarahi e taea ai e ia te whakapau he
 moni hei whakapai i aua tu whare o aua ta-
 ngata Kaumatua,  mate, ngoikore ranei i roto
 ano i te oranga o te Kaunihera, kei tau atu
 nei taumahatanga mo aua tu tangata.
         (C). NGA PARU O TE MARAE.
          (Tekiona 16, Rarangi 8.)
   11. Kaua rawa te paru, nga mea rukenga
 ranei e whiua e whakatakotoria, e tukua ra-
 nei kia tere ki roto ki tetahi puna wai, i te-
 tahi awa wai, mehemea e rere ana ma rotu
 ma  te taha ranei o tetahi kainga Maori, a.
 mehemea tana awa e meatia ana hei wai inu.
 hei wai kai ranei ma nga tangata o taua, kai-
 nga, o tetahi atu kainga ranei e takoto tahi
 ana. e tu tahi ana ranei i te taha o taua pu-
 na, awa ranei.
   12. E kore e pai kia whakahauputia, kia
 waiho kia takoto ana e tetahi tangata te paru,
 te mea kino, te mea rukenga ranei i te Marae,
 i nga taha ranei o tona kainga, e whai puta-
 ke mai ai mo te mate, e puta mai ai ranei te
haunga.
   13. Kaua e tanumia  te hoiho te kau to
hipi te kuri, tetahi atu  Kararehe ranei, ki
roto i te rohe o tetahi kainga Maori.
   14. E kore e pai kia whiua atu. kia waiho '
ranei tetahi Kararehe kua mate, ki runga i
tetahi waahi i roto i tetahi kainga Maori, e
puta mai ai te haunga kino.
   15. Ki te takahi te tangata i tetahi o nga
tikanga-whakahaere Nama 11, 12, 13, me te
14 kua  whakatakotoria ake nei, e ahei ana
kia whiua ia ki te moni kia kaua e neke ake
 te kotahi pauna.
           (D).  Mo TE  HAURANGI.
         (Tekiona 16, Rarangi 4.)
  16. Kaua he Waipiro e tukua, e haria mai
e inumia ranei ki tetahi hui Maori, ahakoa
he aha te putake o taua hui, ahakoa i tu ki
roto ki tetahi pa Maori, ki tetahi atu waahi
ranei i roto i te takiwa, haaunga ia nga tao-
ne, ara nga rota Pakeha i roto i nga taone
Maori.
                                                                                                                                                                                          

[NAMA 13, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI, OKETOPA  TAITE 15th 1001.     [Wharangi No. 5]

[NAMA 14, O TE TAU 4.]\_\_\_\_TE  PUKE KI HIKURANGI  OKETOPA  TAITE 15th 1901.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 6]

\_[NAMA14,   O TE TAU  4.]\_\_\_TE PUKE KI HIKURANGI.   TAITE OKETOPA  15th  1901.     [Wharangi No. 7]


MAUI POMARE M.D.

HE  TUPAPAKU

Ngaati Kauhata
Mohi Winiata
Hepi Te Wheoro
Cambridge  Kemureti  Waikato
Kereama Paoe
A. Tahitangata
Awahari
Tamatea ia Iwi-pupu
Kahunguae ia Rongomaiwahine
Kahutapere ia Teaorangi
Kokakore ia Teaonui
Hinetekawa ia Tutakamaiwaho
Hineteata ia Makoro
Kotore ia Hinemanuhiri
Hinehika ia Tutaki
Maro ia Tiratahi
Tenaoterangi ia Tepurewa
Tekauheke ia Hinerangi kuao
Koropio ia Hineapa
Rawinia Kiki ia Tohea, (no ngapuhi)
Mere Kiki ia Wi Tangira
Teratuawaru ia Hikihiki
Wi Apanui
Haruatai ia Hinenepounamu
Tutamure, koia nei te kai raupatu i 
Maungakahia
Tutamure
Tamaireia ia Teruaheke
Tepupuha ia Taiarorua
Tamatea-totohanga ia Muia
Hinetewaiware ia Tutekohi
Tamatami ia Kahukuraao
Teruahoro ia Pukaiurenui
Tirapare ia Tawhiri
Taua-tangihia ia Teranaki
Taharakau ia Tuhangatewai
Rongomatahunga ia Tehungaiwaho
Tirapurua ia Torohina
Tehoata ia Tirakino
Rongokako ia Tamatea-ariki
Hineapa ia Koropio
Porourangi ia Hamo
Hau
Rakaipo
Rakaiwetenga ia Wakatotara
Tepua-ate-haurangi ia Urumania
Tawakeurunga ia Uruwhakirangi
Hinekehu ia Tangihiakotea
Whaene-moerua
Materoa ia Tamaterongo
Hinetu ia Rongomaiawhio
Rongomai-mihiao ia Tamahuki
Tawhiri ia Tirapare
Tauatangihia ia Terangikaki
Taharakau ia Tuhanga-te-wai

Wairoa
Turanga
Kura-a-mahaki
Whanauaki
Rongowhakaata
Ngaati-porou
Hoani Ruru