TE  PUKE KI HIKURANGI.
(No. 23, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Oketopa 14, 1905. (Wharangi No. 1]
TE PUKE KI HIKURANGI.

                  [PUTEA]
             
   Whakatiputipu Oranga.

                  Wharepu.
                   Hepetema 22nd 1905.
  Kia T. Kenata Etita o te "Puke Ki Hiku-
 rangi," tena koutou ko o hoa mahi.
  Tukua atu ena kupu ki roto ia te "Puke
Ki Hikurangi."
   He nui te marangai o konei, ara, te ua,
he nui te kino o nga ron atu i Maungawhe-
ro Piriti tae noatu ki Ohotu Poraka, me te
rori e ahu atu ana i Wharepu nei, ki Arata-
ha tae atu ki Karioi, he paruparu te kino.
Te mahi nui o konei a te Pakeha, a nga Ma-
ori tango tekihana o te poraka o Ohotu. he
tope ngahere he tango kanatarake mahi rori
ma ratau i nga kanatarake rori o Ohotu nei.
Kei te tu tonu te Kooti o Whanganui  nei,
kei konei tonu nga hapu o roto o te awa o
Whanganui  tae atu ki uta pu, e whakahaere
ana i o ratau papa whenna ki te aroaro o te
Kooti Whenua  Maori.
   He whakatupato tenei kia tatau, kaua hei
wareware ki te mahi rongoa rao a koutou
purapura taewa, me rongoa rawa a koutou
purapara, ka  tiri ai, kua marama hoki te
whakaatu a te Matuhi a te "Puke" kia kou-
tou i nga rongoa mo te mate patu taewa nei,
koi moumou  noa ta koutou tiri taewa, ka
mate  i te ngarara autaia nei, ahakoa e tipu
ana, ka mate i te po kotahi i te ra kotahi,
ahakoa ka tata te hauhake ka tae mai ai taua
ngarara kino, mate rawa i a ia nga taewa,
ka ahua pena me te taewa i maoa, i mate i
i te huka te ahua o te matenga o te taewa,
e kore e toe kia kotahi te taewa pai ora ranei,
 no reira i mua atu o te tiringa i nga pura-
pura, me tuku nga purapura ki roto i te wa-
 ka rakau, i tu ai te rongoa, ki te tapu rakau
 ranei i tu ai te rongoa, ki te kaaho rakau
 ranei, na ka tipu te taewa ka tae ki te toru
 ki te wha ranei inihi te tiketike o nga rau
 taewa e whakatorotii ana te rongoa ki ru-
 nga o nga rau ki roto o nga raa, ki raro
 o nga rau, pena ano me te puawai te rau o
 te taewa, pera ano me ka tata te para o te
 taewa, ara, te pakari o te taewa.
   E korero ana tetahi Pakeha mahi Paamu
 ki au no te Hawera o te tai-hauauru nei, te
 taonga pai, hei whakatipu ma te tangata, he
 Poaka, be kau miraka.
   Kia 50 nga eka a te tangata, me wehe e
 ia kia waru nga patiki, ara, nga taiapa mo-
 tuhake, kia toru taiapa, kia tekau eka ki te
taiapa kotahi, kia rua taiapa kia rima eka ki
te mea kotahi, kia rua atu taiapa kia wha
eka ki te taiapa kotahi; kia rua eka hei tuu-
nga mo tona whare. Na, ko nga  taiapa e
toru, i tekau eka ra ki te mea kotahi, me tiri
ki te Rai karaihe, me whakaranu ki te Kau
Koroa whero nei, kia rima pauna Rai Kara-
ihe, kia kotahi pauna Koroa whero nei, hei
whakaranu,   kia tekau eka o etahi taiapa
me  tiri ki te Kakeputu  Karaihe,  kia rua
pauna Rai Karaihe kia kotahi muna Koroa
ma kia hawhe pauna Taripaera Koroa, ka
ranu ai ki nga pauna tekau o te Kakeputu
Karaihe, ka tiri ki tera taiapa motuhake.
Ko  tetahi o nga taiapa tekau eka me tiri ki
te Kau Koroa, kia rima pauna Koroa ma, kia
rua pauna Taripaera Koroa hei whakaranu
ki nga pauna Kau Koroa whero  tekau, ka
tiri ai ki taua taiapa, na ko nga patiki e rua
e rima eka o te mea kotahi, me tiri kia wha
rarangi Wara Nati rakau whakatipu, ki wae-
nganui tonu o aua taiapa e rua, mai i tetahi
pito o te taiapa tae atu ki tetahi pito.  Kia
pena raua e rua, na ko te whenua o aua pa-
tiki i tiria ra ki te Wara Nati rakau, me tin
ki te Rai Karaihe kia tekau pauna Rai Ka-
raihe, kia rua pauna Koroa whero ka: kau e
kiia ra. kia kotahi pauna Koroa, ma, hawhe
pauna Taripaera Koroa.  Ka ranu ka oti te
ranu, ka tiri ai, pera hoki tetahi o aua pati-
ki.  Na, ko nga patiki e rua e wha nei eka
i te mea kotahi, kia kotahi e tiri ki te Me-
ngara, hei a Mei ka tiri tetahi hawhe o taua
taiapa, hei a Akuhata ka tiri tetahi hawhe,
kia kotahi putu te tatahi o tetahi purapura i
tetahi. Kia toru purapura  Mengara ki te
tounga a te ringa penei me te Kaanga nei
to tiri, kia kotahi inihi kia rua ranei, ka ta-
ngo e koe te tipu Mengara i waenganui o
nga mea e rua, ka maka ake, ka toe ai kia
rua tonu nga tipu Mengara ki te puke kotahi
rae pena nga puke katoa. Na, ko  tetahi o
aua taiapa e wha nei eka, me tiri ki te Aporo
e kore te ngarara e whakamate i nga hua,
ara, hei te Aporo e takaia ana hei pai, hei
tiamu  ranei, me tiri ki te tiapini paramu
rarahi nei. ka wehewehe ai ki waenganui i
nga  aporo tu haere ai, ko te kaupapa o tena
patiki me tiri ki te Koroa ma, ki te Taripae-
ra Koroa kia tekau pauna Koroa ma kia to-
ra pauna Taripaera Koroa, hei whakaranu
kia rima pauna Eai Karaihe ka ranu ai, ka
tiri ai hoki. Na, ko te rua eka hei tuunga
tera mo te whare tangata tetahi eka. ko te-
tahi eka, hei taiapa nohoanga Poaka te ha-
whe eka, wehe rawa tona taiapa, me ona
whare  Poaka, hei te pito ki te tonga nga
whare poaka, ko waenganui, me kari kia rua
putu te hohonu kia rua tekau marima putu
te roa kia tekau marima putu te whanui,
ka tuku  mai he paipa korere \\vai ki roto, kia
kii tonu i te wai, ahakaoa Hotoke, Raumati
ranei, hei waenganui tonu o taua taiapa taua
waahi tuhera ai.  Ko nga taiapa kia rite to-
nu ki te maha o nga uha, ara, kia tekau ma
rua nga whare kia tekau marua ano  nga
taiapa wehe o ia whare  Poaka, kia tekau
marua  nga uha ki aua whare, ara, kia kota-
hi Poaka uha  ki te taiapa kotahi. Ko  te
whare nui hei te taiapa kotahi tera, mo nga
Poaka poka me  nga uha kaore e paingia kia
eketia e te Tariana Poaka, me wehe te wha-
re me te Tariana kia motu ke atu koia anake
ia. Na, ko te hawhe eka o to nga Poaka
hei iari mo nga Kan, hei tuunga  mo te
whare o nga kuao Kau. Mo te whare tuu-
nga miraka me te whare tuunga mengara
ina hauhakea mai i waenga, hei puanga A-
poro kai poaka, haanga nga Aporo me nga
Paramu i waiho atu i runga rakau mau ai
waiho atu maana e horo ki te whenua ma
nga Poaka  e kohi haere e kai hoki ia ratau e
ngahoro iho ana. Na, kia rua tau  e tipu
ana nga karaihe o nga patiki nei, kia pakari
rawa kaua he mea e tukua ki roto kai ai i
nga otaota o aua taiepa. Na, ko nga Aporo
me nga Paramu me nga Wara Nati rakau,
me  mahi katoa ki roto i te taiapa kia kaua
e hoki iho i te wha putu te tiketike o aua
taiepa pakorokoro i aua rakau katoa, kia ka-
ua ai e taea e nga poaka te ukanikani, te kai
ranei nga kiri o aua rakau.
  Na, ko nga uha Poaka kia tekau marua
 kia ono hei te whaereere maa kia ono hei
 te whaereere e kiia nei e te Pakeha he Pa-
 kitia he pango ma ano etahi waahi, he loki-
hia nga mea maa ra. Ko ana tu Poaka he
taumaha  he nunui, he roroa, he tere hoki o
 te rarahi o nga kuao.
   Na, kia ono nga Kau uha, kia wara ranei,
kia hawhe o aua kaa uha, hei a Hanuere ka
 tuku kia eketia e te Puuru, kia hawhe kia
 tae ki a Mei ki a Hune ranei ka whakaeke
 ai, ka pai rawa te penatanga o te whakaha-
 ere. Na ko nga Poaka uha kia pena ano te
 ahua o te tukunga kia eketia e te Tariana,
 kia hawhe e whakaeke ia Hanuere, ia Pepu-
 eri, ia Mei, ia Hune.
   He Mengara he kai ma nga whaereere i
 te ata, i te ahiahi, i te tina he miraka me
 nga kai noa iho e whakaputua ana hei kai
 Poaka kia tae nga kuao ki te rua marama
 o te whanautanga mai te pakeke, me tuku
 atu ki roto i te taiapa i te wha eka i nga
 rakau Aporo ra Paramu ra ki reira haere ai
 i nga awatea, hei nga po me aa mai ki roto
i te whare. Kaua hei maha atu i te 7 i te 8
 i te 9 nga kuao ki te whaereere kotahi ; ka
 tae ki te wha marama nga kuao, ka wehe i
 to ratau whaea, ka tuku ki tetahi o nga tai-
 apa e rima ra eka noho ai, a, ka pau nga
 karaihe o tera taiapa, ka whiu ki tetahi tai-
 apa e rima ra nga eka. Ko nga patiki e to-
 ru tekau eka ra i te mea kotahi, mo nga kau
 anake era taiapa e toru taka noa te tau. Ko
 nga paru o nga poaka me o ratau moenga e

    2                TE PUKE KI HIKURANGI,
  tahia mai ana ki waho i o ratau whare tai-
  apa, me taiki kia kotahi te puranga ko nga
  para o nga kau ki raro, he paru poaka ki ru-
  nga ake be paru kau ki runga ake, ka pena
  haere tonu s ko nga para kau hei hipoki mo
  runga rawa, ina mata te whakataiki, ara, te
  puranga, hei manua whakamomona i te
  whenua tipunga Mengara Ienei mahi au, me
  titaritari ki waenga i mua atu o te parauta-
  nga tuatahi tonu, ma te parau e huri ki ra-
  ro.
    Na, ka tae nga kuao poaka ki te rua mara-
  ma te pakeke, me haere te tangata na ana
  aua poaka ki te Poiha whakatu ai, he kuao
  poaka ana pera te pakeke, a, kua tae ranei
  ki te toru marama, ki te wha marama, ki te
 rima marama, ki te ono marama, ki te whitu
 marama, ki te waru marama, ki te iwa ma-
 rama tae atu ki te tau, ka mutu te painga ki
 nga poiha, kua tukua kia tipu hei Pekene i
 tua o te tau. Na, to mahi he titiro i te utu
 Poaka o te Makete o ia marama o ia tu weti
 o te Poaka, hei whakamarama ia koe ki te
 utu o te Poaka.
   Na, e ki ana taua Pakeha, ko tona oranga
 tenei, i timata ake ia i te rima nga whaeree-
 re Poaka, e rua ona kau miraka e rua tekau
 marima eka tona whenua, he mea reti na
 aua, e 5/- mo te eka i te tau, nga kau e rua
 ra he mea mau mai na ana na tetahi Pakeha
 he hoa nona, hei whakarata i nga  katua
 kau me nga kuao, nga kuao a ona poaka e
 rima ra, e wha tekau, e waru nga kuao a te
 mea kotahi i waiho e ia; e ri ma marama ka
 timata tona hokohoko, e 7/6 mo te mea ko-
 tahi, etahi e 9/6, a, tae ana ki te 10/-, a, tae
 ana ki te 15/- pau noa te tau, kua tipu mai
 ano te whanautanga tuarua, haere tonu atu
 tona hokohoko, nae te nui haere mai o ona
 whaereere e toru tau, kua tae ona whaereere
 Poaka e rua tekau, 160 nga kuao i te wha-
 nautanga mai. Na, e ono ona tau e hoko-
 hoko ana i ona Poaka. Ka riro mai i a ia te-
 tahi whenua kotahi rau eka me te whare, i
ranga mo nga moni e Ł860 pauna, hoko oti
mai ki a ia. Ka hokona  e  ia  nga  kau
uha e wha tekau, e Ł8 pauna te utu mo te
kau kotahi, e Ł820 pamu, enei moni na ona
Poaka e rima ra i mahi mai, i taua tau i riro
mai ai tona kotahi rau eka me  ona kau
whaereere e wha tekau ka puritia e ia i nga
kuao papai a ona whaereere e rima ra tae
mai ki nga kuao, a raua kuao ake hoki e ri-
ma tekau ona whaereere, e puta ana mai
nga kuao i te whanautanga kotahi e wha rau
e waru rau i te tau, na e puta ana i ona Po-
aka i te tau, apiti atu ki ona kau e wha te-
kau, e Ł650 pauua i te tau. E ono tau ia i
whakahaere  penei ai i ona poaka i tenei
whenua ona, ka hokona tona whenua kotahi
rau oka mo te Ł700 pauna, na, i tenei wa ka
tekau marua tau ona e whakatipu  Poaka
ana, ka huihui katoa nga moni o ona Po- 1
aka e rima ra, ara, i puta mai i roto i tona -
whakahaere i aua Poaka e rima, e Ł6850 J
pauna.  Na, i konei ka riro mai i a ia tetahi \\
whenua kei Rangitikei nei e tata  ana  ki
Whiringia Paamutana nei, e rua mano eka o
• me  nga whare me nga taiapa me nga iari
 kau, hipi, e Ł4000. pauna i utua ai e ia, e
  toe ana ki a ia e Ł2350 pauna, ka hokona e
, ia kotahi mano nga hipi uha, kotahi rau nga
 kau uha, e waru nga hoiho mahi parau, ka-
! ata, me te paki me te hoiho mo tona wahine
 me  ona whaereere poaka kotahi rau i naia-
  nei.  Heoi ona korero mai ki au mo runga i
  ona poaka.  Na, ka ki mai ia ki au, ko te
  iwi nei ko te Maori, kaore he whakaaro ki te
  whakatipu i tenei taonga i te moni, i te tae-
  nga ranei mona, me oha uri, he tino iwi
  mangere rawa atu te Maori, notemea e kite
  ana ia i nga Maori whai moni, e haere ana
  ki te whakapau moni ki nga hui Maeri, hui
  tangi tupapaku, a e whakapau noa iho ana i
  te maha o nga ra, o nga wiki, o nga mara-
  ma, apiti atu ki nga tau, ki nga mahi huhua
  kore noa  iho. Ka  mea  mai ano  ia ki
  au he iwi whai whenua te Maori, a, he nui
  te utu reti e pata mai ana. ki etahi Maori,
  a, be hipi he kau a etahi Maori, kaore ano
  ia kia rongo i tetahi Maori kia kotahi o nga
  motu e rua nei kua tino pai tona ora, me te
  whai moni nui i te Peeke moni e takoto ana.
  Titiro ki te Tainamana he iwi kore whenua,
  e puta mai ana te oranga i te eka i te rua
 eka, a, ka tu be toa mo ratau, he mea mahi
  ki te kapiti, ki te kareti, ki te tanapu, ki te
  riki rue nga retihi o ratau toa, me nga tao-
  nga o roto.
   Na, e hoa ma i panui ai ahau i nga korero
 a te Pakeha nei, he whakatika ake naku ki
 ona  korero, i a ia i korero mai nei ki au.
            Heoi na,
                H. T. Whatahoro.
    Kooti Whenua  Maori.

     Wharepu  Makirikiri Whanganui
                      Hepetema 18 1905.
   Kia T. Renata tena koe, me o hoa mahi
 i te oha a to koutou tipuna, me nga iwi o
 nga motu nei, tukua atu ena kupu kia mau-
 ria ata e te oha na ki nga marae e haere
 ai  ia.
   Ko te rua tenei o nga marama i tu ai
 te Kooti whakawa whenua Maori ki Wha-
 nganui nei, ka nui nga whenua o konei kua
 oti te wehewehe kiia hapu, kiia tangata, kiia
 whanau, a, be nui hoki nga whenua, kua
 whakawhitiwhitia mai nga take paanga o
etahi tangata ki etahi ano o ratau i etahi atu
 whenua o ratau ake ano.
  Enei mahi a ratau, he mea mahi atu na
nga hupu nona ake aua whenua i waho o te
Kooti, ka oti, ka kawea atu ki te aroaro o te
Kooti kia tuhituhia nga whakariteritenga atu
o waho nei, me nga whakawhitiwhitinga i
aua waahi i peratia e ratau mutu rawa enei
mahi, ka tonoa te whakatau kia homai.
  Na, he nui te whakamihi o Whanganui
ki te Tiati o ta ratau Kooti e tu nei, me te
Ateha hoki, he pai he rangimarire, ki mai
haere ki waho mahi mai ai i o koutou hia-
hia, ka hohi mai ai ki te Kooti.
  Na, he nai te whakamoemiti o nga hapu
) nga tangata kua tae a ratau keehi ki te
  aroaro o te Kooti, a kaa puta mai nei nga
 whakataa marama  mahaki pai, a ratau i a
  keehi i a keehi.
    I runga i tetahi take a ratau, i puta ake
- he ahua tautohe ma etahi o ratau mo a ra-
3 tau paenga maara, s, kaore i taea te whaka-
• ngawari i te aroaro o te Kooti, i waenganui
i ranei ia ratau ake, ki ana te Kooti, me hae-
 re te Kooti kia kite ona ake kanohi i au pae-
 nga maara; a tae ana te Kooti ki Tawhitinui
  i rawahi atu o Ranana, i roto i te awa o
  Whanganui, he roa te haerenga o te Tima
  ka tae ki reira, ka kite, ka hoki iho  ki te
  whare Kooti o Whanganui  ka whakataua
  puta ana te pai te ora ki te hunga i tika ki-
  aua paanga maara a ratau.
    I puta ano etahi kupu mihi a Waata Hi-
  pango ki taua Tiati, kia noho tonu iho ia
  hei Tiati tuturu monga whenua o  te Tai
  Hauauru  nei; ko te utu a te Tiati kanui
  tona mihi mo nga kupu mihi a Waata Hi-
  pango, engari kaore he ritenga i a ia, ko te
  Kawanatanga  tona ariki, ki te ki kia noho
  ka noho, ki te ki kia haere ki etahi atu waahi,
  ka haere.
    Heoi ki te whakaaro ake e kore rawa e
  tatanga nga whenua o N'Apa o Whanganui,
 Ngarauru o N'Ruanui o Taranaki o N'Tama,
 te mahi i naianei tae atu ki te Kirihimete,
 i te nui o te pai o te whakahaere a te Tiati
 nei, katahi hoki nga iwi o konei ka tupono
  ki te Tiati penei te mahaki te pai, koia ka
 ruku popou te ngakau o te tangata o te ha-
 pu o te iwi ki te whakahaere i o ratau whe-
 nua  i naianei.
    Kia ora te Tiati me te Ateha i roto i te
 whakaaro  pai, mahaki,  tupato, ki te ata
 whakahaere i nga huarahi ngawari; rua te-
 nei ano ka mihia ai koutou; tena, ma  te
 whakatuma, ma ta taikaha o nga kupu o nga
 whakahaere, e, ka tuke a Ihu, ka tau ke a
 upoko, ka tau tukemata ki runga ia kamo
 peehi ai, ka huarapa ke arero, tae ana kia
 tamaroto te nga weritanga. Ko tenei e te
 Tiati e te Ateha auroki ana, takoto mowai
 ana nga iwi nei i to aroaro, me he waka
 whakarei e takoto ana i roto i te ripo, au-
 roki ana o iwi e pae atu nei i waho nei.
   Tuarua 2 o nga mahi nui kei konei, ara,
 kei te Tai Hanauru nei, he whakarongo ake
 ki te hau mai o te korero o te pooti mema
 mo te turanga mema o te Paremata o te
 koroni o Noi Tireni.
   Kaati, ahakoa kaore ano i ata tae ki te wa
 e tino whakahuatia ai nga ingoa o nga me-
ma, hei ata tirohanga ake ma nga iwi me
nga hapu me  nga tangata taone, me nga
wahine hoki; kua nekeneke noatu nga iwi
me nga hapu ki runga i nga paenga o te ta-
taku taupua ai.
  Na, tenei kua tae mai te rongo o te Hui a
N'Raukawa; kua tae mai a Hare Teimana ki
taua Hui, he tangata: i tenei no N'Raukawa
ano, i kore e tae mai i te Huia N'Raukawa
kua mutu i mua ake o tenei; ua te kupu a
N Rauwa e ai ki nga korero mai ki oku po-
poia, me hoki ia mema me ona kai whaka-
haere ki roto ona iwi i ona hapu tu ai, wha-

                    TE PUKE KI HIKURANGI.                  3
   kahaere ai.
     Na, kua tae mai hoki te rongo kiau, kua
   tuku a te Honoiti Ranapiri ia ia i roto i taua
   Hui a N'Raukawa i kia ake nei, ki raro o
   te ingoa whakahua, kia tu ia hei mema UK
   te tuuru Paremata. A, kua ta? mai hoki te
   rongo, kua tuku a te Heuheu tukino i tona
   ingoa whakahua hei noho i te tia o te Pare
   mata kia Pitiera Taipua; ka mutu nga mea
   kua ata marama ake i naianei kua tuku ki
   raro; kua mahue ki te marae o te whakatae-
   tae tu ai i naianei, ko Henare Kaihau, Eru-
   wera Hatarani te Kahu, Kingi te Weraroa,
   Pitiera Taipua, Hare Teimana, ka mutu nga
   mea e rangona ake ana i naianei e hiahia
   ana kia whakaeke ki nga nohoanga  o te
  Paremata.
     Na, e mihi ake ana  kia Honoiti  kia te
  Heuheu; e hoa ma he nui taku mihi kia ko-
  rua mo  te whakaaro pai rangimarire i tae
 mai kia korua, i runga i te ngakau marama
  pau  Engari, mehemea   ka penei hoki te
  komiti te whiriwhiri, a nga mea e tu nei ia
  ratau, ka waiho kia kotahi o Tai Hauauru
  nei e tu hei hoa tatawhainga mo Henare
  Kaihau pai ake ano, otira, e pai ana he ma-
  ha enei ra enei wiki hei ata whiriwhiringa
  ma  ratau ia ratau, ka tuku i etahi o ratau
  ki raro, me whakaaro  be,  toa tukutuku
  matakitahi te pakanga he pakanga na te toa
  na te rangatira tenei ahua o te te pakanga.
  N, ko taku whakaaro ake, me ata whakaaro
  tatau nga iwi nga hapu taane me nga wa-
  hine, ki te kite ake tatau i te mema e mara-
  ma ake ana ia tatau, hei pootitanga ma tatau;
 me  tuku e ia hapu e ia hapu a ratau panui
  whakaatu ki roto i te "Puke" i te Matuhi te
  whakaatu, ko mea te iwi, te hapu, nga ta-
 ngata ranei, e pooti ana kia mea: whakaatu
 rawa i te tokomaha o taua iwi o taua hapu
 o aua tangata ranei, era nei e pooti kia wai
 mema  o aua mema; kia wawe ai te marama
 te tangata e tu ana hei mema, me ona kai
 whakahaere, me nga iwi me o ratau hapu ki
 te ahua; ka puta ranei kaore ranei, kia ma-
 ma ai ta tatau mahi i te mahi nei, kia kore
 ai hoki he awangawanga, he whakapae ra-
 nei ma nga mema me o ratau kai whakaha-
 ere ranei, he mea tinihanga ratau e tatau, e
 pooti katoa ana tatau tera iwi, tera hapu, e
 ra tangata ranei; kore ana e pooti kia mea
 mema; he nui enei ahua awangawanga, wha-
 kapae hoki i era tunga pooti a tatau, narei-
 ra ka peneitia ake tenei whakaaro i naianei.
 Heoi kia ora tatau, kia kaha tatau nga iwi
 ki te whakahaere i tenei ahua i naianei.
   Na, ko nga pooti mo a tatau Kaunihera
 ku nekehia kia Maehe o te tau 1906, he
 whakaaro kia watea ai enei marama hei wha-
kahaeretanga i nga pooti mema Paremata.
  Na, kua rongo ahau, kua whakataetae nga
whakaaro  o te tini tangata, me o ratau iwi,
me  o ratau hapu hoki, ki te whakaeke i ta-
ua turanga Kaunihera whenua, Kaunihera
marae hoki. Na me penei ake he kupu ma-
ku mo te Kaunihera whenua, kia marama
ano tatau, kia pai te whakaeke tangata ki
  ranga i tenei turanga, kua homai nei kia ta
, tau e te Kawanatanga, ara, taku marama tenei
 waiho ma nga iwi ma nga hapu whai whe
 nua, e toe nui ana, e whakaeke taua turanga
 notemea ko te manawanui nga tangata wha
i whenua  ki te ata whiriwhiri i nga tangata
. marama pai, mahaki, hei mema mo nga tu-
  ranga mema Kaunihera o nga toenga whe
nua e toe nei. Heoi ake aku kupu mo tene:
  take a tatau, i te mea kei tawhiti ano te wa
  e tu ai nga tangata e whakaingoatia.
    Na, he whakaatu tenei ki nga tangata o
  te rohe o Mangawhero; i Otoko ki te Para-
  para, ki Oruakukuru; i te Parapara ki Koti-
  kotia.  Kua tae atu te ripoata a te Kai tohu-
  tohu a Hori Pukehika ki to tatau rohe, kia
  whakaritea nga hapu, i whakataua e ona
  whakaaro, i ranga i nga tikanga o te Ture
  Kaunihera marae.  Na, kaa korero mai hoki
  a Takuta Pomare kiau i Poneke, kia kaha
  tatau ki te whakarite i nga whakahau a te
  Kaunihera marae, me te Kai-tohutohu i o
  tatau marae. Kia tahuri hoki nga mea ko-
  re whare o tatau ki te mahi whare mo tatau,
  tumere, whare pakupaku, wai pai, ki te tiaki
  i nga marae kainga kia pai, me nga whare
  puni kia pai me roto o nga whare kia pai,
  me nga kakaha kia ma, me nga  kararehe
  kuri, poaka, kia wehe atu i nga whare tanga-
  ta, i te marae whare hui ranei, me era atu
  take tika, me whakahaere i naianei; tae atu
  ki te Tihema o te tau 1906, te mana o tenei
 whakahau ana, ka mutu mai; ko tua o tana
 tau o taua marama, na te Ture ratau ko nga
 apiha whakahaere tera wa.  A, i mea mai
 ano a Takuta Pomare tera ka tukua mai e ia
 taana whakahau ki te Timuaki o to tatau
 komiti Kaunihera marae te whakaatu, me te
 whakahau.
   Na, i tua tatau hui ki te Parapara i te Mei
 kua hori ake nei, i paahitia e to tatau hui
 taua take ano i kia ake nei, me era atu ano
 take, me taku whakaata ano kia tatau, kaua
 tatau e waiho ma te Ture rawa e whakahau
 mai, e whakaako mai. kei te he tenei, mahia
 tenei. Engari  ma  tatau tonu e kite, e ma-
 hi hoki. Waiho ko nga mea e ngaro ana ia
 tatau, ko era ma te Kai-tohutohu e whakaatu
 mai, ina te mea kei te hapa ia koutou.
   Na, kaati ko ta tatau Toa, i whakaaro
anao he mea pai rawa tenei, hei taonga mo
to  tatau takiwa,  hei oranga   mo  tatau,
 hei taiepa mai ia tatau, koi toia atu tatau
ki roto i nga Toa  nui te utu tiki taonga
ai ma tatau, kai ranei, no reira ka whakahau
atu ahau kia koutou kia uru tatau i runga i
te tu mema Kamupene te ahua; me tango
hea tatau ma tatau, kaua hei iti iho i te 5 he-
a, ara, koia tera a raro, he 50 a runga, kei te
hiahia o te tangata te whakaaro, kei tera te
puru hea e 5. Na, o taua wa mai tae mai
ki naianei, kaore ano ahau kia rongo noa ki
tetahi reo tangata e ki mai ana maku tetahi
hea kia kotahi pauna, a kia  patai mai ra
nei pewhea ano ia ra nga ruri o te Toa ra.
  Na, kua whakaaro ahau  i naianei; koi
aitua taku whakaturanga i taua Toa ki Wha- ;
. repu, i  te mea  kua oti i au taua whare
  te mahi katoa a waho a roto me te kaute
  hokohoko   o roto, nga  mea  katoa. Ko-
 tahi anake i toe atu ko te tiki ko te hoko
mai i nga taonga mo roto i taua Toa i naia-
  nei.  Heoi kua pai kaore he kianga ake ma
  tetahi tangata o roto o to tatau rohe ake, e
  kaore koe i whakaatu anei te taonga ma ta-
  tau ko te Toa nei.
    Na, kua tae mai te whakaaro kiau i naia-
  nei, kia tahuri ahau i tenei Hanuere e heke
  mai nei, ki te kimi hoa moku, ahakoa, Pa-
  keha, Maori ranei, pai tonu au, engari me
  tae mai he whakaatu kiau i muri o tenei pa-
  nui aku tae atu kia Tihema o te tau o to
  tatau Ariki 1905, ki te taka atu ki tua o ta-
  ua Tihema tau 1905, ka uru nga taonga mo
  roto i runga i toku ake tinana anake. Heoi
  kia ora ano tatau i roto i te aroha.
             H. T. Whatahoro.

   Whakapuaki  whakaaro.
                 Te Puawhakaro.
                         Oketopa 3th 1903.
    Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi."
      Tena ra koutou, ko te hunga tokoma-
 ha, nga  tamariki, me nga  kaumatua, e
 awhina maina i nga mahi nunui, me nga
  mahi ririki, i nga waahi tutata, i nga waa-
 hi tawhiti, i tenei motu, me  tera motu,
  Aotearoa me te Waipounamu, kia ora kou-
  tou, e arohatia nei e au.
   Nga kupu nunui e puta mai ana i nga
 mangai o te hunga matau, mo  tatau toe-
 nga whenua, me te ahua ki o tatau wha-
 naunga  e whakaingoatia nei hei mema.
 E  hoa ma, ki taku titiro, pai ana te wha-
 kaata o te atarau me te maramatanga  ki
 mua i te aroaro o to hoa ngakau mahaki,
 o Mohi  Te Atahikoia mo-Ihaia  Hutana,
 ata waiho ia kia awhi ana i nga kuha o
 te Kaunihera, ko Apirana Ngata, me  tino
 ahu  ta tatau matakitaki ki te mate taewa
 kua whanui nei ki te ao, na te aha i a nei
 e te iwi, na te ingoa nei na te ngarara, ara,
 na te ngata, kei ura ko enei ki te whare
 tere tonu te maroke o  te terenga o tatau
 toenga whenua ki te moana, pena ano mo
 Ngata, kei  tere tonu te kainga i o tatau
 toenga whenua e te Ngata, e te iwi waiho
i nga  whakamarama  na o koutou wha-
 kaaro, pehia iho o koutau mahara  kia  te
Atahikoia, titiro iana ki te ahua o te ingoa
na, i te ata ka whawha atu a te Atahikoia
ki o tatau mate, ahiahi rawa atu kua  ora
katoa o tatau taumahatanga. Heoi ano.
           Kapu Tuhekerangi.

Whenua   rahui Kura Maori.
               Waipawa.
                  Hepetema  20th 1905.
  Ko aku whakaaro e whai ana i raro i te
i te ripoata o te Roera Kaunihera, kua rere
atu ra i roto i nga Pepa Pakeha, me nga pe-
pa Maori.

   4  \_\_\_\_\_\_\_TE         PUKE  KI HIKURANGI.
    Ko ahau tetahi o nga Komihana i whaka-
  turia e te Kawana i raro i te Ture o te tau
  1903, hei uiui mo nga whenua rahui, i tu-
  kua e nga kaumatua hei tuunga Kura, i nga
  wa o mua, ara, 1844, 1850.
    Ko  te waahi tuatahi o tenei take, he Pi-
  tihana na nga uri o te hunga nona aua whe-
  nua, kia whakahokia kia ratau, i te mea kua
  inaha nga tau i kore ai e tutuki nga tikanga
  i tukua ai aua whenua.
    Ko te waahi tuarua, ko te tukunga ki te
  Hupirimi Kooti o Niu Tireni.
   . Ko te tuatoru, ko te Piiratanga ki te Kau-
  nihera o Ingarangi.
    Ko te tuawha, ko te Roera Kaunihera mo
  nga whenua tuku hei kura.
    Kua tutuki nei te mahi a te Roera Kauni-
  hera, koia tena i te ripoata kua puta  atu
  na.
    Kua uru hoki ki te Paremata i Poneke
  no reira ka whakaatu ake i muri nei, i te
 whanuitanga atu o aku whakaaro mo tenei
  take, ara:—
   Ko te whakaaro me te ngakau nui o nga
 kaumutua, i te wa i tukua ai aua whenua i
 mua,  koia tenei:—
   He  ngakau nui kia tere tonu te whiwhi o
 ratau uri, ki nga matauranga o te iwi Pake-
 ha, mahi aringa, matauraga roro, me te reo
 Ingarihi, me te whakapono ki te Rongo-pai
 o Ihu Karaiti. Otira i ngakau nui nga kau-
 matua, i tohe ma ratau tonu e hopu te tika.
 te ora, me te matauranga ki te Rongo-pai,
 i mua ia ratau uri i tipu ake nei i taua wa
 ina hoki i tino kaha ratau ki te ako tuhituhi
 i te ao, i te po, ki te korero pukapuka, whi-
 whi tonu ratau i te mohiotanga ki te korero
 pukapuka, hapai tonu atu ratau i te Paipera
 Tapu, tu tonu atu ratau hei kai-kauhau, pu-
 ta noa i Aotearoa i te mea e ririki ana ano a
 ratau tamariki mo ratau nei te timatatanga
 o te whakako i tukua ai aua whenua.
   Otira tenei ano te mau nei te mohio ki te
 ngakau nui o te Haahi, ki te whakatu Kura
 ki runga i aua whenua, hei whakatutuki ho-
 ki i nga kupu e mau ana i roto i nga puka-
 puka tuku, kua kapea atu nei kei roto i nga
 Karauna Karati mo aua rahui, ara, tua 1, mo-
 hiotanga mahi aringa, 2, mohiotanga ki te
 reo Ingarihi. 3, mohiotanga ki te Rongo-pai
 o Ihu Karaiti. No reira e tika ana me ki ;
ake he wa whakatutuki ienei wa, i nga kupu
e toru, kua whakahuatia i runga ake nei.
   Otira na nga wa o te raruraru i tipu ake .:
ai nga whawhai i waenganui o nga iwi e rua
Maori me  te Pakeha, katahi ka horoia atu ]
nga Mihingare, me o ratau Kura i runga i 
aua whenua i te tau 1861, me 1862, a, he '
tika kia maharatia, ake he pono, be wa wha- ]
katutuki tenei i nga kupu i tukua ai aua 
whenua, ki nga Mihingare me te Haahi o '.
Ingarangi, mo tetahi wa roa i muri mai.
  Mo  etahi tau i muri iho o te whawhai me 
timata i te tau 1869, tae mai ki naianei ka 
35 pea tau. E  penei ana te ahua, ko enei 
tau he tau whakawhirinaki no nga mahara 
o te Haahi me nga kai-tiaki mo aua whenua 
Kura, ki runga ki nga hua e puta ake i aua 
  whenua, kia riro ma nga hua o aua whenua
  e whakaatu te wa tika e taea ai te whaka-
  tutuki nga momonatanga o nga kupu i roto
  i te tuku, kua whakamaua nei kei nga Kara-
  una Karati.
    He  tika tonu he pai hoki kia kiia, ko tenei
  ahua he ahua whakatupuhi, whakakikokore
  i nga momonatanga o nga whakaaro nui i
  tukua ai, me nga kupu whakaako ki nga ti-
  kanga e toru, whakaako mahi aringa, ako
  ki te reo Ingarihi, ako ki te Rongo pai, ina
  hoki kua nuku atu pea tenei i te toru o nga
  whakatipuranga, kua pahure e tatari ana e
  whanga ana ki o ratau nei wa e whakaako-
  na ai, a, ko te whakatupuranga e pono ki
  nga wa o te whaihuatanga ma ana pea e
  whakapiata aua kupu kua waikuratia nei, a,
  mehemea hoki i hopu nga mahara o nga
 kaumatua  ki tenei ahua penei he mea nana
 rawa i taua wa te taka o te whenua ki raro i
 tenei tikanga, ara, i te tuku whenua hei tu-
  nga kura,.
               Te ako i te roro.
   Kua  nuku atu tenei i te 3O tau e akona
 aua te roro, me te Rongo-pai. He aha koa
 te maha o enei tau, e akona ana, kaore ahau
 e kaha ki te whakahua ake i tona whaihua-
 tanga, ina hoki ko nga tamariki mama noa
 noi kua ingoatia ki nga nohoanga o te ma-
 tauranga.
   Kua  kiia era koia te hua o te whakaako
 o roto o nga tau e 80, kua whakahuatia i ru-
 nga ake nei, otira me mahara ano ki tenei.
 Na runga i te kaha me te whai rawa o nga
 matua  ki te akiaki ki nga kura tiketike na
 reira i taea ai te kii koia tera te hua, engari
 ia, ko tu mano    tamariki i hoki atu  ki
 nga kainga i runga i te kaha kore o nga
 matua.
   Tuarua, kaore te nuinga o nga tamariki
 i rite mo te matauranga a-roro, tera ke te
 mataura nga i rite mo te nuinga o nga tama-
 riki, ko te matauranga aringa nei i whaka-
 akona kia ratau i roto i nga tau maha.
   Mehemea  i akona tahitia te roro me te
 matauranga aringa, penei he rau tamariki,
e hauhake i nga hua o tona ringa ina hoki,
toko-ono nga tamariki kei toku takiwa, ka-
ore i te kura, kotahi kua tu hei whakahaere
Mira kani rakau i Taupo.  Kotahi na  ana
ake ano ta ana Mira kani rakau, kei te Pa-
hue, a, e taea ana te tono taua tamaiti e nga
Pakeha  hei whakatika i nga mihini, kihai
nei i taea e nga Pakeha mohio te whakano-
nonoho, tae atu ki nga Mihini katikati Hipi.
Kotahi he Parakimete ta ana mahi, kotahi
Tumere whare, kotahi ho Kamura, kotahi he
Tiima Tarakihana ta ana, ura, tiima haere e
parautia ana e ta. ana tiima etahi whenua
nunui i Ngatarawa me nga mahi nunui a te
Pakeha.
  Mo  te Rongopai, he tika ano pea te tai-
maha o te whakaako i te Rongo pai ina hoki
kaore ano tetahi Maori i noho noa ki nga
nohoanga  tiketike, kotahi anake pea ko Pe-
neti. Otira me ahu ake ano te mahara ki
nga kaumatua o nga wa whakaakoranga, po-
to, i nga wa o mua atu i te 40 tau, koia tera
  nga tino pukenga, ki nga kupu kauhau o to
-  Rongo-pai me nga maramatanga o te Karai-
  piture.
                  Mahi a-ringa.
     Ko tetahi tenei o nga kupu nui o roto i te
  tuku, ko te ako i te mahi a-ringa.  Otira
 kaore i te whakaakona nga tamariki i raro
  i tenei akoranga mahi a-ringa, no reira he
  mea tika rawa kia whakapaua nga whakaaro
  a te Haahi ki te" whakahaere, mo te whaka-
' hohoro te whakatu i etahi kura mahi a-ri-
 nga, ki nga takiwa o te motu nei, ko tenei
  akoranga, te whakaakoranga tika mo nga
  tamariki Maori. E kore e tae ki te 3O tau,
  kua tini nga tamariki kua noho i runga i
  nga mahi  i akona ki tenei ki tenei o ratau,
  a, kua mahi tahi ratau ko nga Pakeha i roto
  i ahua o ia mahi o ia mahi, i mau i te ringa,
  ko etahi matauranga i tipu ake i te roro mai
  ano i te kura, ko etahi matauranga roro, i
  tipu ako i roto i nga matauranga mahi a-
  ringa. E tino mohio ana ahau, he iwi ma-
  nia te Maori ki te hopu i nga matauranga
  mahi a-ringa, he iwi kaha ki te matakitaki
  i te mea me te whakaroaro i te ahua o tona
  mahunga ki taua mea.
    He i wi kaha to ona tu tamariki ki te ra-
  weke, ka moumoutia nga taewa nunui hei
  wiira kaata, ka hangaia te  korari hei pu,
  hei hoari. Ko  te korari piko hei hoiho, ka
  titia te pukakaho hei waero, ka pokaia te a-
  nga paua ka whakamaua ki nga waewae hei
  tapuae hoiho, ka tapatapahia nga taewa nu-
  nui hei mira wai, ka moumoutia nga tarete
 a nga matua hei waea tarewhono, ka whaka-
  mana he paaka tini pepa nei ki nga pito, me
 era atu tini raweke huhua noa iho a te ta-
 mariki Maori.
    No reira ko toku ngakau nui i roto i tenei
 ra, ko te whakatere tonu i te tu o nga kura
 mahi a-ringa hei matua mo a tatau tamariki
 ki nga wa pipiri o te tangata, i runga i to
 tatau whenua, me nga ra pouri e heke mai
 nei, kia hoki atu a ia tamaiti a ia tamaiti ki
 tona inatua, i runga i te hua o te whakaako-
 ranga kua mau i tona ringa. Waiho  ake
 te roro ma ana e whakaputa ake i a ia. ma
 nga nohoanga tiketike me nga whakaakora-
 nga tiketike e whakaatu ko in tera te hua o
 te roro. Ko tenei wehenga hoki o te whaka-
 ako, he hunga ruarua o roto i nga tini ta-
 mariki kua korerotia ake nei.
   Ki te titiro iho nga hoa ki oku whakaaro
 nei, a, kaore e titiro whanui atu ka rite ki te
 titiro noa iho, ka titiro whanui atu ki mua i
 te aroaro, tata tonu me te aroha huaki anu i
 te manawa, no mua mai ano te whakatauaki
 "te manawa o te tangata ko taana tamaiti".
   Kua whakapau toku ngakau ki te aki i te-
 nei whakaoranga mahi a-ringa ki nga kura,
 kua whakaingoatia i roto i te ripoata a te
 Komihana mo aua rahui. Ko toku whaka-
 aro kia rite, kia kotahi te ngakau ki te aki i
 te whakahohoro.
   Heoi hei konei mutu ai.
                        Ihaia Hutana.

                      TE PUKE KI HIKORANGI.                5
          Tupapaku.

               Hurunuiorangi.
                     Hepetema  15th 1905.
      Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi,"
   e hoa tena koe me o hoa mahi i te taonga a
    to tatau matua kua ngaro atu nei ia i a tata-
   u, waiho ake ko ana taonga hei tirohanga ma
   tatau ma ana iwi, ma ana hoa rangatira, ma
   ana tamariki i tenei ao, kua tae atu ia ki te
   okiokinga o ona tipuna, kati ake enei kupu.
     E hoa raa, tukua atu enei kupu mo te
   matenga o te Roore Rangiheuea tetahi o nga
   tangata rangatira whai mana o roto i enei
   iwi, N'Raukawa N'Tuwharetoa me nga hapu
   i raro i enei iwi e rua. I haere mai ia i o
   tatau tipuna i haere mai nei i tawhiti nui,
  enei waka Takitimu, Matatua, te Arawa, Ta-
   inui. Te huihuinga mai ko te Rangiita ra-
   ua ko tana tamahine ko Parekawa, ara.
     Ko.  Mawakenui.
       "  Mawakeroa
       "  Mawaketaupo
       "  Tuwharetoa
        "  Rakeihopukia
        "  Taringa
       "  Tutetawha to mua.
     Ko.  Te Rangiita to mua.
       "  Parekawa
       "  Tekohera
       "  Pakake
      "  Te Rangipumamao
      "  Rawharitua
       "  Areare to mua.  Ko Rangiheuea
 to muri iho, na, Rangiheuea ko te Roiri ko
  Roore Rangiheuea.
                                        
    Ko to matau ara matamua tenea i neke me
 i nga uri o Tuwharetoa. Ko te Roore Ra-
 ngiheuea i waiho ake e o matau koroua te
  mana o te tangata, o te kii kia ia, e tino mo-
 hiotia ana a te Roore Rangiheuea e o tatau
 kaumatua  rangatira ka mate ake nei, te ku-
 pu a Hori Ropiha i waiho ake ai ki tana
 whanau, penei, he matua mo koutou ki roto
  o Hetaretaunga, ko Ihaia Hutana ki roto o Ta-
 makinui-a-rua ko  Manahi  Paewai, ki  te
 Taihauauru  ko te R.  Rangiheuea, ta Ta-
 mahau  i ki atu ai kia te R. Rangiheuea i te
 hui ki Ngawhakaraua, i nga hui katoa e tae
 mai ai ahau ki te Taihauauru nei, ko koe
 tonu hei Tiamana.
   He nui te aroha o nga iwi ki a ia, ko te
 tohu tenei; e 80 nga iwi i tae ki te tangi ki a
 ia i tona matenga, timata i Waikato, ara, ko
 Kiingi Mahuta tae noa ki te Waipounamu,
 ara, a Taare Tikao raua ko Timoti ona hoa
 i te wa e tu tahi ana ratau i te hokura.
   He nai te aroha ona hoa Pakeha ki a ia,
 ko te tohu tenei, nga naihi katoa me nga pa-
 oka, pureti, kapu toote puunu, i kitea ki te
marae, na nga Pakeha o Foxton, me Pamu-
tana, be mutunga o nga tangihanga ka wha-
kahokia nga mea a nga Pakeha,  kaore be
utu o te rironga mai, he kai ano etahi aroha
a nga Pakeha. He  kupu mihi poroporoaki
ta etahi o nga Pakeha, koia tenei te mihi a
tetahi Roia. Kaati o aku kupu, he nui te
   mamae  o toku* ngakau mo to matau matua.
   No  te Ratapu i te 8 o Hepetema i nehua ai
    a te Roore Rangiheuea ki tona urupa i Hi-
    matangi.
     Na maua  ko Rev. Arona te Hana, i tuku
    atu tona tinana ki te kopu o te whenua. I
    te mutunga o te karakia i te kainga ka ta-
    ngi te waipu, i muri iho ka tangi te peene a
   nga Pakeha o Pokitana , Foxton.
     I te nui o te Kawhena kore ana e riro ma
   te Hohi e hari, ko nga tangata naana i uta ki
   runga i te paki i hapai atu hoki ki te rua.
     Ko Winara Wi  Parata, Tohuroa Kira Pa-
   rata, Moana Paratene, Tereturu, Iharaia Roiri,
   me etahi ake. Katahi ano te whiunara nui
   ka kitea ki tenei takiwa o nga Maori, me
   nga Pakeha, tetahi rua whakamiharo ko te
   rua o Rangiheuea, katahi ano au ka kite i te
   rua penei te mahi, ora ke ana taku ngakau i
   te pai o te takototanga o taku matua.
    No te Turei ka tae ake a N'Kahungunu
   ki Heretaunga.  A  Henare te Atua,  Ihaia
  Hutana, Parakau Maika, Rupuha te Hianga,
   Huru, a Tipene, Taniora, Te Otimi, Ahata-
  na.  Me a ratau whanau wahine, me Hira-
  ani Ahitana, Kato Hare, me o raua whaea,
  kuia, tungaane.
    Ko te kupu a N'Kahungunu i whakatako-
  to ai ki te aroaro o nga pani me hari atu te
  mate o Rangiheuea  ki roto o Heretaunga,
  kia kotahi te ra o te Taihauauru me N'Ka-
  hungunu ki Wairarapa ko Hanuera  1906,
  heoi whakaaetia ana ko maua  ko  Kiingi
  Ngatuere, te whakamutunga o nga uhunga
  ki te hoki; i te aroha o Ngatuere kia matau
  i waiho pani ake nei e to matau matua, ka-
  tahi ra ka kitea te he o te kore e whai atu i
  nga tangotango a nga pakeke, i te wa e ora
  ana ratau, kei te matenga o aua tu tangata
  me te heke pi tera kua mahue i te kuini.
    Tena koutou nga whanaunga nga hoa o to
  matau matua.
                 H. T. Paerata
      Putanga  Aroha.

               Akuhata  th 28 1905.
        Kia Poriana Hurunui Heta.
                           Motuiti Foxton.
    E hoa tena koe, tenei kua ki te iho i roto
 i te Nupepa, kua mate a te Roore Rangihe-
 uea, e hoa kanui rawa te koa o toku ngakau,
 mehemea  ka whakaatutia atu e koe taku po-
 uri, me toku aroha ki ana tamariki, me tana
 whanau katoa.
   Toku aroha, he nui atu e kore e taea e au
 te whakarite te aroha nei, e rite ana toku
 aroha ki to tatau matua i te rangi.
   I te mea kua wehe atu nei to matua ; me
 hoki nga whakaaro, tenei hanga te mate e
 rite ana ki te tangata tahae, he puta ohorere
 mai ki taana tangata i hiahia ai, kia mau
 tona ringa; waihoki, te matenga o to matua
i haere ohorere kotahi tonu te tangata e mo-
hio ana hei tiaki i tenei ahua haere, ko to
tatau matua i te rangi.
  Whakapaua   atu Le ngakau ki a ia, kaua e
whakapaua atu te ngakau ki tona hoa tau-
 .  whainga kia Hatana. He inoi naku ; akona
 i  ahau ki te huarahi o te oranga, ko te urupa
 -  e rite ana ki toku moenga.
      E hoa e kore rawa tatau e mate kino, me-
  hemea  ki te kakahu tatau i nga kakahu pa-
    pai o tenei ao, ki te pai te tinana me te ahua
    o te tangata tae atu ki nga whakaaro ka kiia
 ,  ia he tangata pai, pera hoki ki to tatau ma-
   tua i te rangi. Ka whakamihi atu toku nga-
   kau ina puta he mea pai i roto i te huihui-
   nga rangatira ka tae atu na ki kona, e hoa
   ma; tenei a te Karaiti, i haere mai ki tenei
   ao mo  tatau te putake, i haere atu hoki ia i
   tenei ao mo tatau te take.
     Na  reira, e pai ana tona whai atu i to ta-
   tau kai-hanga, haere e hoa, me inoi atu ahau
   ki tou wairua, haere e te wairua o toku ra-
   ngatira, haere ki te wahi kaore nei e pirangi-
   tia e te tinana, ko te wairua ia koi ra te kai-
   nga. He  mea atu, e tata ana hoki ahau ki
  tena ahua, kei runga ahau i te moenga e
  takoto ana, e taea hoki e to wairua te wha-
  kaatu mai ki toku, mehemea, e tino pai ana
  tena kainga, mau e whakaatu mai.
     era tetahi kupu, Ihaia 53—5—6     1 Pita
  2-24.   1 Koriniti 15—8.  Me penei ake te-
  nei mea te pai, he  kamaramatanga   te
  mea e puta mai i ana mahi katoa; kia penei
  tonu tatau i nga ra e heke iho nei.
    Tenei ano tetahi hei titiro ma tatau, tera
  tetahi tangata i nama ki tona hoa; te taenga
  ki te taima hei utunga, kaore i kaha ki te
  utu; ka mea ma tetahi ia e aroha, i taua
  whakaaro ona  ka arohatia ia, i te eanga o-
  na nama, mutu ake tona mahara atu ki taua
  tangata; tenei ahua, e hee ana taua wha-
  kaaro. Waihoki, "ko to tatou Ariki, i we-
  he atu ia i tenei ao mo a tatau nama o tenei
  ao, na reira, me aroha tatau ki te tangata
  naana i utu a tatau nama, ma te penei o te
  ngakau ka noho pai ai tatau i tenei ao, aha-
  koa he aha te mahi." He nui atu nga ko-
 rero me whakamutu  ake i enei, tena koutou
  i raro i te ingoa o te Ariki.
                J. T. Ray  (Roia.)
         Panuitanga.

                   Kohunui.
                     Hepetema 20 1905.
   Ki te Etita o te "Puke  Ki Hikurangi,"
 e hoa tena koe, me ou hoa e mahi mai na
 i to tatau taonga ia te "Puke."
   E  te Etita mau e tuku atu tenei panui e
 whai ake nei :—
   Ki nga morehu o Wairarapa i te Kauru tae
 mai ki te Ngutuawa huri noa i te Takutai
 rawhiti, i roto i te rohe o Romgokako, kua
 nukuhia te ra e Ngati Kahungunu mo te
 20 o nga ra o Hanuere 1906. Ko Waipawa
 te marae, ko taku marama hoki ko te tahi
o  nga ra o Oketopa kua unuhia nei e Ngati
Kahungunu, waiho i ta ratau marama ia
Hanuere, e whakaae ana ahau ki taua mara-
ma.
  Heoi kia ora nga hapu katoa i roto i  te
rohe o Rongokako.
             Momo-kingi Te Takou.

  6\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE       PUKE KI HIKORANGI.
        He Panuitanga.
                     ———o————
    He panuitanga tenei ki a mohio nga kai
  tautoko ia te "Puke," i runga i te ahua
  akuto o te puta o te pepa, i roto i enei wiki
  ka hori nei ki muri, no reira matau ka mea
  atu, kaua hei pouri, ma matau ano e wha-
  katutuki nga pepa rao ia tangata mo ia ta -
  ngata, e  tutuki ai  nga  pepa  o  te tau
  ki ia tangata ki ia tangata, ara, nga pepa
  kihei nei i puta i etahi wiki ka hori nei.
    E kore hoki matau e mea, ko te moni a
  te tangata hei mua, a, ko nga pepa hei puta
  puta atu ki nga tangata hei muri, engari
  ko ta matau e whai ana, kia rite tonu nga
  pepa hei puta ki te tangata ki te rahi o ta ana
  moni i tuku mai ai, ara, kia 52 nga pepa i
  te tau, kia 26 nga pepa i te haawhe tau, kia
  13 nga pepa i te koata tau ; otira kai te ahua
  o te tono te tikanga. Ahakoa kore nga pepa
  mo ia tangata e rite ina tutuki te tau, ma
  matau ano e hoatu etahi pepa i tua atu, hei
 whakatutuki i nga pepa o te tau ki a ia.
   He  maha nga reta a nga tangata e tae
 mai ana kia matau, mo te hapanga o te puta
 o te "Puke" i etahi wiki kia ratau, ko etahi e
 mea  ana, he kore tonu kaere i tukua atu he
 pepa mo ratau. Kaati mo runga i tenei aro-
 nga, ehara i te mea e whakaputaia ana e ma-
 tau be pepa ki etahi o koutou, a, whakahapa-
 ia ana ki etahi, engari e rite tonu ana ta ma-
 tau tuku pepa ki katoa o te tangata huri noa
 te motu nei, ahakoa tangata i tuku moni
 mai, tangata ranei kihei i tuku moni mai e-
 ngari he tono tana i tae mai, he rite tonu ta
 matau tuku pepa kia ratau. Ehara hoki i
 te mea ko matau ake  to matau  rangatira,
 engari ko koutou ke ko nga iwi o runga i te
 motu nei to matau ariki; he kai mahi ke
 matau na koutou.
   Kaati ko nga pepa katoa kihei iputa atu kia
 koutou  i roto i te timata houtanga nei o to
 koutou taonga e 6, ehara i te mea i hapa noa
 iho, engari na runga i te raruraru i pa ki
 nga tamariki mahi o te "Puke" i nga tangi-
 hahga e ahu mai ana ki Wairarapa nei, me
 era atu hui whai tikanga a nga kaumatua,
 koia i raruraru ai nga tamariki mahi o te
"Puke," ki enei mahi a nga kaumatua kua
kiia ake nei. No reira e pai ana, ma matau
ano e hoatu aua pepa e ono kia koutou a te
tutukitanga o te tau nei, heoi kia ora.
               "Te Puke."


      He whakahau
                 Hikurangi  Maori Kareti.
  Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi," e
hoa e taea ranei e koe te whakahau atu ki
nga kai korero o to pepa, kia tukua mai e
ratau a ratau tamariki ki te Kareti nei. I
runga i te mea kaore he tikanga o te haere-
ere noa iho a nga tamariki i puta mai nei i
etahi kura, engari te tuku mai  ki konei
whakatutuki ai i tona matauranga ki nga
mahi a. ringa me nga mahi a-pane. Ko te-
   nei Kareti e tata ana te tutaki, i te mea e
   hokohokona ana e matau etahi o a matau
i  kau, a, e riihitia ana hoki e matau  tetahi
  waahi o to whenua e tu nei te Kareti, i te
i  mea he nui ke atu te whenua, i te waahi e
  hiahiatia ana mo nga mahi o te Kareti.
     Kaati e rua nga tamariki uru hou mai i
.  tenei tuheratanga o te Kareti ka hori nei,
  a, he nui atu hoki te pai o to ratau kai tiaki,
  ara, he tangata e whakaaro nui ana ki nga
   tamariki.
    No reira ahau i kii ai, kaore he Kura kai
  Niu Tireni nei, e penei ana te pai o te wha-
i  kaakoranga me te pai hoki o te tiaki.
   No reira tukua mai a koutou tamariki enga
  matua i te wa e hiahiatia ana e koe.
i            Na to koutou hoa.
              S. G. Kamutana.

    He maha ano nga reta tuku mai a nga ta-
  ngata kai te Tari o te "Puke" engari hei tera
  putanga ka taia atu ai e matau, na Le nunui
  rawa i kore ai e uru ki tenei putanga, he
  mea kai uru a mua, a, ka mahue hoki a
  muri ki waho.

         Panuitanga.
    I te mea kua tae mai nga reta awhina ta-
  onga, mo te hokohoko, mo te Kura Kotiro
  Maori i Akarana nei, no reira kei te hiahia
  te Hekeretari kia tae mai aua rawa i enei ra
  ahakoa mea noa nei, tukua mai hei whaka-
  tau mo taua ra.
    Heoi ano,
          Otene Paora.
              M. G. S. Bazaar.
                     Victoria School.
                         Parnell. Auckland.

          He rongo.
                      Orongo.
                      Hepetema 20 1905.
    Ki te Puke, e ta tukua atu taku panui ki
 te Hikurangi.
    E hoa e te Whatahoro tena koe, te kano-
 hi o te hunga kua riro ia Wiro Te Tepua,
 kia ora ra koe. He patai atu i rongo ahau
 i korero koe, ko Takitimu anake te waka na
 ana te wananga i mau tuai ki tenei motu, na,
 wai ra te matauranga o etahi waka o te mo-
 tu nei, mau hoki e utu mai.
                Hohepa Kahawai.


E. PEREERA KAMUPENE.
             (E.  Playle & Co.)
   Ko ahau ko E. Pereera Kamupene, Tee-
 ra tui kahu o Kereitaone, kaa tae mai aku
 taonga tino papai, ara, nga ahua tawhe ka-
 toa, e hiahiatia ana ete tangata mo  tenei
 wa, a, mo etahi atu wa ranei.
 TWEEDS, WORSTEDS, SERGES, AND
           VICUNAS.
e    I ahu mai enei taonga, i nga whare ma-
  hi taonga nunui o era motu. Era e hari te
i  hunga e haere mai ana kia au, mo te pad o
3  nga taonga e whakawhiwhia kia ratau. Note-
3  mea ko nga taonga tino papai anake, e puri-
  tia ana e matau. Otira ma runga i a matau
i mahi o nga wa kua hori ki muri, e whakaatu
,  kia Koutou tona pai.
   Ko nga tawhe Puru, Pango ranei, kai a
, matau  katoa, he mea pai ano  kia ata kite
  koutou. He  maha ano hoki o matau taonga
 Kai te haere mai, a tera tuunga o te tima ka
  tae mai.
    He nui hoki nga ahua Koti nunui kai a
  matau, e tau ana mo tenei takiwa o te tau.

  E. PEREERA KAMUPENE.
    Kai tawahi atu o te Karapu Hoteera, i te
  Tiriti Nui o Kereitaone.


      HAATA  IURI.
           (HART UDY.)
  (I tawaahi atu o te Peeke  o Niu  Tireni.)
           Tiriti-Nui    Kereitaone.
    Parakimete Hu-hoiho, hanga waka, Mihi-
  ni, me nga taonga mahi paamu katoa.
    Ko ahau te Parakimete kua maha oku tau
  ki konei.
    Ka nui toku tupato mo nga mahi Paraki-
  mete katoa.
    He panui atu tenei ki nga tangata katoa o
  Wairarapa, mehemea e hiahia ana tetahi, a,
 . etahi  ranei o koutou ki tetahi taonga ma ko-
  utou, penei me enei kua tuhia i runga ake
 nei, rae whakahau mai ma aku e tango mai,
 engari me whakatakoto te moni.
    Mehemea ranei e hiahia ana tetahi etahi
 ranei o koutou kia hungia o koutou hoiho, a
 kia mahia ranei etahi atu mahi Parakimete,
 me maa mai ma aku e mahi; ka tino pai
 atu taku mahi i aua mea katoa.
      HAATA   IURI.
             PARAKIMETE.
                  KEREITAONE.


       C. EIMIHI.
              (C. AMOS)
       Puutu.   Puutu.    Puutu.
   Ki te hiahia koutou ki -nga puutu papai,
 haere mai kia C. Eimiha, maku e hoko atu
 kia koutou nga puutu papai, mama huatau
 hoki mo tenei hanga nao te taane, ko te utu.
 12/6, cue atu ki te 30/-.
  Mo  nga wahine, ko tana ahua ano te pa-
pai me te iti hoki o te utu. Kaore e whaka-
aetia te nama.
   Ko taku whare kei tetahi taha ake o te
Kemihi o Heue Hoori.
                           Tiriti Nui.
  C.  Eimiha.     •           -
                          Kereitaone.

TE PUKE KI HIKURANGI.\_\_\_7


                   TE PUKE KI HIKURANGI.                7
  WHOREHETA AMA

      HOTEERA.
    (FORESTERS ARMS HOTEL.)

   I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
        HE WHARE  HOU.
   He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
 tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA  WAIPIRO TINO PAI ATU.
               ——Ara.——
   Nga Wehike,  nga Tiini, nga Parani, nga
 Rama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
 ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
                         —A—
   He nui hoki te papai o nga kai, me nga
 moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
            —Me—
            Te Tepara Hoiho.
        Iwa Ropata  (Eva Robert's.
             Kereitaone Noota.


      T. P. ROHIPI.
         (D. P. LOASBY.)
   He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
 Niu Tireni. He  nui nga  ahua kai katoa
 kei au.
               \_\_Ara—
   Paraoa, Huka,  Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
 me era atu tu ahua kai katoa.
  He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
 nga Toote, Naihi, Whaaka  Tiaka, me  era
 atu tu ahua o era tu taonga.
                          \_  \_
  He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
  Nga  Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
   Engari kaore e riro i runga i te nama.
                 Toa o nga taonga katoa
   T. P. Rohipi.
                   Tiriti Nui Kereitaone.
  

      A. TEONE.
            (A. JONE'S.)

          Kai tunu Rohi, Keeke.
  E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
  Me  te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
  Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
  No reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei.
                        Tiriti Nui.
  A. Teone.
                       Kereitaone.
      HE  WHAKAUTU.
   E hoa e Tohungia tena koe, koutou ko ou
 hoa, me ou hapu me te iwi katoa i kona, kia
 ora koutou nga morehu a aitua i tona waahi,
 kaati tenei te ora atu nei te ngakau mo ta
 koutou whakautu  mai ia maua panui, koia
 na te tika, ka mohio iho be  raruraru to te
 tangata whakaatutia mai tenei kupu a te ae,
 me te kaore, whakaatutia mai kia mohio aru
 ai au, heoi taku kupu, me tae mai koe ki ko-
 nei, me  era atu tangata e whakahe nei. e
 whakatika  nei i o tipuna, me o tatau waka,
 kua tuhera a Taakitimu, ka mahue a Maehe,
 ka tuhera tonu te whare nei i naianei a tae
 atu ki te mutunga o Aperira, kai konei tonu
 au me  te hui. i roto i nga ra katoa o Aperira
 nei, e mahi ana i nga mea mo roto, mo te
 tatari atu kia koe me era atu.
              Niniwa-ki-te rangi.

       He Panuitanga.
   Kua, tae mai etahi moni  ki te "Puke,"
 engari kaore e mohiotia, kowai te tangata, na
 ana i tuku mai aua moni; ko aua moni kua
 tae noa mai, ko te tangata e mohio iho ana,
 he moni ana i tukua noatanga mai e ia kaore
 he ingoa whakamohio ki nga kai-whakahaere
 o te "Puke"  na ana aua  moni, ma ana e
 whakaatu  mai, ki te Etita, a, ki nga kai-tiaki
 moni ranei o te "Puke" he moni ana i tuku
 mai ai, me te maha ona moni i tuku mai ai,
 me te Poutapeta hoki i tukua mai ai aua
 moni.
              "Te Puke."


PANUI WHAKAMARAMA.
   He  whakamarama  te waahi tuatahi ki
 nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
 tika-o Aotearoa me te Waipounama,   tena
 koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
 1905.
   I pata ta matau  panui whakatikatika i
 roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
 panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
 e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
 nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
 roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
 wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa  o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma  roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo  te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
 karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea  whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho  atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka  perehitia te panui  whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou." No re huihuinga whaka-
mutunga  o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema  ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui- 
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
 kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
 2 o te reo Maori o te ''Puke".
   No reira o nga iwi, o nga hapu katoa, ka
 whakaotia te utu mo to koutou taonga ki
 runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono mamina
 e  9/- hereni, mo  te  3   marama   e
 hereni. E wha hoki putanga i roto i te
 marama.
   Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
 i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
 putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
 ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
 puta mai ona korero mo te taha  ki te reo
 Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
 te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
 te "Puke," heoi ta matau be Amine atu, a,
 oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
 me te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
 korero mo te tuha Pakeha. Kaati i te rupe-
 ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
 haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
 te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
 whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
 korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
 keha, koia te take i whanga tona ai matau,
 a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
   No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e koro
 rawa e taea e matau te whanga atu ano, Ki
 nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
 penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
 ere, a. ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
 hui ki runga i nga tihi o nga maunga, o
 kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
 ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
 ere i te taha kia matau, kia wawe te puta ata
 ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
 keha kia ata takatu ana, a tona wa pea o
 rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
 te putanga atu kia koutou. Engari  ko  to
 mea ma  koutou, he uta pikaunga  mai ki
 runga  i to koutou  taonga   i te  mea
 kua  mohio  iho  koutou ki   nga  kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
 tenei: —
   (1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapa, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua i mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka  tukua atu  na  kia
koutou.
  (2.)  Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi  katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
  (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi nae nga hapu ki te
matauranga,  e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
  (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te

    8                  TE PUKE KI HIKURANGI,
  
whakamarama   i nga ahuatanga e pata mai
 ai he matauranga nui; ki nga mahi ahu whe-
  nua, e puta mai ai hoki-he ora tao te iwi me
 a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
  tenei ao.
    (5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
 nga e homai ana e nga tangata matau hei pai-
 nga hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
 nga      e rua nei, i roto i nga mahi, rae
 nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
 Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
   (6.) Ka  manaakitia e te "Puke" nga ta-
 onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
 rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
 ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
 nga tohutohu  e pai ai te tiaki i te tinana, e
 pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
 wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
 nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
 katoa.
 . (7.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
 nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
 e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
 tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
 nga  hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
 ia ture, me tona pai me tona kino, me nga
 mahi  e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
 tyre.
   (S.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
 onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
 tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
 mahi  Kaata  Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti),
 Humeke, Teera tui kahu taane wahine hoki,
 Teera mehe, Hanihi, me em atu tu mahi
 katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
 ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu  ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
 hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu panui he (Advertisement,)
he utu mo  ana  tu  panui, ara, he  2/6
 hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/ he-
reni mo  te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
 nei.
   (9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga,  hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e putamai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
  (10,) Ka  manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae  katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu at i nga taonga o roto o
nga whare Wananga  Maori o  nga tipuna
iho, o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
 tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
  mea tika ki nga mea pai, e pata mai ai he
  matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa.
    (11.) Ka manaakitia e te "Puke"  nga
  taonga tuka mai & nga tangata e pa ans ki
  o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
  nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
  tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
  nga ture marena, me era ata tu korero katoa
  e pa ans ki nga take penei me enei kua tu-
  hia ake nei.
    (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
  taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
 1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
 ia hapu, me te whakamanawa  haere hoki
 kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
 nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
 tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
 titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
 tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
 te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
 pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
 muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
 nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
 tawhito.  Muri iho katahi ka titiro whaka-
 mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
 mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
 tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
 re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
 nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
 roa e haerea nei e tatau.
   No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
 hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
 ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
 nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
 puputia ai nga morehu i te tai nui & Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
   No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapa,
me nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.
  Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu aa ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he :
porangi ta koutou mokai, e pai ana. be wha- 
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata i
haere" koia ta koutou makai  ka kohikohi  
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o <
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka ngaha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Puke."   
                Kia ora tatau katoa.
        "Te Puke Ki Hikurangi."

WHAKAMARAMAI NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."

  Kia tau raia kia koutou katoa te rangima- 
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii
ina te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu 
ai te Whakapono ae Amene.               C
    E nga iwi o runga i nga mota nei, titiro
  iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
  i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
  marama kia koutou, mo nga tikanga e aha
  mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
                 TURE  1.
    E wha putanga o te "Poke" i te marama,
  ko te atu 16/- hereni i te tau; mo te ono
  marama e 9/- hereni; mo te toru marama e
  5/ hereni.
                 TURE 2.
   Ko te tangata e tono pepa mai ana mona.
 me  tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
  ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
  tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
 tikanga.
                 TURE 3.
   Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
 ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
 i nga  moni  Oota  Poutapeta, (ara Postal
 Note or Post Office Order ranei) me tuku
 mai  kia  Niniwa-i-terangi, c/o "Te Puke'"
 Greytown North.
                TURE 4.
   Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
 "Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
 pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
 takai o waho o te pepa, he tohu tena kua
 tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
 iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
 e tae mai he whakaatu mana.
                TURE 5.
   E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
 "Puke" me to koutou taonga, mo nga wha
 kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
 mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
 tupato ano koutou, kaua nga korero kino e
 tukua mai.     TURE 6.
   Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke'
 kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
 "Puke."        TUBE 7.
   Ka perehitia nga korero katoa e tukuamai
ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
korero  whakakino  ingoa tangata, kaore e
whakaaetia.
               TURE  8.
  Ko  te tangata  kua whakaturia e te ko-
miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo
kako  katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru
nga i te motu nei, koia anake hei whakaha
ere mai i tera taha.
              TURE  9.
  Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
me penei te ingoa ki waho o te kawa.
         Ki Te Etita.
     "O Te Puke  Ki Hikurangi."
               Box 20.
         Greytown  Wairarapa.

  Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
ri te iti nga korero ka iti iho nga wharangi,


  Printed and Published for the Proprietors
by T. RENATA  at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wairarapa N.Z.