|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 6, Number 19. 12 August 1905 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
2 TE PUKE KI HIKURANGI.
waho, pangia tonutia atu e te matao, he
mare te putanga ki waho, te rua, he mea ki-
no te huaki i te wini, kia iti te puare, pera
ano te toa, ka moe ai te tangata, na, kei te
ohonga ake kua pangia e te rewharewha te
ingoa o tena hau he Taraawee (Draught). He
waahi kino ano ki te tangata te moe i runga
i nga peeti kua tuhia ake ra. Ki te haere ia
ki nga kainga Maori kaore he peeti, ka moe
noa iho i roto i tona hooro, a, waiho tonu
atu hei paanga mate ki tona tinana, mohio
tonu taua tangata nona ano te hee, mahara
rawa ake taua tangata kua hipa te taima,
kaati tena.
He waahi kino ano ki te tangata te kore e
kiriini i tona tinana, me ona kakahu, tae noa
ki tona moenga, tae noa ki tona whare, ki
nga kaanga ahi, otira ki nga mea katoa o te
whare, puta atu hoki ki waho, ka waiho
ano hei ahua mate ki te tinana. Engari ko
tenei waahi ko te wahine te rangatira o te
whare, ma ana katoa e whakahaere nga ma-
hi kua tuhia ake nei, ko te taane ano mana
nga mahi o waho, kaati te whakama rama mo
tenei waahi.
Me hoki ake atu tenei waahi ki runga ki
to te Maori toua ahua. I te wa e motuhake
ana te tikanga Maori, kaore ano kia kai i
nga kai kua tuhia ake ra, kaore ano kia ka-
kahu i nga kahu kua tuhia ake ra, kaore ano
kia noho i roto i nga whare, kaore ano kia
moe i runga i nga peeti kua tuhia ake ra, ko
te ahua o te tangata i tena takiwa, nui atu
te ora me te kaha o te tinana ki te mahi, ko
te naahi kai i tera wa, ma te pakihiwi tanga-
ta tonu e hapai te toki, hei tapahi Ngahere-
here, ka hinga ki raro ka tatari ki te wa e
maroke ai, ka tae ki te Raumati ka maroke,
katahi ano ka tahuna ki te ahi, ka tatari te
tangata na ana te waerenga kia mate te ahi,
katahi te tangata na ana te waerenga ka
whakahau ki nga tangata, kei au te mahi,
katahi ka haere nga tangata, ka kiia te ingoa
o tena mahi he Ohu, he pakihiwi tangata to-
nu mana e hapai te KOO, kaore e roa te tiri
ka pau nga purapura, heoi ano ka haere te
rongo ko te waerenga a mea kua oti te koo-
iri. Me ahu ake tenei waahi ki nga kai a te
Maori, ana kai he tino motuhake rawa ia te
Pakeha ana kai, kaore he whakawheranu ki
roto i etahi kai atu no reira kaore he mate e
pa ana ki te tinana o te tangata i roto i aua
wa, ko te nuinga o aua kai kua ngaro, heoi
nga kai kei te ora, ko nga kai o roto i te wai
Maori, otira mea ake aho ka ngaro, ka ma-
roke hoki i te Pakeha te kari nga Roto, e
mohiotia ana nga. kai kei roto i te wai Maori.
Engari ano o te Moananui-a-kiwa. e kore
nga kai o reira e ngaro, engari ka pau ano i
te iwi kaha ki te mahi i te Pakeha, ko te
ingoa nui o taua iwi he Piiho, e noho haere
ana i nga taha taimoana, kei reira ano ka ra-
ru te Maori, be ahakoa raru noa ake te Mao-
ri, kaore e ngaro nga kai o te moana he nui
atu hoki nga mea o te moana e mahia ana e
te Maori hei kai mana, heoi kaore rawa he
paanga mate ki te tinana o te tangata, i roto
i te wai Maori, kaore he paanga mate o nga
kai ki te tinana o te tangata, mai i nga tipu-
na tae mai ki naianei, no reira kanui te tangi
o te ngakau, mo enei painga katoa kua ka-
hore atu nei i te iwi.
Ko tenei waahi me ahu ake ki to te Ma-
ori tona ahua, tenei iwi nui atu te aroha ki
te tangata, ahakoa he whanaunga nona,
ahakoa he tangata ke rawa atu ranei i a ia,
ka rite tonu tona aroha, e kore rawa e wha-
kaae taua, tangata, ki te tuku noa atu i te ti-
ra haere kia titaha i tona kainga ka karanga-
tia e in kia peka mai ki tona kainga, ka tae
te manuhiri ki tona kainga, ka whakapaua
e ia tona aroha, ki runga, ki te kai me te tao-
nga hoki, ahakoa te nui o nga kai, tae atu
ki nga taonga te whakaputaina e ia ki waho,
ara, ki te aroaro o te manuhiri, kaore he
tono atu kia utua mai ana kai, me ona ta-
onga, heoi ano ka waiho atu ma te ranga-
tira o tana ope e whakaaro mai, ki te utu i
te wa e rite ana hei utunga mai ma ana, ki
te kore e puta be whakaaro mo taua ranga-
tira, heoi kaore kau ana kupu, ko tetahi
aroha tenei o te Maori, te rua. ki te pangia
te tangata e te aitua i runga i nga tikanga
o tona haere i te hua
Niu Tireni
"Te Puke Ki Hikurangi."
Nga Mema Maori.
Matariki, Taranaki.
Hurae 29tb, 1905.
Ki te Etita, o te "Puke Ki Hikurangi,"
Kanui toku koa i toku kitenga i to
pepa o te 15 o nga ra o te marama nei, kua
tahuri to whakaaro ki te panui i nga mate
e piri ana ki te iwi Maori, i runga i te
mahi a te Paremata, i te hanganga Ture
hei turaki i te mana Maori. Engari
kaore ahau e whakaae ki te kii, ko nga
Mema Maori tawhito i tautoko i nga Pire
kino atu, i nga mea kua oti i te Paremata
i te wa o nga Mema o naianei. I te Mini-
tatanga o tenei Kawanatanga, i te noha-
nga i te Paremata o enei Mema Maori, katahi
ano te Paremata i hanga Ture whai-mana,
ki te patu i nga tikanga o nga Karauna
Karaati o te Kuini ki nga tangata Maori.
Katahi ano. Ko nga nga Paremata ta-
whito, ka noho ki te turaki i nga tikanga
o te Tiriti O-Waitangi; ko nga Paremata
o te 1892 tae noa mai ki tenei tau, i
turaki i nga mana Maori katoa. I runga
i nga Ture o tenei takiwa, ko te noho a te
tangata Maori i runga i tona whenua,
Tipuna, whenua Karaati, be noho reti; aha-
koa nona ake tona whenua, i runga i te
ritenga Tupuna, i whakatapua ai e te Ti
riti-O- Waitangi, he whenua i Karaatitia
ranei e te Kuini, me utu reti a ia mo tona
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 3
nohanga i runga. Titiro ki nga tangata o te
Tai-Hauauru, kei te utu reti ratau ki te
Kai-tiaki-o te-katoa mo o ratau whenua akea-
no. Ko nga tangata o Ohotu hoki,i whakahae
rea e te Aotea Kaunihera Maori; notemea
kaore i rahuitia etahi wahi o o ratau whe-
nua hei mahinga paamu ma. ratau, kua
tango tekihana etahi o ratau, i runga i o
ratau poraka ano, e rite ana tenei ki te
tangohanga o te Pakeha whenua kore; me
te utu, ko taua ahua ano. Engari ko nga
tangata whenua, ka mahi n a atu mo te
tau kotahi, ka mutu te tau, ka utu ano.
Kaore au i te mea, na te Hawhekaiheta-
nga o nga Mem» Maori, i pena ai te kino
o nga Ture e pa ana ki nga Maori. Ko
te tino hee, i tupu i runga i te piri o nga
Mema Maori katoa ki te Kawanatanga, i
runga i nga ritenga whakapati. I mua, ka
huihui te runanga tuatahi o te Paremata,
ka wehe ke etahi o nga Mama Maori, ka
wehe ke etahi, e rua ki te taha ki te Kawa-
natanga, tokorua hoki ki te taha ki te kai-
tawari. Engari i nga pootitanga mo nga
Pire e pa ana ki te iwi Maori, ka huihui
tahi a ratau whakaaro, ka pooti ki te taha
Kawanatanga, ki te taha tawari ranei, ma
te tika o te Pire e whakahau. Me titiro
koe ki nga pukapuka whai korero o to
Paremata, kei reira nga kauhou
papai a nga Mema Maori e naianei, ara,
aroha ki to ratou iwi, kimi i te ora mo o ra-
tau tangata. Engari, ahakoa ena korero
ahuareka, ka huihui a ratau pooti katoa
ki te taha ki te Kawanatanga, no reira ka-
ore e noho ki te Whare tetahi kai-peehi i
te kino. Pire pai, Pire kino rawa ranei,
ka riro nga Mema Maori, i runga i te tika-
nga whakapati, ki te rehita i o ratau pooti
ki te taha ki te Kawanatanga.
He bee nui rawa atu tena, kei te mohio
pea koe, ko nga Pire katoa, kua oti te rapu-
rapu me te paahitia e nga whare e rua o te
Paremata, ka kawea ki te whare o te Kawana.
Kua matua haina i tona ingoa te Kawana,
Katahi ka whai mana te Pire; katahi ka ingo-
atia te Pire hei Ture, ko nga Piree pa ana ki
te iwi Maori, ka ata titiro te Kawana, ka
kimi mehemea nga tikanga o is Pire ka
ahua bee i runga i nga tikanga o te Tiriti
O Waitangi. Mehemea ka rite te pai ki te
ritenga o te Tiriti, ka haina ia i tona ingoa.
Mehemea ko nga ritenga o te Pire, ka tawa-
ri i nga tikanga o te Tiriti, ka ahua rapu te
Kawana i tona whakaaro, kaore te Kawana
€ ohorere te haina i tona ingoa. Ka titiro a
ia ki nga tino pooti o nga mema Maori i
nga whare o te Paremate, haunga nga whai-
korero, kai nga pooti te whakaarotanga, te
whakahenga ranei ki te Pire. Ka kite te Ka-
wana ko nga mema Maori, ko te nuinga
ranei o ratau i whakaae i runga i a ratau
pooti ki te Pire, ka tino mohio a ia, kua tu-
turu te pai o te iwi Maori ki te hanganga
me te paahitanga o taua Pire. A, no reira
ka haina ia i tona ingoa ki te Pire, kua
Turengia tena. Notemea, ko nga mema
Maori o te Paremata, te tino mangai o te
iwi Maori o nga motu e rua.
Kaati, ka tino whakaae ahau ki to kii.
me whakakore nga mema Maori, me haere
pooti o te iwi ki te pootitanga mo nga mema
Pakeha. Ko te iwi Maori kei te utu i nga
reiti, kei te utu i nga taake whenua, me era
atu taake katea e tan ana ki nga iwi e rua.
Kaore he mangai o te iwi Maori ki roto i te
Paremata inaianei, kua buna kei raro iho o
te moananui o paati Kawanatanga te mangai
o te iwi Maori.
Engari e hoa kanui te pai o te kauwhau
o te Pirimia i Rotorua. Katahi ano ka pu-
ta tona whakaaro ki te hanga Ture, kia rite
te noho o te Maori i runga i tona whenua,
ki te pai o te noho a te Pakeha i runga i to-
na piihi ake. I Rotorua te ra o te takanga
o te hua, me tatari ki te manu kia
puta, ka whai huruhuru ranei; ka pewhea
ranei, engrai ka whai-korero te tangata Ma-
ori mo taua kauwhau, ka pena te ahua
me te patai:—"I whea te Pirimia i enei tau
maha, i kore ai ia e rongo i te aureretanga
me te tangi o te iwi Maori, mo nga Ture e
peehi kino nei i a tatau?".
Heoi ano na to hoa.
Na Tamihana.
Mema mo te Tai-hau-auru.
Pariroa.
Akuhata 3 1905.
Ki te Etita o te "Puke." tena koe me o
hoa arahi i te oha a to koutou matua, kia
ora.
Tukua atu enei kupu ki to tatau "Puke,"
hei mauranga atu ma ana ki nga marae e
haerea ai e ia.
He whakaatu tenei ki nga iwi, ki nga reo,
ki nga hapu, e noho marara ana, e noho
huihui ana, i roto i te rohe pooti mema o
te Tai-hauauru, tena koutou.
E whakaatu ana i to matau hiahia nui,
kia rongo koutou te hunga e tae atu ana
tenei whakaaturanga, a. kia tautoko tahi,
kia hapai tahi mai koutou, i to koutou
whanaunga ia Eruera Hatarani Te Kahu.
hei mema mo tatau ki roto ki te Paremata,
a te tau e heke iho nei 1906.
Heoi kei te tautoko o koutou whanaunga
i te panui a H.T. Whatahoro me ona hoa,
me nga take katoa i whakakaupapatia i roto
i taua panui, i puta ia te "Puke Ki Hiku-
rangi," i te 29 o nga ra o Hune 1905,
heoi kia ora koutou na o koutou hoa na:—
Kopekope Taua, Te Waka Taparuru,
Maui Te Onekura, Te Whero, Tautahi,
Tutengakani, Pirihira, Turama, Tunewa,
Ngati, Tamahuki, Uruanewa Aterea, Ma-
taki Rangi, Raukura, Teoiroa, Wharaunga,
Rangiira Tamahuki Rongonui, Te Riri Ko-
tahi, Ngapera Waitohu.
E tautoko ana au i tenei panui, i tukua
atu i roto i Taiporohenui.
Tutangi Waionui.
He inoi.
Hikurangi Kareti.
Hurae 25,1905,
E hoa e Iraia Te Whaiti.
I me» mai a W.
Patene o Paetumokai kia au, kia inoi atu
ahau kia koe, mehemea kaore e taea e koe
te kii atu etahi o nga tamariki Maori i kite
ai ia, e noho mangere noa iho ana i tetahi
kainga e tata ana ki to kainga (ara, Paamu)
kia haere mai ki te Kareti nei. Notemea
kei te tuhera noa atu he ruuma mo nga
tamariki 17, ko te kai-tiaki (Caretaker) mo
ratau kei te Kareti tonu nei e noho ana. No
reira, e kaha noa atu ana ahau ki te mara i
nga mea e pai ana nga whakaaro, ara, i nga
tamariki i paahi i te turanga tuatoru o te
kura (Standard III.) Ka tino hari rawa
ahau, mehemea ka taea e koe etahi o enei
te mea kia haere mai ki te kareti nei, a, te-
nei tuheratanga o te kura i te 1st o nga ra
o Akuhata.
Na to hoa pono.
S. G. Ka mutana.
He maaruapo.
Ko tenei reta e whai ake i raro iho nei,
he mea tuku mai i Tauranga, kia Pokaitara
Te Hiakai, a, he mea tuku mai e te Pokai-
tara kia te "Puke" ma ana e panui kia ro-
ngo nga iwi katoa o runga i nga motu nei,
koia tenei:—
Opounui Tauranga.
Hurae 11 1905.
E Po, i muri iho o te ra i tukua atu ai
taka reta ki a koe, i te ata o te Hapati ka
mea mai te kupu, taihoa ka tahuna a Inga-
rangi ki te ahi.
Tuarua. I te Hapati tuarua i muri o te-
ra whakaaturanga, ka moe ahau, e haere
ana maua ko te Wairua o tera ao, ka tae
ki te Kutaroa ka titiro atu ahau, ki tetahi
ahi nui e ka mai ana i te rato o te whenua
whawhai, ka mea mai te Wairua ngaro, ko
tera whiu Kei te Weeta, i muri iho ka ka
ano tetahi ahi nui rawa atu i waenganui o
te whenua whawhai, ka mea mai te Wairua
ngaro kia au, e Po panuitia atu ena kupu
kia rongo te katoa, e Po, ko tenei whiu kei
tenei tau ano, he iwi hou ena iwi e whaka-
aturia nei enei ahi nunui e te Wairua o tera
ao, panuitia atu kia rongo te katoa, heoi
ano.
Hone Taharangi.
Rerewe i aitua.
I te 21 o nga ra o te marama ka hori nei,
ka rere mai te tereina Ekeperehi i Tikaako
ki Niu Oka, ko te haere a taua tereina kaore
i rikarika, otira ko te tereina tino tere tonu
hoki tera o Merika ki te haere, e 70 maero
e haeretia ana e ia i roto i te haora.
No te taenga o taua tereina ki Menetana
ka tutuki ki tetahi rakau i runga i te raina,
|
|
4 4 |
▲back to top |
4 TE PUKE KI HIKURANGI.
ka rere taua tereina ki raro o te raina taka
atu ki roto i te awa-kari ngakungaku katoa
nga kareti, wera atu hoki i te ahi, i te para-
tititanga o te ahi o te Iniana, ko nga tanga-
ta (Pahihi) i ahua ora ake, i puta ki waho o
nga kareti, i mua atu o te muranga o te ahi.
Kaati i te taunga atu o te upoko o taua
tereina ki raro, katahi ka papaa, ka wera i
konei etahi o nga pahihi i te waiwera, i te
pakarutanga o te upoko, ko nga tangata i
mate e 24, a, e 40 nga mea i taotu. Ki te
kii a te Kamupene o taua tereina, e kore e
aitua taua tereina mehemea kaore taua ku-
• rupae i runga i te raina, notemea ko nga
tereina tere atui ki te haere, i ora ke atu i
nga tereina pukuhi ki te haere.
Rongo Korero.
E kii ana tetahi kii tuhi korero o Kuma-
ra waahi o te Waipounamu, i etahi rangi
ku hori ake nei, ka kitea e tetahi kotiro
tetahi takai (parcel) e takoto ana i runga i te
huarahi haerenga waka, ko te ingoa i waho
o taua takai, ko te ingoa o te Poohi Mahita
ano o reira, heoi katahi ka mauria e taua
kotiro taua takai, ka hoatu ki te Poohi
Mahita, no te huakanga ake a te Poohi Ma-
hita, . ka kitea 150 nga Tainamiaiti i roto.
Ko te pai, i tupono tonu ki taua po te
hokinga mai o te meera kooti, kaore i tino
nui rawa nga utanga o runga, mehemea ho-
ki i nui nga atanga o runga, kua hangai
tonu nga wiira o te meera kooti ma runga,
a penei kua rongo hoki tatau i tetahi aitua
kino i pa ki tera motu o tatau.
S. S Moeraki.
I te 6 o nga ra o Mei nei, ka rere tahi
ami A te Moeraki raua ko tetahi tinia ano,
(ko Hooka te ingoa) i Hirini ki Niu Tireni
nei, no te motunga ki waenganui o te mo-
ana, ka tupono he aitua kia te. Moeraki,
whanoiti ka totohu ki te moana, heoi hoki
una aho ki Hirini. I te taenga ki reira.
katahi ka uiuia e te Marine Kooti, (Marine
Court) ka kitea no te Kapene o te Moeraki
te bee (Captain Crawshaw) he kore kaore
e tupato no tona whakahaere ia te Moeraki
mo nga aitua e tupono mai ana i te moana,
koia i tupono ai taua aitua ki te tima. No
te tirohanga i tona Tiwhikete, ka kitea kai
te kari ke noa atu tona whakahaere i tana
tima, ki waho o nga tikanga ake o tona Ti-
whikete.
Niu Tireni
Manuao i Totohu.
I runga i te totohutanga o tetahi o nga
Manuao o Tiapani, i te tutukitanga ki te
maina ki waho o Poota Aata, i etahi mara-
ma kua hori ake nei. Otira he mea i whaka-
maramatia e te Taima Nupepa o Tiapana te
totohutanga o taua Manuao, rae ona tanga-
ta e rima rau (500) ara:—I te wa i tutuki
ai a te Takahako ki te. maina i tetahi po
tupuhi, ka mohio nga kai whakahaere, me
nga tangata katoa o runga kua mate ratau,
katahi ka tahuna te raiti nui (Searchlights),
kia marama ai ratau te kite i to ratau mate-
nga. 1 taua wa ano, ka tukua te whakaatu
(ethergram) ki etahi o nga Manuao o Tiapa-
ni, kua pakaru Ee Manuao nei, kei te totohu
haere i naianei. I muri iho i tenei, ka
whakatangihia te piukara, kia huihui katoa
mai nga tangata ki te waahi kotahi tu ai.
I te huihuinga mai o nga tangata, katahi
ka whakahaua e te Kapene kia whakamau-
mau a o ratau tatua (lifebilt)
be toa anake.
I tuhia ake ai tenei matenga i runga
ake nei. hei whakamaharatanga ki te toto-
hutanga o te Takahako (Takasago) Manuao
o Tiapana, me ona rau e rima. I pera
ano me te totohutanga o te Pakineheti (Bir-
kenhead) ki waho o "Keepa Kuru Hoope
(Cape Good! Hope) i te pito Whakatetonga
o Awherika; i te 25 o nga ra o Pepuere o
te tau 1852. Ko tenei Kaipuke no te
Ingarihi, i akina e te tupuhi ki runga, toka
ka pakaru, totohu atu ana ki te moana, me
ona rau hoia e wha, kore rawa tetahi more-
hu kotahi i ora, heoi ano nga mea i ora ko
nga wahine me nga tamariki; ko te nui-
nga i tanumia katoatia ki roto ki te moana;
no reira hoki La te Pakeha ta ana whaka-
tauaki mo tenei matenga:—"A Story that
will never die" ara "He korero e kore
rawa "e memeha."
TE-WHAWHAI KI TE RAWHITI
PAMAMAO.
RUHIA ME TIAPANA.
No mua atu ano i te pakanga a Ruhia
raua ko Tiapani, ki waho ki te moana,
tae noa mai ki naianei, kaore rawa e tae mai
ana he rongo o nga pakanga ki te tuawhenua
o Manakuria, a no nga rangi o muri mai
nei, ka tae mai nga rongo, kai te whakatata
haere nga Tianara o Tiapani, ki nga Pa
nunui o Ruhia, ki Woratiwotoka me Kirini.
Otira ehara i te mea e whakaekea ana ana
pa i te tuatahi, engari e koti-pu ana i wae-
nganui i Woratiwotoka me Kirini. Note-
mea ko te matua a Ruhia, kai te wharona
mai i tetahi o ona pa ki tetahi. No reira
nga Tianara o Tiapani i whakaaro ai, rae
aki nga ropu hoia o Tiapani ma waenganui
•o aua pa, hei koere i te matua a Ruhia, kia
wehe ai tetahi wahanga ki a Kirini, kia we-
he ai hoki a Tianara Rinewhiti me tetahi
wahanga ki Waratiwotoka, hei reira huri ai
te whakaeke ki runga ki aua pa o Ruhia.
Kenehanga, (Kansung)
Tiamene (Tumen River)
Hengatu (Changtu).
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 5
raua iwi, ina tutaki & Tianara Oiama rau
ko Tianara Rinewheti; (nga Tianara whaka
haere o Ruhia raua ko Tiapani.)
I te 21 o nga ra, ka kite tetahi ropu nui o
Ruhia i nga ropu tutei o Tiapini, heoi kata-
hi ka whakaeketia aua ropou tutei o Tiapana
e Ruhia, kihei taua hunga tokoiti o Tiapa-
ni i wehi mai, a, i hoki whakamuri ranei
engari n Kuhu tonu atu ratau ma runga i
nga huamotanga o taua honga tokomaha, a
whati kino atu ana a Ruhia, he maha o
tetahi taha me tetahi taha i mate i tuakiri
hoki, engarii whaia haereretia e Tiapani
Ruhia a tae noa ki Weingupomen.
Otira kaore noa iho he painga o te tahi
tuhi noa i nga korero o nga pakanga ririki
nei, koi kauparatia noa iho te takoto o ngi
korero o te whawhai. Engari ko Tiapana
kai te hao tonu ia Tianara Rinewhiti me
ana hoia, kia uru ki roto ki ta ana kupe
nga. Ko te tino whai a Tianara Oiama, ko
te kotipu i waenganui o te huarahi i Wora
tiwotoka tae Kirini, ara, kia hipa ia ki muri
ia Tianara Rinewhiti, hei reira hoatu ai to
na kai. Kaati ki te kii a nga Nupepa, kua
eke te matua o Tianara Rinewhiti ki te whu
rau mano me nga haawhe.
Otira ko te tino korero ia mo te pakanga
i roto i enei ra, ko te rironga o Hakariene
moutere (Saghalien Island) i te kokiri a
Tiapani. He moutere nui tenei no Ruhia
kai te taha whakararo o Woratiwotoka, kai
te takutai o Okohotaka (Okhotsk sea) i te
taha whakaterawhiti o Haipiria; ko te roa
o taua moutere, e 670 maero te roa, a, 150
maero te whanui, engari ko te iwi ake nona
taua moutere ko Tiapana, he mea tuku e
Tiapani kia Ruhia i te tau 1875, Ko te
maha o te taua a Tiapani 12,000 mano, me
nga Topito-poti e 36, ko Atimera Kataoka
te kai whakahaere o te taua a Tiapani. He
mea waipu ki te purepo te taone i te tua-
tahi, a, heke ana te hoa-riri ki te tua-whe-
nua ; no te 24 o nga ra, ka whakaungia e
Atimera Kataoka ona hoia ki taua moutere
katahi ka whakaekea te taone. Otira i wha-
kamatau ano te hoa-riri ki te kokiri ki nga
hoia a Tiapana, kaati kihei i taea te whaka-
hoki, heoi whati kino ana ratau. Ia ratau
e whati ana, katahi ka tahuna nga whare
nunui me nga Tari o te Kawanatanga, o
taua moutere e ratau ano. Heoi riro ana
ia Tiapani etahi o nga pa nunui o Ruhia i
runga i taua moutere, ara, a Alcova, a Mu-
gate, a Alexandrovsk, Dore. Ko Ruhia i
whati ki tetahi pa e 8 maero te mamao atu
i Ruikowha; he taone tera kei te taha wha-
kateraki o taua moutere, ko te maha o nga
hoia o Ruhia e pupuri ana i taua taone e
5000 mano, me a ratau purepo 12. I te
28 o nga ra, ka whakaekea ano e Tiapani
tera taone o Ruhia, ka hinga i reira te pare-
kura o Ruhia, e 200 rau i mate, e 500 rau
i riro herehere; ka riro ia Tiapana taua ta-
one me era atu pa o Ruhia i runga i taua
motu.
Kai te hangaitanga ki taua moutere te
ngutuawa o tetahi awa nui o te tua-
Amua (Amur.)
E kii ana tetahi kai-tuhi korero o Niu -
oka, i tu a M. Heito (M. Sato) mema o te
Runanga hohou i te rongo, i waenganui ia
Ruhia raua ko Tiapana, ara, e tu ana ia mo
te taha ki a Parona Komura, o Tiapana i
mea ia:— E nai ana tona mihi, ki te kaha
o nga iwi o waho, ki te whakahaere i nga ti-
kanga o te Maunga-rongo, kia tau ki runga
ki nga iwi e pokia ana e te ao pango, kaati
ko te mea e tatu pai ai enei tikanga katoa,
me huihui ki te waahi kotahi nga kai wha-
kariterite tikanga o tetahi taha me tetahi
taha, katahi ka whiriwhiri ai nga taha e rua
mo te hohou i te rongo, i waenganui o nga
iwi nunui o waho. Kaore hoki a Tiapana e
whakaae kia mahi puku noa iho rana ko
Ruhia i nga tikanga mo te Maunga-rongo,
a, kia kaua nga iwi o waho e mohio ki te
tatutanga ona whakariteritenga katoa.
Notemea, ko te maha o nga tangata o Ru-
hia kua mate, i roto i tenei pakanga, e toru
rau e whitu tekau mano (370,000) no te
taha kia Tiapana o ona tangata i mate, e
rua rau mano (200,000.) Kaati ko te nui o
nga moni a Tiapana e pau ana i te ra, mo ru-
nga i nga whakahaere katoa mo tenei paka-
nga, kotahi miriona tara, (ara e rite ana ki te
£200,000 pauna.) No reira te hiahia nui o
Tiapana, me utu mai rano e Ruhia enei
ruihitanga o Tiapana, katahi ano ia ka wha-
kaae kia houhia te rongo i waenganui ia
raua, otira ko te mea tuatahi e hiahia ana a
Tiapana, kia whakahaerea i roto i nga tika-
nga o tenei houhanga-rongo, ko Manakuria,
kia huakina to tatau ki nga iwi katoa, hei
reira rano ia whakaae ai kia houhia te ro-
', ngo. Kaati i te mea kua whakahoa ia kia
Haina, me tona mohio tonu, ko ona tino
i hoa nui, ko Ingarangi raua ko Merika, no
reira kaore rawa ona hopohopo mai ki te
, whiu i ta ana kupu.
Otira i runga i te ahua o te ripoata, i puta
mai i roto i te Tari o Wahingitanga (waahi
o Merika) i te 28 o nga ra o Hurae, e penei
ana te whakaritenga a Tiapana i ana tako
mo te hohouiterongo, i waenganui ia raua
ko Ruhia, ara :—
1. Me utu e Ruhia nga moni i pau ia
Tiapana, mo runga i nga raruraru me era
atu whakahaere katoa mo te whawhai, e rua
rau miriona pauna (£200,000,000.)-
2. Me riro ia Tiapana a Hakariene
moutere, (kai te taha whakaterawhiti o
Haipiria.)
3. Ko te riihi o Raio-tanga Peninihura
(aro a Teiriniwana ki Poota Aata) me
whakawhiti kia Tiapana.
4. Me riro ia Tiapana te rerewe o Mana-
kuria, hei Hapini ka mutu mai.
5. Me whakaae katoa nga whakahaere a
Tiapana ki Korea.
6. Me whakahoki a Manakuria kia Hai-
na (ki te iwi nona te whenua.)
Ka mutu nei nga take i whakaaro ai a
Tiapani nei kuhunga ma ana ki roto ki te-
nei Hohounga a-rongo, ki te kore e whaka-
aetia e Ruhia enei take kua tuhia ake nei,
e kore hoki ia e whakaae ki etahi take i tua
atu i enei.
Kaati kua tukua e te Kawanatanga o Hai-
na tana take, hei kuhu ki roto ki taua H<>-
hounga-a rongo, ara, he mea na ana, kia u-
tua mai e Ruhia raua ko Tiapani nga moni
e rua tekau marima miriona pauna
(£25,000,000) hei utu mo runga i ta raua
tukinotanga i ona taonga, me ona Paamu
katea i Manakuria, o ie timatatanga ma] o
o tenei pakanga, a, tae noa mai ki naianei.
Hon. H. K. Taiaroa M.LC.
No te Haterei te 29 o nga ra o Hurae nei
1905, i tae mai ai te rongo, kua mate a
H. K. Taiaroa; tetahi o nga kaumatua o
te iwi Maori, e noho ana i roto i te runanga
Kaunihera o te Paremata o te Koroni o Niu
Tireni. He nui te pouri me te mamae o te
ngakau, mo tona wehenga atu i roto i nga
mahi, me nga tikanga katoa e whakahaerea
ana e ratau, hei rapu i te ora mo te iti mo
te rahi o te iwi Maori, e korotuohu nei i ro-
to i nga kokonga me nga pokorua o Aotea-
roa me to Waipounamu. I whai atu hoki
Le whakaaro kia toitu tonu mai koutou,
nga kaumatua whakahaere i nga tikanga
hei ora mo te iwi i muri ia koutou. Kaati
ko tenei e taea hoki te pewhea, i runga i te
kaha nui o te mate na ana koe i haukoti
|
|
6 6 |
▲back to top |
6 TE PUKE KI HIKURANGI.
mo runga i enei wawatatanga a te ngakau.
Ko tenei e koro haere, haere i roto i te ka-
hu o nga tipuna me nga matua, i uhi ai ki
runga kia tatau, ki te hunga ora i tenei ao,
waiho a muri ma ana e whai atu, ko te hua-
rahi ano tena hei haerenga atu mo te iwi
i mahue iho nei ia koe ki muri nei. Tenei
haere atu i runga i tou tika me tou honore
i wehea atu nei koe e te mate, i roto i tou
Runanga Ariki, e noho huihui ai korua ko
to hoa ko Tomoana i runga i te ahurewa
o to tatau whaea atawhai o Kuini Wikitoria,
tae noa mai ki ta ana taina tapu, kia Eruera
te VII, heoi.
E te Timuaki, me nga mema o te Ru-
naga Kaunihera, tae atu ki nga mema o
te whare o nga mangai o te iwi, tena
koutou i roto i te pouri nui ki to koutou
hoa, kia te Honore H. K. Taiaroa, kua
wehea atu nei ia e te mate i roto i to ko-
utou whakaminenga, ki te waahi tuturu hei
okiokinga mo te tinana me te wairua, ko
te pouri i mahue iho kia koutou i kona, me
matau hoki i konei, tae noa ki tona iwi e
pae mai ra i te Waipounamu. Ho ranga-
tira ia no roto i nga hapu o Ngaai-tahu ki
te Waipounamu, he tangata hoki i mahi
tika ki tona iwi, he tangata hoki i tautoko
i nga mahi nunui e whakahaerea ana hei
painga mo tenei Koroni. No reira i ko-
ingo nui ai te ngakau ki a ia. i te mea kua
ngaro ia tetahi o nga kai here, na ana i
hono mai nga tikanga o onamata, ki roto
ki nga tikanga hou e whakahaerea ana i roto
i tenei wa, kaati no tenei ra kua motu tana
here. Otira e pai ana, kai te ora ano tona hoa
whanaunga a Tame Parata, hei tuhono i
nga tikanga e whakahaerea ana i waenganui, i
te iwi Pakeha me te iwi Maori, ko tenei kia
ora koutou e whakahaere mai na i nga ti-
kanga mo te motu, Heoi.
Te iwi Ngaai-tahu, me o koutou na we-
hewehenga hapu katoa i roto ia koutou,
tena koutou; te ahuatanga o to koutou wha-
naunga tipuna, papa, tungane, tamaiti, me
era karangatanga o tenei hanga o te tangata,
e nui ana te pouri mo te matenga o tena o
tatau tangata rangatira, ahakoa i mate mai
ki tenei motu, i runga i nga mahi mo te
iwi, e pai ana, he turanga waewae anake no
tatau a konei a kona hoki. No reira e
nga whanaunga tata o te tupapaku, tena ra
koutou, i roto i te pouri ki ro tatau aitua,
kua whai atu nei i muri i ona hoa ia To-
moana raua ko Tamahau, be tangata hoki
ratau i awhina tahi i nga mahi a tenei Ka-
wanatanga, mo runga i nga tikanga e wha-
kahaerea ana mo te iwi Maori. Ana pai ana
kino, he rite tonu kia ratau he tautoko anake,
no reira haere pai atu ana ratau, mahue kino
iho ai a tatau i muri nei pokai kaha noa iho
ni. Ko tenei ka nui te pouri me te aroha o
te ngakau ki a ia, mona i motuhia atu nei i
te ao-turoa ; kia ora koutou katoa.
Te Puke Ki Hikurangi."
KAHUNGUNU MAAKA.
Aue ekoro e, kowai ra to mata i haere ai koe
ki te po, ko Turanga-wahine, ko Turanga
taane, ko te niata tena o to tipuna o te Awa-
riki te Manu tukutuku,—He aitua :—
I te Turei te 8 o nga ra o Akuhata nei. o
te tau o to tatau Ariki 1905, ka moe a Ka-
hungunu Maaka i te moenga-roa o ona tipu-
na me ona matua, o te iwi o Hamua me
N'Kahungunu e noho nei ki Wairarapa, i ro-
to i te rohe potae o Rongokako, puta noa to
Tai rawhiti o Aotearoa. E nga iwi me nga
hapu, tena ra koutou katoa; i roto i te nga-
kau mamae me te ngakau ponri, ki to tatau
mutua aroha kia Kahungunu, tetahi o nga
kaumatua rangatira waha korero hoki, o ro-
ro o tenei awa o Wairarapa, mai i te kauru
tutuki noa ki tona ngutuawa. Tenei ia kua
ngaro i roto i nga tirohanga konohi o te iwi,
tae atu ki o ratau marae e takatu ai ratau,
ki te whakahaere i etahi tikanga nunui hei
rapu i te ora mo te iti mo te rahi.
Aotearoa
Wairarapa
E. PEREERA KAMUPENE.
(E. Playle & Co.)
TWEEDS, WORSTEDS, SERGES, AND
. VICUNAS.
E. PEREERA KAMUPENE.
HAATA IURI.
(HART UDY.)
(I tawaahi atu o te Peeke o Niu Tireni.)
Tiriti-Nui Kereitaone.
HAATA IURI.
PARAKIMETE.
KEREITAONE.
|
|
7 7 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI. 7
WHOREHETA AMA
HOTEERA.
(FORESTERS ARMS HOTEL.)
I tawaahi atu n te Poutapeta o Kereitaone.
HE WHARE HOU.
He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA WAIPIRO TINO PAI ATU.
Nga Wehike, nga Tiini, nga Parani, nga
Hama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
—A—
He nui hoki te papai o nga kai, me nga
moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
—Me—
Te Tepara Hoiho.
iwa Ropata (Eva Robert's.
Kereitaone Noota.
T. P. ROH1PI.
(D. P. LOASBY.)
He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
Niu Tireni. He nui nga ahua kai katoa
kei au.
\_Ara\_
Paraoa, Huka, Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
me era atu tu ahua kai katoa.
He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
nga Toote, Naihi, Whaaka Tiaka, me era
atu tu ahua o era tu taonga.
—A—
He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
Nga Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
Engari kaore e riro i runga i te nama.
Toa o nga taonga katoa
T. P. Rohipi.
Tiriti Nui Kereitaone.
A. TEONE.
(A. JONE'S.)
Kai tunu Rohi, Keeke.
E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
Me te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
Ko reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei
Tiriti Nui.
A. Teone.
Kereitaone.
AREKA. MARE.
(ALEX. MURRAY.)
Rangatira toa kakahu, i te taha whakate-
raki o te Parihi Hooro o Kereitaone.
Kai au nga tino kakahu o ia ahua o ia a-
hua, mo te taane, mo te wahine, mo te
tamariki hoki.
Mo te taane :—
Koti nui arai-ua, Hutu, Haate wuuru,
Waiti Haate me nga kara, Potae, Paranene,
Poraka, Toroihe, Tokena, Neketai, me era
atu kakahu mo te taane. A, ina hiahia te
tangata ki te Hutu meiha, ka taea e au te
hanga he Hutu meiha, i taau ahua ano i
hiahia ai.
Mo te wahine:—
Koti wahine arai-ua, tiakete hiraka, piihi
hiraka, piihi wuuru tino papai, potae, kaone,
tokena, nga kakahu o roto, me era atu kaka-
hu papai mo tenei hanga mo te wahine.
Mo te tamariki :—
Koti rahi, hutu, porae, me era atu kakahu
mo te tamariki.
Haere mai ! Ko nga po tenei o te Taku-
rua, me te powhiriwhiri ano ki te ringa, kia
whiwhi ai koe ki tahi i hiahia ai.
Tiriti Nai.
Areka. Mare.
Kereitaone.
PANUI WHAKAMARAMA.
He whakamarama te waahi tuatahi ki
nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
tika o Aotearoa me te Waipounama, tena
koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
1905.
I puta ta matau panui whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea whakahaere i roto i te ru-
nanga o te."Puke," engari he mea hanga
rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka perehitia te panui whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou. No te huihuinga whaka-
mutunga o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema ka hori nei, ka kokiritia tana take ki
ki waenganui i te komiti' ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui-
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
2 o te reo Maori o te "Puke".
No reira e nga iwi, e nga hapu katoa ka
whakaotia te utu mo to komou taonga ki
runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama
e 9/- hereni, mo te 3 marama e
5/- hereni. E wha hoki putanga i roto i te
marama.
Tuarua/ i kore ai a te "Puke" e puta i roto
i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
puta mai ona korero mo te taha ki te reo
Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a,
oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
me te tu hod koia hei whakahaere mai i nga
korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupe-
ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
keha, koia te take i whanga tonu ai matau,
a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e kore
rawa e taea e matau te whanga atu ano, ki
nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
ere, a, ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
hui ki runga i nga tihi o nga maunga, e
kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
ere i te taha kia matau, kia wawe te puta atu
ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
keha kia ata takatu ana, a tona wa pea e
rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
te putanga atu kia koutou. Engari ko te
mea ma koutou, he uta pikaunga mai ki
runga i to koutou taonga i te mea
kua mohio iho koutou ki nga kau-
papa hei wahanga rua te "Puke" ara, koia
tenei: —
(1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa Haere kia koutou
ki nga morehu a aitua ] mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai o te aroha
ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia
koutou.
(2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
(3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu ki te
matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
(4.) Ka manaakitia e te ''Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te
|
|
8 8 |
▲back to top |
8 TE PUKE KI HIKURANGI.
whakamarama i nga ahuatanga e puta mai
ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whe-
nua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi me
a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
tenei ao.
(5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana enga tangata matau hei pai-
nga hei oranga me nga iwi, rae nga hapu o
nga motu e rua nei, i roto i nga mahi, me
nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
(6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
nga tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e
pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
katoa.
(7.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
nga hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
ia ture, me tona pai me tona kino, me nga
mahi e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
ture.
(8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti),
Humeke, Teera tui kahu taane wahine hoki,
Teera mehe, Hanihi, me era atu tu mahi
katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
tu, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
tu Pakeha aua tu panui he (Advertisement.)
he utu mo ana tu panui, ara, he 2/6
hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/ he-
reni mo te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
nei.
(9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei
whakamarama J nga iwi, i nga hapa, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
(10.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o
nga whare Wananga, Maori o nga tipuna
iho. o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono-i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, mo ona ]
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
mea tika ki nga mea pai, e puta mat ai he
matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa.
(11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga
taonga tuka mai a nga tangata e pa ana ki
o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
nga ture marena, me era atu tu korero katoa
e pa ana ki nga take penei me enei kua tu-
hia ake nei.
(12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
taonga, i roto i te taa hou o to tataa Ariki
1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
ia hapu me te whakamanawa haere hoki
kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
pai i mahia e ia i roto i te taa kua hori ki
muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tan
tawhito. Muri iho katahi ka titiro whaka-
mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
re hoki o te ngakau e marama ki nga, pai ki
nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
roa e haerea nei e tatau.
No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
ahuatanga o te whakaaro, hoi utanga mo ru-
nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
WHAKAMARAMAI NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."
Kia tau raia kia koutou katoa te rangima-
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii '
ana te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau n ki te Whakapono, ua te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono ae Amene. (
E nga iwi o runga i nga motu nei, titiro
iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
marama kia koutou, mo nga tikanga e ahu
mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
TURE 1.
E wha putanga o te "Puke" i te marama,
ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono
marama e 9/- hereni; mo te toru marama e
5/ hereni.
TURE 2.
Ko te tangata e tono pepa mai ana mona,
me tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
tikanga.
TURE 8.
Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
i nga moni Oota Poutapeta, (ara Postal
Note or Post Office Order ranei) me tuku
mai kia Arete Mahupuku, me Raukura Ta-
mahau c/o "To Puke" Greytown North.
TURE 4.
Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
"Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te-
pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
takai o waho o te pepa, be tohu tena kua
tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
e tae mai he whakaatu mana.
TURE 5.
E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
"Puke" me to koutou taonga, mo nga wha-
kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
tupato ano koutou, kaua nga korero kino e-
tukua mai. TUKE 6.
Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke"
kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
••Puke." TURE 7.
Ka perehitia nga korero katoa e tukuamai
ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
korero whakakino ingoa tangata, kaore e
whakaaetia.
TURK 8.
Ko te tangata kua whakaturia e te ko-
miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo-
kako katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru-
nga i te motu nei, koia anake hei whakaha-
ere mai i tera taha.
TURK 9.
Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
me penei te ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.
"O Te Puke Ki Hikurangi."
Box 20.
Greytown Wairarapa.
Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.
Printed and Published for the Proprietors
by T. RENATA at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wai rarapa N. Z.