TE PUKE KI HIKURANGI.
(No. 20, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Hepetema 4, 1905. (Wharangi No. 1)
TE PUKE KI HIKURANGI.
                  
                   [PUTEA]
                
          

      
  ETAHI  TIKANGA  NUNUI.

   Ko te whai & tenei pakanga o tenei tuhi-
 tuhinga, he whakaatu i etahi o nga tikanga
nunui, hei whakaarohanga, hei mahinga ho-
 ki ma taua ma te iwi Maori i roto i o tatau
takiwa, i raro i nga tikanga o "Te Ture Ka-
unihera Maori (Marae) 1900" ara :—
   Ko te whakatikatika i o tatau Marae, kai-
nga, whare ranei.  Ko te hiki ake i te pai o
nga Marae, o nga kainga, me nga whare ki
runga ki nga taumata e mohiotia ana e ta-
koto ai te ora pai ki te tinana o te hunga no
ratau nga kainga me nga whare.  E iti ai te
puta mai o nga mate huhua, e whakangoi-
kore nei i te tinana, e whakahohonu atu nei
hoki i etahi mate, a, kia mama ai hoki te
 kai-tiaki turoro, kia iti ai nga ahuatanga hei
whakauaua  i te ora hohoro o nga mate e taea
ana te arai, kia awhina ai hoki te ahua o te
kainga me nga whare, ara, te ma o nga wha-
re me nga kainga, a, kia takoto mai hoki te
hau pai, ora, hei awhina i nga rongoa, me
nga tiaki tika mo nga mate e pa mai aua ki
te tinana.
  Nga whare  moenga, me etahi atu hoki o
nga whare i roto i te Marae ka tika kia wha-
     O
kapaia.
   Kaore  tenei tuhituhinga i te whai, kia
tahuri katoa o tatau tangata ki te  hanga
whare papa mo ratau, engari mehemea kua
rite te oranga me te kaha o tena o tena o ta-
tau ki te whaka-ahei ia ratau ki te whakatu-
tuki, i runga i nga tikanga e ahua mama ai
tenei mahi,  mo  reira  tenei kupu.  Ko
etahi ano o taua o te iwi Maori, kei te mo-
hiotia te uaua o te whakahau penei, i runga
ano i te kite me te mohio iho, he maha nga
tangata i roto ia tatau, kaore ano i kaha ki
te whakawhaiti mai i nga taonga e taea ai
te whakatu  he whare papa mo ratau.  E
taea nei hoki etahi atu o nga taonga, e rite
ana mo nga whare pera,  E tika ana kia kii-
a ake ki te hunga kaore nei ano kia whiwhi
oranga noa, e taea ai enei ahua whare i naia-
nei, me waiho ake mo tetahi wa e whiwhi ai
ratau i te ora i te kaha, ka whakatutuki ai
tenei hiahia, engari whakatipuria tenei hia-
hia i roto ia koutou, hei tikanga e kaha ai
te ngakau ki te mahi, ki te whakawhaiti mai
i nga taonga e rite ana hei whakataeatanga
mo tenei kupu.
  He mea  tika ano, kia whakaatu ake ki te :
hunga  kaore  nei ano kia kaha noa ki te •
 whakaara i tetahi whare rakau mona, ara,
 ka pai noa atu te whare raupo, toetoe, pera-
 na ranei hei whare, kaati te mea  nui hei
 whakaarohanga  nuitanga, ko tetahi marae
 pai nei tuunga mo nga whare moe me nga
 kauta, me etahi atu o nga whare e hanga
 ana ki roto ki te marae. Ko tetahi me ha-
 nga kia ahua nunui nga whare moenga, me
 te whakaaro ano ki etahi matapihi tika, hei
 putanga  mo te hau taumaha ki waho, hei
 tomokanga mai hoki mo te han pai ki roto,
 kia ina tonu ai te manawa o nga tangata e
 noho ana i roto, i te hau ora i te hau pai.
   Ko tetahi ko te maroke o te papa whenua
 hei tuunga mo te kainga me nga whare, ko
 te tika o te whakararangi i te tu o nga wha-
 re, a, ko te taiepa hoki mo te marae kia nui.
   Mo nga whare kauta, he mea tika kia ahua
 tiketike, kia nunui hoki, kia ruru, kia ma a
 roto, kia ora ai nga tangata e mahi ana i ro-
 to, kia maroke ai nga tangata i roto i nga
 marangai nunui, kia iti ai nga mea e pangia
 e nga mate, e wero nei i te tinana o te tanga-
 ta, i te haringa mai a te maku me te matao.
   Marae o te kainga. He mea tika kia mo-
 tuhake he taiepa mo nga marae kainga. He
 mea tika ano hoki kia kaua te Poaka, te Ma-
 nu me etahi atu Kararehe ranei, e waiho mai
 i roto i aua taiepa, e waiho mai ranei ki roto
 ki te takiwa o te marae.
   He mea tika kia kaua nga Kararehe e pa-
 tua ana hei kai, e patua ki roto ki te taiawa
 o te marae, engari me patu ki nga waahi i
 waho atu o nga marae, a, e tino tika ana kia
 tanumia nga  kino katoa o aua Kararehe e
 patua ana. Mo  etahi atu ahua kino- e takoto
 mai ana i roto i te marae, he mea tino tika
 kia tahia i ia ra i ia ra, a. me hari atu ki te-
 tahi waahi i waho atu o te marae tanu ai.
   Otira he mea tino tika kia whai whakaaro
 tatau ki te wakatakoto i tetahi tikanga e ta-
 kato ma ai o tatau marae, i nga wai rukenga
 i nga wai horoi, i nga wai o nga kai, me era
atu kino katoa e takoto mai ana i nga waahi
 paru. Mo  nga tikanga hanga wai-kari, pai-
pa, wai rere ranei, hei hari i nga wai kino,
ki tetahi awa wai rere, hei haringa ata ki te
awa  nui, hei hariuga atu ranei ki te moana,
ko nga mea  pai he paipa, ki te kore tena hei
te kirikiri mahi ki te raima, hei mahi mo te
wai-kari.
  I tohungia peneitia ai enei mea. he mea
kia rere ai nga wai kino ki waho, kia kore ai
e ngotea e te oneone, kia kore ai e kumea
ake e te ra i roto i te oneone te kino, kia ko-
re ai e ngongoa ake e te manawa o te tanga-
ta, hei whakaoho ranei i etahi mate mama
hei mate taumaha. Ko te wai o te tangata,
me  nga kino o te tangata tetahi, he mea tika
kia mohio tatau ki te ako i te katoa, tamariki
kaumatua, ki te hari atu ki nga waahi ma-
mao i te marae, mehemea ano ia kahore he
whare i hangaa, hei rukenga atu i nga kino

                                                                         
 pera.
   Mo nga  kuri a nga tangata, he mea tika
 kia hereherea ki te tiini, a, he mea tika hoki
 kia whai whare nga kuri. Engari kia ahua
 matara atu i nga whare moenga, me nga
 kauta nga haerenga kuri. Hei pai ano mo
 te marae i peneitia ai te tikanga, a, hei wha-
 kaaro ano hoki ki nga kuri. Mo nga tikanga
 tiaki i te ma o nga whare o nga kuri, ka mo-
 hio  tonu iho te tangata na ana te kuri, ki
 era tiaki i ia wa i ia wa.
   Nga hoa hei haere tahi i te ma o te ma-
 rae, me te raa o te whare moe, whare kauta,
 me etahi atu o nga whare i roto i te marae,
 ma te tutuki me te rite o te tiaki i enei ahu-
 atanga, e whai tikanga ai te marae ma. me
 nga whare ma.
   Mo nga moenga me nga kakahu moe, e
 kore ai te tinana e pehia e nga taumahatanga
 o te ha o nga hau kino, e whakangarahu nei
 i te mahunga, e whakakawa nei i te kai a te
 hunga tinana ngoikore. Ma te ma o enei e
 reka  tonu ai te hau o roto i te whare, hei
 haanga ma te manawa o te tangata.
   I roto i te tikanga o tenei peka o te tako
 nei, me whakapa ake ano ki te ahua o nga
 tiaki e rite ana mo te tinana, ake o te tanga-
 ta. Mo  nga kakahu o te tinana e kakahuria
 ana e te tangata, me te ahua o nga tiaki tika
 i te tinana.
   He mea tika rawa mo te ora o te tinana.
 te ma tonu o te tinana o te tangata i runga
 i nga mahi horoi, me te ma ano o nga ka-
 kahu o te tinana.  He  ako tika tenei kia
 whakakahangia ki roto ki nga tamariki ta-
 ane, wahine mai ano i te itinga. Kahore e
 tika kia whakamangeretia, kia whakawehi-
ngia ranei nga tamariki, e nga kupu hii pe-
nei :— "te whakahi," i te mea i whai te ta-
maiti kia horoi ia ia i te ata i te ahiahi, hei
 tautoko i tona tinana kia toitu.
   Ko etahi o nga tiaki, ko te noho i roto i
nga kahu maku, me tino whakarere rawa.
Kai te mohio tonu ake, ko te hunga tamariki
o taua o te iwi Maori, te hunga kore whaka-
are ki te pupuri i tenei tu ahua o te iwi Ma-
ori, te hunga kore whakaaro ki to pupuri
i tenei tu ahua o te tiaki i te tinana. He
mea tika kia whai whakaaro nga matua ta-
ane, wahine, whanaunga ranei, ki te tohu-
tohu ki nga tamariki kia tino whakamutua
tenei ahua. Notemea  koia nei tonu tetahi
o nga huarahi tere mai o te mate rumatiki
ki te tangata, a, he mea whakakaha hoki i
te maremare (rewharewha) e whakaohongia
ai etahi atu mate i roto i te tinana  o te
tangata, nga waahi ngoikore ranei i roto i te
tinana ka tino patua, ka waiho hei whaka-
tipu mate, hei whakakaha ranei i nga mate
maina hei mate taumaha.
  Ko tetahi o nga tiaki e rite ana hei wha-
kaarohanga i roto i nga ahua tiaki katoa i
te ora pai mo te tinana, ko te taha ki nga

   2                TE PUKE KI HIKURANGI
 kai.  Kahore te tinana o te tangata e pai,
 mehemea ka kore nga taonga o roto i te ko-
 pu e mahi tika, i te mahi ma tena wahanga
 o te tinana, ma tena wahanga o te tinana.
 No reira he mea tika katoa enei hei whaka-
 arohanga. Ma  te tangata e mohio iho, kua
 kore ia e koraha (parae) i roto i nga ra e rua
 e toru ranei, ka pa mai he taumahatanga ki
 tona tinana, he ngaruru ki te matenga, he
 kiri-ka he tunawiri ranei ki te tinana. Kaati
 ko te tiaki i enei ahuatanga o te tinana, me
 kai i nga rongoa tahi. Ahakoa he tinana
 kaha to te tangata, ka hinga ia i nga ahua
 penei.
   Kai runga i enei tu ahua e pa mai ana
 ki te tinana, i tika ai nga take katoa kua
 tuhia ake nei, mo te ma o te marae me nga
 whare katoa i roto i te marae; te ma o nga
 kakahu moe ; te ma o nga kakahu o te ti-
 nana, me te ma hoki o te tinana, me etahi
 atu ahua e whakangaro atu nei i nga kino
 katoa e takoto mai ana. Ma te reka tonu
 hoki o roto i te whare, i te marae, i nga ka-
 kahu me te tinana hoki, e kore ai e whaka-
 hohonutia nga mate e pa mai  ana, kaati
mo  tenei ahua.
  He  pekanga kupu ake tenei, he mahara
 i takoro mai ki roto ki te ngakau. He wa-
ahi pai ano tenei hei whakatakotoranga ki
 te aroaro o te katoa, hei  matakitaki,  hei
 titiro hoki ma te ngakau, a, ki te hiahia
ake o te ngakau, he pai tonu hei whaka-
matauranga ma nga hunga tamariki taane,
wahine hoki o taua o te iwi Maori. I ahau
e tuhi nei i tenei take kahore e hiahiatia
ana kia kaati tonu nei he mahi ma  nga
tamariki, engari i roto i nga wa watea, he
pai tonu kia hoatu nga ringaringa Id tenei
ngaki, me te hoatu i te mahunga ki nga
akoranga o nga kura  nunui  o te  ao. e
whakaakona mai nei kia taua e te kaha o
te ao, e te rangi e tau iho nei me ona hoa kaha
katoa o runga; e te papa-whenua  hoki e
takoto nei, i roto i nga whakakorikoringa o
te oneone e te ringa tangata.
  Mo  nga maara putiputi te kupu nei:— Te
ao e tau iho i runga nei me ona kaha katoa
o reira, me te papa-whenua hoki e takoto
nei me ona kaha katoa ; he whare kura.
  Ko etahi o nga huarahi e whakamahia
ana e ia hei whakaaturanga i tona kaha me
tona matauranga ki te tangata, e ma-roto
ana i nga putiputi me nga rakau atahua, he
taonga katoa enei i meatia hei whakaatahua
i te marae kainga e te tangata, hei whakaatu
hoki i etahi o nga mahi whakamiharo a te
kai" whakairo o te ao e takoto nei.
  He  taonga pai te maara   putiputi, hei
whakaatahua i nga marae o nga whare o
roto i te marae, he tirohanga reka ki te ko-
nohi, he atahua no te kakara ki te ihu ta-
ngata. He mahi pai tenei hei ako ma nga
tamariki Maori, he mahi hoki e rite ana ki
etahi atu mahi e meatia ana hei mahi ma
te tangata. Me  ata ako marire, kia mohio
ki te ahua o te whakatakoto, me te wawaahi
i te papa whenna  hei takotoranga mo te
maara, hei tuunga mo nga putiputi me nga
 rakau, te ahua me nga tikanga tika mo te
 whakatakotoranga i nga purapura, te tiringa
 i nga tipu me nga rakau, me nga kai-tiaki
 whangai ki te wai, me etahi o nga kai e
 rite ana, nga kai tiaki i te wa ka whanau
 ake i roto i te oneone; te tipunga ake taea
 noatia te pakaritanga. Te ahu whenua  e
 rite ana hei tiaki i te oneone o te maara.
 Te ma o te maara i te tara, me te maha
 atu o nga tiaki e pa ana ki nga tikanga
 awhina i te tipa pai. kaha hoki o nga tao-
 nga penei.
   E rite ana ano te kupu mo nga mahi
 penei, ki nga kupu mo etahi mahi atu a te
 tangata, mahi a-ringa, mahi  a-pene, ara,
 kaore e tika kia kaiponutia te wa katoa o te
 ra ki tenei anake o nga mahi, engari ko ona
 wa watea me hoata ki tenei, ko etahi wa. o
te ra, me hoatu ki te kura a-pene, a-ringa 
roto i o tatan kura. Mehemea he tamariki
e haere tonu  ana ki te kura, a, ki etahi atu
o nga mahi tika mama o te kainga, awhina
 nga matua, taina, tuakana, tungaane, wha-
naunga.  Mehemea  he tamariki kua mutu
 te kura, kaati kia mutu nga mahi nunui o
te kainga, e awhina nei i te ora nao te ma-
nawa me te tinana.




  Kai whea atu he taonga atahua, pai hoki
ki te tangata na ana te maara, ina oho ake
ia te moe i te ata. ka puta atu ia ki waho o
tona whare, ka titiro atu ia ki ta ana maara
putiputi, kua whakangaro te oneone, kua ta-
koto mai ki maa He konohi he moana puti-
puti, e pioi ana e tungou ana i te hau, e
whakautu ana  i te atahuatanga o nga ata
maha o ona puaawai; ana hikohiko nga ahua
kowai, ki roto ki nga ata uranga whero, me
nga atu o nga putiputi o te momo pukepoto,
me te pehanga o nga ata ngangana e te ata
whakamahaki  kakariki e whiua atu ana e nga
rau matomato o ratau hoa tuatahi, ano he
aniwaniwa e haehae nei i ona ata atahua
maha  i roto i te rangi.
   He mea pai he mea tika katoa hoki enei
 hei whakaarohanga, hei kauhautanga,  hei
 whakakahanga ma nga Komiti wahine me
 nga komiti taane, tae no ki nga matua taane
 wahine o nga  tini tamariki. He take pai
 katoa enei hei korerotanga ma aua ropu i re-
 to i o ratau huihuinga, i roto ranei i o ratau
 nohoanga noatanga, ahakoa he aha te ahua
 o te huihuinga.
   Heoi, ana ano  te huarahi e taea ai te
 whakatipu nga tikanga hou ki toto ki te hi-
 nengaro, ki te manawa ranei o te iti o te ra-
 hi, i waenganui i o tatau iwi. He mea tika
 i roto i te mahinga o nga tikanga penei me
 enei e takina ake nei e tenei tahituhinga, a,
 e takoto nei i roto i "Te Ture Kaunihera
 Maori 1900," kua hoatu nei te mana wha-
 kakorikori i nga naana e taea ai te whakahau
 enei mahi, kia mahia ki roto ki nga marae
 kainga, ki o taua whare ; ma nga Kaunihera
 marae, ma nga Komiti marae i roto i o tatau
 takiwa e whakahaere.
   Ko ratau nga ropu hei whaka-tinana i te
 mahinga o enei ngaki. I penei ake ai tenei
 kupu, he mea kia whakatakotoria atu ki o
 koutou aroaro, ara, ki o te iwi. Ko te wha-
 kaaro ake, kaua taua te iwi e tatari rawa ma
te reo o te Kaunihera, o nga Komiti marae
 ranei taua e whakakorikori ki nga nga kinei,
engari ma taua ake e timata. Engari tona
 tikanga ia, ma tatau katoa e awhina o tatau
Kaunihera marae, me nga Komiti marae i
runga i nga mahi, me etahi atu o nga awhi-
na e ngawari ai te haere o a ratau tohutohu,
e oti ai hoki te mahi. '
  Kana  taua e tango i te turanga whakatete
i runga i te ngoikore, i runga ranei i te rere-
nga-ketanga o nga whakaaro me nga tikanga
o etahi o tatau, i nga tikanga ma tatau. He
mahi ano hoki enei Lei painga mo te hunga
i nga kainga. He awhina nui tenei ma ta-
tau i o tatau Kaunihera marae, Komiti ma-
rae ; mehemea ka mahia e tatau enei mahi,
a, kaua e tatari atu Kia whakahaua mai.
  Ko etahi o nga tikanga nunui hei whakaa-
rohanga ma nga iwi. hapu, whanau tangata
ranei, nona no ratan ranei tetahi marae, ko
te tiaki me te pupuri i te rangimarie, me te
pai o nga tikanga mo roto i te marae. Mo
nga maai raweke, tutu, haurangi, me era atu
mahi kino katoa; ko te okiokinga  o tenei
tiaki, ka noho ki runga ki nga Komiti ma-
me  ; otiia i roto i tenei tuhituhinga, e hia-
hia ana te ngakau ki te whakaatu, me awhi-
na te iwi i nga Komiti marae, i runga i enei
tiaki, kia ngawari ai, kia taea paitia ai hoki
nga mahi me nga tiaki, i runga i te kore
raruraru.           
                   Heoi.
        "Te Puke Ki Hikurangi."

Hui mema mo te Taihauauru.
  Ki te Etita o te "Puke."  E hoa tukua
atu nga  kupu i raro iho nei, hei titiro ma
nga hoa i era atu marae huihuinga tangata.
  I te 12 o te marama nei ka tu te hui ki
Putiki, he tokomaha nga tangata i tana hui,
i te mutunga o nga mahi a te haahi o Inga-

                     TE PUKE KI HIKURANGI.                 3
 rangi, be nui hoki te pai, ara, nga himene,
 nga korero pukapuka, me era atu ritenga o
 te karakia a te Rev. Wiremu raua ko Rev.
 Mokai Kereru.  Ka timatatia te korero mo
 tetahi tangata hei mema mo te Paremata o
 te Koroni.
   Ka tu ko Erueti Taraua, kakaranga :—E
 Heu e ko te Weraroa hei mema, ko te mata-
 pihi tenei a o tipuna, kaore ia i konei, engari
 kai ona hapu e huihui mai ra i uta o Wha-
 nganui, heoi ano te kupu me            o pooti
 mo te Weraroa.  Ka tu a Tohi ki te tautoko.
   Ka tu a, te Heuheu, ka mea:— 1  haere
 mai ahau i te ritenga whakaiti rawa i toku
 tinana, ki o koutou aroaro titiro ai i te kota-
 hitanga o to kupu e Whanganui, notemea i
 mua he reo mana to reo, mo tenei hanga
 mo te pooti mema, he ahakoa ngaro atu a te
 Weraroa, engari ko koutou ko ona kai hapai
 kai konei, me te Kahu hoki kai konei. No
 reira he wa tika tenei hei korerotanga mo
 tatau i tenei take i te mema mo tatau, ko ta-
 ku hiahia kia tu he tangata mo tatau, pai ra-
 wa mehemea  ka kotahi ka rua ranei.
   Hiraka te Rango, ka mea :— Kua puta a
 matau panui i te Aperira i mahue ake nei,
 ko te Kahu ta matau tangata, koia taku hia-
 hia kia kotahi he mema -hei pootitanga ma
 tatau, a. ko taku tino hiahia kia riro ia tatau
 te tuuru o Henare Kaihau, kaati ki te waiho
 hei tikanga tautohetohe, kawai te wha ?
   Ka tu ake a te Murunga, ka mea:— Wha-
 karongo mai e nga iwi e pae nei, ko ahau te
 kai hapai o Ngarangi Katitia i nga tau kua
 mahue ake nei, heoi kua rongo au kua kore
 ia e whakaingoa i tenei tau ; no reira i te
 taenga ake o te Weraroa ki Taranaki, ka ko-
rero i tona matenga i ona whenua, na te Ka-
 hu i tinihanga i roto i nga Kooti Whenua,
 heoi riro atu ana ia te Kahu aua whenua, ko
tona  take tera i hiahia ai ia kia pootia ia, na
ka kii ake au nei ko au hei hapai i to pooti,
mehemea  ka tuturu te tuku a Ngarangi ki
raro.
  Ka tu ko Ruka, ka whakaatu i te whakaa-
ro o nga tangata o Kawhia, o te Paeroa, me
era atu waahi, ko te Kahu ta ratau tangata,
tenei nga reta kua tae mai. No reira he pai
rawa me tuku a te Heuheu raua ko te Wera-
roa ki raro, mo te Kahu nga pooti.
  Ka tu mai ko te Kahu, ka mea:— Wha-
karongo mai e Heu, kaore i te kotahi te wha-
karo o Whanganui, ehara i naianei te wehe-
wehe o Whanganui.  Otiia no te wa ano e
ora ana to koutou tipuna, ko matau nei ano
nga tangata tutetute i nga whakaaro o te iwi,
kua rongo ake taua he take mauahara te ta-
ke a te Weraroa, e tohe nei kia tu ia hei me-
ma, he iwi korero tito a Whanganui mo te
pooti mema.
  Ka tu ko Takarangi Mete-kingi, he mihi
anake kia te Heuheu me nga iwi i hui ki te
marae.  Ka tu ano ko Hiraka te Rango, ka
mea :— Ka nui toku awangawanga rao te
korero a te Murunga e ki nei, kua riro ia te
Kahu nga whenua o te Weraroa, he mea
mahi tinihanga e te Kahu i riro ai, no reira
ko taku hiahia, me tu a te Kahu ki te korero,
 i tenei whakapae, mehemea he tika i tiniha-
 ngatia e te Kahu nga hea me nga whenua o te
 Weraroa, heoi me ata  tuku ia ki raro, kai
 haria hoki tatau ki Poneke tinihangatia ai.
   Ko Tohi, koia na tonu te korero a te We-
 raroa.
   Ka tu a te Kahu :— Whakarongo mai e
 nga iwi, ko tenei korero i korerotia ano e te
 Weraroa  i te hui ki Karatia, i utua e an ki
 tona kanohi, i te aroaro o nga rangatira o
 nga iwi maha. Otiia he tokomaha nga ta-
 ngata e puhaehae ana mo tooku ahua, kaati
 me  utu e au te patai a te Hiraka, koia tenei.
   Ka tata a te Kahu pakeke te mate, ka po-
 roporoaki ake ki au me era atu. I muri nei
 kia aroha ki te tangata, kia atawhai i o ta-
 mariki me o tuahine me te iwi, kaati tena.
 No te wa o nga Kooti whenua papatupu,
 naku nga whenna i ruuri i whakahaere i te
 Kooti, i korero hoki nga take tupuna, me
 nga paanga, me te utonga hoki i nga Keehi
 ki te Kooti, me oku ruihi ano hoki, me nga
 whenua i wehewehea, ko au ano te kai-korero
 me te kai-whakahaere, me te utu i te Kooti
 ia ra ia ra. Timata atu nga whenua i Ma-
 ngamahu, tae noa ki Maungakaretu, neke atu
 pea i te 40,000 eka, tukua katoatia e au kia
 te Weraroa me nga matua, hokona atu ki te
 Kawanatanga, kore rawa he  kapa kotahi i
 au, mo aku ruihitanga, kore rawa.
   I muri mai o ena ko era whenua papatupu
 ko te Pohonuiataane, ko Ngaurukehu, naku
 ano i whakahaere, he ahakoa ko aku matua
 aku hoa whawhai mo ana whenua, kore rawa
 au i ngakau rua, riro mai ana ia matau ko
 Rauangina  ko Peihana me  te Weraroa, ko
 nga whenua ena i aroha mai ai a Peihana
 raua ko Rauangina ki au, ka uru tahi matau,
 heoi hokohokona atu e te Weraroa. I muri
mai o ena ko te Kooti wehewhe o te Ruanui,
naku  ano i korero, naku ano i whakahaere,
ka riro mai te 5000 eka ia matau. Otiia ko
tenei whenua no te wa ano ia Ipokura e ora
ana ka Kootitia, ka kiia e taua kuia, me wa-
iho tona ingoa i waho, engari me tuku ko te
Weraroa   me  te taina ki roto i te rarangi,
kaati kotahi ano tena hia.  Otiia ko te hia-
hia o te Weraroa kia 2 nga hia, kaati kaore
au i pai kia ora ko te kotahi kia mate te to-
komaha,  otiia, ki taku kia rite tonu. I muri
mai i tena ko Raketapauma, ka wehe matau,
heoi raruraru ana ratau mo tena whenua.
kaati i muri mai ko Rangiwaea te whenua,
naku i whakahaere, e 75,000 eka, oti pai ana
kore rawa he kapa kotahi i te kaimahi nei,
hokohokona atu e ratau, heoi ano taku wha-
kautu i te korero a te Hiraka i tono nei, heoi
ka hiki te korero, kia tae mai a te Weraroa.
No te ata o te Turei, ka tae mai a te Weraroa
ki te marae, ka whaikorero kia te Heuheu
ka mutu, ka tono kia te Kahu  ki a hoatu
nga pooti ki a ia, ka whakautua e te Kahu,
kaore ahau i te mohio kai au a Whanganui,
heoi no te tononga mai katahi au ka mohio
kai au ke te iwi, na whakarongo mai, ina to
putake i hiahia ai koe kia tu koe hei mema,
ko to kino mo taku tinana mo o whenua
tinihangatia e au, i mahara au i korerotia e ta-
 ua i te ra e whiti ana, i te aroaro o te iwi ka mu-
 tu atu pea; heoi tenei ano kua kawea e koe ki
 te tihi o Taranaki kauhou ai, koi ana  to
 take i hiahia ai koe kia tu koe hei mema,
 na   ehara au i te hoa riri mou, engari ko
 Henare  Kaihau to hoa riri, ko te tangata
 nona te nohonga, ko te Ture  Pakeha  to
  hoa riri, otira e tau ki raro kaati te whaka-
 pohehe i a koe, ehara au  i te make  kia
 tahuri ake ka tapahi ana i tona kaki. Ka
 tu mai a te Weraroa ka mea:— Ae, i haere
 atu te  make  rokohanga   atu te tamaiti
 a  tetahi wahine, tangohia atu ana, whai
 kau te whaea kaore te maki i mau, ka tu ko
 Taitoko ka mea:— Whakarongo mai  e Ka-
 hu, ka nui te taimaha o kupu ki runga i
 to tama, i mahara au kia ngawari koe. wa-
 iho i a ia te pakeke, ka nui taku pouri mo
 tenei mahi, ka tu atu ko te Kaha ka mea:—
 E  tai, ko koe tonu a Whanganui katoa, kai
 a koe te kupu a te iwi, pai rawa atu me
 whakaatu koe i to kupu ko wai te tangata,
 he whakautu korero taku, engari kaore ano au
 i korero ki a koe, kia wai ranei kia homai
 te pooti mooku, kaore  ano au i korero ki-
 no mo  te tangata, kaore ano au i korero he
 tangata tahae tinihanga ranei to tama.
   Ko Takarangi-Mete-kingi ka mea:— Hei
 aha koia mau e Kahu nga korero a te We-
 me ngawari noa  iho koe, whakarerea ake
 nga whetewhetengutu, ka tu ko Hori Kerei
 ka mea:—  Whakarongo mai e nga iwi, kua
 pa ki a au te mate a te muru whenua, ko to
 matau whenua, ko Onetere kua riro i te muru
 a te Ture Pakeha, e korero ake ana au kia titi-
 ro mai koutou, heoi ano taaku, ko te Heuheu
 ka mea:—  Kua mohio  au kaore e oti he
 korero ma tatau, heoi, e hoki ana  au  ki
 Poneke, hei konei koutou, kati ena korero.
 Tenei ano  etahi korero hei titiro, i korero
 ano a te Kahu i etahi wai ona mahara mo te
 iwi Maori, me nga whenua, kia kore ai e riro
 i te muru, nae wehewehe kiia tangata kiia
 whanau ranei, ka mahi  hei paamu,  ka
 riihi etahi waahi, kauaka e waiho kia takoto
 noa iho, engari mahia kia kitea nga hua,
 hei painga mo tou tinana me o tamariki,
 kia ea ai o Keiti me o Taake, kia whakano-
 honohoia ki te tangata, kia puare ai nga Rori,
hei painga mo te katoa, me te motu.
   Kia ora e nga iwi kia ora na to koutou
hoa na te.
                Whareaitu.
   Na e nga hapu e nga  iwi titiro iho ki
to koutou whanaunga ki a te Kahu, kaore
ana  mauahara  kaore ana  ngautuara, kei
te  titiro ke ia ko te mate o te motu   nei,
ara, o tatau o te iwi Maori, ki taaku titiro
hoki mehemea he hiahia toona ki te mema
hei painga moona,  heoi ka ahei noa  atu
ia ki te whakaingoa i a ia ki te taha Pa-
keha.
  Koia au e tono atu nei ki o koutou pooti
kia tukua mai ki raro ia te Kahu, mehemea
hoki ka kitea e tatau tetahi he o te Kahu,
ma tatau ano ia e tuku iho i roto i nga tau
e toru nei, heoi ake nga kupu a o koutou
hoa, kia ora.

    4                 TE PUKE KI HIKURANGI.
   Whareaitu.  Tamihana  Moerau.  Whero
        Hohua.   Tuihu te Wakaiti.

 Etahi take nui hei tirohanga.
                 Wharepu.
                 Akuhata 24th, 1905.
        Ki te "Puke Ki Hikurangi."
   Ki te Etita tena koe, me o hoa mahi i te
 oha a to tatau matua, kua wehe atu nei ia i
 a tatau, kia ora koutou i kona. Mau e tuku
 atu ena kupu ki te "Puke."
   I te 14 o Hurae 1905 i haere ai ahau, a
 Eruwini Te Wiki, a Tiemi Te Wiki ki Po--
 neke, nga take o ta matau haere koia tenei:—
   1.  He tono na matau ki te Minita Maori
 me te Kawanatanga, kia whakatuwheratia he
 huarahi mokete moni ki te iwi Maori, mo
 nga whakapai whenua, mahi taiepa, rui ka,-
 raihe. hanga whare, hoko kararehe, kau, hipi,
 hei whakanoho  ki runga £ nga whenua
 Maori.
   2. Ko nga whenua i whakaaria e matau
 e tika ana kia tau hei punga moni, ko nga
 whenua i tangohia mai i runga i te ture reti
 i te Kaunihera Maori, ko nga whenua kua
 puta he ota, a te Kooti whakawa whenua Ma-
 ori ki nga tangata Maori, ko nga whenua i
 tangohia mai e nga tangata Maori i te Ka-
 wanatanga i runga i te ture reti, ko nga
 whenua  i hokoa mai i te Kawanatanga ki
 nga Maori ake, a nga Pakeha noa iho ranei
 ki te Maori, nga whenna rahui ranei a nga
 Maori ake, whenua whakahoki mai ranei na
 te Kawanatanga nao nga Maori ake.
   3. Ma te Kawanatanga e tuku atu nga
 tono moni a ia tangata Maori, a nga tangata
 ranei ki roto i te Kahiti, kia uiuia te ahua o
 taua tono, o aua tono ranei, te maha o nga
 moni, te take, nga take ranei, hei mahinga i
ana moni e tonoa ra, kia marama rawa, ka
 tuku ai te whakatau a te Kaunihera whenua
 ki te Kawanatanga, i runga i te ripoata wha-
 kamarama, ma te Kawanatanga, ma taana
apiha ranei e whakatau te moni tika, hei tu-
ku i runga i taua tono moni mokete.
  4.  Ko nga  moni  katoa e whakaputaia
ana i runga i te ture mokete ki nga Maori
tono moni pera, me takoto ki roto i te ringa
o te Kaunihera whenua Maori, o te takiwa,
o nga takiwa ranei nana aua tono moni, ma
taua Kaunihera e whakaputa i te wa i rite ai,
kia utua nga mahi nga whakahaere i whaka-
taua ai e te Kaunihera, kia whakaputaia he
moni whakatutuki i aua hiahia o nga kai to-
no moni  mokete.      -       
  o.  Ko nga takoha me  timata atu i te
£5,,0,,0 pauna, mo  te £100,,0,,0 panua, tae
ki te £500,,0,,0 pauna, i te £600,,0,,0 pauna,
ki te mano   £ 1000,,0,,0 pauna, kia £ 4,,0,,0
te takoha; i te £1100 pauna, ki te £1500
pauna  kia £3,,10,,0 te takoha; i te £1600,,0,,0
pauna,  ki  te £2000   pauna,, kia  £3,,0,.0
pauna te takoha, haere atu ki te mutunga
mai o te hiahia tono Mokete.
  6. Na  me tan nga moni e tonoa ana i
runga i te Ture Mokete, penei me tenei kua.
 kiia ake nei, ki runga ki te whenua e whaka-
 aria ana  kia whakapaia,  kia mahia,  kia
 whakanohoia  ki te kararehe kau, hipi, me
 ana pukapuka whai mana  katoa, apiti atu
 ki nga kararehe katoa e whakahaerea ana
 ki runga ki taua whenua, i whakahaerea ai
 aua moni Mokete.
   7. Ma  te apiha Kaunihera a te Kawa-
 natanga, ma tetahi apiha i whakaturia e te
 Kawanatanga, e tirotiro nga whakapaunga
 o aua moni, me nga kararehe e haere ana
 i runga i taua whenua i whakamahia ai
 aua moni, a, ko nga moni tuatahi e hua
 mai ana i runga i nga whakahaere o taua
 whenua, kia kotahi wahanga  e utu ki te
 utu kaute, i tangohia mai ai aua  moni,
 hei whakahoki i nga takoha, hei whaka-
 hoki iho i te rahi o te moni tinana, i tonoa
ai hei moni Mokete, ko tetahi wahanga o
taua moni, me takoto ki te tangata, ki nga
tangata ranei nana i tono te moni Mokete.
   8. Ki te kore e pai te whakahaere a nga
kai tono moni Mokete, i nga mahi me nga
whakahaere i whakapaua ai aua mom Mo-
kete; ka whakapaua kuaretia, ka whakapaua
ranei mo etahi mahi ke noa atu, kaore nei
i uru ki roto i te whakatau, i  te Ripoata
ranei a te Kaunihera whenua Maori, i tukua
ra ki te kawanatanga, e tika ana kia tango-
hia e te Kawanatanga. Kia hoatu ki roto i
te  ringa whakahaere   o  tetahi apiha, e
whakaturia ana ko taua mahi penei, mana-
e whakahaere, a, ea noa nga moni Mokete i
pungaia ki runga i nga mahi o taua whenua,
apiti atu ki nga kararehe.
  9.  Heoi i whakatakotoria e matau tenei
take ki te aroaro o te Minita Maori, o Hone
Heke  hoki, a. kua whakaarotia nuitia taua
take kia peratia, ara, kia whakaputaia  he
huarahi moni Mokete ki nga tangata tono
moni, i runga i nga take whakapai whenua,
whakatipu kararehe hoki, e te Kawanata-
nga i tenei Paremata.
  10.  Ko te hoko mo Pakaraka, e 40 eka
Eruwini  te Wiki ma i reira ki tetahi Pa-
keha, kua whakatakotoria utu e  matau  ki
te aroaro o te Minita Maori, kia whakaaetia
kia hokona mo runga i nga mahi whakapai
whenua, whakatipu kararehe hoki ki Ohotu,
ki te Korora wahi o te Parapara.




  (1.)  Kia mau  nga tangata o Wairarapa
ki te whakapono ki te Atua kia Karaiti Ihu,
hei whare  mo te pani mene nga morehu o
Wairarapa  katoa, paahitia ana tenei take.
  (2.) Kia mau  ki te Patuwatawata mo te
toenga whenua,  me te morehu tangata o
  Wairarapa, paahitia ana tenei.
    (3.) Kia mau  ki te Kaunihera Marae, hei
 Patuwatawata mo nga pani, me nga poueru,
  me nga morehu tangata, me nga mana o te
  iwi, me o ratau marae nae nga whakahaere
  e tipu ai te iwi Maori o Wairarapa, enei Pa-
 tuwatawata e rua, me nga iwi, me nga hapu
 me  nga tangata taane, wahine, tamariki, ko
 te Rongopai o Ihu Karaiti he whare, paahi-
  tia ana enei take katoa e taua hui.
    (4.) E kore etahi atu whakahaere e wha-
  kaaetia, kia whakahaerea ki roto i te rohe o
 Wairarapa,  i waho atu i enei take kua kiia
 ake nei.
    13.  Ko te pooti a nga tangata o Waira-
 rapa mo te turanga Mema Paremata e heke
 iho nei; ka ringi Pooti, ki te tangata kotahi
 i pai ai ratau.
   14.  Ka wehea nga Awhekaihe o Waira-
 rapa, me nga Awhekaihe e noho ana i reira,
 taane, nae nga wahine, kia kotahi ta ratau
 riingi Pooti ki te Meina Pakeha e pai ana
 ratau, era nei e tuara i nga take tika, mo te
 taha  Maori o te  Koroni o Niu Tireni, hei
. awhina i nga Mema Maori, me te Kawanata-
 nga me ana mahi tika.
   15.  I whakaaria ki te hui, ka whakahae-
 rea a Wairarapa  moana,   ki te aroaro o te
 minita Maori o te Honore Timi Kara ki Po-
 neke, a ko nga mema  mo te Komiti kua
 whakaaria e te minita Maori ko H. P. Tu-
 nuiarangi, H. T. Whatahoro, ko  nga hoa
 mo raua, kia tokorua atu, ma tenei hui e Po-
 ti aua tangata, a, Pootitia ana ko Taiawhio
 Te Tau, ko te Ama Te Whaiti hei hoa, hui
 katoa tokowha ratau, a, ma aua mema e wha-
 kahaere nga take katoa, e tika ana kia wha-
 kahaerea  e ratau i te aroaro o te  minita
 Maori i Poneke, a, ko te waahi e rite ana ma
 te iwi, me whakahoki mai ki Wairarapa nei
 whakaoti ai.
   16.  I te 19 o Akuhata 1905 nei, ka noho
 to matau Komiti whakahaere o te moana o
 Wairarapa  ki te Tari o te minita Maori i te
 Paremata, koia tenei matau i noho, H. P.
 Tunuiarangi, H. T. Whatahoro,  Taiawhio
 Te Tau,  Te Ama Te Whaiti, Hohepa Te
 Maari-ote rangi, te minita Maori, te Matiha-
 na Timuaki o nga ruuri Kawanatanga, ka
 whakahaerea a Wairarapa moana i konei, a,
 neke ana mo tetahi ra, nga take i neke ai:—
   (1.) Kiu whakaturia he Poari Maori tiaki
 i nga  whakahaere  katoa mo   Wairarapa
 moana.
   (2.) Kia whakahaerea  nga Rahui o nga
tahataha o Wairarapa moana, e tika ana kia
 Rahuitia mo nga tangata totika.
   (3.) Kia mahia he Ture ki tenei Parema-
 ta, hei whakapumau i te mana o aua Rahui,
 me ona rori e puta ai ki te rori o te katoa.
   (4.) Te ahua o te Ture e whakahaerea ai
 nga Kahui o taua meana.
   17.  Koia nei nga take i nekehia ai ta ma-
 tau hui.
   18.  I hui matau i kiia ake nei, ki te wha-
 kaaroaro i nga take kua kiia ake nei e matau.
   (1,) Ko nga mema mo te Poari o Waira-

                    TE  PUKE Ki HIKORANGI.               5
rapa moana, koia tenei :— H. P. Tunuia-
rang, H. T. Whatahoro. Te Ama Te Whaiti,
Taiawhio Te Tau. Hohepa Aporo Te Maari.
Taare Hohepa Turi, Eruha Te Maari. Hui
katoa toko 7 nga mema o te Poari o Waira-
rapa moana, a, paahitia ana tenei.
  (2.) Ko nga  Rahui kua  whakaaria mai
i naianei, tae atu ki nga waahi e maroke ha-
ere atu ai te wai, me taka mai ki raro i te
inana o nga Rahui me ona Ture o naianei ia
wa ia wa, paahitia ana tenei.
   (3.) Hei Ture arai i te Ture hoko o enei
Rahui me era atu, me here kia kore rawa e
taea te hoko e nga whakatipuranga, i roto i
nga tau 999, engari te reti ia wa ia wa, paa-
hitia ana tenei.
   (4.)  Me takoto mai he rori i te rori o te
katoa, kia eke ki nga waahi i takoto ai nga
Rahui   totika o tenei moana, paahitia ana
 tenei.
   19. I konei ka tuhia o matau ingoa ki te
Ripoata i whakahaua mai kia mahia e ma-
tau.  I te Wenerei 23 o Akuhata   nei, ka
hoatu ki te Honore Minita Maori, e maua ko
Tunuiarangi.  Heoi koia enei nga take i oti
ia  matau, mo  te oha a o koutou tipuna i
 waiho ake ai, ko te whakahaerenga i nga
Rahui, me te wawahanga  ki ia ropu ki ia
ropu,  ka ata waiho tenei ma te iwi e ata
whakahaere  i te aroara o te Poari, ina oti te
Ture e Wairarapa moana.   Heoi enei.
  20.  Ko  te Pire muru whenua a te Apiti-
hana ratau ko te Kawanatanga, kei te mahi
mai  nga mahi me taua Pire mura whenua,
 koia tenei:—       ...
  (1.) He muru   whenua mo  nga tangata
i pohara i runga i te Ture a te Kooti whenna
Maori.
  (2.) He muru  whenna mo   nga tangata
i pohara i runga i te Ture Raupatu.
  (3.) He muru whenua  mo  nga tangata i
pohara i runga i te Ture hoko whenua.
  (-1.) He muru whenua mo  nga tangata i
pohara i te kore whenua Maori, Pakeha o
nga iwi o te ao.
  Na, koia tenei nga take o taua Pire muru
whenua nei.
  21.  Na, e nga iwi, e nga hapu, e nga ta-
ngata, kia mataara koutou i naianei, i te mea
kua tae mai te rongo, tenei te raiona te ta-
ngi haere nei, e kimi aua i te tangata i te
whenua, hei horomanga maana, kotahi tonu
te kupu atu kia koutou, e uta ki runga ki te
waka  Kaunihera whenua  Maori, kia whai
morehu ai koutou, a, tangata whai whenua
ma, ko nga tangata e mate i roto i tenei Tu-
re, ko nga 500 me nga mano eka ma, ko
raro  iho  e  kore e pangia e taua mate
muru whenua.
  Heoi enei kupu, na ta koutou mokai.
            H. T. Whatahoro.

  Te ahua o nga mema.
  Ki te "Etita" o te "Puke" tena koe, te
oha a nga mea kua heke atu ki te wahangu
tanga, kia ora.
  Panuitia atu "E Puke" nga whakaaro o
te ngakau o to mokai i kite ai, mo te ahua o
tatau mema, i te Paremata.
  I au e titiro ana i nga whaikorero a o ta-
tau mema Maori, me nga whaikorero a nga
mema   Pakeha, i roto i te puruu pepa, ka
kito au kai te puhaehae, kai te wehewehe to
ratau ahua, a, i etahi taima ka kotahi to
ratau ahua, ki runga ki te take kotahi hau-
hake ai.
  Ina hoki, i nga korerotanga tuatahi, i te
pire Reiti kua paahi nei, he nai te pai me te
kaha o nga kupu a T. Parata, a H. Heke,
a Wi  Pere, me Kaihau, ara; nga kupu turaki
i te puuru Reiti, no te Pootitanga, ka ma-
hue kotahi tonu o ratau, ki runga ia ratau
kupu pai, kupu kaha  takoto wharoro ai, ko
Kaihau anake.
  Tera tetahi ahua o nga mema Maori nei i
kitea iho e au, ko tetahi o ratau e ki ana, ko
ona hoa i rite ki te pou tekoteko whakairo,
koia te mea i nuku atu te matauranga.
  Tenei ano totahi ahua o aua mema, ko
tetahi e ki ana no tona takiwa nga tino ra-
ngatira, i heke tikei iho i nga tipuna, ka ki e
tahi o aua mema, kaore matau e mohio ki
tena, he rangatira, ano toku, tena rangatira,
tena rangatira, ki tona iwi. ki tona iwi.
  Tenei ano tetahi ahua o aua mema, ka
ki ietahi katahi nei te tino mate kino mote
iwi Maori, ko te Ture Kaunihera o  te tau
1900.  Ka ki etahi o aua wema, kaore he
kino, katahi ano te Ture pai mo nga Maori.
Tenei ano tetahi ahua o aua mema, hei nga
wa  pea etata ai te Pooti i nga take e tautohe
tia ana, ka whakangarongaro, he mea wha-
kaaro tenei naaku, ma hoki, ka nui nga po-
otitanga to ko 2 ano i nooti, a he pootitanga
ano toko o rawa e ngaro, he pootitanga ano
kaore e ngaro  tetahi o ratau, kaati nga mea
e tuhi e au, tenei ake te nuinga o a ratau
mahi.
  Na i runga i tenei ahua o nga mahi a o
tatau mema, ka tahi ahau ka penei, ehara
rawa i te mea pai ki toku whakaaro kia we-
hewehe, kia whakamanamana, kia whakara-
ngatira, kia whakamau-a-hara tetahi ki te
tetahi; a kuanei ka whana te tahi, ka kiki te
tahi, ka tuki te tahi, ka meke te tahi, pai
atu kia rite te ahua o tatau mema toko 4,
ki nga ringaringa e 2, me nga waewae e 2 o
te tangata kotahi,hei kupu whakarite tenei
maaku, ki te mea he naihi kei te ringa maui
e mau ana, he ahatanga  ranei ka pahika,
ka makere  ranei taua naihi, kua motu, kua
tu  ranei tetahi o ratau, me ki ko" te ringa
katau i motu, i tu ranei.
  I te motunga i te tuunga ra nei o te ringa
katau, kaore rawa taua ringaringa me nga
waewae e 2, i tahuri ki te wero ia ringa-
ringa maui,  kaore he ngakau wehewehe,
mau-a-hara i roto ia ratau, notemea e mohio
ana ratau he waahi ratau toko 4, no te ingoa
kotahi.
  Waihoki me o tatau mema toko 4, he waahi
no te ingoa kotahi, ara he Maori, kaati tenei.
  E hoa ma enga iwi o te Waipounamu,
me  Aotearoa, whakarongo  mai, kaore he
oranga mo te iwi i nga kororo pou tekoteko
whakairo  a T. Parata,  wkakamanamana
hoki i tona ake matauranga, pai atu ma te-
tahi atu e hiki tona matauranga, aua mana
ake.
  Kaore he oranga mo te iwi i nga kupu
whakaputaputa, i nga rangatira o mua meo
naianei, a Henare Kaihau ara a ratau tahi.
  Ehara hoki nga rangatira i te whakawe-
hi nao nga mahi pai, engari mo nga mahi
kino, Roma  13—3,  a, na nga rangatira o
tatau whenua, i riro ai i nga raupatu, i nga
hoko topu, mo  te moni  korekore noaiho,
me era atu mahi a tenei hanga a te ranga-
tira, na konei i whakapania ai tatau, nga uri
whakatipu i muri ia ratau.
kaore he ora mo te iwi, i runga i nga kupu
whakahe hou o  naianei a H. Kaihau, mo
nga Kaunihera, notemea  na ratau tahi i
whakaae aua Kaunihera, ina te whakatauki
a oku tipuna:—"E  angara koe e hone, e
whana, i whea koe i Tuarangi ka motoa
iho".
  Kaore he ora mo  te iwi ki te pooti i nga
mema  mo nga take he, hei nga, take tika
ka whakangarongaro ki waho ki nga Hotee-
ra, ki nga ruuma Piriota, me era atu take i
waho  atu i ta te iwi i pooti ai, i a ratau hei
mema  ki te Paremata, kaati tenei.
  He moemoea  tenei waahi, ara, he rekanga
kanohi, "moe iho ahau i te po o te Wenerei,
i to 2 o Akuhata nei 1905, ko tetahi kauma-
tua, he ahua rite te ahua kia te Kooti, e ki
mui ana kaore he painga, ki te pooti mema
hou nao te Paremata, me waiho tonu i nga
mema, kua pukengatia ki taua whare, enga-
ri ma te iwi e hoatu nga take ma ratau, ki te
kore ratau e aro mai, whakakorea atu."
  Ka mutu  te moe nei, he pao:—Paputeera
taku no te po te uaratanga riroki te ao waiho
noa hei tumanako ma te ngakau e e i.
  E hara ahau i te Poropiti, mo tenei mea
mo te moemoea, engari ki te whakaporopi-
titia mai ahau ka rawe i tenei ingoa nui.
  Ki taku whakaaro mehemea  ehara tenei
i te tau mate kai, tera tonu ahau e kaha ki
te ki, ma nga rangatira o nga motu e 2 nei,
e whakarite tetahi hui nui, ki te wahi kotahi
hei huinga mo te hunga whakaaro, i mua
mai o te ra pootitanga io tatau mema, me
mema hou ranei, ko aua mema tahwito ra-
nei, engari kia aau, ko aua mema tawhito
tonu he mema, otira kei a ratau vvhakaaro,
me nga whakaaro & nga mema hua-hou te
tikanga, a ma koutou ma te hunga whaka-
iro, e hoatu etahi o nga take, hei mauranga
ma ratau ki te whare, me a ata whakaaro
marire koutou ki nga take tika, kia ahei ai
ratau te mohio pono, tera te Maori e whi-
whi tahi, i nga painga e whiwhi nei te iwi
Pakeha.
  Tena koutou nga  morehu aitua, i tena
waahi i tena waahi, kia ora, i te ora whaka-
te tinana.
        Nepia Te Atu.
             Te Arai, Gisborne  8/8/05.

 6\_\_\_\_\_\_\_\_TE            PUKE  KI HIKURANGI.
       He  Mhakahoki.

    Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi."
      Tena koe me te Komiti, e whakahaere
  mai na i te Taonga a te katoa, kia ora, ma
  te kaha i runga e manaaki a koutou mahi.
  K hoa panuitia atu ena kupu aku, mo nga
  korero a Heta Matua   o Porangahau,  e
  takoto nei i te "Puke Ki Hikurangi," No 6.
 wharangi 4, waahi 3, Maehe 27th 1905.
   E  whakaae ana au ki enei kupu a Hota,
 o kii nei ia e kore e whaiti nga korero Ti-
 puna, me  te kupu a Heta me kaha me
 whakariterite rawa nga whakapapa o tatau
 Tipuna, me o ratau Waka, he mea uaua rawa
 tenei mea, i waenganui  ia tatau i te iwi
 Maori,  te whakahehe   ia tatau ano, ina
 kia Heta Matua, e toru ano nga  Waka  i
 haere mai ai o tatau Tipuna  i Hawaiki.
       Ko   Tainui.
        "  Te Arawa.
        "  Takitimu.
   Ko te rua o nga ingoa o Takitimu  kia
 Heta, ko Horouta, tana he tere ki te hara-
 mai me te rauna haere i te motu nei, kaore
 au i te whakaae ki tenei Waka, o te korero
 a Heta.
   Ki enei o koutou Tipuna, he Waka ke a
 Takitimu, he Waka ke a  Horouta, he  ta-
 ngata ke o tetahi, o tetahi. Ko  Horouta,
 ko te Waka tena o Toi i haere ai ki te tiki
 i to Kumara i Hawaiki, i te wa i tae mai
 ai a Kahukura raua ko Rangoiamo ki tenei
 motu,  kaore hoki a Takitimu i tenei motu
 i tana wa, kua tae noa atu pea ki Raroto-
 nga, ko Toi he  tangata no runga i a Ta-
 kitimu. E  tama ko nga korero a  enei o
 koutou Tipuna Matua, ka  ngaro nei ki te
 po. He maha noa atu nga  Waka i hara-
 mai ai ratau.
       Ko  Tainui.
       "   Te Arawa.
         '•  Takitimu.
        "   Matatua.
        "  Kurahaupo.
       "   Tokomaru.
            Aotea.
        "   Nukutere.
  Ko  tenei te Waka o muri rawa i tae mai
ai, ko nga tangata o runga i tenei Waka he
Tohunga  katoa, he tapu, he urukehu katoa,
na tenei Waka i ako  te kai torouka, i  te
paua, i te hanea, me era atu kai o te moana.
he tika te kupu a Heta e mea nei, kia kaua
e whawhai ki te whakawhaaiti. He awhina
hoki i te kupu a Puketapu o Waikare Mo-
ana, e mea nei, kia Herewini Ira o Moeraki,
kia whakariterite. Ko Kahungunu  katoa,
ko Porourangi katoa.
  E  Heta tena koe, nga morehu a te mate.
Na tou hoa pononga i roto i te rumatiki, e
atawhaitia nei e te Runga  Rawa.   He
kupu ano tenei ma to kupu, na te rumatiki
koe i kore ai e tae ki te hui whakapapa.
  Ko te rongoa mou he parareka, me kohua
i te ahiahi ko te wai me tatari ki roto i te
panikena, hei te ata ka inu ai, kaua he miiti,
he tote ranei, o hoatu ki te kohua, me kai
  nga  parareka i nga ata katoa kia rere te ra
  ko nga parareka mata e 2 ki roto ki to koti,
  kotahi ki tetahi peeke, kotahi ki tetahi pe-
  eke, ka moe ai, me waiho i te waahi e mamae
  ana.
             Kahukura  Teina.
                Port Awanui Waiapu.
                    Paora Haenga.


    HE MAUNGAARONGO.
    He Rongo Pai no te whenna ' tawhiti rite
  tonu ki ta te wai matao ki Wairua mate wai.
 He rongo tenei kua paku ki te au whanui, ara,
 kua mau te rongo i waenganui  ia Ruhia
 num  ko Tiapani; he mea  ata whakariterite
 e o raua mangai (ara kai-whakahaere) i te
 ra e whiti ana, i waenganui i nga mana nu-
 nui o waho, ko te Timuaki o Merika to raua
 takawaenga.  No reira me hoatu te Honore
 me te Kororia ki te Timuaki o Merika, mo
 runga i tona manawanui me tona kaha ki te
 whakahaere i tenei maungarongo, i tatu pai
 ai i runga i te rangimarie ki nga taha e rua.
 No reira kia ora te kai hohou-rongo, me ta-
 tau hoki me nga iwi kei tenei taha o nga
 moana whanui.  \_\_\_   \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_


E. PEREERA KAMUPENE.
             (E.  Playle & Co.)
                     ——
   Ko ahau ko E. Pereera Kamupene, Tee-
 ra tui kahu o Kereitaone, kaa tae mai aku
 taonga tino papai, ara, nga ahua tawhe ka-
 toa, e hiahiatia ana o te tangata nu tenei
 wa, a, mo etahi atu wa ranei.
TWEEDS,  WORSTEDS, SERGES, AND
           VICUNAS.
  I ahu mai enei taonga, i nga wharo ma-
hi taonga nunui o era motu. Era e hari te
hunga o haere mai ana kia au, mo te pai o
nga taonga e whakawhiwhia kia ratau. Note-
mea  ko nga. taonga tino papai anake, e puri-
tia ana e matau.  Otira ma runga i a matau
mahi o nga wa kua hori ki muri, e whakaatu
kia  Koutou tona pai.
  Ko nga tawhe Puru, Pango ranei, kai a
matiu  katoa, he mea pai ano  kia ata kite
koutou.  He maha ano hoki o matau taonga
Kai te haere mai, a tera tuunga o te tima ka
tae mai.
  He nui hoki nga ahua Koti nunui kai a
matau, e tau ana mo tenei takiwa o te tau.

 E. PEREERA KAMUPENE
  Kai tawahi atu o te Karapu Hoteera, i te
Tiriti Kui o Kereitaone.


     HAATA IURI.
          (HART UDY.)           
(I tawaahi atu o te Peeke  o Niu  Tireni.) .
         Tiriti Nui    Kereitaone.
  Parakimete Hu-hoiho, hanga waka, Mihi-
 ni, me nga taonga mahi paamu katoa.
   Ko ahau te Parakimete kua maha oku tau
• ki konei.
   Ka nui toku tupato mo nga mahi Paraki-
  mete katoa.
    He panui atu tenei ki nga tangata katoa o
  Wairarapa, mehemea e hiahia ana tetahi, a,
  etahi ranei o koutou ki tetahi taonga ma ko-
  utou, penei me enei kua tuhia i runga ake
  nei, me whakahau mai ma aku e tango mai,
  engari me whakatakoto te moni.
    Mehemea  ranei e hiahia aua tetahi etahi
  ranei o koutou kia hungia o koutou hoiho, a
  kia mahia ranei etahi atu mahi Parakimete,
 me mau mai ma aku e mahi; ka tino pai
 atu taku mahi i aua mea katoa.
       HAATA    IURI.
             PARAKIMETE.
                  KEREITAONE.




       G. EIMIH.
               (C. AMOS)
       Puutu.    Puutu.    Puutu.
   Ki te hiahia koutou ki nga puutu  papai,
 haere mai kia C. Eimiha, maku e hoko atu
 kia koutou nga puutu papai, mama, huatau
 hoki mo tenei hanga mo te taane, ko te utu
 12 G, tae atu ki te 30/,
   Mo nga wahine, ko taua ahua ano te pa-
 pai me te iti hoki o te utu. Kaore e whaka-
 aetia te nama.
   Ko taku whare kei tetahi taha ake o te
 Kemihi o Hene Hoori.
                           Tiriti Nui.
   C.Eimiha.
                          Kereitaone.

  
         Panuitanga.

   Ki te Etita o te "Puke" e hoa tena ra
 koutou, e mahi maina i te taonga a to ko-
utou matua, i mahue ake ai i a ratau ko ona
tuakana  ki te ao   nei. Kaati kia ora ko-
utou.
  Panuitia ata taku panui mo taku Huru,
i riro i roto o te Tepara o te Poreta Hotera
i Kereitaone, i te 22  o nga  ra o  Aku-
hata 1905.
  Kaati mehemea ki te pohehe i tetahi Ma-
ori, a, ka kitea iho e ia kaore i a ia  taua
Huru, me whakahoki mai e ia 1d a au.
  Notemea  kaore taua Huru e ngaro i a
au, engari ko  tetahi hee i kitea iho o au
no te kai tiaki o te Tepara. Ko taua Huru
i runga tonu i to maua Kiki, ka hori maua
ki te Kooti, hoki rawa mai kua kore tahi
i runga i to maua Kiki. No te uinga atu
ki te rangatira, kii mai ana kai nga tangata;
Ki  atu ana au kaore  pea-
        Heoi  kia ora te "Puke"
                   Takana Kingi.

                   TE PUKE KI HIKURANGI.                7
  WHOREHETA AMA

      HOTEERA.
    (FORESTERS ARMS HOTEL.)

   I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
        HE WHARE  HOU.
   He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
 tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA  WAIPIRO TINO PAI ATU.
               ——Ara.——
   Nga Wehike,  nga Tiini, nga Parani, nga
 Rama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
 ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
                         —A—
   He nui hoki te papai o nga kai, me nga
 moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
            —Me—
            Te Tepara Hoiho.
        Iwa Ropata  (Eva Robert's.
             Kereitaone Noota.


      T. P. ROHIPI.
         (D. P. LOASBY.)
   He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
 Niu Tireni. He  nui nga  ahua kai katoa
 kei au.
               \_\_Ara—
   Paraoa, Huka,  Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
 me era atu tu ahua kai katoa.
  He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
 nga Toote, Naihi, Whaaka  Tiaka, me  era
 atu tu ahua o era tu taonga.
                          \_  \_
  He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
  Nga  Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
   Engari kaore e riro i runga i te nama.
                 Toa o nga taonga katoa
   T. P. Rohipi.
                   Tiriti Nui Kereitaone.
  

      A. TEONE.
            (A. JONE'S.)

          Kai tunu Rohi, Keeke.
  E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
  Me  te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
  Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
  No reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei.
                        Tiriti Nui.
  A. Teone.
                       Kereitaone.
      HE  WHAKAUTU.
   E hoa e Tohungia tena koe, koutou ko ou
 hoa, me ou hapu me te iwi katoa i kona, kia
 ora koutou nga morehu a aitua i tona waahi,
 kaati tenei te ora atu nei te ngakau mo ta
 koutou whakautu  mai ia maua panui, koia
 na te tika, ka mohio iho be  raruraru to te
 tangata whakaatutia mai tenei kupu a te ae,
 me te kaore, whakaatutia mai kia mohio aru
 ai au, heoi taku kupu, me tae mai koe ki ko-
 nei, me  era atu tangata e whakahe nei. e
 whakatika  nei i o tipuna, me o tatau waka,
 kua tuhera a Taakitimu, ka mahue a Maehe,
 ka tuhera tonu te whare nei i naianei a tae
 atu ki te mutunga o Aperira, kai konei tonu
 au me  te hui. i roto i nga ra katoa o Aperira
 nei, e mahi ana i nga mea mo roto, mo te
 tatari atu kia koe me era atu.
              Niniwa-ki-te rangi.

       He Panuitanga.
   Kua, tae mai etahi moni  ki te "Puke,"
 engari kaore e mohiotia, kowai te tangata, na
 ana i tuku mai aua moni; ko aua moni kua
 tae noa mai, ko te tangata e mohio iho ana,
 he moni ana i tukua noatanga mai e ia kaore
 he ingoa whakamohio ki nga kai-whakahaere
 o te "Puke"  na ana aua  moni, ma ana e
 whakaatu  mai, ki te Etita, a, ki nga kai-tiaki
 moni ranei o te "Puke" he moni ana i tuku
 mai ai, me te maha ona moni i tuku mai ai,
 me te Poutapeta hoki i tukua mai ai aua
 moni.
              "Te Puke."


PANUI WHAKAMARAMA.
   He  whakamarama  te waahi tuatahi ki
 nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
 tika-o Aotearoa me te Waipounama,   tena
 koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
 1905.
   I pata ta matau  panui whakatikatika i
 roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
 panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
 e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
 nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
 roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
 wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa  o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma  roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo  te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
 karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea  whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho  atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka  perehitia te panui  whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou." No re huihuinga whaka-
mutunga  o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema  ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui- 
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
 kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
 2 o te reo Maori o te ''Puke".
   No reira o nga iwi, o nga hapu katoa, ka
 whakaotia te utu mo to koutou taonga ki
 runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono mamina
 e  9/- hereni, mo  te  3   marama   e
 hereni. E wha hoki putanga i roto i te
 marama.
   Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
 i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
 putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
 ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
 puta mai ona korero mo te taha  ki te reo
 Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
 te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
 te "Puke," heoi ta matau be Amine atu, a,
 oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
 me te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
 korero mo te tuha Pakeha. Kaati i te rupe-
 ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
 haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
 te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
 whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
 korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
 keha, koia te take i whanga tona ai matau,
 a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
   No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e koro
 rawa e taea e matau te whanga atu ano, Ki
 nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
 penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
 ere, a. ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
 hui ki runga i nga tihi o nga maunga, o
 kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
 ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
 ere i te taha kia matau, kia wawe te puta ata
 ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
 keha kia ata takatu ana, a tona wa pea o
 rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
 te putanga atu kia koutou. Engari  ko  to
 mea ma  koutou, he uta pikaunga  mai ki
 runga  i to koutou  taonga   i te  mea
 kua  mohio  iho  koutou ki   nga  kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
 tenei: —
   (1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapa, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua i mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka  tukua atu  na  kia
koutou.
  (2.)  Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi  katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
  (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi nae nga hapu ki te
matauranga,  e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
  (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te

    8                 TE PUKE KI HIKURANGI.
 whakamarama  i nga ahuatanga e puta ma
 ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whe-
 nua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi me
 a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
  tenei ao.
   (5.)  Ka, manaakitia e te "Pake" nga tao-
 nga e homai ana e nga tangata matau hei pai-
 nga hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
 nga motu  e rua nei, i roto i nga mahi, me
 nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
 Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
   (6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
 onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
 rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
 ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
 nga tohutohu  e pai ai te tiaki i te tinana, e
 pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
 wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
 nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
 katoa.
   (7.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
 tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
nga  hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
ia ture, me tona pai me tona kino, me nga
 mahi e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
 ture.
   (8.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
mahi   Kaata Paki  Kooti, ara, (Wiira-raiti),
Humeke,  Teera tui kahu taane wahine hoki,
Teera mehe,  Hanihi, me era atu tu mahi
katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana, he hua,
hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu panui he (Advertisement.)
he utu  mo aua  tu  panui, ara,  ho 2/6
hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/- he-
reni mo te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
nei.
  (9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapa, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
ne nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
  (10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o
nga whare Wananga  Maori o nga  tipuna
ho. o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
  tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
  mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he
  matauranga  kia tatau, me o tatau uri katoa
    (11.) Ka manaakitia e te "Puke"  ngi
  taonga tuku mai a nga tangata e pa ana 
  o tatau aitua, me o tatau marenatanga, 
  nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
  tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
  nga ture marena, me era atu tu korero katoa
  e pa ana ki nga cake penei me enei kua tu
  hia ake nei.
    (12.) Na, i tenei haerenga o to  koutou
  taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
  1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
 ia hapu, me te whakamanawa  haere hoki
 kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
 nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
 tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
 titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
 tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
 te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
 pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
 muri, a, me te haku hoki o te ngakau  ki
 nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
 tawhito.  Muri iho katahi ka titiro whaka-
 mua  te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
 mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
 tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
 re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
 nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
 rua e haerea nei e tatau.
   No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
 hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
 ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
 nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
 puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruata-
 pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
   No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
 unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou 8 nga iwi, e nga, hapa,
me  nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.
  Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu au ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he
porangi ta koutou mokai. e pai ana he wha-
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata
haere"  koia ta koutou  mikai  ka kohikohi
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka nguha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wi kore utanga o te "Puke."
                Kia ora tatau katoa.
        "Te Puke Ki Hikurangi."

WHAKAMARAMAI  NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."

  Kia tau raia kia koutou katoa te rangima-
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii
ana te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono ae Amene.
a    E nga iwi o runga i nga motu nei, titiro
e  iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
.  i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
 marama  kia koutou, mo nga tikanga e ahu
i  mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
3                TURE  1.
    E wha putanga o te "Puke" I te marama,
.  ko te utu 16/- hereni i te tau; mo te ono
 marama  e 9/- hereni; mo te toru marama e
-  5/ hereni.
                 TURE  2.
   Ko te tangata e tono pepa mai ana mona,
i me  tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
 ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
  tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
 tikanga.
                  TURE 3.
    Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
  ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
  i nga  moni  Oota Poutapeta, (ara Postal
  Note or Post Office Order ranei) me tuku
  mai kia Arete Mahupuku, me Raukura Ta-
  mahau c/o "Ta Puke" Greytown North.
                 TURE 4.
    Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
  "Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
  pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
  takai o waho o te peps, be tohu tena kua
  tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
  iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
 e tae mai he whakaara mana.
                 TURE 5.
    E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
 "Puke"  me to koutou taonga, mo nga wha-
 kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
 mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
 tupato ano  koutou, kaua nga korero kino e
 takua mai.     TUKE  6.
   Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke""
 kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
 -Puke."        TURE 7.
   Ka  perehitia nga korero katoa e tukuamai
 ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
 korero  whakakino  ingoa tangata, kaore e
 whakaaetia.
                TURE 8.
   Ko  te tangata kua whakaturia e te ko-
 miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
 ara, ko Pahira Anaru mo te robe o Rongo-
 kako katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru-
 nga i te motu nei, koia anake hei whakaha-
 ere mai i tera taha.
               TURE  9.
   Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
 me penei te ingoa ki waho o te kawa.
         Ki Te Etita.
      "O Te Puke Ki Hikurangi."
                Box 20.
          Greytown   Wairarapa.

  Ko  te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
ki te iti nga korero ka iti iho nga wharangi.


  Printed and Published  For the Proprietors
by T.  RENATA at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wairarapa N. Z.