[NAMA 14 ]\_\_\_\_\_WAIRARAPA  HEPETEMA  TUREI 15, 1903.    [TAU TUARIMA.]
 TE PUKE KI HIKURANGI.

                                 [PUTEA]

 HE  PONO HE  WA WHAKAMA TENEI.



 Arama 

 Erena.






     

   ^MAiLojajAujjLJE    PUKE KI HIKURANGI. HEPETEMA TUREI15.1903 Wharangi No. 3
   ngoa o taua whare. No nga ra ano i mate
   ai te Popa, ka taua katoatia te whare karakia,
   me nga taiepa o te whare tae noa ki te kava
   o te haki, ka whakairia ki te hawhe o te ma
   ahi i runga i te hiwi o Pukekaraka, heoi ano
   te wa i rereke ai taua kara, no te taenga mai
   o kiingi Mahuta ki Otaki nei, ka hutia e Pa
   Hohepa ki runga rawa o te maahi, hei wha-
   kanui mo te taenga mai o kiingi Mahuta, no
   tana hokinga ka hoki ano taua kara ki wae-
   nganui o te maahi, te rongonga ote hahi ka-
   toa, i runga i te whakaatu a Pa Werahiko,
   kua mate a Rio X11I, ara, te Popa, e tika
  . ana kia whakaritea e te hahi katoa be mihi
   mo tana matenga hui katoa mai te hahi i
   taua ra, a, he nui atu hoki te hiahia o taua
   ruruhi kia tae ia ki taua miha, i te nui rawa
   o tana mate, kaore ia i taea e ia te haere, i
   te rupeketanga mai o nga tangata ki te marae
   o te whare  karakia, katahi ka  waiatatia o
   Piripi Te Ari, tana tangi apakura mo te Po-
   pa, koia tenei:—
     E koro e takoto maranga mai ki runga i
   te ata tu e, mehe pere taku reo ki taku Atua
   i te rangi, tuturu taua maku e hoatu nga kii
   o te rangatiratanga o te rangi, kei a Matiu
  tahi tekau maono, tahi tekau ma iwa, ko nga
   tau e koro o to ratau matenga rawa, ko Ha-
   to Petera, Kiihi, Kereti, Keremeta, Anake,
   reti, Ewarihita Arekatera, Hikiti to Terepa-
  ra Rihini, ma Pio Anatahi mana koe e ka-
  we, kia kake atu koe ki runga te Katera o
   Moihi, wahia e koe te tatau o te rangi kia
   kite atu koe i te wairua tapu, (kaati i konei
  ma koutou e whakamutu atu.)
    Ka  tomo katoa te iwi ki te whare, e tako-
  to ana te kawhena hei whakarite mo te ka-
  whena o te Popa, i uhia ki te kakahu papu-
  ra mo tu hake mo te Popa anake, me te po-
  tae hei whakarite mo  te potae o te Popa, e
  takoto ana i runga i te kawhena, e toru nga
  karauna e mau ana i  ranga i taua potae, e
  tatu ana nga kanara i te taha o te kawhena
  ne me taua katoa, me roto i te whare e mau
  katoa ana nga taua, me nga tuuru mo nga
  Maori kua tauatia ki te rau rakau.
    Na Karauti i timata te karakia, ka mutu
  ka riro i te okana, me nga None, me nga
  mokopuna  a Hape, ara, me nga kotiro toko-
  toru a Tiemi Warahi raua  ko Kiri Warahi,
  mo te mokopuna taane a Enoka Tewano ko
  Hohepa H  Hetekia te ingoa, tino pai rawa ta
  ratau waiata, katahi ano te taringa tauhou
  ka rongo i nga tangi apakura a nga iwi nu-
  nui, a, nga iwi rangatira o te ao. mo ona tu-
  papaku, te hokinga mai o nga tangata ki te
  kainga, ka whakaaturia aua korero katoa ki
  taua ruruhi, he nui atu tana koa mo nga ma-
 hi katoa a te hahi mo te Popa, me nga taua
  katea i korerotia i runga ake nei. kitea tonu-
 tia atu te ahua ora mai o tana tinana, kota-
 hi wiki i muri iho katahi ka ata hemo atu ta-
 ua ruruhi, he mea ata tuku atu ia e tona ma-
 tua e Pa Werahiko, i te ra tonu i tae mai ai
 te rongo kua ara te Popa hou, a Pia X, na e
 tika ana kia whakahoroa aua  taua katoa, o-
 tira i te aroha nui o aua pirihi, o Pa Wera-
 hiko raua ko Pa Hohepa ki taua ruruhi, i te
 nui o te kaha o taua ruruhi ki te whakapono,
 o tana tamariki tanga ake a tae noa ki tona
 matenga, he tae tonu a ia ki nga karakia nu-
 nui o te hahi, ara ki te miha, puritia ana e
 raua nga taua katoa o te whare karakia, me
 nga taiepa, tae noa ki te kara o te haki, kia
 pahemo rano a Hera ki te whenua katahi ka
 whakahoroa, (kaati ake enei whakamarama.)
   Ka tomo matau ki roto ki te whare kara-
 kia, ka waihotia te tupapaku ki te waahi ano
 i whakaritea mo nga tupapaku, me te heke
 tonu mai o Ngaati Raukawa me Muaupoko,
 me Whanganui  ki roto i te whare karakia ki
 katoa nga tuuru, tu noa atu te nuinga o nga
 tangata i waenga nui, i muri, ka tau nga ta-
 ngata ka timata nga karakia mo te tupapaku,
 ka mutu era ka tangi te okana, me te waiata
 tahi a nga tangata waiata, ko te waiata tenei.
   Kua puta ki te ao. Te ture mo te mete.
   Ko te utu mo te hara. I pa ki nga tangata.
   Ka rere nga wairua. Ki te kai whakawa.
   Hore rawa e pahure. Te kupu a Ihowa.
   Ka mutu, katahi a Pa Werahiko ka mihi
 kia Ngaati Raukawa, kia Ngaati Wehiwehi,
 kia Ngaati Tu korehe, kia Ngaati Kauhata,
 kia Ngaati Rangitaane, kia Ngaati Muaupoko
 kia Ngaati Tokaue, kia te Miuru, kia Wha-
nganui, ka mutu ka puta ki waho, ka tae ki
ki to kooti o te taiepa e puta atu ai ki te rori,
ka haere i mua rawa te kahui tamariki o te
hahi, i muri mai ko nga wahine tapu ara ko
nga None i muri mai ko Pa Werahiko me
ana Wharera, e hari ana tetahi i te Ripeka, i
   muri mai ko le tupapaku, muri ake hoki ko
    te iwi nui tonu, kapi katoa te rori, ka tae ki
  t3 urupa, ka mutu te tuku atu a Pa Werahi-
    ko ka tanumia, ka hoki hoki matau ki te
   kainga, i konei tonu ka whaka horoa nga ta-
   ua, katoa o roto i te whare karakia tae noa ki
   te kara, no to matau taenga atu i te whitu o
    nga haora o te po o taua ra no i nehua nei a
)   Hera, kua  kore katoa nga taua o roto i te
    whare karakia, no kona i timata mat ai te
   whakamihi  o toku ngakau ki te nui o te aro-
   ha o nga iwi me nga hapu me te hahi katoa
   ki taua ruruhi, heoi ra e te iwi, na te Ariki
i   tenei ture te aroha, maana koutou katoa e
i  manaaki e tiaki e whakaora, tumanako tonu
 toku ngakau kia whakapumautia e te Atua
   nui, tenei ture te aroha hei tikanga nui mo
i  tatau mo ake tonu atu
J           Heoi ano na to koutou hoi.
•                Na te Pokaitara Te Hiakai.

     RA RURARU KI TE PARAKANA.

     He maha  nga waea whakaatu mai, i te
    nui me te kino o tenei raruraru, kaati i nai-
   anei kua papatu a Takei raua ko Purukeria-
   na.  He nui hold te mahi kohuru o Takei i
   taua lwi, e kohurutia ana e ia nga taane,
   nga wahine, me nga  tamariki, DO reira ka
   tahuri hoki taua Iwi, ki te pakaru i nga pi-
   riti o nga Rerewe, me te tapatapahi hold i
   nga waea kawe korero, a, pakarutia iho e ta-
   ua Iwi tetahi pa o Takei ki te Tanamaiti, e
   50 nga tangata o Takei i mate, he maha ho-
   ki i Taukiri, heoi i runga i tenei raruraru,
   peke atu ana a Takei puhia ana te kai wha-
   kahaere o Ruhiu, ko te riringa o te Kawana-
   tanga o Ruhia mo taua mahi kino a Takei,
 • katahi ka tono a Takei kia tere te hopu i taua
   tangata, ki te kore e whiua taua tangata ka
   tipu he raruraru i waenganui ia raua, ko te
   hopukanga a Takei i taua tangata, whiua
   ana ki te whareherehere, a. era e whakama-
   toa taua tangata.
     Kaati kui te whakamatau te Kawanata-
   nga o Purukeriana, kia puta mai ona paura
   me ona mataa i nga rohe o Takei ki Meke-
   tonia.
     E wha nga pa o Purukeriana kua rite mo
   te pakanga, tekau mano 10,000 ona  hoia
   kei aua pate tauwhanga ki te wa o te paka-
   nga, a, tekau mano 10,000 hoki ona hoia
   kei Keretoria e noho ana kua rite katoa  a
  ratau mea mo te whawhai, he nui atu te
   moni kei taua Iwi, hei whakahaere i nga ti-
  kanga mo te whawhai.
     I te 10 Akuhata nei, ka hopukia e tetahi
  ropu o Purukeriana te meera me  nga kai
  tiaki o taua meera ki Rehana,  patua iho
   nga tangata, mauria ana, kitea ana i roto i
  taua meera he nui atu te moni, e haria ana
  ana moni ki Monatea. He nui atu nga tau
  e noho ana tenei mana ririki r raro i nga
  mahi tukino a Takei, a, katahi ano ka huri
  ake aua mana ririki ki te takahi i ana mahi
  kino a Takei koia i paoho ai tenei pakanga
  i waenganui ia raua.

            KOHURU.
    E rua nga taitama i whakamatea mo ta
  raua kohurutanga ia Wirikinihana Pirihima-
  na, i te 26 o nga ra o Mei ka hori nei, ko
  nga Ingoa o aua taitama ko Tamati Poata
  tetahi, ko Tamati  Pirihitara tetahi. Otira
  no runga i te haerenga o tenei keehi, katahi
  ka puta i nga kai korero, te- timatanga mai o
  tenei kohuru, ara, i a Pepuere ka hori nei, ka
  hopukia aua tangata e te Pirihi i kohurutia,
  raua ko tetahi atu Pirihi mo runga i te hau-
  rangi, ka puta te kupu a tetahi o aua tanga-
  ta, tenei ake te wa e puhia ai e ia aua Piri-
  himana tokorua, kia whai take ai hei hopu-
 • kanga i a ia ki te herehere. Kaati e rua nga
 ra i mua atu i te kohuru nei, ka ki a Pirihi-
 tana kanui tona hiahia kia mate ia, ina te
 kore ne tu tonu nona i nga wa katoa, i mua
 o te aroaro o te kai-whakawa, ka kataia ai e
 te tangata.
    I te po o te kohuru nei, i roto nga tanga-
 ta nei i te Paparakauta, no te taenga ki te
  haora e kati ai te Papara-kauta, katahi ra-
 ua  ka haere ki roto i te taiepa o te whare
 karakia, me tetahi atu tangata ko Teketa te
 Ingoa, ka tae ratau ki te keeti o te whare ka-
 rakia, ka ki atu nga hoa tokorua o Teketa kia
 hoki ia, kaore raua i te hiahia  kia  whai
 mai i a raua, heoi ka hoki te hoa o te toko-
 rua ra, katahi ka ki atu a Poata ki tera o ra-
 tau ka hoki ra, era koe ,e ronga i tetahi kore-
 ro hou i te ata. He haawhe haora i muri
  iho, ka tae mai a Wirikinihana (Pirihimana)
  ki waho o te taiepa o taua whare karakia tu
  ai, ka ahua roa ia ki reira e tu ana, ka rongo
  ia i etahi tangata e nonoke ana, i te taha o
  taua whare karakia. Kaati ko te mahi a aua
  tangata i pera ai, he whakaware ki te Pirihi-
  mana, me kore e rongo atu ia raua e mahi
  pera ana, ka  haere atu ki te titiro, hei reira
  ka kohura ai e raua. Ka rongo atu te Piri- .
  hi e ngangare mai ana aua tangata, katahi
  ka hurihia atu ki reira te marama o tana ra-
  iti, me te karanga atu "Kawai ma enei?"
  Ko te whakautu mai, ko te pakutanga mai o
  te pu ki te pirihi nei, ka hamama te waha o
  te Pirihimana nei ki te karanga, "Whakapi-
  kia ahau." Kua tu au i te pu, ka hurori ha-
  ere atu ia ka hinga ia ki te whenua mate to-
  nu atu. I muri iho ka haere nga tangata
  nei ki roto i be whare o Poata ara o tetahi
  ano o raua. Ko Lo raua whakaaro hoki, ko
  te tangata tuatahi tonu e uru atu ki roto i
  to raua whare, mate rawa i a raua te pupu-
  hi, heoi kore rawa i taea e nga Pirihi te wha-
  kauru to raua whare i taua po, a, awatea noa.
    I noho tonu raua i roto i te peeti ruuma o
  Poata, ko te wini tuhera tonu ai, me a raua
  pu ano ki o raua ringa mau ai, whakamau
  tonu ai nga konohi o aua tangata ki te rori,
  ko te tangata tuatahi tonu e kitea ana e ra-
  ua e paahi ana i te huarahi, ka puhia e raua.
    No te 7 o nga haora i te ata, ka tae mai te
  ropu Pirihimana ki waho o te whare, ka
  whakaaro nga tangata ra, kua kore raua e
  whai waahi, i te nui rawa o nga Pirihi, ka-
  tahi ka peke atu a Pirihitana, ka puhia tona
  pu ki te takiwa, i muri iho katahi ka wawa-
 hia a raua pu ki te hama, ka tae atu hoki
 nga Pirihi, ka hopukia ka mau. No te ma-
 unga i nga Pirihi, katahi ka ui atu nga Pi-
 rihi e pupuhi ana korua ki te aha ? ka ki atu
 aua tangata, he pupuhi noa iho na raua, he
 whakamataku noa iho na rana i nga tangata.
   No  te whakawakanga ka  korero a Pirihi-
 tana, i te po o te kohuru nei, i roto raua i te
 Hoteera e inu waipiro ana, he maha a rana
 karaihe waipiro i ina ai, no muri mai katahi
 raua ka haere ki te haereere, ka ahua roa ra-
 ua e haere ana, katahi raua ka hoki atu ma
 roto i te taiepa o te whare karakia, i reira ka
 wehe tona hoa, he huarahi ke, me ia hoki
 ka haere he huarahi ke, no taua wa ka rongo
 ia i te reo tangata e karanga ana, "Kowai
 ma enei ?" i muri i taua reo e karanga ra,
 ka paka te pa, ko tona hokinga tenei kitona
 hoa kia Poata, ka kite ia, ka hoki raua ki te
 whare o Poata, me te ki  ano a Pirihitana,
 kaore ona hiahia kia mate i a ia he tangata,
 otira i ranga i te huhua o nga tangata i kite
 tuturu ia raua, e korerorero ana kia patua &
 raua te Pirihi, nae te kite tuturu a etahi ia
 raua e oma ana i te wa kaa mate te Pirihi.
 ka tino mohio te kai-whakawa he tino tika
 to raua hara kohuru. No reira whakataua
 ana e te kai-whakawa, me tarewa aua tanga-
 ta mo ranga i ta raua kohurutanga ia Pirihi- 
 inana Wirikinihana, i muri iho ka ki atu te  |
 kai-whakawa, mehemea e whai kupu ana
 ano raua, i mua atu o te whakamatenga ia
 raua, Ka ki atu tetahi o aua tangata, kaore i |
 hangai te whakawakanga ia raua, ko te ki  I
 anga atu a te Tiati kia mutu a raua korero,  I
heoi haria ana aua tangata kia whakamatea, 
mo ranga i ta raua mahi kino ki te kohuru i
i te Pirihimana.                            I

      KOHURU  O TIAMANI.        I
  Kotahi tetahi wahine  ko Kararaina te i-   I
ngoa, i whakamatea ia, nao runga i tona pa- I
itinitanga i ona taane tokowha. Ko nga ta- I
ane katoa, a te wahine nei e moe ana, he ra- I
ngatira katoa, engari ka pau te oranga o te-  I
na taane, ka tahuri ia ki te paitini, ka mate, I
a, kaore e roa e noho poueru ana ka moe ano I
i te taane rangatira, ka pau nga rawa o tana, I
ka paitini ano kia mate pena haere tonu tae  I
noa ki toona taane tuawha, no tona moenga 1
i tona taane tuarima, ka kitea tona mahi ko- I
huru, ara, mahi ai ia i te Ahiniki (Arsenic)  I
kia iti, katahi ka whakaranu ki roto i nga  I
miiti, me nga hupa, ka kai te tangata, kaore I
e tere  te mate o te tangata, engari ka whaka I
ngoi koretia, ka whakahemokitia, ka whaka- i
aninitia hold te mahunga, ka pera -te mahi a 8
taua paitini i a ia, a mate noa te tangata. I ig
kitea ai he mea whakakeke e tona taane tu- 
arima, e whakaranu ana i taua paitini ki ro- B
to i ona kai, katahi ka whakaohotia e taua I
tangata, ka ki ata taua wahine ehara taua   I
mea i te paitini, engari he mea whakakara i H
ona kai, no te kianga atu a te taane, tena   H



                              I

[NAMA 13 O TE TAU 5  TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA TUREI 15, 1903. Wharangi No. 5

[NAMA 13 O TE TAU  5.] TE PUKE KI HIKURANGI, HEPETEMA TUREI 15,1903. Wharangi No. 6