\_[NAMA. 20, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE PUKE  KI HIKURANGI  MAEHE   MANE 31st 1902.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 2]
   ngimarie, kaore he awangawanga kaore he
   uha. I nga wa hoki i mua, kaore e whaka-
   aetia ana kia tu nga Maori hei hoia, he we-
   hi ki te hoatu pu kia ratau, kaati i naianei
   kua rereke, kua waiho tonu ko koutou hei
   hoia, a, hei whakapiki hoki i te ture, e wha-
   kaatu ana ahau i te ahua o nga raruraru o
   mua kia koutou, hei whakarite i to koutou
   ahua i naianei e noho nei koutou irunga ite aro-
   ha me te whakaaro kotahi. I te wa i tu ai ahau
   hei Minita mo te taha Maori, kiia ana  au
   tera au e whai koha, me to kii hoki he pora-
   ngi au ki te tu hei Minita mo te taha Maori,
  notemea no te Waipounama ke au, a, kaore
  an e mohio ki nga tikanga Maori, engari i aru
  ahau i nga tohutohu a Ta Hoori Kei me Ti-
  mi Kara  hoki, i whakaaro hoki ahau kia ko-
  tahi he whakaaro moku, mo to taha Pakeha
  me te taha Maori.




                     Kaiapoi.
                       Aperira 4th, 1902.
     Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
   hoa  tena  koe, mau e hari atu nga kupu e
   whai ake nei, ara, ki nga Iwi Maori katoa o
   Aotearoa me te Waipounamu, tena ra koutou,
   kia tau iho nga manaakitanga a te kai hanga
   kia  tatau katoa  i naianei, a ake tonu atu
   amine.
     E boa ma, kua puta nei he Ture motuha-
   ke mo tatou mo te Iwi Maori, e kiia net tena
   ingoa ko Kaunihera Marae, haaunga hoki a
   Kaunihera Whenna, a he  mea tenei kua tu-
   takitaki tatou ki tenei tikanga, hei whaka-
   huihui hei whakakotahi i o tatou tinana i o
   tatou  whakaaro  ki runga  ki te reo kotahi
   hautu ai, na e nga Iwi he mea nui rawa tenei
   kua taka mai nei kia tatou i tenei wa, kaati
   ra ma tatou e rauhi, e maimoa, e tupore, hei
   taonga rao tatou, otira e mohio ana tatou i
   naianei, na tenei Ture i tipu si te Iwi Pake-
   ha hei rakau nui ki te ao, engari ko te waka
   hoi kawe haere i tenei Tare me ona painga
   ki nga marae katoa tohatoha ai, ko nga Nu-
   pepa Pakeha. Na ka marama  tatou i naia-
   nei he Nupepa  te reo. hei whakakotahi hei
   whakaatu kia tatou i nga whakahaere me nga
   mahi, ahakoa  tatou me o tatou Kaunihera
  kei roto o nga wehewehenga maha o tatou
   moutere e noho ana. e kore tetahi e kito i teta-
   hi; otira ma nga, Nupepa ka kitekite ai tatou
   tetahi i tetahi, i roto i ia ra, i ia wiki, i ia
  marama,  i ia tau, na reira he kupu tenei ki a
  tatou ki o tatou Kaunihera Marae, ki o tatou
  Komiti  Marae, ki o tatou Kaunihera Whenua,
   ki to Iwi nei kia rapaa he tikanga e ora ai a
  tatou Nupepa Maori, ara; "Te Puke Ki Hi-
  kurangi" me te "Pipiwharauroa" me tetahi
  atu Nupepa  ranei, e ara a muri.
    


              Tuta Nihoniho.
          No te Komiti Tupakakaa.

 (He  mea tango mai i roto i te Niu Taima.) .
                  Keehi-piira.

    Kua oti Le whakatau e nga Ariki o te Pi-
 riwi Kaunihera i Ranana, tetahi keehi nui
 whai-tikanga hoki, ki nai Tireni, notemea i
 uru i roto ki tenei keehi-piira te whai-mana-
 tanga o nga tikanga Maori, ara, te "Tiriti o
 Waitangi," me te whai manatanga  o nga
 Maori  ki te piira ki taua Tiriti, hei whaka-
 pumau  kia ratau i o ratau tikanga, me o ra-
 whenua. Ko tenei keehi i whakawakia i
 waenganui ia Nireaha Tamaki, me te Peka
 Komihana Whenua.  He  mea whakawa  e*
 te Kooti Piira o Niu Tireui, a he mea tuku
 atu e taua Kooti, ma te Kooti Piira o Inga-
 rangi e whakatau. Ko te take o taua wha-
                                                                                                                                    •
   kawa mo tetahi Poraka Whenua e 5184 nga
   ?ka te rahi, kai runga o te awa o Makakahi.
   Ko te kai-piira he tangata Maori no te hapu
   o Rangitaane, a; ko te kai karo, ko te Komi-
   hana o nga whenua o te Karauna o te takiwa
   ki Poneke.
     Me whakaatu  i konei nga take o tenei
   whakawa,  kia marama  ai nga kai-korero.
   I taka tenei koroni ki raro ki te mana  o
   Ingarangi i te tau 1840, i te otinga o te Ti-
   riti o Waitangi," i waenganui i Kawana Ho-
   pihona, me nga rangatira Maori, i whakaae-
   tia nei e nga rangatira Maori ko Kuini Wiki-
   toria hei rangatira tuturu mo ratau, a, koia
   hoki hei kai tiaki mo nga rangatira, me nga
   Iwi, me nga hapu, me te whakapumau hoki
   kia ratau i o ratau kainga, ngahere, tauranga J
   ika, me a ratau taonga katoa, ahakoa na te- E
   tahi na etahi ranei o ratau, me te waiho ano i
   te tino tuturutanga o ana mea  kia ratau,  |
  engari i whakaae aua rangatira Maori kia tu- I
  kaa kia te Kuini te mana whakahaere o nga i
   whenua kua oti nei e ratau te hoko atu, kaati 
  ko tenei waahi whenua i runga o te awa o I
  Makakahi,  i panuitia e te Kawana ki roto i te 
  Kahiti te rironga o taua whenua i te Karau- I
  na, me te whakatuheratanga i taua whenua i
  mo  te hoko, whakahetia ana e Nireaha Ta- 
  maki, he tangata ia no te hapu o Rangitane 
  a, kereemetia ana e ia e whai-paanga ana ia
  ki taua whenna, me tona tono hoki ki te Hu-
  pirimi Kooti, kia whakataua ano tana whe-
  nua ki nga Maori no ratau nei tana whenua,
  i runga ano i to ratau ritenga Maori, a. koia
  tenei nga kupa o te whakatau a to Piriwi
  Kaunihera, ara, i mea te Kaunihera :—
    E whai inana ana te Karauna ki nga whe-
  nua takoto noa i Niu Tireni, engari me wha-
  kaaro ano ki nga take tika o nga Maori ki
  aua whenua, me to ratau noho i ranga i aua
  whenua, ko tenei take hoki e tino whakaukia 
  ana e te rarangi tuarua o te "Tiriti o Wai- 
  tangi." No to tau 1852, ka tukua ki tenei  
  Koroni he Kawanatanga whakahaere mo ra- '•'•
  tau, a, whakaturia ana e tenei Runanga he 
  Ture whakamana, i te Kawanatanga ki te ho- 
  ko i nga whenua takoto noa o te Karauna, |
  me nga whenua hoki o te lwi Maori e tako- I
                                                                                                       3
  to noa ana ina mate to ratau whai taketanga- K
. ki aua whenua. (Turo hoko Whenua o te tau
  1852, Tekiona 72.)
    Kaoro he ritenga kia tirohia e te Kaunihe-
  ra nga Ture katoa e pa ana ki te Iwi Maori,
  kaati tonu nei ko te titiro i te take a te kai-
  piira, o whakahe nei ia ki te hoko a te Kara-
 una, mo te whenua e ki nei ia e whai take 2
 ana ia ki roto, ina kua murua heetia e te Ka- |
 ranga tona whai taketanga a, kaore hoki i te 
 whakaritea e te Karauna nga  ritenga o te |
 Ture.  A, e whakatika ana te Piriwi Kauni-
 hera ki tenei whakahetanga, notemea kaore 
 i whakaritea  tikatia te taha ki te kai-piira, S
 i runga i nga tikanga o ta Tekiona 136 me te |
 187, o te Ture Whenua o te tau 1892. Ka- |
 ati i  raro i tenei ahua,   kaore rawa  e  i
 tika te Komihana o nga whenna o te Karau- 1
 na ki te hoko i taua whenua, a, ko tona tika- 
 nga hoko, e tino takahi ana i te take tika o 
  te kai-piira.                     

                   Waitotara.                      
                      Maehe 17th, 1902. . ..
   Ki te Etita o "Te Puke."   He tono atu :
 tenei naku kia koe, kia taia atu e koe ki roto 
 ia "Te Puke"  aku kupu i raro iho nei, hei |
 titiro ma oku hoa i nga motu e rua noi i
 Aotearoa me te Waipounamu.  Ka korero au 
 mo nga korero a te Aata i roto i "Te Puke" 
 Nama  18 o te tau 4, wharangi No 5, e ki nei
 i roto i tana panui, ko Aotea te waka o Ma-
 ui Tikitiki o Taranga te tangata o runga,
 e  boa  e te Ata kia rongo mai koe ki taku
 kupu, ko Maui te tangata ko Tahua-a-rangi
 te waka, ko Orangitukutuku te aho, ko Piki-
 mairawea ..te matau, ko Hahatewhenua te
 Ika, koia te Ika-roa-a-maui e takota nei, kaati
 te whakamarama mo tenei. 
   Mo  tetahi o nga kupu a te Ata e korero ake
 nei i roto ia "Te Puke," e 7 nga whakapapa-
 ranga  mai  ia  Maui-tikitiki-o-taranga kia
 Toi, kaati kia rongo mai koe ki taaku, mai
 ia Maui  ma  kia Toi-te-huatahi e . 50 nga
 whakapapanga,   mai  ia Toi-te-huatahi kia
 Turi e 7 nga whakapaparanga.  Kaati ka
 hoki atu au mo te kupu a te Ata e ki nei, ko
 Aotea te waka, ko Maui te tangata, e hoa ki
 taaku ko Aotea te waka, ko Turi te tangata,
 ko te Roku-o-whiti te hoe, ko Anewa-i-te-ra-
 ngi te toko, ko te Ririna-o-te-rangi te tataa.
   E hoa e te Ata, ata whakarongo mai ana
 koe, ka whakamarama atu au mo. nga waka- i

    • [NAMA 20, O TE TAU 4]\_\_\_\_\_\_TE  PUKE KI HIKURANGI,  MAEHE  MANE  31st 1902.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 3] \_\_
tae mai ki tenei motu  ki Aoteaaoa me te
 Waipounamu, ko Matahorua te waka, ko Ku-
 pe, te tangata ki runga, koia te waka tuatahi
 ki tenei motu, engari i hoki ia ki Hawaiki,
 ko nga waka tenei i noho ki tenei motu, ara,
 koia tenei:—
     Nga Waka.       Nga  Tangata.
     Ko Aotea.            Turi.
      " Kurahaupo.       Ruatea.
      "  Tainui.          Hoturoa.
      " Te Arawa.       Tamatekapua.
                         (Nga  Toroirangi.
     Ko Matatua.        I Toroa.
                        (Rehuri.
      " Takitimu.        Rongokako.
                       (Tamatea.
      " Tokomaru.       Poutamaariki.
        Araiteuru.        Paikea.
   Ko nga waka tenei, me nga tangata i hae-
 re mai i Hawaiki; i haere mai i Hawaiki ki
 enei motu ki Aotearo me te Waipounamu,
 kia rongo mai ko te waka tuatahi i u mai ki
 tenei motu  ko Aotea, koia i huaina ai tenei
 motu ko Aotearoa. Heoi ano kia ora koe e
 te Etita o "Te Puke."
         Na R. W. Tamaiparea.

              Kamutaone.
                      Maehe 21th, 1902
   E hoa e "Te Puke' tena koe, me ou tuuru
 i raro i ou takahanga waewae, e rere nei koe
 kiia marae kiia marae, kei reira e noho ana
 nga manu mohio. E hoa e "Te Puke" me
 tuku atu e koe tenei panui kia kite nga wha-
 naunga o tenei tangata o Wiremu Eparaima
 no te 9 o nga ra o Maehe nei i mate ai, i te
 ahiahi o taua ra ano, i roto ano a Wiremu i
 te whare ona tuahine e korero ana kia raua
 tahi ko tona taokete, ka mutu katahi a Wi-
 remu ka hoki ki tona whare moenga, ka moe
 i te ata ka haere-atu tona tuahine ki te tiki
 atu ki te kai maana, tae rawa atu kua matao
 noa atu, katahi ka tikina nga tangata katoa
 o nga kainga, a N'Pikiao, a Te Urewera, a
 N'Terangi, a Ngapuhi, te Whakatohea, Wa-
 ikato, Maniapoto. No te mutunga o te tangi
 katahi ka  korerotia kia tikina te takuta Pa,-
 keha, kia haramai kia kite i te ahua o te mate
 o te tupapaku nei, notemea he mate hoou
 rawa tenei ahua mate ki roto o tenei awa o
 Whitianga, kaati whakaaetia ana kia  tikina
 te takuta me te Tieipi me te Pirihimana,
 kaati i tae katoa mai ratau kia kite i te tupa-
 paku nei, tirohia ana te ahua o tona mate i
 kati ko te hau o te manawa, he tangata nui
 hoki taua tupapaku nei, e 24 toone 12 pauna
 tona taumaha. Kaati i mea ano te takuta kia
 wahia te tupapaku nei, heoi kaore nga Mao-
 ri i whakaae kia wahia, kaati pai tonu hoki
 ratau ara nga Pakeha nei ki te kupu a nga
 Maori. Ka mutu te raruraru katahi ka haria
 mai te tupapaku nei ki te waahi i takoto ai
 tona matua, i konei katoa a Ngaati Hei me
 nga Iwi maha o konei, ara, o Kamutaone
 Whitianga.  E hoa e "Te Puke" kia ora to-
 nu koe, ma te mea ngaro koe e tiaki.
            Haami  Waaka.

            Akerama 5/3/02.
   Ki te Etita o "Te Puke" e hoa tena koe,
 te kai tiaki o te manu a nga motu e rua, e
mohiotia nei e o ratau ngakau, ko koe kai te
 ora, kai te rongo tonu hoki au i toou reo e
 korero ana, tena ko te Tiupiri kua mate i te
 tau 1900, koia ka tae atu nga mihi kia koe,
 ki te mea i waihotia ake e nga kaumatua o
kona,  me nga kaumatua hoki o konei; kia
ora koe i roto i te tau hoou, ma te Ariki koe
e tiaki, tae atu ki nga  pito e 4 o te motu,
whiti atu ki te Waipounamu.  E  "Puke"
tukua atu aku kupu ruarua ki nga pito o te
ao.
   I tetahi wa ka haere nga kotiro tokotoru,
ki te mahi pua  Kakaho hei peeti mo ratau.
ka tutaki ia ratau te Puuru a Neeti Tatarani
Pakeha, katahi ka oma mai me te ngunguru
mai ano, katahi ratau ka oma, kaore i roa
rawa e oma  ana, ka hinga tetahi o ratau,
katahi ka aue, ka maranga ano ka oma te
kitiro ra, a te Araorehua Te Hore,  me  te
whai mai ano a te Puuru ia ratau, ka tae ki
te putake o te Ti, ka piki wawe nga mea to-
korua, ka eke ki runga o te Ti, ka whawha-
tia iho a te Ara me te ahua tangi ano o ra-
tau, a, eke katoa ana ratau ki runga, ka tae
mai hoki te Puuru ki te putake o te Ti, nui
atu te wehi o aua kotiro"; he nui te pai o to
ratau Ti i noho ai. I te mea ka toru haora
ratau ki reira noho  ai, katahi ka karanga
atu tetahi o nga kotiro ra, a Ripeka Tama-
tea e whia o panekoti e Ara ? ka ki mai a te
 Ara e toru, ka ki atu a Ripeka, kia unuhia
 mai tetahi, ka ki atu a te Ara hei aha? ka
 ki atu a Ripeka, hei mea i te . Puuru kia ha-
 ere ke,  katahi ka hoatu e te Ara, katahi a
 Ripeka  ka ki atu kia Arani Pukeke, takiritia
 te maati ka  tabu ake ki raro 6 te panekoti
 nei, katahi ka tahuna, i te mea ka wera te
 kahu  ra, katahi ka potaea iho ki te upoko o
 te kau ra, katahi te kau ra ka oma, me te
 ngunguru  haere te waha, katahi nga kotiro
 nei ka kata. Heoi ka  hoki mai nga kotiro
 nei, ka tae mai ki te kainga, katahi ka ma-
 ka i ta ratau maka (ara pere). I whaia ra-
 tau e te Puuru, piki ana ratau ki runga i te
 Ti, tena, na te aha i haere ai taua Puuru ?
 kaore rawa i mau te maka nei, na aua kotiro
 ano i whakaatu katahi ano ka mohiotia.
   Ko   nga  Ingoa tenei o aua kotiro:— Ko
 Ripeka Tamatea, ko Arani Pukeke, ko te A-
 raorehu Te Hore.  Kaati i konei.
             Ropata Te Roha.

                    Koriniti.
                     Maehe 26th, 1902.
   Ki  te Etita o "Te.Puke Ki Hikurangi"
 tena koe, me ngatamariki mahi o "Te Puke"
 he nui rawa  taku  miharo ina pai koe ki te
 tuku  atu i enei korero ruarua i raro iho nei,
 ara.  I te Wenerei te 19 o nga ra o Maehe
 nei, ka tae mai te reta a te Popa i tukia mai
 i Pipiriki, be whakaatu mai mo te Taite te
 20 o nga ra ka tae mai ia me tana wahine ki
 Koriniti nei, ki te ui ui i te matauranga o 
 nga tamariki o te kura o te Pamoana, i tenei
 rangi ka rere nga haki i te Pa o Koriniti i te
 whare kura hoki, ka mahia hoki te Terei hei
 hari i te Popa me tana Wahine ki te whare
 kura, i putiputia katoatia te Terei ki te rau
 rakau, me nga hoiho tokorua hei to i te Te-
 rei ki te ripene whero, i te hawhepahi o te
 tahi o nga haora i tenei rangi ka tae mai te
 Popa me  tana Wahine, kua rite noa atu nga
 tikanga whakanui mo raua, ka eke te Popa
 me  tana wahine ki runga ki te Terei ka tara-
 iwatia e  Hereiha  nga hoiho, ko te Iwi o
 Ngaati Pamoana ki muri o te Terei o te Po-
 pa haere atu ai, ko nga tamariki kua tae noa
 atu  ki te whare kura tu mai ai, e haere atu
 ana matou  me te Popa ka tata utu te Popa
 ki nga tamariki ka heke te Popa ki raro o te
 Terei, ka haere a waewae  atu  ki te taha i
 nga tamariki e 57, e tu hangai mai ana i ro-
 to io ratou kahu atahua, tekau meneti e tiro-
 tiro ana te Popa ki nga tamariki ka mea te
 Popa me haere ki roto ki te whare kura nga
 tamariki; te mahi tuatahi a nga tamariki he
 korero Ingarihi ko te mahita ano o te kura ki
 te patai, ko te Popa ano e whakarongo ana,
 e whakahoki ana nga tamariki i nga patai,
 ka ahua kata noa iho te Popa ; te mahi tua-
 rua he tuhituhi i nga Kape Book, me te tiro-
 tiro haere ano te Popa i nga tuhituhi a nga
 tamariki, i te mutunga o te tuhituhi ka ki te
 Popa  me haere ki te whakatutu hoia, ara,
 Drill, kotahi haora e Drill ana ka mutu, ka
 ki te Popa, me haere ki roto ki te whare kura
 ki te waiata, ko Rangihikitia Maihi, ko Ni-
 korima Pokiha, ko Neha Tiwini, ko ta ratau
 waiata,  What  to us is silver hair to us, i te
 mutunga ka waiata te nuinga o nga tamariki
 i tenei waiata, Softly falls the moon light, i
 muri mai ko tenei, Old the old home, i muri
 mai ka waiata ko Arani Taiwhati ko te nui-
 nga o nga tamariki hei whai atu, i muri mai
 ka waiata katoa nga tamariki i tenei waiata,
 The Canadian boat, muri mai, Old grandma,
 muri  mai, All's well; i muri mai ka tu ko
 Kaporere Ngatoa, ko Neha Tiwini ko ta raua
 waiata, Camp doun races five miles long, ta-
rapekepeke ai nga waewae me te waiata hae-
re  me te pukana ano o nga kanohi, me te
ahua  kata o te Popa me tana wahine, i te
mutunga  ka tu mai te Popa ki te korero, ka
 ki ia kua rongo noa atu ia ki tenei kura ki a
Heemi  Popa raua ko takuta Pomare, i te pai
o tenei kura mo te waiata me tona kite hoki
i roto i nga Nupepa, a kua kite nei ia i nga
korero a Apirana Ngata i roto i te pukapuka
ara, Loggbook  e ki ana a Apirana Ngata,
kaore he kura Maori i tenei. motu i rite ki te
kura o te Pamoana mo te pai o nga waiata,
a ko ahau e tautoko ana i te korero a Ngata,
The  Best drill and the best singing, me ki
ake ano au, he nui nga kara i haerea mai nei
e au, kaore au i kite i te penei te whakanuia
o maua ko taku wahine, ina e tiro ake nei au
ki roto i to koutou whare kura ki ana i te rau
rakau i te putiputi, i te mutunga o nga kore-
ro a te Popa ka pakipaki nga tamariki. I
te 9 o nga  haora i te ata o te Paraire, ka
maati atu nga tamariki i te Pa o Koriniti ki
 te whare kura, ko nga kaha o nga tamariki
 wahine he ma katoa, ko nga kahu o nga ta-
 mariki taane he pango katoa, pai ana ki te
 titiro atu. I te apaahi o te 9 a,m, ka timata
 te ui ui a te Popa i nga tamariki ; me wha-
 kapoto ake taku korero i konei, ko nga tama-
 riki i uia ki te tahi, Standard 1, tokoiwa e 4
 nga  tamariki i eke ki te tapara star's, ko te
 Rauariki Motu, ko Ngoki Paneta, ko te Uru
 Ruka, ko Hikurangi Kiingi, tokorima kaore,
 ara, ko ratou maaka 7 5, e 4 nga tamariki i
 ui uia ki te rua Standard, tokorua i eke ki te
 stair's, tokorua kaore, ko nga mea i eke ki te
 star's, ko Rurangi ko Mei, ko raua maaka 7
 5, i to 8 o nga haora i te po ka mutu. I te
 9 o nga haora i te ata o te Hatarei, ka maati
 atu ano nga tamariki ki te whare kura, ka
 timata  ano te ui ui i nga tamariki, ko nga
 tamariki i uia ki te toru Standard te 17, ko-
 tahi te tamaiti i eke ki te star ko Teoti Kere-
 hi,  ko  te nuinga  kai raro i tenei, ko nga
 tamariki i uia ki te wha Standard e 27, ko
 nga tamariki taane i eke ki te star, ko Niko-
 rima Pokiha 8 5, Pita Petaera 9, dubble star,
 Maihi Wineti 8 5, single star, Rakei te Ture
 dabble  star 9, Tuka  Peni 8 5, single star,
 Toa Taiwhati 8 o, single star, Neha Tiwini
 8 5, single star, Teoti Tiwini 9, dubble star,
 Tiki Kerehi  9, dubble star. Nga tamariki
 wahine  i eke ki te star, ko Mereana Kerei 8
  o, single star, Harete Kerei 9, dubble star,
 Rikirangi  Potaka   8 5, single star, Arani
 Taiwhati 9 dubble star, Mate Tiwini 9 dubble
 star, ko te nuinga o nga tamariki kei raro i
 enei. Ko  nga waiata me te whakatutu hoia
 i full mark, i te mutunga ka korero te Popa
 Mr Kirk ki te Iwi o Ngaati Pamoana me nga
 tamariki o te kura, ka ki ia, ka nui taku koa-
 mo taku kitenga ia koutou e awhina ana i te
 kura, he nui rawa nga kura Maori o Niu Ti-
 reni i haerea e au kaore i rite ki tenei kura,
 maku e ki ake ko te Pamoana tetahi o nga
 tino kura o Niu Tireni, me ki ano au na te
 Mahita o te kura tetahi kaha, ko nga tamari-
 ki i paahi nei i te wha, me whakatutuki ki te
 paahitanga o te rima, kia tika ai tenei wha-
 kaaro o  te Kawanatanga   e mea  nei kia
 whakaturia he whare kura mahi a-ringa mo
 nga tamariki ki Koriniti nei, tera atu te nui-
 nga o nga korero a te Popa. 1 tu ano nga
 Maori  ki te whai korero atu ki te Popa me
 taua hoa wahine.
   I au e whakaatu nei i nga korero i runga
 ake nei e pouri ana au, i a ahau e whakaatu
 nei i nga korere whakanui a te Popa mo te
 kura o Pamoana,. Te putake i te timatanga
 o tenei kura e 84 nga tamariki, i tenei tau e
 58 tonu, e 27 nga tamariki i puta ki waho o
 te kura, i runga i te whakaaro a o ratou ma-
 tua, ehara i te mea na te mohiotanga i puta
 ai, engari mo nga mahi kaore nei e kurangia
 ana, ara, nao  te waha  wahie  ki runga
 ki nga tuara, me era atu mahi a te Maori,
 ko etahi i whakamoea ki te taane mo taua-
 ahua ano mo te waha wahie, tenei ano etahi
 kai te kura e mea ana nga matua kia unuhia
 i te kura, ara, e penei ana, kaore he tika i te
 kura, engari te moe taane o nga kotiro he
 pai ake i te kura. He nui te tino kaha o nga
 tamariki ki te kura, tenei te he kei nga ma-
 tua, i te mea e whakaaro nui ana nga tama-
 riki ki te kura, kua korero noa atu nga matua-
ki nga kotiro, ko mea he taane man hei tika
 mou, kaore he tika mou i te kura, ko taua
 korero atu ra e nga matua he waha wahie
 ki runga i te tuara, te korere a nga matua
 mo nga  tamariki taane, me mutu koe i te
 kura, kaore he tangata hei waha wahie mai
 mo maua ko to kuia, ahakoa te ngakau nui o
 nga tamariki ki te whai i te matauranga o te
 kura, i runga i te korero tonu o nga matua i
enei korero i runga ake nei, ngakau kore noa
 iho nga tamariki ki te kura, ahakoa kua tae
 mai a A Ngata Roia me Pomare Takuta ki
 Koriniti nei korero ai ki nga tamariki o te
 kura o Pamoana me o ratou matua, ki nga
 painga e puta mai ana i te kura, ina mana-
 wanui nga tamariki ki te whai i te mataura-
 nga, kaore rawa nga matua o nga tamariki i
te mohio he korero era, ko te whakaaro o nga
 matua o nga tamariki kia kotahi ano te tau
whiwhi  rawa tana tamaiti ki te matauranga,
ki te whai atu ki te rua tau, kua mea nga
matua me  mutu koe i te kura, hei hari wahie
mai mo  maua  ko to kuia. I kite tonu au i
etahi o nga tamariki i puta atu ki waho o te
kura o Pamoana, e tu noa iho ana i nga koo-
na o nga tiriti o te taone o Whanganui e
kimi mahi ana, kaore e kite mahi noho kau
iho i nga rori, tera atu ano te nuinga o nga
tamariki kei nga kainga o te awa o Whanga-

[NAMA 20. O TE TAU -4]     TE PUKE  KI HIKURANGI   MAEHE  MANE  31st 1902.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No.


Popa Mr Kirk
Pamoana
Ngaati Porou
Ihaia Te Ngarara

Papawai
Ikaroa
Waipawa
Tamaki
Heretaunga

-J [NAMA 20,  O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE  PUKE  KI HIKURANGI, MAEHE   MANE  31st 1902.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 5]
' J  te Ture hoia o te tau 1886. Ko nga
 I  mema o taua ropu hoia ka whai mana
 J   ki nga ritenga o taua Ture, me etahi
    atu Ture, e apititia ana ranei ki taua
1.1   Ture, ki nga Rekereihana kua oti, a
    ka  mahia  ranei i raro i te hiiri o te
 I   Kawana  o Niu Tireni.
 "E rua nga tikanga o roto i te ropu
 I    hoia, ko nga hoia  i haina i oati hei
 I    hoia ma te Kiingi, me nga rangatira i
 i   whakaingoatia hei Honore Mema.
 "Ma te ropu hoia e pooti he rangatira
I    he Kapene, engari ma te Kawana ra
 I   ano e whakaae.
Jo. "Ma te Kapene e whakatu nga Apiha
J    kore mana.
6. "Ko nga mema o te ropu hoia e whai-
I    mana   ana  ki te tu hei Apiha kore
S    mana,  engari i runga i nga tikanga o
I     te rarangi i runga ake nei.
7. "Ko nga tangata e hiahia ana ki te uru
I     ki roto i tenei ropu hoia, he mea wha-
I    kaingoa, tautokona ana e nga mema
J     tokorua  o roto i te ropu hoia i te hui <
      a te ropu hoia.                      
 S. "E kore e whai mana te mema ki te
     mea kotahi marama te pahuretanga  
     o te ra e utu ai ia i nga paina mona, 
     me   nga moni kohikohi, ki te tu ki 
     roto i nga Komiti whakahaere tikanga
      ki te uru ranei ki etahi ngahau a te 1
      ropu hoia.                            
 0. "Katoa  nga mea a te ropu hoia, ka  e
     whaka-whiwhia ki nga kahu hoia me r
      ona raweke katoa, te tauira kua riro 
     mai nei i tenei ropu hoia, kua whaka-
     etia nei e te Kawanatanga.
 10. "Ko nga moni kohikohi me puta katoa
     mai i te tahi o nga ra o tena marama
     o tena marama
 11. "Ki te kore te hoia nga hoia ranei, e
     tae mai i roto i nga whakatutu mara-
     ma, ka painatia ia ki te moni £1 pauna.
 12. "Kaua  te hoia nga hoia ranei, e koko-
     mo pokanoa i nga kahu hoia, i runga
     i te kore take, ka painatia ki te moni
     tekau hereni 10/-.
 13. "Kaua te hoia nga hoia ranei, e mau
     pokanoa i nga tera hoia i ona raweke
     ranei, ki te kitea e mau ana, ka pai-
     natia ki te moni tekau hereni 10/-.
 14. "Ko nga taonga katoa a te ropu hoia
     kia ma tonu, koi waikura nga pu me
     nga  peneti me era atu raweke a te
     Kawanatanga,  ki te kore e ma, ka
     painatia ki te moni e rua hereni me
     te hikipene 2/6.
 15. "Ko nga hoia e whainatia ana me utu
     i roto i nga ra tekau mawha 14, i
     muri o te taenga  atu o te tono a te
     Komiti, ki te kore e puta mai i roto i
     aua ra, ka noho te takoha e 2 hereni
     i roto i te pauna, ka tangohia i roto i
     tona Kepu tenei hara.
16. "Kaua  nga hoia e kai Waipiro, ahakoa
    nga hui e karangatia aua e te Kawa-
     natanga, me urn nga hoia ki te tekio-
     na 16 rarangi 4, Ture Kaunihera 1900.
17, "Ko te moni kohikohi hei whakapiki
     mo tenei ropu hoia, kia kotahi hereni
    i roto i te marama.
18. "Ka whai mana te Komiti ki te hanga
     ki te whakarereke ranei i nga tikanga
    mehemea   e  kitea ana he tika taua
     whakarereketanga.
19. "Ko nga moni katoa e kohia ana kua
     kohia ranei i mua atu o enei Ture, nae
    whakatakoto mai nga pukapuka ki te
    aroaro o te Komiti me nga hoia.
•20. "Ko nga kai pupuri moni o tenei ropu
    hoia, kaua e pokanoa tana hoatu mo-
     ni ki te tangata kia paahitia ra ano e te
     Komiti, ki te pokanoa taua  hoatu
     moni, ka painatia ia ki te moni nui,
    ka whakamutua  hoki tona kai tiaki
    monitanga.
21. "Ka  ahei tenei ropu hoia ki te pooti
    hoou i te Komiti me te kai tiaki moni
    me  te Hekeretari, i nga tau katoa,
    ahakoa  tika ta ratau mahi  kahore
     ranei.
22. "Me matua whakaae e te Komiti kati-
    ka ai te hoatu moni ma tetahi tangata
    o roto i tenei ropu hoia, me homai
    hoki e  taua hoia tetahi punga e rite
    ana te nui ki taua moni kua hoatu ra,
    ki te kore e tere te utu mai i taua mo-
    ni i roto i nga marama e toru, ka whai
    mana te Komiti ki te hoko i taua tao-
    nga, i runga i te tikanga Okihana.
23. "Kaore e whai mana tetahi o nga A-
         V
      piha, a, tetahi ranei o nga mema o te
      Komiti, kia paahitia ra ano e te Ko-
      miti i roto i ta ratau hui, ka mana ai.
  24. "E  kore tenei ropu hoia e whakaae
      kia  riro etahi moni i etahi tikanga
      rawaho a te Kouaiti, me matua paahi
      rano e te Komiti i roto i ta ratau hui,
      me  te ropu hoia katoa ka tika ai.
  25. "Ko nga mahi katoa e whakaarotia
      ana hei painga mo tenei ropu hoia,
      me matua paahi rano e te Komiti ka
      mana ai.
  26. "Ki te ngaro tetahi taonga a te Kawa-
      natanga i nga hoia, ka whai mana te
      Komiti ki te paina ki te moni e rite
      ana te Wariu ki taua taonga a te Ka-
      wanatanga.
  27. "E kore tetahi tangata nga tangata
      ranei o tenei ropu hoia ahakoa Apiha
      Paraiweti ranei, e puta ki waho o te-
      nei hoiatanga, ma nga tikanga anake
      e whai ake nei;—
  (1.) Tuatahi, kia pahure rano nga tau i
oati ai, mehemea ia kua ea katoa ana rongo-
aima ki tenei ropu hoia.
  (2.) Tuarua, ki te mea he mate te take e
puta ai te tangata ki waho, ma te takuta ra-
wa e homai he Tiwhikete ka whakaaetia ai e
enei ropu hoia.
 (3.) Ki te whai hara  tetahi o tenei ropu
hoia, e kitea ana e te Komiti i ta ratau uiui-
nga, e pa mai ai te mate ki tenei ropu hoia,
 ingoa kino ai tenei ropu hoia, ka ahei ki te
ripoata ki te Kanara, kia whakamatua atu
ona noho i roto i tenei ropu hoia.
 28. ''Ko nga Honore mema e whakaingoa-
      tia ana e tenei ropu hoia, ka kohi ratau
     i te moni kotahi pauna i te tau.
 29. "E  kore e pai kia ngaro tetahi o nga
     mema o te Komiti i nga ra e noho ai
     te Komiti, ko aua rangi huihuinga ko
     tahi nohanga i te marama pau noa te
      tau.
 3O. "Ki te mea e pirangi moni ana te ropu
     hei painga mo te ropa hoia, ka whai
     mana  te Komiti ki te reiti i nga me-
     ma  o tenei ropu hoia ki te moni e 5/-
      hereni, kaore e neke  atu i roto i te
     marama, engari ka whakahokia ano
     aua moni ina kaha to ropu hoia ki te
     whakaea  atu i te wa i whakaritea ai.
 31. "Ka whai mana te Komiti ki te wha-
     kahaere i nga moni katoa a te ropu
     hoia, i runga i nga ritenga e whakaa-
      etia ana e ratau.
 S2. "Ma te Kapene e whakahua te waahi
     hei whakatututanga mo ratau.
 33. "Ko nga mahi a te Hekeretari me tae
     katoa ia ki nga huihuinga katoa, tia-
     ki i nga miniti pukapuka, ki te tuhi-
     tuhi i nga pukapuka  e hoatu e te
     Kapene e te Komiti ranei, me whaka-
     takoto mai nga moni katoa ki a ia.
 84. "Me utu e te kai-tiaki nga moni katoa
     a te ropu ki te peeke, i nga marama
      katoa.
 35. "Nga kaute katoa ma te Komiti e
     paahi, i mua atu i te utunga me utu
     i te tiaki motuhake, ko aua kaute ki
     te neke ake i te pauna, me wehewehe
     nga tiaki ma te Kapene e haina te ti-
     aki raua ko te Hekeretari, me hoatu
     kotahi pauna   ma  te Hekeretari ia
     takiwa ia takiwa, hei moni aroha.
 36. "Me whakaputa  mai e te Hekeretari
     raua ko te kai-tiaki moni te ripoata o
     nga kaute o nga moni i pau, nae nga
     mea  i toe, o te kotahi tau i te 31st o
     Tihema, ia tau ia tau ki te aroaro o
     te Komiti, ma te ropu hoia e pooti e
     rua nga tangata o waho i te Komiti,
     hei titiro i te tika o taua ripoata i mua
     atu i te maunga ki mua o te huihui-
     nga nui o te tau hou.
37. "Ko  nga hoia kaore e tae mai ki te
    whakatutu i nga ra a te Kawanatanga
     hapa katoa aua ra tetahi o aua ra ranei
     paunoa te tau, ka painatia kia utu i
     te £3 10s.
38. "Ko  nga hoia e puta ana ki waho o
     tenei rohe potae o enei hoia mo tetahi
    takiwa roa atu i te marama, me waiho
    ana raweke katoa ki te Koata-mahita
    Tariana.
89. "Ko nga  hoia e hiahia ana kia whi-
    whi  riiwi ratau, me matua tuhituhi
    reta rano e ratau ki te Kapene.
40. "E ahei ana kia whakaturia he Komi-
    ti, hei whakahaere mo nga puhipuhi-
    nga, ko taua Komiti kia tokorima,
    kia tokotoru o ratau hei whakahaere
  
        i nga purei puhipuhi.
    41. "Ko nga mema kua uru e uru mai ana
         ranei ki roto i tenei ropu hoia, me
        haina i o ratou ingoa, i to ratau wha-
        kaaetanga  ruai ki enei Ture hei Ture
        mo ratau.
    42. "Me riro i ia mema he kape o enei
        Ture.
    43. "E kore e kaha nga hoia ki te whaka-
         peka i nga Ture, ki te ki kaore ia kia
        mohio.
    44. "Ko enei Ture ka mana i muri tonu
        iho o te paahitanga a te Kawana.
    Ko nga Honore Mema enei i pootitia ai mo
  tenei ropu hoia, koia tenei:—
        Ko Honore Timi Kara.
       "  Tamahau Mahupuku.
        "  Nireaha Tamaki,
        "  Manihera Maaka.
       "  A. H. Kumeroa.
       "  Hoori Te Huki.
        "  Manahi Paewai.
         "  Kiingi Ngatuere.
        "   Karaitiana Wirihana.
        "  Iraia Tamati.
         "   Tu Hirini Piripi.
        "  Haami Potangaroa.
        "  Heta Matua.
        "   Wi Whatakorari.
         "   Piripi Waaka.
       "  Eruha Te Maari.
         "   Iraia Te Whaiti.
        "  Kapene H. P. Tunuiarangi.
        "  Hoani Rangitakaiwaho.
        "  Henare  T. Parata.
        "  Whenua  Heketa Manihera.
        ". Ratima Te Takou.
        "  Henare  Pouhiki.
       "  Ropoama Meihana.
        "  Pahira Anaru.
       "  Meiha Keepa Temiha.
       "  Wiremu Hoone Himu.
        "  Matina Kuta.
        "  Koroneho Arona.
       "  Haeata H. Tamati.
        "  Haeata M. Patoromu.
        "  Arapata Te Maari.
        "  Paraone Pahoro.
       "  Te Ao Anaru.
        "  Purakau Maika.
       "  Kawana Ropiha
       "  Hai Hoera.
       "  Wiremu Haeana.
        "  Kiingi Potangaroa.
       "   Hoani P. Tewhaiti.

         Papawai Maehe 6th 1902.
   He  panuitanga tenei kia mohiotia ai, kua
 whakaturia a Eriha Te Maari hei Pirihima-
 na, me te Wirihana Kaimokopuna, mo nga
 taha e rua, taha Pakeha me te taha Maori.
   He whakaatu hoki tenei kia mohio mai
 ano koutou, kua whakaturia hoki a Takerei
 Pikari, a Heemi Taepa, a Taare Pouhiki hei
 Pirihimana, mo te rohe-potae o Rongokako.
 kua tino hiiritia rawatia aua tangata, e te
 Kaunihera o Rongokako.
        Heoi ano A. H. Kumeroa.

         Papawai Maehe 6th 1902.
   Take mo te "Puke Ki Hikurangi." I tu-
 kua he motini ki te Kaunihera o Rangokako
 kia tahuri te Kaunihera ki te rapu oranga
 mo te "Puke."
   Kua oti taua take te rapu e te Kaunihera,
 kitea ana ma nga Kaunihera i runga i te
 motu  nei, e tirotiro taua take, penei, ko te
 Kaunihera o Rongokako kua whakaaetia kia
 £5 pauna ma Rongokako, a, ma nga Kauni-
 hera o tenei motu, tae atu ki te Waipouna-
 mu, ara, ma ratau e whakaaro tenei taonga
 nui o tatau, heoi ano.
      Na Te Tiamana o Rangokako.

               Panuitanga.
   Ki nga Komiti Marae katoa o tenei rohe e
 kiia nei ko Rongokako, tenei te panui a te
 "Tari Oranga" e whakahau mai nei kia pa-
tua nga kiore, i runga i te mea kei te kaha
rawa te mate pereeke te haere i nga motu, e
nohoia mai nei e nga iwi nunui o te ao, ko
nga Kaipuke haere mai o nga motu, kai te
tiakina tonutia e te iwi Pakeha. Kei Pone-
ke e whakamaua ana he arai ki runga i nga
taura, mo te haere rawa ake nga kiore ki uta
kaore e puta i aua arai, kei te kaha rawa nga
whakatupato i naianei. Kei Inia e 70 nga
mano  tangata, e hinga ana i te rangi kotahi.
  Na, e nga Komiti Marae kia huri o koutou
whakaaro, ki te mahi i nga pa whakaora
mo enei atua o te Ao, ara, nga whare e mo-