[NAMA  9, O TE TAU 4.]\_\_\_\_\_TE  PUKE  KI HIKURANGI,  AKUHATA   TAITE 15th 1901.   [Wharangi No. 2]
  te huihuinga katoatanga o nga Apiha  me
  nga hoia o Niu Tireni kei Awherika i naia-
   nei, a, kei te hapai tonu ratau i te Ingoa toa
   i riro nei i nga ope tuatahi o Niu Tireni i
   tae atu ki reira i mua atu i a ratau.
    He koanga ngakau ki a au taku kahanga
  ki te ki atu ki a koutou, kua  timataria te
  whakatakoto o te waea hari korero ki tawahi
  o te  Moana-nui-a-kiwa  (ara Picific cable).
  Kua  hainatia te kanataraka, kua whakatu-
  ngia he Poari whiriwhiri, a, ehaere tonu ana
  te mahi whakatakoto i te waea, a, ko tena
  mahi nui a te Emepaea e aronga ana hei
  painga tahi mo nga Koroni me te whenua
  matua, ki te mahara iho e koro e pau te rua
  tau ka oti.
    E  pouri ana ahau ki te ki atu, kua ara
  tetahi ahua-raruraru i runga i te tahuritanga
  o te Kawanatanga o Niu Taute Weera—teta-
  hi o nga hunga i uru ki taua kanataraka—ki
  te hoatu i etahi painga ki te "Eastern Ex-
  tension Telegraph Campany" e tirohia ana te-
  na e aronga ana hei mate mo taua Picific cable.
  i pa ano taua Kamupene ki era atu e nga
  hunga i uru ki te kanataraka, engari kaore
  rawa era i whakaae kia uru atu ratau ki te-
  tahi tikanga tera e waiho hei mate mo te
  Picific cable. Ko tera mahi a ratau, e tino
  mohio ana ahau tera e whakapaingia. Ka-
  tahi rawa ano hoki ka whakakotahi mai nga
  matia o Ingarangi, me Kenata, hui mai ki
  nga Koroni o Ahitereiria me Niu Tireni, ki
  te mahi tahi i tetahi mahi penei, e aronga
 ana hei painga nui mo Ingarangi me nga
  Koroni katoa, a, e kore ano hoki e tika kia
  tukua tetahi ahuatanga hou kia uru ki roto,
  kia matua korerorerotia ra ano, kia matua
 whakaaetia ra ano, e nga hunga katoa e uru
 ana  ki taua kanataraka, katahi ka tika.
    E pouri ana ahau ki te ki atu kai te mau
 tonu te mate uruta i etahi o era atu koroni.
 Engari he oranga ngakau te korenga o taua
 mate e pa mai ki Niu  Tireni. Ko  Health
 Act o tera tuunga Paremata kanui te pai o te
 haere, a kai te mahia hoki nga tikanga wha-
 katupato kotoa e mohiotia ana hei tiaki i te
 ora o te tangata o to tatau Koroni, hei arai
 atu hoki i taua mate uruta kino, kei whiti
 mai ki to tatau whenua. Mo runga i te aro-
. nga o te ora o te Iwi, a, e koa ana hoki ahau
 i taku kitenga kua kaha rawa te Iwi Maori
 ki te whakahaere tikanga i raro i te mana o
 te Ture Kaunihera Maori o tera tuunga Pa-
 remata, hei atete atu i nga kino, me to rata-
 u kaha hoki ki te whakapai haere i te ahua
 o o ratau kainga.
   Tera tetahi tangata Maori, kua paahi i
 nga uiuinga matauranga,  kua whakaturia
 hei Health Office, a, he maha nga tohu i
 mahara  ai ahau tera e nuku haere ake te ora
 o o tatau taina—o te Iwi Maori—e ata haere
 ai te matemate o te tangata.
   I roto i nga marama kaore i te tu te Pare-
 mata, whakatuturia ana etahi Roera Komi-
 hana nei uiui, hei ripoata, mo runga mo nga
 take e pa ana ki nga mahinga waro o te Ko-
 roni, mo nga rukenga para mahinga maina
 ki roto ki etahi awa, mo te Midland Rerewe,
 a, mehemea ranei me whakauru atu tenei
 Koroni ki te Whakakotahitanga o nga Koro-
 ni o Ahitereiria, kaua ranei, me te rapu me-
 hemea ka taea, kaore ranei, te hanga kia
 kotahi te tikanga e utua ai nga kai whakaako
 kura, puta noa i te Koroni o Niu Tireni.
   I te tahi o Hanuere kua taha ake nei, ka
 timata tetahi tikanga hou i roto i tenei Ko-
 roni, ara, tuku reta i te meera mo te kapa
 kotahi, a, nui atu te whakapai o te katoa.
 E hari ana ahau ki te ki atu tika atu te hae-
 renga o taua tikanga, a, ki te mahara iho, i
 runga i te mea e nuku haere atu ana te mahi,
 e kore pea e pau te rua tau kua eke ano nga
 moni e riro mai ana ki to mua ahua, ara, ki
 te ahua o mua atu i te whakahokinga i te
 utu. E pouri ana aku Minita mo te korenga
 o Ahitereiria, kaore ano i whakaae ki taua
 tikanga hou, a, mo ta ratau tapiritanga i e-
 tahi moni ki runga ki a tatau reta. E tino
tumanako pono ana toku ngakau, e kore pea
e roa rawa ka whakaaetia te kapa kotahi mo
te reta, e te Kotahitanga o nga Koroni o A-
hitereiria, puta noa i roto i nga rohe o  te
Emepaea o Piritenia. He maha nga Iwi ke
kaore ano kia whiwhi ki taua tikanga kapa
kotahi nei mo te reta i o ratau whenua ake,
engari, tere tonu ta ratau whakaae me tae
atu a tatai reta ki reira mo te kapa kotahi.
  I te 31 o nga ra o Maehe ka pahemo ake
nei, ka tataana nga tangata o tenei Koroni.
E whakaatu ana nga ri taana kua nui rawa
ake i te kaute o te tau 1898 te tokomaha o
   te tangata, a, he nui rawa atu te nukunga
   ake i to te tau 1891. Kei te ahua pai ano
   te tipu haere o te tangata, e ka whakaarohia
  nga ahuatanga katoa, engari i runga i te mea
  he whenua hou tenei, he whenua ora, e tika
 . ana kia nuku ke atu te tipu o tangata, ko te
  hokinga iho o te whanaunautanga tamariki
  tetahi mea hei maharatanga, hei awangawa-
  ngatanga.  Ko te tino mea pai rawa i roto i
  te tatauranga i mutu ake nei. ko te nui o te
  tipu haere o te Iwi Maori; a nui atu te hari
  o te ngakau ka tirohia taua ahua, mo nga ra
  e takoto ake nei, a, e tauhou ana hoki taua
  ahua ki runga ki nga Iwi Maori e noho hui-
  hui ana ki nga Iwi Pakeha, e whai ana i a
  ratau tikanga me o ratau Ture-
    Ko te tikanga whakaputa moni ngawari ki
  nga tangata noho whenua, kai te mau tonu
  te paingia a, nui atu ano hoki te pai o te
  haere, a, i roto i enei marama tata kua taha
  ake nei, i te meatanga kia whakanukuhia ake
  nga moni  itareti, kitea ana he tino painga
  nui taua tikanga tuku moni-ngawari a te
  Koroni, ehara i te mea ki nga tangata noho
  whenua anake, engari ki nga tangata katoa e
  hiahia ana ki te nama moni. E whakaaro
  ana aku Minita kia hanga tetahi Ture whaka-
  tikatika i te Ture Whakaputa Moni-nama ki
  nga tangata noho whenua,  kia ahei ai te
  whakaaro o te taha ki nga tangata e riihi
  ana i nga whenua i hoatu hei awhina kura,
  e kereme nei kia nama atu he moni ki a ra-
  tau, mo runga i a ratau whakapainga e nuku
  ke atu ana i nga moni e whakahuatia ana i
  roto i a ratau riihi, a kua whakaaetia nei e
  nga mana whakahaere o nga kura, kia hoatu
 he moni hei whakaea i o ratau mate.
    I roto i te tau kua hori ake nei, ahua pai
 ana te haere o te tikanga kia hokona he whe-
 nua hei nohoanga putupututanga mo te ta-
 ngata.  Kei te mau tonu te hiahia o te ta-
 ngata ki te whenua, a, hei ritenga e rato ai
 aua hiahia, ka haere kaha tonu te tangota-
 ngo i nga tu ahua whenua e rite ana mo aua
 mahi.   Ko te Ture i hanga kia taea ai te ta-
 ngo he whenua i roto i nga taone paro hei '
 kainga mo nga tangata kai-mahi, kua kitea
 kaore i whai kaha: e tae kau atu ana te ku-
 pa ki nga tangata nona kia whakahuatia he
 utu mo o ratau whenua, tere tonu ratau ki
 te tukutuku i etahi waahi ki nga whanaunga
 kia hoki iho ai te nui o nga whenna ki te
 nui e whakaaetia ana e te Ture kia puritia.

   E  TE TIMUAKI ME NGA MEMA O TE WHARE O
 RARO,—

   Ko nga rarangi moni utu mo nga mahi o
 tenei tau ka ata whakarite i runga i te wha-
 kaaro tupato kei pau nui rawa nga moni, a,
 ka tukua atu kia koutou pera ano me era tan.
 I te mea kaore kia mutu te whawhai i te
 pito whaka-te-tonga o Awherika, e kore ano
 hoki e taea te whakahoki iho nga moni e
 pau ana i te tari whakahaere i aua mahi.
   I te mea e tonoa nuitia ana he moni Inga-
 rangi, i maharatia me kaua e tonoa he moni
 nama i Ranana i raro i nga tikanga o te Tu-
 re Whahaere Mahi Nunui. I whakaaro aku
 Minita he mea tika kia namaia he moni i
 konei ano, kia haawhe miriona pauna, a taea
 paitia ana. I tata ki te miriona pauna nga
 moni i tukua mai i runga i taua tono. Ko
 tetahi mea pai o taua whakahaerenga, ko te
 tokomaha o nga tangata i tuku mai i nga
 moni kaore nei i nui rawa te moni a te ta-
 ngata kotohi, a, ko nga moni e £5,000 iti iho
 ranei a te tangata kotahi i whakaaetia katoatia
 kia namaia mai. Kaore hoki i pau he moni
 utu mo te whakahaerenga i aua nama, heoi
 ano te moni i pau ko te panuitanga ki nga
nupepa.  Ko tetahi tikanga hou i timataria
i tenei namanga moni ko te whakaritenga kia
 utua nga hua itareti i Niu Tireni, i Ahiterei-
ria, i Ranana ranei, a, e mahara ana aku
Minita ka pera ano hoki te whakahaere a era
atu Koroni a muri ake nei.
   E koa ana ahau i au e whakaatu nei. kei
te nui haere tonu nga mahi utauta tangata
utauta taonga a nga Rerewe, a i runga i te
nui o nga mahi ka nui ano hoki nga moni
hei whakapau mo runga mo  nga Rerewe.
Kia tae mai nga Iniana me nga taraka kua
whakahaua atu nei, e mahia ana hoki i konei,
ka rite nga mea katoa e hiahiatia ana i nai-
anei, a, e mahara ana aku Minita e kore e
roa ka taea te hanga katoa nga Iniana mo
nga kareti me nga taraka i konei ano.
  E whai tikanga ana hoki kia ata rapua he
tikanga e taea ai te whakarite he oranga mo
nga kai-mahi o nga Rerewe, kia utua ratau
   ina pangia e te mate, ina tupono ranei ki te
)   mate aitua, me nga koroheke kua roa e ma-
  hi ana. E mahara ana aku Minita me aroha
   ano nga koroheke kua roa e mahi ana, e kore
  hoki e tika kia whakamutua  reretia ratau.
   Kei te pena ano hoki etahi atu tari o te Ka-
   wanatanga, kaore he huarahi e taea ai te ho-
    atu aroha ki nga Kai-mahi, e whakamutua
i   ana, a, kaore i te pai kia pera tonu he tika-
  nga.  Ko etahi o nga kai-mahi a te Kawa-
    katanga ina whakamutua ratau e whai tika-
   nga ki a mau penihana, ko etahi e utua ana,
   ko te utu o te marama kotahi mo ia tau i
   mahi  ai ia tangata, ko etahi e utua ana ki te
   utu o te marama kotahi tonu, engari kaua
   aua utu e hipa ake i tona utu mo te tau ko-
   tahi.  Ko etahi o aua kai-mahi kaore i te
   kaha ki te pupuri moni hei oranga mo ratau
   ahakoa pewhea to ratau kaha ki te tiaki i a
   ratau moni, a, i runga i enei tikanga o naia-
   nei e whakamutua ana ratau, a, kaore e ho- I
   atu ana he oranga mo ratau. E tino whai
   tikanga ana kia ata rapua he huarahi e taea
   ai te whakariterite te tuunga o nga kai-mahi
   o nga tari o te Kawanatanga, e taea ai hoki
   te whakarite he tikanga utu aroha mo nga
   koroheke ina whakamutua ratau.
     I te kaha tonu te mahi hanga haere i nga
   tino reriwe i muri mai o tera huihuinga o te
   Paremete, a ka kaha tonu te whakamahi i aua
   reriwe. Ko tetahi putake nui e pa ana ki etahi I
   o aua reriwe, ara ko etahi whenua pai hei  8
   whakanohonoho  tangata kei te piki haere te B
   utu i te mea e mahia haeretia ana nga reriwe I
   ma roto i aua wahi, a e mahara ana aku Minita I
   ki te hokona aua whenua e te Kawanatanga I
   i raro i nga tikanga o te Ture Hoko Whenua I
   hei Whakanohonoho tangata i roto i nga tau i
   e rima e haere ake nei me whakarite ko tona I
   uta tika o aua whenua o naianei, a ko tera hei i
   utu mo aua  whenua   ina hokona e  te  I
   Kawanatanga i roto i nga tau e rima e haere
   ake nei.
     E NGA RANGATIRA HONORE o TE KAUNIHERA
   ME NGA RANGATIRA o TE WHARE o RARO,—

     Kaore i te tino pai nga tikanga mo nga
   meera poutapeta o tenei koroni ki Atareiria me
   Ingarangi me eraatu wahi a kaore e tino kaha
  ana te tautoko i a tatou mahi hoko taonga i
   raro i enei tikanga e mau nei i naianei. E
  mahara ana aku Minita me whakakore atu nga I
  raruraru e arai mai nei i aua mahi kia ahei ai i
  te whakangawari nga huarahi whakahaere mo I
  te hokonga atu i nga taonga o konei me te I
  hoko mai i nga taonga o era atu wahi o te ao. 
   E  whai tikanga ana kia whakahaerea nuitia 
  nga mahi hokohoko taonga o tenei koroni, kia 
  taea paitia ai te tukutuku nga taonga o tenei I
  koroni. Na kua tonoa atu ki nga kamupene B
  whakahaere tima kia whakaaturia mai nga I
  utu e tonoa ana e ratau mo te utunga atu i B
  nga taonga o konei ki Awherika.  Kaore i  I
  ahua ngawari nga kupu utu mai a aua kamu- B
  pene, no  reira ka ata waiho kia huihui te  I
  Paremata, kia takuna atu hoki he mana   I
  whakarite tikanga mo aua mahi.  Ka tukuna   B
  atu kia koutou etahi tikanga hei whakarite  H
  huarahi mo ana mahi.                   B
    Na mo runga mo nga moutere e huaina I
  nei ko te Cook group me era atu moutere kua 1
  uru mai nei ki roto ki nga rohe o tenei ko- I
  roni, e whakaaro ana aku Minita me kaua e B
  whakarereketia hohorotia nga ture e pa ana I
  ki aua whenua, a ko nga ture i whakamana-
  ia e te Paremata o Cook Islands me whaka-
  mana a me waiho ko era ano hei ture mo
  reira mo tenei wa. Kua tonoa atu ki a Me-
  iha Katene kia tu ko ia hei mangai mo tenei
  Koroni, ara, mo te whakahaerenga  i aua
  moutere.
    I etahi whenua o te ao me tenei Koroni
  kua-whakahoahoa nga tangata hoko taonga
  kia piki rawa ake ai nga utu mo nga taonga
  o roto o te Koroni, a e tika ana kia ata whi-
  riwhiria aua putake, a e mahara ana aku Mi-
  nita mehemea ka tupu haere tonu aua mahi 
  me whakamana  he ture e te Paremata, hei i
  arai i taua mahi kia kore ai e ahei nga tanga- H
  ta nga Kaporeihana nga Kamupene ranei, ki 
  te whakapiki kia nui rawa te utu mo nga  i
  kai me nga waro e hokona ana i roto i tenei I
  Koroni.                                    i
    E hiahia ana aku Minita kia mohio mai   S
 koutou kua piki ake te utu mo nga Waro e   B
 hiahiatia ana mo nga mahi Kawanatanga.   i
   E  whai tikanga ana kia whiwhi te Kawa- B
 natanga  i tetahi keringa Waro ana ake, kia i
 kore ai aua raruraru, kia puta mai ai hoki he 1
 Waro  ki te Kawanatanga i runga i te utu ti- B
 ka.  Kei te nui haere tonu nga mahi wha- B
                              B

     [NAMA  9, O TE TAU 4.]      TE PUKE KI HIKURANGI  AKUHATA  TAITE 15th 1901.    [Wharangi No 3]
  kapau Waro,  a, kaore i te taea e nga waahi
  keringa Waro  o te Tai-Hauauru o te Wai-
  pounamu te whakaputa nui mai i te Waro,
  no reira e tika ana kia whiwhi te Kawanata-
  nga i tetahi keringa Waro.
    Akuanei te tukuna atu ai ki a koutou he
  Pire whakarite pooti e te Iwi katoa mo ia
  putake, he Pire Mokete whenua  hoki, me
  etahi Pire whakatikatika whakatopu hoki i
  nga ture e pa ana ki nga kai-mahi, me nga
  haora mahi o roto o nga whare mahi taonga,
  hei whakarite hoki i nga haura mahi mo nga
  karaka o roto o nga Peeke, me nga karaka o
  nga whare boko taonga, me era atu putake
  e pa ana ki te katoa.
    Ka  tukuna atu hoki ki a koutou i naia ta-
  ta nei tetahi Pire hei whakanui ake i te utu
  mo nga Mema o te Paremata, a, ma koutou
  e ata whiriwhiri tera. I te mea kua nui nga
  tangata kua mate i te ahi, kua nui hoki nga
  whare me nga taonga kua pau i te ahi i mu-
  ri mai o tera huihuinga o te Paremata, e
  whai tikanga ana kia ata whakaarohia he ti-
  kanga, a, ka tukuna  atu e aku Minita ki a
  koutou etahi Pire hei arai i aua mate i roto
  i tenei Koroni, kia kaha haere ai nga Pirihi-
  mana  tinei ahi, kia pai ake ai a ratau raweke
  tinei ahi, kia kaha ai hoki te rere o te wai,
  kia ahei ai hoki nga Pirihimana ki te wha-
  kahaere tikanga mo nga  Hoteera me nga
  whare moenga, kia watea ai be ara putanga
  mo nga tangata ina wera nga whare i te ahi,
  a kia ara tonu ai he tangata i waenga po i
  roto i nga  Hoteera rarahi,  hei kai tirotiro
  kei wera te whare i te ahi, a ko tana mahi he
  haereere tonu i roto i te whare tirotiro haere
  ai, a ki te kitea e ia kua ka te whare mana e
  karanga nga tangata katoa o roto.
   " I tera tau i whakatoputia i whakatikatika-
  ia e te Paremata nga ture whakahaere i nga
  Kawanatanga  taone, a e tika ana i naianei
  kia whakaotia kia whakatikaia hoki nga ture
  whakahaere i nga Kawanatanga takiwa.
    No reira ka hohoro te tuku  atu i te Pire
  mo nga kaute Kaunihera, a e hiahia ana au
  kia whakamanaia hei ture.
    E whai tikanga ana hoki kia whakatika-
  tikaina te ture mo nga Tai namana haere mai
  i tawahi, ara, mo ratau e haere heramana
  mai ana ki tenei Koroni i runga i nga Kai-
  puke.
    Ka tukuna  atu ki a koutou he Pire hei
  whakawhanui i nga mana o te Tumuaki kai-
  titiro Hohipera, hei whakarite tikanga hoki
  kia taea ai te rehita nga wahine kai-tiaki tu-
 roro o nga Hohipera.
   I te taenga mai o te Tiuka o Kaanawata
 me  Ioka raua ko tana wahine ka kitea kaore
 te ture i te whakamana e nga Kawanatanga
 takiwa kia whakapau moni mo taua hakari-
 tanga.  No reira ka tukuna atu ki a koutou
 he Pire hei whakamana i te utunga o aua
 moni  e nga Kawanatanga takiwa mo aua
 mahi.
   Ka tukuna  ata hoki he Pire hei whaka-
 whanui i mana whakahaere mo nga whenua
 e pangia ana e nga mahi keri koura o roto o
 nga awa.
   E   tika ana  hoki kia whakatikaina nga
 ture maina me nga kamupene, kia taea ai te
 whakawa nga Kaiwhakahaere kamupene kia
 utu hea, a kia kaua e mana te tono ki nga
 tangata o roto o te kamupene kia utu hea, kia
 utua ra ano nga hea o ana Kaiwhakahaere,
 kia tonoa ranei kia utua; a kia pera nga keringa
 koura me nga kainga waro ara kia utu i tetahi
 utu iti hei awhina i nga kaimahi o roto o aua
 maina e pangia ana e te mate.
   E koa ana ahau i au e whakaatu atu nei
 ki koutou kua timataria te whakatu haere inga
 Kaunihera me nga Poari i raro i nga tikanga
 o te Ture  Kaunihera  Maori me  te Ture
 Whakahaere Whenua Maori a kua wehewehea
 a tekiwatia te koroni, kotahi ano te wahi kaore
 i wehewehea, Kei te mahia paitia aua tikanga,
• a e maharatia ana tera e whakapuaretia nga
 whenua o nga Maori e takoto watea ana a e
 kore pea e roaka  whakanohonohoia  kite
 tangata, He mea nui kia mahia he huanui ki
 nga whenua o te Koroni kia whakanohonohoia
 hoki ki te tangata, Ka tukuna atu ki a koutou
 he Pire hei whakarite tikanga mo aua mahi.
 Na te maia o nga tangata noho whenua ki te
 mahi i nui haere ai nga taonga i tukuna atu
 i konei i te tau kua hori ake nei, i hipa atu i
 era atu tau, a e mahara ana au kei te tuturu
 te ora o tenei koroni, a e hiahia ana ahau
 kia pumau tonu hei oranga mo te iwi nui.
   E  hiahia ana hoki au kia ata whakaarotia
 nuitia e koutou kia ata whiriwhiria e koutou
 nga mea katoa ka tukuna atu nei ki a koutou,
 a ka inoi ahau kia atawhai te Atua i a koutou
 kia puta ai a koutou mahi hei painga mo te
 Kiingitanga nui, a kia pumua tonu hoki hei
 painga mo nga iwi o tenei koroni ataahua.
   He mea  tango mai i roto i te Niu Tireni
                   Gazette.
         "Te Puke Ki Hikurangi." 

                  Tahoraiti.
                     Hurae  18th, 1901.
   Tenei  Keehi ko  te raruraru i waenga i
 Waikari Karaitiana o tetahi taha, me te Iwi
 Ngaati Mutuahi o tetahi taha. Ko te Komiti
 tenei, ara, ko I. Hatana te Tiamana. P. T.
 Mairangi. N.  Apatu. R. Te  Hianga. H.
 Te Atua. T. Tuhua.
   I. H. Tiamua. Ka whakapuare i te Keehi
 ka mea, ko te take kei o tatau aroaro ko te
 raruraru i waenganui ia Waikari Karaitiana
 me Ngaati Mutuahi o tetahi taha, te take ko
 te tutakitanga a Ngaati Mutuahi i nga wahie
 a Waikari; ko te kai tono o tenei mea ko te
 Kawanatanga;  koia tenei te tono.
               • Poneke.
                       Hurae 9th, 1901.
   Ki a I. Hutana, kua tae mai te rongo kua
 pa he raruraru ki nga tangata o Tahoraiti '
 he wahie te take na Waikari, me haere koe
 ki reira, hei whakangawari, hei whakatau pai
 i taua mea, tera hoki ahau e tono atu i te
 rangatira o nga Pirihimana ki reira.
             Na Timi Kara.
  Tiamana  ka patai ki a Waikari Karaitiana.
   Pehea to whakaaro mo te tono a te Kawa-
 natanga ki a uiuia tenei mea.
   W.   E kore e taea e au te whakaae, ki a
 uiuia tenei mea,  te  take kua  riro atu kei
 te ringa o te Roia.
   P.  Kua puta ranei nga Hamene, ki tera
 taha.
   W.   Kaore ano, kaore hoki au e mohio
 ahea puta ai nga Hamene.
   P.  E  kore ranei koe e whakaae kia unu-
 hia to Hamene.
   W.   E kore e taea e au te unu taka Ha,-
 mene i te ringa o te Roia.
   Tiamana.  Ka patai kia Manahi Paewai.
   Ko wai hei kai korero mo te taha ki te Iwi
 Ngaati Mutuahi.
   H. Hapakuku.  E whakaae ana ahau kia
 uiuia tenei raruraru.
   P.  Nau ake ranei tena whakaaro, no te
 Iwi ranei.
   W.  Ae no matau ko te Iwi tenei whaka-
aro, e whakaae ana ahau ki a whakahaerea
 te taha ki te Iwi.
   Patai ki a Waikari. I te mea, kua rongo
ake koe ki te whakaaro o te Iwi, kia whaka-
haerea tenei mea pehea ta au.
  W.   Taku hiahia mo tenei raruraru, me
whakahaere i te taha Pakeha.
  P.  He  aha koe i kore ai e whakaae ki te
hiahia  o  tera taha, kia uiuia tenei mea.
   W.   Te tino take i kore ai e taea e au te
unu te Hamane, ko nga pukapuka kai te Ka-
wanatanga kei nga Pakeha hoki.
  P.  Mehemea   ka whakaae tera taha ki te
tuku i o wahie ki a koe, nae te tuku i tenei
raruraru ki raro, ka pehea koe.
   W.  Kei a ratou te tikanga mo tena, ko
taka tono kua takoto atu.
           Ka  mutu  te korero.
       2. 3O. I te rua ka noho ano.
  Patai ki a Waikari. Ko wai  ma nga kai
tautoko o te taha kia korua ko Hikihiki.
  W.   Ko aku hungawai ano, ko Tapapa
Rautahi, Tawa Rautahi, Ihaka Rautahi, E-
ruini Rautahi, me Kawemate me etahi atu
hoki. Ka mutu  ki a Waikari.
  Patai ki a Tapapa  Rautahi.  E tika ana
ranei te whakahua a Waikari kei te tautoko
koe i taha ki a raua.
  W.   E  tika ana ko au tetahi kei te tautoko
i te taha kia raua ko tona wahine.
  Pera katoa a ratau whakahoki mo te patai
ki a Tapapa Rautahi.
  P.  E  pehea ana koutou ki te whakaaro o
tera taha, e tuku mai nei ki a whakahaerea
e te Komiti tenei raruraru.
  W.   Kotahi tonu  ta matau kupu, ko te
kupu kua kiia e Waikari, kaore atu he kupu
ke, ka whakaae matau, e kore rawa e taea e
matau  te hanga ake i tetahi raruraru i roto i
enei ra, i nga wahie ranei, i te Taiepa i te
whare ranei, kua waiho atu tena, a, taea no-
atia te ra o te Whakawa a te Pakeha mo te-
nei raruraru.
  Tawhai  Whakaewa.  Ko  au te tuturu o
tenei hapu o Ngaati Pakapaka kei waho au 
i tenei raruraru, he nui ano nga raruraru o
mua ake nei, kaore rawa i penei me tenei
 kua puta ake nei he Ingoa kino, he kai ha-
 nga ano au mo tenei take kia pai, ka nui te
 tangi o tooku ngakau, he ahakoa ka whaka-
 ro tonu au ki to tatau tikanga, kua mate a
 te Hapai raua ko Hoori, kaore rawa e tae
 ana ki te penei te kino.
   H. Hapakuku.  Kua  rongo ake ahau ki
 te whakaaro o tera taha, tooku whakaaro kei
 te titiro tonu atu  ki to tatau tikanga, hei
 whakahaere  i o tatau raruraru, kaore rawa
 oku pai kia tukua ki te taha Pakeha; taku
 whakaaro kia whakahaere tonu te Komiti i
 te taha ki a au me te Iwi, ko nga korero a
 Tapapa, ratau ko ona  taina, i roto ano i te
 whare nei, kaore rawa ratau ko ona taina i
 roto i te mahi a Waikari: no tenei ra ina
 tatau e whakarongo ake nei, kei roto tonu ia
 ia ratau e tautoko ana, kaati ko tooku hiahia
 kia whakahaerea tonutia te taha ki a matau,
 otira he kupu kau taaku, keia koutou ano te
 kupu tika.
   Tiamana ka whaikorero ka mea:— E kore
 tenei mea e taea te  uiui i runga i te hia-
 hia o te taha kotahi anake, engari ano i ru-
 nga i te whakaaro  o  nga  taha e  rua,
 ko tenei  uiuinga hoki, he   uiuinga  mo
 te raruraru ki te mea anake i papatu ai ki
 nga tinana tetahi taha, ki tetahi taha, ehara
 i te arai i nga huarahi me nga tika o te ta-
 ngata ki te whenna i raro ano i nga tikanga
 kua puare mai i te ture kei te puare nga hu-
 arahi hei rapu i nga tika, i nga he o nga pa-
 nga o te tangata, heoi kau he tatari marie ki
 te wa e noho ai he Kooti pera, ko tenei be
 whakaaro no te Kawanatanga i runga i nga
 rongo kua puta, tenei koutou kei te papatu ki
 a koutou, a, kia pehia tenei ahua, me te ta-
 tari marie ki te wa e puta ai nga tono wehe-
 wehe i te whenua.  Otira ko te hiahia tenei
 kia whakapumautia rawatia, te kupu whaka-
 mutu i te raruraru i waenganui ia koutou,
 atu ano i tenei ra taea, noatia te wa e wha-
 kahaerea ai tenei mea i te aroaro o te Kooti
 Pakeha, me penei.
   E kore e ara ake he raruraru i to matau
 taha i roto i enei ra, i nga wahie, i Le taiepa,
 i te whare ranei, a, taea noatia te Whakawa
 mo tenei raruraru i te Kooti. He kupu pono
 tenei kupu kua korerotia nei e matau. Ko
 ta matau whakaaetanga  tenei, i te aroaro o
 te Komiti, ko ta matau hainatanga, ka hai-
 natia o ratau Ingoa.
   Waikari Karaitiana. Tapapa, Rautahi. Ta-
 wa Rautahi, Ihaka Rautahi.
  Hapakuku.  E  whakaae ana  hoki ahau
 me te lwi ki te whakamutu rawa atu i tenei
raruraru.
             Ka  mutunga tenei.
  He maha  ano nga kupu i muri o ta ratau
hainatanga, otira he kupu whakangawari,
 mehemea e taea te whakaaro, a, ka unu mai
i taua Keehi i te ringa o te Roia, ko nga ma-
te hoki tera e amuamutia nei e te Iwi, a,
me te whakaae ano te Kawanatanga.
   I tukua atu i raro i te ringa o te Tiamana.
            I. H. Tiamana.
       Waipawa.   Akuhata 1/8/01.

     HE HAU TA-WHENUA NO
      ROTORUA-NUI-A-KAHU.

  He mea  kohikohi ake i nga kongakonga i
ngahoro iho i te tepara a te ''Pipiwharauroa"
o te marama ka hori ake nei, ara, ko nga ti-
no mea nunui  me nga mea  pono, hei titiro
hei whakaaronga mo enei ra, me nga wa roa
o nga tini tau maha e haere mai nei, me ona
Whakapaparanga  tangata; ko nga mea nui i
kitea atu e ahau o te ra ki Rotorua, kua piki
rawa nei tona rongo, koia i raro.
  Ko nga tangata o nga Iwi o nga motu e
rua nei o Aotearoa me te Waipounamu, i tae
ki Rotorua, i te ra o te Tiuka raua ko tona
hoa wahine ; e kore rawa e mahea atu i ru-
nga i o ratau kanohi me nga whakaaro, te
nui o te rereketanga i te ahua o nga ra kua
pahure ki muri, ara, o to tatau nei oranga i
runga i te whenua, he ahakoa ko nga mere-
kara pea i mahia e te Karaiti i te aroaro o
nga tangata o mua,  i puta atu i tenei ra,
mehemea  tenei kei te ora tetahi tinana o taua
ra, e tika ana ma ana e wareware, ma ana
hoki e whakahawea, haaunga ia te hunga o
naianei, ki hei nei i tae kia kite i taua ra nui
o nga Iwi ki Rotorua. E tika ana hei wha-
karongo kau ma ratau, rite tahi ki nga wha-
kapaparang e haere mai ana ki te ao. Ko
te tino kupu kua korerotia, puta noa ki nga
waahi katoa, i raro i to tatau Kiingitanga,
koia tenei kaore he ra penei i mua atu, a,
kaore hoki he ra penei a muri ake nei, ko