|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 4, Number 23. 15 June 1902 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
[NAMA 23] WAIRARAPA HUNE MANE 15 1902. TAU TUAWHA]
"TE PUKE KI HIKURANGI."
[PUTEA]
MATE KOHl CONSUMPTION.
E MOHIO ana ahau he tino mate te kohi
kei te Maori, kei te whakamamae kei te wha-
kapouri i a ia, kei te iki hoki i ona whana-
unga ki te po, na reira ahau i whakaaro ai
ki te whakaatu ki a ia i etahi mea mo tenei
mate, te tino mate nui atu i te ao, te mate
tino kaha atu hoki i te ao ki te patu tangata,
he tino mate uruta e noho tonu ana ki a
tatau, otira he mate kua kitea ano he rongoa
mehemea i mohiotia wawetia i mua atu i te
tino kahanga.
Ko te mea tuatahi maku ko te whakaatu i
nga take o te mate kohi, te take i ngau au ki
etahi tangata i kore ai ki etahi, i muri iho
ka whakaatu au i nga tohu ina timata taua
mate ki te tangata, hei muri rawa ka wha-
kaatu au i te patu mo taua mate i te mea
kaore kau he rongoa.
Nga Take o te Mate Kohi.
Tetahi tino take nui o te mate kohi, he
ngarara tino paku rawa, kaore e kitea e te
kanohi maori, e kiia aua e te Pakeha he
"microbe,—maikorope," i te tino paku rawa
o • taua ngarara, ahakoa he kotahi mano te
whakanuinga ake ka pouriuri noa te kitea;
otira e maina noa te kite a te Pakeha, i tana
taonga i te karaihe whakanui, hei whakanui
i nga mea ririki kia kitea ai. Na ko tenei
ngarara ko le maikorope kei nga waahi katoa
e puhia haeretia ana e te hau, ko nga waahi
ia e tino momona ana te tupu a taua hanga
kei nga waahi e nui aua te noho huihui o te
tangata, kei nga taone nunui kei nga waahi
hoki e noho ana nga tangata e pangia ana e
te mate kohi. Kei roto taua ngarara i nga
korokoro i nga waha o nga tangata katoa,
otira kaore ana rawa mehemea he ora, he
kaha te tangata, he tangata koakoa. Otira
ki te ngoikore te tinana i te mate, i te kaha
ranei ki te kai waipiro, ki te horo ranei i te
hau kino o nga whare werawera, ma te pa-
ngia ranei e te rewharewha me era atu mate,
katahi ano ka timata te ngau i nga pukapuka
ka paihanatia ka timata hoki te nui o te mate.
E kore rawa koe e paingia e te mate kohi
ki te kore he microbe i roto ia koe, i o puka-
puka, otira ahakoa uru ki nga pukapuka e
kore koe e paingia mehemea he tinana ora tou.
Na, ka kite koe tera atu ano etahi take.
Tetahi take tino nui, ko etahi tangata e hoho-
ro tonu ana te painga e taua mate, ko to ra-
tau kikokiko he ngoikore atu i o etahi, na re-
ira ahakoa kaha noa nga uaua, o te tangata,
otira e hohoro pea tona painga e taua mate,
hohoro ke atu te painga o te tangata kaore
nei ona kikokiko i kaha. E pangia ai tenei
tangata, ma te painga e te rewharewha, ma
te taka, ma te nohoanga i waho, ma te kino
ranei o nga kai. Ko nga tangata e penei ana
ko nga tamariki a nga tangata i mate i te
mate kohi. Ko nga iwi Maori kaore nei ano
kia roa te uranga ki nga tikanga Pakeha e
kaha an» te painga e taua mate, otira na te
Pakeha i man mai te mate kia ratau. I te
mea kua roa noa atu te mate ki te Pakeha kua
taunga ia ki taua mate, na reira ia kaore e
kaha te pangia. Ko te take tenei i nui ai te
mate o te Maori i te mitara i te piwa i te
mate kohi, notemea kaore ia e taunga ki era
mate, ehara hoki i te mate nona no mua iho,
he kore hoki e mohio ki te tiaki i nga turoro.
engari i mahia etahi mea hei whakakaha i
te mate.
He take katoa no tenei mate te tinana hi-
roki te whare paro, te hau kino i roto i nga
whare ki te tangata, e kino rawa ai mehemea
he mate etahi o nga tangata, te kainga maku
te nui o te tangata ki roto i te whare, te ho-
ro i te hau ki i te puehu, te kino, te kore e
nui o te kai. Te mea kino rawa ko te kore
o te tangata, o te whare e kitea e te ra, ma
te ra hoki e patu te microbe ka mate. Ki te
mea he mate o pukapuka, tera koe e pangia
e te mate kohi, i te ngoikore o pukapuka, e
hohoro tonu ranei te pangia kia maha rawa
ranei nga tau i muri mai. Mehemea hoki
he mate to poho, i tu ranei o pukapuka i te
matia, i te mata, i te haona kau ranei, tera
koe e pangia e te mate kohi.
E pangia ana ano nga tangata e tiaki ana
i nga turoro e pangia ana e te mate kohi, i.
te mea hei te rerenga o te puehu ka mauria
ake tetahi waahi i maku i te huare o te turoro,
ka ura ki roto i te waha o te kai tiaki, ma te
hau ranei e titaritari, a ma konei hoki e pa-
ngia ai ratau ete mate kohi. He take ano no
te mate kohi te inu i te wai-u, te kai i te ti-
ihi, i te pata renei o te kau e pangia ana e te
mate, te kai i te poaka mate e kino rawa ai
raa te kore e maoa te tunu.
He mea hoki e pangia ai te tangata e te
mate, ma te maku ma te makariri, ma te
ngenge ma te te ruwha, i te mea kaore te ti-
nana i te kaha, penei me te puhia o te poti e
te hau ki te moana, kaore o kai, kaore e ma-
hana, a ka tata tonu te mate ka taea atu koe
te whakaora, ma te ngaro ranei ki te ngahere
i roto i te marangai, he take timatanga mate
katoa enei.
Te tino take mai o te mate kohi ki te Ma-
ori he rewharewha, he piwa, he matao i te
maku i te mate kai, i te ngenge i te mea ka-
ore he kaha o te tinana, e kore e mutu te ma-
remare engari ka mare tonu, ka heke te tina-
na ka ngoikore a ka pangia e te mate, te ta-
ke kua whakamate-kohi taua maremare.
NGA TOHU OTE MATE KOHI.
E rua nga timatanga o te mate kohi :—
1. Kua whakaaturia e ahau tetahi, tima-
tanga o te mate kohi, hei muri tata iho i te
piwa i te mea kua pai haere, i muri iho ranei
i te mitara, i te maremare; ka miharo te ta-
ngata i te kore e hohoro tona ora, engari ka
hiroki ano ia, ka iwi-kore, ka timata ano te
mare, ka tino kino ke atu; ka mea atu te ta-
kuta ki a ia he kohi tona mate.
2. I etahi wa ano timata noa ai kaore kau
he mate i te tuatahi. I te tuatahi tonu ka
kite te Maori, ahakoa he tangata kaha koakoa,
ora ia i mua, otira i naianei kua timata tona
ahua turoro, kaore e kaha tona tinana, ka
whakaare ia kua mama rawa ia, ka hoha ia i .
te maremare tonu, ka nui pea tana tuhatuha,
ka whakananu hoki te huare ki te toto. Ka
timata te heke a te werawera, kaore e reka te
moe, hei etahi wa ia ia e moe ana ka nui atu
te heke a te werawera, hei te ohonga ake i te
ata ka nui te ngenge te iwi-kore. Kaore e
roa ka pau tona hau, ki te piki i te pukepuke
ka nui tona tunganga kaore e roa kua ngenge,
kaore e rite tona kaha ki to mua. A ko ia
kei te whakaheke haere tonu atu kei te iwi-
kore.
Hei etahi wa i te Maori e mate ana, i te
ohonga ake i te po e ki ana tona waha i te
toto. 1 muri iho e kore pea ia e puha ano
i te toto, kia kaha rawa te mate, kore noa
ranei, engari ka tu-a-toto tona huare. I etahi
wa ka paingia te turoro ete mate rere, e kore
rawa e mutu ahakoa kai ia i te Koromiko.
Tera ano koki pea e mamae tona taha i
raro iho i ona rara.
Tera ano etahi tohu nui atu o te mate ko-
hi, engari ko enei e mohoitia ana e te turoro.
I te mea kua mohio ia he mate tona ka
haere ia ki te tohunga pakeha ara ki te taku-
ta, Ka tirohia tona poho, ka patototia ki ona
matimati, ka whakarongo ki te haruru o ro-
to o te pono-ki tana mea whakarongo, be
tino taonga nana, me tana atu titiro ano ki
te tinana katoa o te tangata. Otira ko nga
mea e kitea e ia kei a ia anake e mohio ana,
ma tera hoki e tino mohio ai ia he kohi te
mate ehara ranei, i etahi wa hoki ahakoa e
kitea enei tohu katoa o te mate kohi i runga
ia koe kua whakaaturia atu nei e au, kore
ake koe i te pangia e mate kohi, a i etahi wa
ahakoa e rua ano pea nga tohu i kitea ki ru-
nga ia koe, otira kei te kaha atu to painga
e te mate kohi.
Ki te pangia te tangata e te mate kohi, ki
te kore e pai te tiaki e kore rawa ia e ora, •
engari ka heke tonu atu, ka ngoikore, ka
hiroki, ka poto te hau, kaore e kaha ki te
kai, ka mamae ia ina mare, otira kanui tona
koakoa nae tona tino mohio tonu e kore e
hapa tona ora, otira e kore rawa ia e ora,
engari ka mate i runga i te ngoikore i te
ngohe noa iho o tona tinana.
TE RONGOA MO TE MATE KOHI
Ko te mahi maku i naianei he whakama-
rama ki aku hoa Maori i te rongoa mo te
mate kohi-—notemea ahakoa he mano te ta-
ngata e patua ana e tenei mate i ia tau, i ia
tau, otira mehemea ka hohoro te tirohanga
e ngawari noa iho to rongoa, e kore ai e pau
nga moni a te turoro. I etahi wa ahakoa
hohoro te rongoa ka heke tonu atu te turoro
e kore rawa e taea te whakaora. E kiia ana
tenei tu o te mate kohi he "tere" he "kohi
karapu" (Galloping Consumption) he tere no
te pa mai, he tere hoki ao te mate o te ta-
ngata.
Kua whakaaturia e au ko nga tangata e
tino pangia ana e te mate kohi, ko nga uri
o nga tangata i pangia e taua mate, ko nga
tangata e kino ana te nohoanga i roto i nga
whare kino, i hangaia ki nga waahi papaku,
he kai i nga kai kino, he inu i nga waipiro,
he kore kaore e kitea tonutia e te ra, e te hau
pai, he mahi i nga mahi taumaha me era
atu take. Na reira ko te tohutohu tuatahi
tonu ki te tangata, kia kaua ia e mahi i nga
|
|
2 2 |
▲back to top |
[NAMA 23 O TE TAU 4] TE PUKE KI HIKURANGI. HUNE MANE 15 1902. [Wharangi No. 2]
mea kua tauria ake nei. E e kiia ana tenei
rongoa ko te "Rongoa Hau-pai"—i peneitia
ai te ingoa, notemea ko te tino kai ma te
turoro, he hau pai i te ao i te po—me noho
tonu ia i waho i nga rangi atahua, a, i nga
po ano hoki mehemea e taea, ki te mahana
tonu hoki te tinana. Me horo tonu ia i te
hau pai i nga wa katoa. Ko te "hau pai"
ko te hau pai o waho, he hau kaore i ki i te
puehu, i te piro, i te mamaoa, i te hauku i te
rehu, ko te hau o nga pukepuke o nga mau-
nga, o te moana.
I naianei kua hangaia kei Europe he whare
nunui penei me o tata Ohipera hei waahi e
ha ai nga tangata mate e haere ana ki reira
i te hau pai, notemea i hangai? ki runga
maunga, kaore i tata mai ki nga pa he kino
nei te hau. E meinga ana e nga takuta kia
noho tonu nga turoro i waho ha ai i te hau
pai o te tua-whenua. Ki te kino te rangi
he uru ngahere ano kai reira hei haereerenga
mo nga turoro, ki te maku te ngahere he
waahi ano i hangaia kia maru ai nga turoro,
me ta ratau ha tonu ano i te hau pai, ki te
kore ka tu tonu ratau i roto i te ua i te ma-
tao, engari he hamarara ki te ringa, he koti
nui mo te tinana kei maku, kia mahana to-
nu ai te tinana. E kore te tangata e pangia
e te rewharewha, ehara hoki i te mea ma te
hau makariri e homai te rewharewha, te
maremare ranei, engari ma te hau kino ke.
Kia pai tonu te horonga i te hau pai, ara, ki
a roa te hiinga ki roto, ka ha ano ki waho,
me te whewhera ano i te poho. Na konei i
meinga ai nga tangata ahua kaha kia pikipi-
ki tonu, kia tere ai kia kaha ai to ratau ha.
Ko nga mea ngoikore hei nga waahi tika
haere ai, me te okioki tonu. kai ai ratau
ki waho, ki roto ranei i te ruuma e tuhera
tonu ana nga matapihi. Hei nga po ka we-
he he ruuma ke mo tena mo tena, mete tu-
hera tonu nga matapihi, engari kaua hoki te
hau me te ua e uru mai ki roto i te ruu-
ma. Mehemea e kiri ka ana te turoro e
kaha kore ana ka takoto tonu ia i te moenga
i nga awatea me te tuhera tonu nga matapi-
hi taea noatia te wa e kaha ai te turoro. Na,
e taea noatanga atu tenei tikinga e te maori
kaua noa ia e whakarere i tona kainga, me
noho tonu i waho i nga awatea, hei te po
ko ia anake hei tona ruuma, me te tuhera
tona te matapihi, ki te taea me. tuhera ano
te tatau; mehemea he tumere, he kaanga
ahi ranei to te whare, ka whakapaingia te
hau o roto i te whare. Tetahi tikanga pai
he noho i ro teneti, he hoa oku kua ora ra-
wa atu i te whakarerenga i te taone, ka hae-
ere ki te tua-whenua mahi ai, ki te patu ra-
peti, i noho ratau ki ro teneti, mo etahi ma-
rama i te wa pai o te tau.
Tetahi mea nui hei tirohanga ko te oneone,
ko te oneone hei turanga mo te whare mo te
kainga ranei, hei te oneone maroke, hei te
oneone kohatu, kirikiri, papa, hei te oneone
mama, me tu te whare i te waahi tairanga,
kaua hei te take o te awaawa. Hei te heke-
nga o te ua, ka hohoro tonu te mimiti o te
wai, ka maroke te oneone, he take ano hoki
te oneone maku no te mate kohi.
Te mea tuatoru, he mea nui hei rongoa i
te mate kohi, ko nga kai. kia pai tonu nga
kai ma te turoro, kia tino kaha hoki tana
kai kaua hei kai tahi me etahi, hei te mu-
tunga o te kai ki te taea. Me moe me tako-
to ranei mo te haora kotahi, kaore te turo-
ro e pirangi ki te nui o te kai, engari kia roa
ka taunga, ki te kaha te kai ka reka. Nga
kai papai rawa he hua manu, he ika, he ma
nu, he otimira, he taewa, he raihi, he heko,
he tapioka, he kaanga-paraoa, he hararutu, -
he hua rakau, he puha; ko te mea nui rawa
ia ko te wai-u, ko nga kai hoki e mahia ana
kite wai-u, he purini miraka rae era atu kai
pera.
Tetahi mea ano hei whakaaronga ko te
tino rongoa, kaore kau he rongoa e mutu ai
te mate kohi, ko nga rongoa kei te takuta
anake. Engari ra tera ano etahi rongoa pai
hei whakakaha i te tangata, hei whakanga-
wari hoki i a ia. Ko te rongoa pai atu he hi-
nu ika (God-liver oil) ko te hinu ika anake,
kia kotahi kia nui- atu ranei i te ti-punu, kia
toru nga kainga i te ra, hei muri i nga kainga.
Kei nga toa rongoa kei nga toa huka e pu-
ranga ana, he tino rongoa pai. I, etahi wa
e whakananua ana te hinu ika ki etahi mea
whakareka hei whakapai i te kainga engari
he nui te utu. Kei te takuta ano etahi rongoa
hei whakangawari i nga ahua kino o te mate
kohi, i te wharo, i te kakawa, i te mamae, i
te ngoikore o te tinana; me tiki enei i te taku-
ta, ehara i te mea hei whakamutu i te mate
na reira kaore kau he tikanga e nui ai aku
kupu mo aua rongoa.
Ko te mea whakamutunga ko te tupato kei
horapa te mate ki etahi atu, ki tau whanau
ranei, notemea-he mate horapa te koki, ka-
ua te tangata i te mate kohi hei tuba ki te
whare, ki te marae, engari te mea pai me
tuha ki runga i te ahi, ko nga kakahu horoi
i te waha me tahu ki te ahi, ko nga paepae
huare me horoi rawa ki te wai koropupu.
Kei horapa te mate, ko koe anake hei tou
ruuma moe ai. Hei a koe anake, au maripi
au whaaka, au puunu, au riihi, au kapu; ka-
ua rawa tetahi atu e kai ki aua mea, hei te
horoinga me kuhu ki te wai koropupu, kaua
rawa tetahi atu e mau i o era atu.
Kaati aku korero, a, kite mea kua whi-
whi te maori mate ki tetahi matauranga i
runga i enei korero, kua kite hoki ia i te pa-
inga, penei me ahau i ngahau i taku tohitu-
hinga i enei korer6, ko tenei he uta nui mo-
ku.
He mea tino pouri rawa ki te ngaua e te-
nei mate weriweri, otira ma to mohio tera
ano koe e ora i a koe ano, ma tenei e wha-
kaiti iho te wehi o tenei mate kino, te mate
kua pa nei ki te whanau katoa o to tatau whe-
nua atahua, whanau Pakeha Maori hoki, he
pakanga nui, he pakanga kaore ona mutu-
nga, kei wenganui i te mate raua ko te ro-
ngoa, ahakoa roroa noa atu te whatinga a
nga waewae a te toa nei a rongoa, otira kai
te auto tana oma i muri i ona hoa-riri i a
mate, i a rawakore, i a kuare, e taiawhio
nei i te ao katoa, e puritia nei e o ratau ri-
ngaringa whakahirahire, otira kai te matara
haere ta ratou pupuri. Heoi ra ko te mea
tika tenei ma matau ma te hunga kua ako
ki te whakaora i te tangata, kia kaha matau
kia mahi ngakau ahakoa iti, heoi i te mea
tonu e tautoko ana i te whawhai, me te
whakaaro ano e kore rawa e ngaro te mate,
engari e taea te whakai ti te ngau te apo a
nga hoa-riri, tokotoru nei o te tangata me
tona oranga, me te mohio ano kei te mate
ano ia te wikitoria, ahakoa ra ka pera ratau
me Rewi Maniapoto, i te tononga atu a te Ka-
nara o te Pakeha kia mutu tana whawhai i
Orakei, ka hamama tona reo ki te rangi ka
mea: —
"Ka whawhai tonu matau, ake ake ake!"
Tena koutou katoa!
Na to koutou hoa aroha.
Na Wiremu W. Mua, M.B.,B.Ch.,(N. Z).
"Te Puke Ki Hikurangi."
Ki te kai-whakatere i "Te Pake" tena koe,
utaina atu ki "Te Puke" nga korero me te
whakatau o te Wira a Makere Pikihuia, tena
te rongo o taua Wira me toku ingoa kino,
kua tae atu ki oku whanaunga i tena waahi,
a, kua mau hoki kei roto i taku pakete puka
nga ingoa o nga tangata whakakino moku,
kua tae atuna kia Tamahau ma korerotia ai
me era atu waahi. E whakapuare ana ahau
i konei he kaupapa ki runga i "Te Puke" hei
huarahi mai mo aua tangata ki mua i tooku
aroaro, me tuhi a-reta mai kia au, te pono o
a ratau kupu whakakino moku, kaua e wehi
na te ware tena hanga te wehi, tukua mai, a,
maku e whakaki, koia tenei te kaupapa. No
te 24 o Aperira 1902, ka whakapuaretia te
Keehi mo taua Wira, ko Kerehiwara Roia me
Pereiha mema o Nepia, mo te taha ki nga
kai-whakahe i te Wira, ko ahau mo te taha
ki te Wira.
Pereiha. E whakaatu ana ki te Kooti i
nga take e he ai taua Wira, ko nga moni a
te tupapaku kei te ngaro £1,200 kaore i uru
ki te Wira, 2, ko Ihaia te kai tiaki kei roto i
te Wira, koia ano te kai titiro i te haina a te
tupapaku, 3, ko te Otimi Taiki, kua whaka-
huatia ki etahi o nga hoiho i roto i te Wira,
a, koia ano tetahi o nga kai titiro, haaunga
ano a Hori Tawhai me Mata, kei te whakahe
tonu raua ki tenei Wira, me tetahi o nga kai
titiro.
I. Hutana Mo te taha ki te Wira, ko
tenei Keehi he Wira na Makere Pikihuia i '.
ona hia kia Katerina Pikihuia, ko Katerina
he tamaiti whangai ki te tupapaku, 2, he ta-
maiti tonu ki te tupapaku, na to muri tonu
iho i a ia na Mata Tawhai, ko tenei tautohe
he tautohe i waenga i te tamaiti me ona
matua ake ano ; i muri mai i te hainatanga
o te tupapaku ka tae nga tungaane ki te tono <
kia whakaurua raua ki te Wira, kaore rawa
te tupapaku i whakaae, kei te whiwhi katoa
ratau i nga paanga, a, ko ona paanga ake ano
tenei e tukua nei e ia ki tana tamaiti, kaati
ko te mea hei titiro ma te Kooti mehemea
ranei kaore tenei Wira i haere i raro i nga
tikanga mahi Wira, mehemea ranei na taka
ingoa kai-tiaki i roto i te Wira e he ai te Wi-
ra, me unu mai taua ingoa tiaki oku i roto i
te Wira, engari ko toku hainatanga hei kai-
titiro, me mau tonu tena i te Wira, a, mehe-
mea na te urunga o te Otimi ki te Wira i he
ai te Wira me unu mai tona ingoa mo nga
mea i roto i te Wira, engari ko tona kai titiro
tanga me mau tonu tena i te Wira, ko te
taha ki nga moni kaore oku mohiotanga ki
tena, kaore hoki i roto i te Wira, ma te Kooti
e patai kia Mata raua ko te Otimi ka pataia
e te Kooti, ka korerotia e te Otimi te whaka-
paunga o te moni a te tupapaku, me te toe-
nga, kua wahia kia raua ko te tamaiti, i
runga ano i te whakaaro o te tupapaku, kei a
Mata Tawhai te wahanga ki te tamaiti, a kei
a ia te wahanga kia ia.
Pereiha. Kaati kua mutu tena take, kua
marama hoki te whakapaunga me te waahi
kei te toe.
I. Hutana. Taku hiahia kia haere te ko-
rero o tenei Keehi.
Pereiha. Ko to raua hiahia kia nukuhia
mo apopo, me kore e oti tetahi whakaritenga
i waenga i nga taha e rua, ka whakaaetia kia
nuku.
Ko te whakaritenga tenei. I tono nga Roia
kia whakaae ahau kia uru katoa nga taina o
te tupapaku ki te Wira, kaore an i whakaae,
engari ka whakaae ahau kia uru ki nga Pora-
ka e 8 anake me te tamaiti ano, whakaaetia
tonutia mai e nga Roia i taku, ka tuhia te
whakaritenga.
Paraire 25 Aperira 1902. Ka puare te
Kooti ko te Wira a Makere Pikihuia.
I. Hutana. I mua i te panuitanga atu i
te whakariteritenga mo tenei Keehi, ka tono
atu au kia whakamaramatia e Pereiha te ho-
ko a te tupapaku i korerotia e ia i nanahi,
kei poohe te Kooti no mua tata i te matenga
o te tupapaku aua boko me taua mano pau-
na kua korerotia nei e ia, notemea he hunga
pihongi korero te Roia i roto i nga pukapuka
o te Kooti.
Pereiha. Kua marama kaore i pena.
Kerehiwara. Ka mea. kua pai te whaka-
riterite o nga taha e rua, koia tenei.
Ko te Wira o te tupapaku me nga tono,
me whakarere ake, ko te Wira me waiho to-
nu ki te Kooti takoto ai, ko Tuta Tamihana
ko Tamihana, ko Hawira Whareraupo, ko
Mata Tawhai, me Katerina Pikihuia, e uru
ki nga hia o te tupapaku, i Tapairu, i Karoa,
i Mangatainoka Peraka. Ko Katerina Piki-
huia te kai-riiwhi o te tupapaku ki ona hia e
2, i Rakautatahi me Tahoraiti rae Tamaki
Poraka, ki a ia ano te Paki me nga hoiho e
4 me nga kuao, me te Patupounamu me te
whakakai Pounamu, i whakaaturia i roto i te
Wira. Ko te whare i whakahuatia i te Wira
me tau kia Tuta, kia Tamihana, kia Hawira,
kia Mata Tawhai me Katerina Pikihuia, kia
rite o ratau paanga ki te whare. Ko te hoi-
ho mahi me nga kuao e 2, i whakahuatia i
roto i te Wira me tau tenei kia te Otimi Ta-
iki, patai ana te Kooti kaore he kai whakahe.
koia tenei te ahua o te Wira a Makere ki to-
na tamaiti kia Katerina Pikihuia, e haere atu
na oku rongo ingoa kino ki nga waahi katoa,
kaore kau oku hiahia tuku i tenei mea ki "Te
Puke" otira na runga i te tono a Purakau kia
tukua ki "Te Puke" i runga i te mea kei te
kaha rawa taua korero whakakino moku ki
roto o Wairarapa, engari kei mohio tonu au
ki taua tikanga whakatakoto moku, i riro ka-
toa i nga Roia, nga kai titiro i te hainatanga
o te tupapaku i te Wira, mahue ana ko ahau
anake ki te Wira, otira koia tenei te tukunga
iho koia tenei e mau i runga ake nei, ara, te
tono kia uru ki nga hia katoa me nga taonga
o te tupapaku, taku whakaea i te tono, ko
nga hia anake e 3 me te whare, me Katerina
Pikihuia ano ki aua hia me te whare.
Kaore aku kupu mo aua korero mo oku,
katahi nei ano i taku tono i runga ake nei,
kia tuhia tonutia mai te pono o taku mahi
kino. Heoi nga kupu.
I. Hutana.
Kereitaone.
Mei 26th, 1902.
He panuitanga tenei ki te takiwa o Rongo-
kako, kia mohio koutou nga hapu o te rohe
o Rongokako.
Ko E. M. Tutemiha kai Rehita o nga
kuri a Rongokako, kua whakamutua tana
mahi, ara, ko te take mo tana pokanoa ki te
Rehita i nga kuri o etahi waahi i roto i te
|
|
3 3 |
▲back to top |
[NAMA 23, O TE TAU 4] TE PUKE KI HIKURANGI, HUNE MANE 15 1902. Wharangi No. 3]
Rongokako
Ngaai Tumapuhia
Ngaati Rongomai
Ngati Maahu
Ngaai-teao
Wi Whatakorari
Maunihera
Rongokako
Tamatea Kahungunu
Taakitimu, ko Horouta,
I a Maehe Aperira tae mai kia Mei noi,
katahi ano ka ki mai te kai-tohutohu, kaati
kua rite te tono a nga hapu nei, no konei ka
haere te tangata rehita a te Kaunihera ki ta-
ua takiwa, no te kitenga i te rehita raua ko
te Katipa, katahi ano ka mohio e kei te toe
ano ta ratau huihui ia ratau, no konei ka to-
no aua hapu kia hoatu he ra mo ta ratau hui,
ka whakaae te Katipa me te rehita, i tu ta
ratau hui ki Kaihoata, te kupa nui tonu o
taua hui, he tono ki te rehita kia hoatu kia
ratau te haawhe tau, ia Hurae tae atu kia
Hanueri e heke iho nei, hei taua wa rawa ra-
tau whakarite ai i te Ture rehita kuri; i ru-
nga, i enei mahi tinihanga a aua hapu, katahi
ka whakaaetia e te rehita ta ratau tono kia
utua a ratau kuri mo te haawhe tau, mahue
tonu ake ia ratau te kupu a le kai-tohutohu
Kaunihera, he nui atu a ratau mahi i te ra o
ta ratau hui, he tono ki te rehita kia kite ra-
tau i tona Raihana rehita, me nga pukapuka
rehita, e kite mai nei ano ratau i nga kara
mo a ratau kuri, kaati tena.
Ka mate ia ratau te rehita i konei, i runga
i ta ratau ki pono ka utu ratau ia ratau kuri
ia Hanueri e heke iho nei, heoi ra i runga i
/
te mea kua puta ratau, kua hinga ko te Tia-
mana raua ko te kai-tohutohu Kaunihera i
aua hapu me te rehita, ka pai, ko te pai tenei
ka hamama mai nga hapu i reititia nei mo
te tau, ki te Tiamana me te kai-tohutohu mo
to ratau mate i taua rehita, i ranga i te atu
tau, no konei ko maua ko te kai-tohutohu i
hinga, ko te Ture ia e kore tena e taea e wai
ranei te turaki.
He whakaatu tenei kia koutou, ko nga
mom tapiri o te tau tuturu, ka riro ma te
Tiamana raua ko te kai-tohutohu e utu, mo
runga i tenei mahi a Wi Whatakorari, ma
maua ko te kai-tohutohu e kawe tatau 1d te
Ture, kia mohiotia ai koia ranei ko nga Ture
a Tiamana Whatakorari hei Ture mo te ta-
ki wao Rongokako ko tenei ranei kua takahia
ra e koutou, ko te Ture tenei o te Kaunihera
e tu noi i naianei Tekiona 16 waahi 7, ko te
utu mo te rehitatanga i te kuri a tetahi Mao-
ri o roto i te takiwa kua noke atu i te ono
marama te pakeke, e rima hereni 5/-, engari
ko te utu mo te kuri e meatia ana hoi mahi
hipi anake, kau anake ranei, hei patai rapeti
anake ranei, e rua hereni me to hikipene 2 (5
my te kuri kotahi.
Me utu te moni my rehita ki te Tari o te
Kaunihera, ki nga tangata ranui i whakaritea
i whakamanaia i raro i te Hiiri o te Kaunihe-
ra hoi rehita kuri.
Na A. H. Kumeroa.
Tiamana o Rongokako.
OHOTU PORAKA.
Te Parapara
10. Hune. 1002.
Aotearoa
te Waipounamu
Na to koutou boa tautoko i te "Puke Ki
Hikurangi."
Tiemi Te Wiki.
Hekeretari o te hui.
HUI KAI-TOHUTOHU KAU-
NIHERE.
Pariroa.
Hune 12th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e
hoa tukua atu enei kupu e whai ake nei:—
Ko Wiremu Ngapaki raua ko Eruera Te
Kahu nga tangata i whakaaria ki te aroaro o
te hui Kaunihera ki Pariroa, hei mema mo
te Taihauauru, ki te Paremata o te Koroni, '
tukua ana ma nga kaumatua e tirotiro, a,
kitea iho me waiho ma raua e ata whiriwhiri
a nga ra e haere ake nei, ko reira tukua ai
tetahi o rana ki raro, a ka waiho tonu tetahi
kia tu hei mema mo te Taihauauru; kia
ngawari te whakahaere i tenei tikanga, i tu-
kua atu i runga i te whakahau a te whaka-
minenga.
Na Aitua P. Tatapu. Tiamana o te hui
C. K. Ihaka.
Pariroa,
Hune 10th, 4902.
Aitua P. Patapu.
C. H. Ihaka.
Mei 12th, 1902.
Ko nga Motini a Le Iwi nui i Pariroa.
E. Te Kahu. Kia korero tenei hui i teta-
hi tikanga awhina i te mahita o te Kura nei,
me tuku ki te maua o te Kaunihera, kua pa-
ahitia.
Tutange. Me whiriwhiri e tenei hui kia
awhinatia te haere a te Minita Maori ki I-
ngarangi, kia manaakitia to tatau Minita e
nga Iwi Maori, me nga Tumuaki, me nga
Kaunihera katoa o Aotearoa me te Waipou-
namu, kua paahitia ki te kotahi hereni, 1/-
neke atu, me tapiri ano nga mihi
Menemana
E Te Kahu. Me patu to kupu awhina i
te haere ki Ingarangi, me whakauru atu ko
tenei; me kohi moni nga Iwi Maori o nga
motu e rua kia 1/- hereni a raro ahu ake ki
|
|
4 4 |
▲back to top |
NAMA 23 O TE TAU 4 TE PUKE KI HIKURANGI. HUNE MANE 151902. Wharangi No. 4
runga, hei aroha kia Tiini Kara, mo ana
whakahaere tikanga nui ngawari hoki mo
nga Iwi Maori.
Karaitiana. Kia whiriwhiria e tenei hui he
mema mo te Paremata, a tenei pootitanga e
haere ake nei, kei au hoki tetahi mema ka
whakapuakina i tenei hui, kua whakahuatia
ko Wiremu Ngapaki raua ko Eruera Te Kahu
he mema.
E. Te Kahu. Ko nga tangata mahi Wai
Rakau, ma nga Kaunihera Marae e whaka-
haere nga tikanga mo ratau, me tuku ki te
inana o te Kaunihera, kua paahitia.
Tamahau. Ko te whakaaro o tenei huihui-
nga, me hiki atu tenei huihuinga Kai-tohuto-
hu ki Poneke, mate Minita o te taha Maori
e whakahua te ra, kua paahitia.
Ko te whakamananga tenei a te Tiamana.
Aitua. P. Patapu.
WHENUATUKU KI TE KAUNI-
HERA O MATATUA,
Rotorua.
Mei 5th 1902.
Ki te Etita o te "Puke" e hoa tena koe.
Panuitia ki to katoa.
No to 2 o nga ra o Mei 1902 ka tae mai te
Kawana Ranapare ki Rotorua, me to Minita
mo te taha Maori. I haere mai te Kawana ki
te han mai i te kara, mate Arawa, he mea tu-
ku mai na Kiingi Eruera te Tuawhitu, hoi
tohu whakahonore ma tana Taina matamua
ma. to Tiuka o Ioka kia to Arawa, ki te tanga-
ta, o te marae, i te wa i tae mai ai ia ki Roto-
ma noi, i te 14 o nga ra o Hune 1901, i wha-
kaatu to Minita kia to Aniwa, ko taua 11 o
Hune nei, me waiho hei ra nui ma to ao ka-
toa.
te Arawa
1. Pirimi Mataiawhenua, o tuku atu ana
tihau i nga whenua o Ngati-whakaue ki te
Kaunihera, me wewete tu here Ngawha.
2. Ratema Te Awekotuku—ka mea, ka
whakaae, ahau ki tenei ture me oku hapu,
Rangiteaorere Uenukukopako.
3. Matenga Te Waharoa—ko Ngati Ra-
ngi-Wewehi toku hapu, kua whakaae katoa
ki tenei ture.
4. Hira Te Wairama—ka mea, e whakaae
ana ahau ki tenei ture, ko nga whenua o
Tuhourangi kai roto katoa i te here Ngawha.
5. Te Whare Mokai ka mea, ko . Ngati-
Rangiwewehi ko Ngati-Rehu oku hapu, ka
hopu ahau i tenei ture moku whenua.
6. Werahiko Pera—ka mea, ko Ngati-Tu
ko Ngati-Whaoa, me Ngai-Tahu me Ngati-
Tura oku hapu, e whakaae ana ahau ki tenei
ture.
7. Te Arakau—tetahi o nga kaumatua o
Ngati-Pikiao, ka mea, ko te here-Ngawha
kua wetekia tena, ko nga whenua o Ngati-
Pikiao, ka puritia e ia.
8. Manahi Tumatahi—ka mea, ko Ngati
Pikiao, ko Ngati-Porua oku hapu, ko oku
whenua ka tukua atu ki raro i te inana o te
Kaunihera.
9. Hemana Pokiha—ka mea, ko Ngati-
Pikiao, ko NgatiTarawhai ko Ngati-Rangi-
tihi oku hapu, ka hopu ahau i tenei ture.
10. Anaha Te Rahui—ka mea, ko oku,
whenua ko Ngati-Tarawhai, kua tukua noa-
tia atu ki raro ki tenei ture.
11, Te Kahu W. Te Tuhi—ka mea, ko
Tapuika, ko Ngati-Moko ko Waitaha oku ha
pu, e whakaae ana ahau ki tenei ture.
12. Tekoata—kua whakaae katoa ki tenei
s ture.
13. Te Keepa Te Rangipuawhe. Me haere
ahau ki Waihi, ki te ata korero ki oku hoa.
nga rangatira nana i homai te whenua ki au.
14. Raharuhi—ka mea, ko Ngati-Tuara,
ko Ngati-Kea, oku hapu, taihoa ahau e wha-
kaae ki tenei ture, kia marama i au.
15. Mita Te Rangituakoha, ko te Patuai
ko Ngati-Whakahemo ko Ngati-Pikiao oku
hapu, e whakaae ana ahau ki tenei ture.
16. Hemi Te Tuapara—ka mea, ko Pae-
ngaroa e (50) eka, ko te Pukaingatara 100
eka, ka tukua ata ki te Kaunihera.
17. Manahi Rangiriri—ka mea, ka tukua
atu o ahau me oku hapu oku whenua 1d raro
i tenei ture.
1S. Wi Hapi—ka moa, ko Ngati Pou to-
ku hapu, e whakaae ana ahau ki te Pokohu
kia whakahaerea i raro tenei ture.
Whakatane.
Mei 12th 1902
Ki Te Etita o '''Te Puke" tena koe, panuitia
ki te katoa te taenga mai o te Honore Minita
Timi Kara, ki Whakatane.
Timi Kara:—ka whakamarama i nga tikanga
o te ture Kaunihera kia Ngati-Awa, Ngati-pu-
koko, Ngai-Tuhoe ka mea:—
PATU WHITIKI MO TE TAWEKA-
Parawai Rota 29, 57 eka (Parihi o Mata-
ta) hei Reti.
MEHAKA TOKOPOUNAMU MO PATU HEUHEU.
Matahina C. No. 1, 1,000 eka (Parihi o
Matata) hei Reti.
Hui katoa nga eka e 35,507.
Na e oku hoa e mau iho nei o koutou
Ingoa i runga ake nei, tena koutou nga kai
hapai o te ture, ki te lute koutou i te Kahiti
e whakaata ana i te ra, me te kainga e tu ai
te Kaunihera, me tae a tinana mai koutou ki
te aroaro o te Kaunihera, whakaatu mai ai i
o koutou hiahia, me nga waahi o koutou
whenua e whakapumautia hei papa kainga,
hei mahi paamu, hei reti.
Na to koutou hoa
Timi Waata Rimini.
Mema o te Kaunihera o Waiariki; i te
takiwa o te Pei o Pureti.
Matahiwi Karaiwa.
Hune 8th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke" tena koe, me ou
hoa mahi, tena koutou me to tatau maunga
e tumanakotia nei e nga Iwi o nga motu e
rua nei o Aotearoa me te Waipounamu, kati
nei nga mihi, e hoa ma au e tuku atu enei
kupa torutoru ki runga i to tatau taonga i a
"Te Puke" kia rongo mai nga whanaunga i
runga i nga motu e rua nei Aotearoa me te
i Waipounamu, ki tetahi aitua nui i puta mai
i te 15 o nga ra o Hune, ka puta tetahi wai-
3 puke nui, engari pea te whawhai a te Poa, he
, pai ke atu i te whawhai a te waipuke, i puta
nei ki Heretaunga nei, e hoa ma ko au tetahi
, tangata i mate rawa atu i taua waipuke, ara,
e 3 aku hoiho mahi i riro i te waipuke, te
utu o aua hoiho £100 pauna, no te kuao £80
i pauna, kaati kua riro i te waipuke aua hoiho,
ko etahi ko aku taewa, kua riro ano i te wai-
puke 10 tana, kaore i waiho e taua waipuke
tetahi kete kotahi, riro katoa i a ia, kaati kai
te whakaaro noa he aha he kai e taki ai nga
ra, me kai pea ki te keke paruparu a Tama-
tea Topekura, he nui nga kupu hei tuhinga
> atu, kaati noa koi kapi noa te pepa, kia ora
kia ora, i roto i nga mahi tohu a te Atua,
heoi na ta koutou mokai.
Raniera Te Huanga.
Tewhaiti.
Mei 24th, 1902.
Tenei e "Te Puke" ka utaia atu etahi ma-
uranga mau e tohatoha haere ki nga marae
o Aotearoa me te Waipounamu, kupu tuata-
hi, he mihi atu kia Purakau me Tamahau, e
pa ma tena korua, i runga i to tatau taonga
ia "Te Puke" kua kite iho i ana kawenga
mai ki runga i tenei waka i Matatua, e hoa
ma kua kite iho i to tatau Pirimia me ana
tamariki, no reira o pa maua atu o Iwi Mao-
ri ki Ingarangi, ahakoa itiiti ratau he mea i
haere mai o ratau tupuna i Hawaiki, i tawhi-
tinui, i tawhitiroa, i tawhi ti-pamamao, no
reira e te Pirimia, he ahakoa te whaia ai
enei kupu, ho ahakoa e maa ana, nga kupu
whakatau a o koutou tupuna, tera ano e ho-
ki, a he kura kainga, no reira puputia atu o
koutou waka, ara, a Taakitimu, a Horouta,
a Matatua, a Te Arawa, a Tainui, a Kuraha-
upo, a Aotea, kokiritia atu ki to tatau Kiingi
kia Eruera VII, he utanga mo runga ko te
aroha, nga mahi i roto i te aroha ko te wha-
kapono, heoi tenei kua kite iho au i te kupu
a Wi Pere mo na Iwi Maori, e tautoko ana i
te kupu a Wi, kia tukua te Iwi Aotearoa, e-
ngari me penei te ahua, mau ake nga ritenga
o ta riri, ki tuku mohio ki te riro ma o tatau
hoa Pakeha ena e ahua, tupato to ahua ki te
riri, heoi.
Tuhi Pihopa.
Nukutaurua.
Mei 11th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke" e hoa tena koe,
koutou ko hoa mahi, kia, ora koutou i raro i
te mana o Kiingi Eruera VII, kaa eke nei
ka1 runga i tona taranga whakamiharo, e ti-
aho nei tona maramatanga ki te ao, e mea
ra, ko ahau to pakiaka me te uri o Rawiri te
whetu marama o te ata, heoi tena koutou.
Me tuku e koe enei kororo mo te panui a
te Wharehera Piripi, o te Mahanga-a-ruakau-
tuku mo Komene te i to, i roto i "Te Puke"
nama o te tau 4, e mea ra nga kupu o taua
panui, he uri a Komene te Ito na te Huki, na
ana ra te kupu ra, ko Ngarangi Whakaupoko
ki te tonga, ko te Whakatatare ki Tikinui, ko
Purua ki waenganui, ko au kaore au e mohio
kai roto a Komene te Ito ia te Huki, ko nga
huarahi tipuna o taua tupapaku he uri ia na
Rongomaiwahine, nate Huauri, na Hauiti,
otira mahaku e whakamarama.
Ko. Rongomai-wahine ia Kahungunu.
" Tauhei.
" Tawhiwhi.
" Hinepua.
" Karakiarau.
" Hikairo.
" Tehiakaiora.
Tuwihi.
" Terangiwaaho.
" Ngarangipouri.
Terakato.
" Matire.
" Komene te Ito.
Ko. Hingangaroa ia Iranui.
" Hauiti.
" Hinetera.
" Tutekohi.
" Tamatanui.
" Teruahoro.
" Tirapare.
" Mate.
" Rongomai.
" Rongoteuruora.
" Terangihiria.
" Tukorero.
|
|
5 5 |
▲back to top |
NAMA23,oTETAU4] TE PUKE KI HIKURANGI. HUNE MANE 161902. Wharangi No5
" Hinekuku.
" Raupiu.
." Terakato.
" Matire.
" Komene te Ito.
Ko. Tamanuhiri.
" Tokahau.
" Tamakonohi ia Hinepua.
" Karakiarau.
" Hikairo.
" Tehiakaiora.
" Tuwehi.
" Terangiwaho.
(i Ngarangipouri.
" Terakato-
" Matire.
" Komene te Ito.
Kai te mahue pea etahi i au, kai au nga
huarahi o Komene te Ito. Na to hoa pono.
Hori Te Ihi.
Waikawa Picton.
Hune 1 th, 1902
Ki te Etita tena koe, e whakahaere maina ia
"Te Puke" Kia ora, heoi te inihi; mau e utu
atu nga kupu i raro iho nei:—
He panuitanga kia mohio koutou katoa, ta-
ane wahine tamariki, ko te ra e Karaunatia
ai to tatau Kiingi atawhai a Eruera te tua-
whitu a te 2G o Hune, hei Ratapu ma nga
hapu e whaiti mai ana ki te marae o te hai a
tana ra; nga mahi he karakia, ka rere hoki le
Haki a te Ruuri Tua-whitu o Ihowa, me e-
tahi atu Haki e rite ana mo te ra whakanui
o te Kiingi; ha mihi ake ki te kupu ia Pita
1st upoko, 2-/7; whakahonoretia nga tangata
katoa, arohaina nga teina nga tuakana, e wehi
kite Atua, whakahonoretia te Kiingi; nga iwi
nga hapu s whaiti mai ki Waikawa, nei, kia
rite te whakahonore ki to tatau Ariki; e Ihowa
tohungia te Kiingi.
Haimona Patete.
Kai-whakahaere o te hui, me nga kauma-
tua o Ngati Awa.
Maungapohatu.
Hune 10th, 1902.
Ki te Etita o "Te Puke" me nga kai-wha-
kahaere o to tatau taonga nui, hei pikau i
nga korero a nga motu e rua nei, ki nga ma-
rae o Aotearoa mo to Waipoanamu, mataki-
takitia ai e nga tangata matau me nga tangata
kuare hoki, me nga korero o te ao katoa, me
nga korero hoki mo o tatau taonga mo te
Kaunihera Marae me te Kaunihara Whenua
hoki, hei oranga ngakau me te iti nae te rahi,
mo te pani me te rawakore. Mehemea koa
ka pai nga whakahaere ka kaha, ka pena me
te Ikaroa a to tatau tipuna e mahi taaina, e
whakahaere inaina, ka mahi ka ora, ka ma-
ngere ka mate. E ki ana te whakatauki a o
tatau tipuna "Te kai a te tangata ke kai tita-
ngi, kaore ki tana ake i mahi ai, tino kai tino
makona."
Kaati me naihi atu au ki "Te Puke" kia
ora ! kia ora ! kia ora ! kia pena tonu koe
ake ake, kaati nga mihi. Me whakaatu au i
aku waka i tae mai ki Aotearoa nei me te
Waipounama, me nga tangata o runga, he
ahakoa e takoto ke ana 6 aku, e penei ana, e
hara hoki i te mea kotahi tonu to tatau kai
ako, me o tatau whare i pukai ai nga korero,
kaore, be whare ano to ia Iwi to ia Iwi, to ia
waka to ia waka, no reira ka rereke a tatau
korero. A, me tautoko au i etahi o nga ko-
rero a Tamaiparea o Waitotara, i roto i te
pepa o te tau 4, No.20 wharangi 2. E ki nei
ko Tahurangi te waka o Maui-tikitiki-a-tara-
nga, ko Tonganui te matau, ko Rangitukutu-
ku te aho, ko Pikimairawea te maunga ki te
ika, ko Haha te ika, ko Paerau te whenua i
haere atu ai a Maui ratau ko ona tuakana ;
ko Maui-mua i moe ia Marewa-ite-rangi, na-
na a Ngainui raua ko Uenga :—
Ko. Ngainui.
" Ngairoa.
" Ngaipeha.
" Ngaipatato.
" Ngaitakitaki.
" Ngaitehurumanu.
" Toi.
Ko. Uenga.
" Te Uri.
" Te Ngana.
" Te Patumai.
" Potahurike.
" Te Puke.
" Rake.
" Tikitiki.
" Hapekituaoterangi.
Kai te tautoko au i te waka o Kupe ia Ma-
tahorua, me to Turi ia Aotea, me to Hoturoa
ia Tainui, me to Toroa raua ko Taaneatua
me Puki ia Matatua, i to Ruawharo ratau ko
Rongokako ia Takitimu, ko te Arawa ko
Ngatoroirangi ko Tamatekapua nga tangata.
Ko Nukutere, ko Tamatea ko Roau nga. ta-
ngata, ko Tamatea i haere tana, mahi he patu
i nga Moa, me nga ngarara, me nga taniwha
o te motu nei, ko ia a Tamatea-pokai-whenua.
Ko Araiteuru ko Paikea te tangata o runga.
Ko Horouta ko Kahukura te tangata o ra-
nga. Ko Kurahaupo ko Ruatea te tangata o
runga. Ko te Rangimatoru te waka, ko Ha-
pekituaoterangi te tangata, koia nei te tanga-
ta i haere mai ki te whai i tana ika na Ngahue
i kahaki mai, ka mahue ana tamariki me te
waka i konei, ka haere ano a Hapekituaote-
rangi, ma Kaingaroa tona ara. ka waiho ko
tana tatau ki Kaingaroa, ka tae atu ia ki Po-
neke, ara. ki te Whanganui-a-rotu, katahi ia
ka mohio kai tera motu tana ika, ka tango ia
kia Tatapu hei waka mona, ka whiti ia ki
Kaikoura, mato atu ia ki reira. Ko te Ara-
tawha te waka, ko Tamakihikurangi te ta-
ngata o runga, koia nei te waka i mauria mai
ai te Kumara ki konei ara mau o o Matatua.
Kaati ena korero. Me korero aa i nga Toi e
raa nei, ia Tamaruawhatu, ia Tamatehuru-
manu ; ko Tamaruawhatu ko Toi te Huatahi
tena, i mate tena Toi ia Uenuku, mo tana
whanakotanga i tana kuri ia Potakataniwha,
no kona te whakatauki a Toi "ka hua ahau i
huna iho ai ia koe ki te hoparanui a Toi e
ngaro koe" ka a-au tonu ako te kari i roto i
te puku o Toi ka puta i tona waha, heoi ka
kite a Uenuku ka patua a Toi ka mate.
Kaati ko Toi Kairakau, ko Toi te Huru-
manu tena, i noho ia te Kuranui a Moiwa,
nana nei a Hatonga, ka motu tona Rauru,
puta rawa ake to muri i a ia, ka tapaia ko
Rauru, ka rere i muri ko Awatikokino, nana
a Awaroa me Awamorehurehu. Kaati nga
whakamarama, ka hoki ki to mua kia Hato-
nga nana a Mahunuku, a Mahurangi, a Ma-
O O *
hutapaanui. Ka hoki kia Rauru. Tahuri,
Tahatiti, Ruatapu, kaati ena korero. Me
hoki ake kia Maui-tikitiki-a-taranga, i moe
nei ia Niniwa-kite-rangi, nana nei a Waito,
a Tewe, a Takahapu, ko Tauwharekiokio i
moe nei ia Rangimatuatini, ko Whaitiri Ma-
takataka, ko Hemaiterangi. ko Tawhaki, ko
Arawhitaiterangi, ko Wahieroa i moe nei ia
Hinetuahana, nana nei a Rata raua ko Ta-
puaiterangi, ko Tapunui, ko Tapuroa, ko
Taputiketike, ko Tapuwhaihi, ko Whakaihi-
nuku, ko Whakaihirangi, ko Naunuiho, ko
Manu, ko Wekanui, ko Toroa, ko Wairaka,
ko Tamateakitehuatahi, ko Tuhoe Potiki, ko
Murakareke, te Whanapeke, ko Tamaona, ko
Wharemutu, ko Huraihihau, te Takaimanako,
ko Taumutu te Umuariki, te Aukihenerae,
Paora Kiingi, te Tawai.
Kaati ena korero, me te mea e whakaputa
ki te ao, hei titiro iho ma oku hoa whakapapa
i nga korero it o tatau tipuna, hei whakahe
iho, he ahakoa, ehara hoki ia tatau nei i tito
ake, na ratau ano me o ratau whare wananga
aua korero, ko enei mo nga inana e panuitia
nei e o tatau taonga e "Te Puke" me le
"Pipi" e pai ana ano, engari ki taku mahara
ko tenei mahi, ehara noa iho e whakaiti nei
i etahi o ona mana, e whakapiki nei i etahi.
E hoa ma kia penei te mana me to Tuhoe,
na Wairaka tonu i kawa tona waka, i he katoa
nga taane nana nei tenei manuka e ta nei i
Whakatane, nona tena ingoa, nana tena
ponahi e hirihiritia nei mo tenei waka mo
Matatua, tuku iho nei ki tona uri kia Tuhoe
e whakataukitia nei i te ao, "kotahi a Tuhoe
e kata i te po" kaati noa nga kupu, tera ano
e tukua atu nga whakapapa, me nga whaka
marama o enei korero katoa, mau e "Te
Puke" e uta atu ena-korero ruarua.
Na Tutakangahau.
WHAKARAPOPOTANGA I NGA
MAHI, ME NGA PAKANGA KI
AWHERIKA KI TE TONGA.
I to 11 o nga ra o Oketopa ka timata te
whawhai ki te pito whakatetonga o Awherika
i waenganui i te Poa me te Ingarihi, ka mau
i konei i te hoa-riri te tereina o te Ingarihi,
mai i Reirimete ki Haretemete.
I te 12 o Oketopa, ka whakaurua e nga ro-
pu hoia o te hoa-riri a Neitera.
I te 15 o Oketopa, ka awhitia te pa o Ki-
mari me Mawhekingi e te Poa.
I te 20 o Oketopa, ko te pakanga ki te hi-
wi o Tarana, a, koia nei te pakanga nana i
huaki, te whawhai ki te pito-whakatetonga o
Awherika, hinga ana te hoa-riri, ka mate ho-
ki i konei te Tianara o te Ingarihi, a Ta Wi-
remu Haimona, me ona Apiha e 44, me nga
hoia e 426.
I te 21 o Oketopa, ko te pakanga ki Ere-
naraate, i horo ai ia Tianara Wherenihi te
hoa-riri, hinga iho o te Ingarihi i roto i tenei
pakanga e 35 nga Apiha, me nga hoia e 223.
I te 22 o Oketopa, ka aia a Tianara Iura
me ona ropu ki waho o te pa o Tanati, e te
hoa-riri.
I te 26 o Oketopa, ka tae a Tianara Iura
me ona ropu ki te pa o Reirimete.
I te 29 o Oketopa, ka mahue te akau o te-
nei Koroni i te ropu tuatahi o Niu Tireni, i
raro i te whakahaere a Meiha Ropina.
I te 3O o Oketopa, ko te pakanga ki Romo-
pata Kopa me Niharanihi, ka horo i konei ia
Ta Hoori Waiti me ona ropu, hui katoa nga
tangata o te Ingarihi i mate, i taotu, i riro
herehere, e 58 nga Apiha, 1227 nga hoia.
I te 31 o Oketopa, ka mahue ia Kanara
Wherenihi a Reirimete.
I te 1 o Noema ka whakaurua a nga ropu
hoia o te Arani Pirii Teiti a Keepi Koroni,
a, riro ana te pa o Kooronapaaka ia ratau.
I te 2 o Noema, ka karapotia te pa o Rei-
rimete, e te hoa-riri.
I to 9 o Noema, ka rere to Ingarihi i Too-
mapaaka, ka riro i te hoa-riri taua pa.
I te 15 o Noema, ka nohoia o te hoa-riri
te pa o Kooro Paaka.
I te 28 o Noema, ko te pakanga ki Pera-
mona, ka hinga ano te hoa-riri i te Ingarihi
' i roto i tenei pakanga, he ahua maha ano o
te Ingarihi i mate, i taotu, i riro herehere,
ara, e 28 nga Apiha, e 270 nga hoia.
I te 25 o Noema, ko te pakanga ki Kara.
hipana, ka hinga ano te hoa-riri i te Ingari-
hi i roto i tenei pakanga, he ahua ma-
ha ano o te Ingrihi i mate, taotu, i riro here-
here, ara, e 9 nga Apiha, 185 nga hoia a, i
tana ra ano ka tae a Tianara Pura ki Nehera.
I te 28 o Noema, ko te pakanga ki te Awa
o Moota, a rite tonu te kaha o tetahi taka me
tetahi taha i roto i tenei pakanga, engari
ko nga tangata o te Ingarihi i mate, i taotu,
i riro herehere; e 20 nga Apiha e 461 nga
• hoia, kai ko atu o te hoa-riri i hinga.
I te 10 o Tihema ka whakaekea e te Inga-
rihi te pa o Tooma-paaka, i raro i te whaka-
haere a Tianara Kateeka. whati ana te I-
ngarihi i rotu i tenei kokiri, hui katoa nga
tangata i mate i taotu i riro herehere hoki e
e 20 nga Apiha e 699 nga hoia.
I te 11 Tihema, ko te pakanga ki Mekewho-
teina, ka hinga ano te Ingarihi i roto i tenei
pakanga, i raro i te whakahaere Roore Mati-
una ka mate i konei te Tianara o te ropu
Kotarani, ara, a Tianara Wahape, hui katoa
nga mea o te Ingarihi i mate i taotu i riro
herehere, e 69 nga Apiha, e 903 nga hoia.
I te lu o Tihema, ko te pakanga ki Kore-
neho, i hinga ai nga ropu hoia o te Ingarihi,
i raro i te whakahaere a Tianara Pura, i to
whakawhititanga o te Ingarihi i te awa o
Tukera, riro atu hoki nga purepo a te Inga-
rihi kotahi tekau hui katoa nga tangata o te
Ingarihi i mate i taotu i riro herehere e 71
nga Apiha, 1035 nga hoia.
I te 17 o Tihema, ka whakaturia ko
Roore Ropata hei Timuaki whakahaere mo
nga ropu hoia katoa o te Ingarihi, i te pito
whakatetonga o Awherika,a,ko Roore Kitina
hei tino Apiha mo raro iho ia ia; ka whaka-
ritea hoki e Roore Ropata kia 50,000 mano -
nga hoia hei tae ki runga i te paenga o te
pakanga.
Nga Pakanga o te tau 1900.
I te -1 o Hanuere, ka aukatitia a Tianara
whereniki me ona ropu e te hoa-riri, i tetahi
waahi e tata ana ki Kooro Paaka.
I te 6 o Hanuere, ka tuaruatia e te hoa-riri
te whakaeke i te pa o Reirimete, a, kihei i
horo, engari i katia tonutia atu e te hoa-riri
te Ingarihi ki roto i Reirimete, 119 nga ra e
katia ana.
1 te 10 o Hanuere, ko te haerenga o Tia-
nara Pura me ona ropu ki te whakaurua i te
pa o Reirimete.
I te 15 o Hanuere, ko te horonga o te hoa-
riri i te ropu lookahia me te ropu o Niu Ti-
reni, i tetahi waahi e tata ana ki Renapaaka.
I te 20 o Hanuere, ka mahue te akau o
Poneke i te ropu tuarua o Niu Tireni i raro i
te whakahaere a Kanara Kereitoka.
|
|
6 6 |
▲back to top |
[NAMA 23.O TE TAU 4.] TE PUKE KI HIKURANGI. HUNE MANE 16 1902. Wharangi No 6
I te 23 o Hanuere, ka riro ia Tianara Wa
rena te hiwi o Piniana-koopa, a, i te 25 <
Hanuere ano, ka whakarerea e te Ingarihi a
Piniana Kopa.
I te 27 o Hanuere, ka mahua i te Ingarih
te noho te taha whakatetonga o te awa (
Tukera.
I te 4 o Pepuere, ka nohoia e Tianara Ma-
kitanara a (Koodoe's Drift.)
I te 7 o Pepuere, ka whitingia te awa o
Tukera e te Ingarihi.
I te 9 o Pepuere, ka tae a Roore Ropata
me ona ropu ki te awa o Moota.
I te 14 o Pepuere, ka horo te hoa-riri ia
Tianara Pura, i te pakanga ki te hiwi o
Huta.
I te 15 o Pepuere, ka nohoia e Roore Ro-
pata a Hakopatooro, a, i taua wa ano ka tae
a Tianara Wherenihi ki te whakauru i te pa
o Kimari, ka timata hoki i konei te whai a
te Ingarihi ia Tianara Kooronoti, atu i Pu-
rumawhoteina ki era atu waahi.
I te 18 o Pepuere, ka haere te ropu tuatoru
o Niu Tireni ki Awherika, i raro i te whaka-
haere a Meiha Tiauhi.
1 te 19 o Pepuere, ka hui nga ropu a Tia-
nara Taka, kia Roore Ropata ropu, a tae noa
ratau ki Paatipaaka.
I te 27 o Pepuere, ko te ra o Matiupa, a,
ko te ra hoki tenei i tuku ai a Tianara Koo-
ronoti i a ia hei herehere ma te Ingarihi, me
ona tangata e 4,000 mano, i te Pakanga ki
Paatopaaka.
I te 28 Pepuere, ka tae a Roore Tanatana-
ra me ona ropu ki te whakaora i te pa o
Reirimete, i raro i te whakahaere a Tianara
Pura.
I te 5 o Maehe, ka nohoia e Tianara Ka-
teeka te pa o Toomopaaka, ka puta te kupu a
to Tumuaki o te Poa ki houhia te rongo, i
waenganui i te Ingarihi me te Poa.
I te 11 o Maehe, ka whakakorea e Roore
Hohipere, (Parai Minita o Ingarangi) taua
kupu hohou rongo a te Timuaki o te Poa, ki
to Ingarihi.
I te 13 o Maehe, ka riro ia Roore Ropata
te pa Purumawhoteina, te tino manawa o te
Kawanatanga o te Arani Pirii Teiti.
I te 24 o Maehe, ka mahue Le akau o te
Waipounamu i te ropu tuawha o Niu Tireni,
i raro i te whakahaere a Meiha Paranihi.
I te 27 o Maehe, ka mate a Tianara Tio-
paata.
I te 31 o Maehe, ka haere te ropu tuarima
o Nui Tireni ki Awherika, I taua wa ano ka
whakaekea te puni o Tianara Porootowutu e
te hoa-riri i tetahi waahi e tata ana ki Puru-
mawhoteina, kihei horo.
I te 25 o Aperira, ka Karapotia e Tianara
Ti Weti nga ropu a te Ingarihi i tetahi waa-
hi e tata ana ki Retepaaka, hui katoa nga
tangata o te Ingarihi i mate, i taotu, i riro
herehere hoki 12 nga Apiha, e 440 nga ho-
ia.
I te 25 o Aperira ano, ka nohoia e te hoa-
riri a Wepena, a ruuri iho ka peia e te Inga-
rihi te hoa-riri ki waho o Wepena, i raro i
te whakahaere a Tianara Perepeti.
I te 3 o Mei, ka timata i konei te hikoi
a Roore Ropata me ona ropa atu i puruma-
whoteina ki Piritoria.
I te 12 o Mei, ka uru a Roore Ropata ki
te pa o Koronoteete. I taua ra ano ka wha-
kaekea te pa o Mawhakiingi e te hoa-riri, ka
hinga i konei te hoa-riri, ka maa herehere
i te Ingarihi a Tianara Erowha me ona ta-
ngata maha noa ata.
I te 17 o Maehe, ka tae a Tianara Hanita
me ona ropu ki te whakaora i te pa o
Mawhekingi, e 215 nga ra e Karapotia ana
te Ingarihi ki roto i Mawhekingi a, katahi
ano ka tae atu he kai whakaora i taua pa.
I te 3O o Mei, ka mahue a Piritoria ia
Paora Kuruka Timuaki o te Taranawaara.
I te 31 Mei, ka uru a Roore Ropata me
ona topu ki roto i te pa o Tiohanapaaka.
I te 4 o Hune, ka whakatete a Tianara
Poota, kia Roore Ropata mo Piritoria, a,
muri iho io raua pakangatanga, ka riro ia
Roore Ropata a Piritoria, me nga morehu o
taua pa.
I te 5 o Hune, ka uru a Roore Ropata ki
roto i te pa o Piritoria.
I te 22 o Hune, ka noho a Tianara Pura
ki te pa o Teenetana.
I te 11 me te 12 o Hurae, ka whati nga
ngohi a Tianara Poota i a Roore Ropata, i
te pito whaka-terawhiti o Piritoria
I te 27 o Hurae ka riro ia Tianara where-
nihi te pa o Mira paaka.
I te 29 o Hurae ka tuku a Tianara Pirinini
o te poa, i a ia hei herehere, ma te Ingarihi
me ona tangata e 4,000 mano, 1500 nga
Poa i puta i roto i tenei pakanga raro i te
whakahaere a Oriwia o te Poa.
i T te 28 o Akuhata, ka whati a Tianara
) Poota me ona ropu ia Tianara Pura, a, riro
ana i a Pura te pa o Metetoopa.
I te 12 o hepetema, ka rere atu a paora
Kuruka i te Taranawaara ki Loronxo.
I te 24 o Hepetema, ka nohoia e Tianara
pooro Kuru a Kumati poota,
I te 2 me te 8 o Tihema, ko te pakanga i
waenganui a Ti weti me Tianara Nooka, horo
ana a Ti Weti me ona ropu ia Tianara Nooka
ahu whakateraki ana a Ti Weti.
1 te 11 o Tihema, ka karapotia ano a
Ti Weti me ona ropu e Tianara Nooka, i teta-
hi waahi e tata ana ki Reiriparani, heoi puta
atu ana ano a Tianara Ti Weti me etahi ona
tangata.
I te 19 o Tihema, ka whakaturia a Tianara
Wherenihi hei kai-whakahaere, mo nga ropu
hoia katoa e noho ana i te raki me te tonga o
Mekeripaaka. a, peia ana e te Ingarihi te hoa-
riri i Toonateera, aia ana ki te taha wha-
katehauauru, kia puta ai nga tangata e noho
ana i te takiwa o Rahitinipaaka waahi o te
Taranawaara.
I te 3O o Hanuere, ka mahue te akau o
Akarana i te ropu tuaono o Nui Tireni, i raro
i te whakahaere a Rewhetenana kanara peeke.
I te 4 o Pepuere, ka neke a Tianara
Ti Weti i Toanapaaka ki te taha o te awa o
Arani, a, whakawhiti atu ana ki keipi koroni
I te 20 o Pepuere, ka tutaki a Tianara
Ti Weti me ona ropu kia Tianara Puruma
me ona ropu.
I te 28 o Pepuere, ka puta te kupu hohou
i te rongo a te hoa-riri, he mea tuku raa te
Wahine a Tianara Poota e whakapuaki.
I te 28 Pepuere, ko te hui ki Mirapaaka i
waenganui ia Roore Kitina me Tianara Poota
i muri iho ka ki a Poota e wehi ana ia, i te
mea e kore e taea te hohou te rongo, i ru-
nga ite kore kai awhina mona.
I te 3 o Maehe, whakaatutia e Roore Kitina
ki te Kawanatanga o Ingarangi, nga tikanga
i whakahaerea i ta raua hui ko Poota, me te
te tukunga a Poota i nga pu me nga
Paura me nga Purepo, me era atu mea katoa
o te whawhai, ki te Ingarihi.
I te 10 o Maehe, ka whakautua e Tianara
Poota taua reta, kua kore e taea e ia te wha-
kae te hohou i te rongo, i runga i te kino o
nga whakaaro o tona Kawanatanga.
I te 24 Maehe, ka riro ia Tianara Pepingi-
tana me ona ropu nga taonga katoa o Tia-
nara Ti Ra Rei me etahi hoki ona tangata.
I te 6 o Aperira, ka haere te ropu tuawhitu
o Niu Tireni ki Awherika, i raro i te wha-
kahaere o Rewetenana Kanara Poata.
I te 24 o Aperira, ka hinga ia Ta Pinita-
na Parata me ona ropu te hoa riri he maha
i mate rawa, a, 1000 mano i riro herehere.
I te 10 o Mei, ka whakaetia a Tianara
Poota e tona Iwi, kia haere ki te kawe i eta-
hi take ki te aroaro o Paora Kuruka ara ki
te whakaatu i te ahua o te whenua i naianei,
rae nga whakaaro hoki o te lwi Poa.
I te 6 o Hune, ka tutaki a Tianara Eriata
raua ko Tianara Ti Weti, ki tetahi waahi e
tata ana ki Reiti, ka hihinga raua i reira, ka
horo te hoa-riri, he maha nga taonga me
nga kararehe, hoki a te hoa-riri, i riro mai i
i te Ingarihi.
I te 15 o Hune, ka hangaia te taukati ki
te Black-house ka tukua hoki he ropu ki re-
ira.
T te 6 o Akuhata, ka panuitia e Roore Ki-
tini, ko nga Kai-whakahaere katoa o te hoa-
riri me ana Apiha, me era atu tangata hoki
e hapai ana i te pu, ka whiua atu ratau ka-
toa i te pito-whakatetonga o Awherika, a,
kia tuku rano ratau ia ratau ki roto i te ri-
nga o te Ingarihi, ka kore ai ratau e whiua.
I te 8 o Akuhata, ka mau herehere a Tia-
nara Ti Wiria o te hoa-riri, me ona Apiha to-
korua, me ona tangata e 825; me ona We-
kene e 745, me ona hoiho e 5,580, me ona
kau e 8,700.
I te 11 o Akuhata, ka mau herehre a Wo-
morana Tiamana o nga whakahaere nunui a
te Iwi Poa.
I te 25 o Akuhata, ka puta te kupu a Te-
ina, a Ti Weti, me Poota kia Roore Kitini,
e kore e riro ma ratau e whakamutu tenei
pakanga.
I te 26 Hepetema, ka neke a Tianara Po-
ota me tona ropu nui ki te rohe o te Huru
he whakatete kia riro ia ia a Neitera, heoi
kihei i rite ki runga i taana i hiahia ai, e-
, ngari i peia mai ratau e te Ingarihi i reira.
I te 1 o Oketopa, ka puta te panui a Roore
Kitini ka Maketetia katoatia o ia nga taonga
o nga Poa katoa, kai runga i te paenga o te
, Pakanga e whawhai ana.
I te 15 o Noema, ka timata te ahu o Ti
Weti me ona ropu ki te raki-whakaterawhiti
o te awa o Arani koroni.
I te 6 o Tihema ka hopukia a Mihi Hopa-
hauihi
I te 16 o tihema, ka mea etahi o nga kai-
whakahaere o te hoa riri, kia tuku ratou ia
ratau ki roto i te ringa o te Ingarihi.
I te 17 o Tihema ka mau herehere a Tia-
nara Peitinihohi o te hoa-riri me ona tangata,
tae noa, ki ona taonga katoa.
I te 18 o Tihema ka mau herehere a Tia-
• nara Kurutihinga o te hoa-riri ano, ka mutu
nga pakanga o te tau 1901.
I te 25 o Hanuere, ko te pakanga ki
(Leeuinspruit) i kitea ai te toa o nga taitama
o Nui Tireni.
I te 28 o Hanuere, ka mau herehere a
Tianara Wiretioene o te hoa-riri.
I te 11 o Pepueri, ka haere te ropu tuaiwa o
Niu Tireni, i raro i te whakahaere a Rewhete-
nana Teiwiha.
I te 8 o Pepueri, ka mahue te akau o te Wa-
ipounanu, i te ropu tuawaru o Niu Tireni, i
raro i te whakahaere a Rewhetenana Kereita.
I Te 11 o Pepuere, ka mau herehere a Tia- -
nara Potakeita o te hoa-riri.
Ite 23 o Pepueri ko te pakanga ki potapaa-
ka i hinga ai i te 100 rau o te ropu tuawhi-
tu o Niu Tireni te 800 rau o te hoa-riri a e 24
o Niu Tireni i mate rawa ho maha hoki i tao-
tu, ko te hoa-riri kaore rawa he morehu i
puta.
I te 7 o Maehe, ka riro herehere a Roore
Matiuna o te Ingarihi, ia Tianara Ti Ra Rei
o te Poa.
I te 12 me te 19 o Maehe, ka haere atu te-
tahi wahanga o te ropu tuaiwa ki Awherika,
i raro i te whakahaere a Meiha Tiakihana
raua ko Meiha O'paraina.
I te 14 o Aperira, ka mahue a Poneke i te
ropu tekau o Niu Tireni, i raro i te whaka-
haere a Kapene Taana.
A, i te 4 o Aperira, ano ka mahue
a te Waipounamu i te ropu haere waewae o
Niu Tireni, i raro i te whakahaere a Meiha
Anaru.
I te marama o Mei ka tiaiaka te whakari-
terite a te Ingarihi raua kote Iwi Poa i Pi-
ritoria mo te hohou i te rongo.
A, i te 1 o Hune, ka tutaki te mahi tohu
me te pono, ka kihi kia raua te tika me te
rongomau, ka whiti hoki te ra i waenganui
i enei Iwi e rua, i runga i te Rangimarie me
te whakaaro kotahi.
Hui katoa te maha o nga hoia katoa o te
Ingarihi i mate ki roto ki te pakanga ki A-
wherika, mai o te timatanga o tenei whawhai,
tae noa mai kia Hune nei 1,072 nga Apiha e
20,870 nga hoia.
WHAKAWAHINGA I TE KIINGI.
No te Wenerei te 25 o nga ra o Hune nei
ka tae mai te rongo, kua nekehia te ra e wha-
kakaraunatia ai te Kiingi, mo etahi marama
e rua e toru ranei, i runga i te paanga mai o
tetahi mate kino kia te Kiingi, koia i nekehia
ai te ra e whakakaraunatia ai to tatau Kiingi.
Ko te mate o te Kiingi kai roto i te puku,
he mea ata wananga rawa e nga Rata te ta-
pahanga, i taea ai taua mate te tapahi ki
waho, kaati i muri mai o te tapahanga ia te
Kiingi, katahi ia ka ki ake ki tona tama ki a
te Piriniha o Weiri, "katahi ano ia ka wha-
karongo iho ki tona tinana kua ahua mama."
Heoi i runga i te pakutanga o tenei rongo
mate o te Kiingi, ne nui atu te pouri o nga
Iwi o nga motu katoa mo tenei rongo kino,
me te Inoi ano o nga Haahi katoa kia tohu-
ngia te Kiingi i runga i tona mamae kino.
Kaati ko nga mahi me nga tikanga wha-
kahari i whakaritea ai mo taua ra, kua neke-
hia katoatia, mo tetahi takiwa e tino pai ai
te tinana mamae o te Kiingi, heoi ano te mea
i whakahaerea i taua ra ka hori nei, ko te
Hakari a te Kiingi ma te hunga rawakore, e
tioho huihui ana i Ranana. Ko te ahua o te
Kiingi i naianei, kua tino kaha rawa te piki-
nga ake o tona pai.
—E Ihowa Tohungia Te Kiingi—
Printed and Published by T. RENATA.
Under the Authority of H. T. MAHUPUKU at
his Registered Office, Main-street, Greytown
North, Wairarapa.