TE PUKE KI HIKURANGI.
 (No. 31, o te tau tuaono) Kereitaone Wairarapa N.Z. Maehe  13, 1906. (Wharangi No. 1;
TE PUKE KI HIKORANGI
                                 [PUTEA]
             
Te   timatatanga  mai  o te
    "Puke  Ki Hikurangi."
           ———




Wairarapa 


Tunuiarangi
Whatahoro
Teira Tiakitai
Pakirikiri



 Kiingi Rangitakaiwaho 
 Poneke







   Ko Kiingi Rangitakaiwaho no Wairarapa.
   "  Tawhiro Renata      "    "
   "  Putaitai Tuhokairangi "     "
   "  Teone Karaaka        "  Otaki.
   Ka hoatu ko Purakau Maika hei kauma-
 tua mo ratau, katahi nga kaumatua ka tohu-
 tohu mo te u ki te mahi, me te wehi hoki o
 te ngakau, kia tuhera ai nga tatau o te nga-
 kau mahara, me te ngakau hihiko, notemea
 ko tetahi tenei o nga taonga nunui a o tatau
 hoa Pakeha e mahi nei, i konei katuhi ka
 wehewehea nga tamariki, e 32 mo te Peene,
 10 mo te mahi Kamura i Aotearoa me te
 Waipounamu, me Potakakuratawhiti, me te
 Peka, me te whare ako i te Peene, me te
 hanga i nga taiapa o nga marae o Whaka-
 paumahara me te Rongotaketake me era atu
 whare hoki e hangaia ana mo te marie, he
 Pakeha to ratau kai tohutohu (Ko Mira Wa-
 nama) ko te Peene he Pakeha ano to ratau
 kai whakaako ko Mira Wanama ano.
   Kaati me whakataki ake e matau te taha
ki nga tamariki Kamura, ko nga tamariki
nei kihei rawa i mau i mua ake ki te kani,
ki te hama, ki te Pereina, ki te koea me era
atu raweke a tenei hanga a te kamura, enga-
ri na runga i to ratau whakarongo ki nga to-
hutohu a nga kaumatua  me to ratau kai-
whakaako  hoki, i mama ai ta ratau mahi.
   He roa ratau e mahi ana ka oti, pai ana
te otinga o nga whare katoa i runga ano i
 ta nga kaumatua i hiahia ai, he nui to ratau
 rangimarie me to ratau kore e whakatete ki
 to ratau kai-whakaako, a, oti noa nga mahi
i hoatu ai e nga kaumatua ma ratau.
   Ko nga tamariki o te Peene pai tonu ta
ratau ako, me to ratau tino whakarongo ho-
 ki ki to ratau kai-whakaako, no reira tere
tonu hoki to r&tau mohio, riro ana ma ratau
nga whakatangi o nga ra takaro o Wairara-
pa  nei.
  Ko  nga tamariki i tahuri ki te ako i te
mahi Perehi, tuturu tonu, pumau tonu tae
noa mai  ki tenei ra, engari na te aitua i we-
hewehe katahi ka he. I te mutunga  o te
tau e ako ana ratau i korerotia i runga ake
nei, ka waitangatanga kia ratau nga mahi
katoa o te Perehi, me te mahinga hoki i te
Mihini.  No te tau 1897 ka nekehia atu ta
ratau Perehi ki te marae o Papawai, katahi
ano ka puta ki waho a te "Puke Ki Hikura-
ngi," koia tena e haere atu na KI o koutou
 marae.
   Ko nga kai-ta o te "Puke Ki Hikurangi."
 e mahi utu nei kaore i tae ki nga Kura nu-
 nui (haunga ia a Kiingi i te Aute ia) ko
 etahi kaore noa iho i tae ki te Kura, engari
 no te mahinga i tenei mahi, katahi ka neke
 atu te mohiotanga me te maramatanga, i to
 ratau korero tonu i nga korero papai e tukua
 mai nei e koutou, tae noa hoki ki nga kupu
 nunui, e panuitia ana e te Tiupiri me nga
 Nupepa Pakeha e tukua mai ana kia ratau
 i tera wa, tae noa hoki ki etahi pukapuka
 whai matauranga a te Pakeha, kua ori ia
 ratau te whakaopeti mai ki to ratau Tan.
 tae noa ki a tatau Paipera e rua.  Kaati ki
 te titiro a nga kaumatua i taua wa, timata
 mai i te tau 1895 ki te tau 1899, kua tino
 marama i o ratau whakaaro, ki te pumau
 tonu ratau ki tenei ahua o ratau, tora ano
 ratau e whiwhi ki nga manaakitanga pai a
 te Atua, i roto i enei tau e tu mai nei i mua
 ia ratau, a, ka tapiritia atu hoki tetahi o te
 whai-rawatanga ki o ratau taha katau.  I
 to ratau timatatanga mai  be kotahi  inihi
 ano ma te mea kotahi o ratau i te ra, he 81
 inihi ma Kiingi, ka kitea ano e te whakaaro
 te titiro te mohio raua Ito te kore mohio 
 runga i tenei ahua.
   E mahi ana nga  tamariki nei kaore ho
 utu, mai i te tau 1896 tutuki noa ki te tau
 1904. i runga ano i ta nga Kaumatua i
 whakatakoto mai ai i te tuatahi, ko nga he-
 reni e puta mai ana kia ratau a nga tangata.
 tautoko ia te "Puke," e tukua ana e ratau
 mo nga pepa, me nga mamangu me nga He-
 ti, ko te toenga e tiakina ana e ratau mo ti
 aitua o te Mihini me nga reta, me era atu
 mea e pa ana ki te Perehi, hui atu hoki ke
 nga pepa Pakeha e tonoa ana e ratau mo
 nga rongo korero o te ao, be rite tonu ratau
 katoa  kaore  be  mea kei runga ake i e-
 tahi, kaore i whakaritea rawatia  ki to te
 Perehi Ture, engari he kaumatua ano to ra-
 tau, he Roia hoki hei tiaki mai i te Ture.
   No te tau 1899 ka nekehia a te "Puke" i
 Papawai ki Kereitaone nei, he roa rawa e
 pikau ana mai i nga pepa ki te Poutapeta,
 ina tukua atu e ratau kia koutou, engari ko
 te waahi  tata tenei ki  te  Poutapeta  o
 Kereitaone, ara, Greytown North.  Otira
 kotahi te mea o ratau i uru atu ki nga tama-
riki kamura, ko Teone Karaaka. puta tonu
atu ki waho, hoki rawa  atu hoki ki  tona
 kainga ki Otaki. Ko nga mea i uru hou atu
 i muri mai na etahi o ratau i ako. kihei i
roa e mahi ana kua marama kua mohio.
  Ko Tawhiro Renata i pumau tonu, mai ano
i te timatanga tae noa mai ki tenei ra e tu-
hia nei enei korero, ko ia to ratau kaumatua
whakaere i ca ratau mahi, he mea whiriwhi-
ri ano e ratau me nga kaumatua hoki, i te
mea kua roa ia kua kaumatua hoki ki runga

    2        (TE TAU TUAONO)         TE PUKE KI HIKURANGI            (MAEHE  13, 1906. No. 81.)
  Perehi


 Papawai
Rihara Te  Parera,
Haami Mataora
Teewe Pahira
Reihana Te Kahuoterangi,
Tuariiterangi, Aperehama


Kiingi Rangitakaiwaho

 Reihana Te Kahuoterangi
 Putaitai Tuhokairangi


Haami Mataora
Teewe Pahira
 Rihara Te Purera



 Harawira Naera 
Hamuera Ropata


 Heretaunga







    Ka taia e te "Puke Ki Hikurangi" a kou-
  tou whakaaro e tipu ai te iwi ki tona whai-
 huatanga, ahakoa tangata i tango i tenei
  pepa, a, kaore ranei i tango, ka taia katoatia
  a koutou korero hei titiro iho ma te hine-
 ngaro o te iwi, ara, nga kupu tohutohu e ti-
 pu ai te iwi, haunga ano ia nga tautohe ko-
 re tikanga nei, engari mehemea e tautohe
 ana mo  tetahi tikanga nui e tipu ai te iwi e
 pai ana, ma tena ahua hoki e marama ai te
 titiro a te hunga-iti, ina tae atu aua kupu
 me  aua ritenga kia ratau.
   1 te hoenga mai hoki o tatau tipuna i ta-
 whiti, he rangatira ano nga  rangatira, he
 ware ano nga ware, otira i whakarongo nga
 rangatira ki nga karakia me nga tohutohu a
 nga ware, te ahua o nga whetu rae te ika o te
 rangi me nga patari e rua, whakarongo aio
 whakarongo hau, me te ra me le marama,
 engari ko nga tangata matau ki te hoe  i
 whakatete nga rangatira, na nga ware i a-
 whina ka. u mai ratau ki uta nei.
   Me hoki ake ano ki nga tautohe a nga ta-
 ngata matau e tuku nei ki a tatau pepa hei
 titiro ma tatau, hei whiri whiri hoki i o tatau
 whakaaro, ehara ta ratau i te tautohe, enga-
 ri he whakamarama i taana whakaaro i ta-
 na whakaaro, e whai rawa ai tatau e rawa-
 kore ai ranei tatau i runga i o tatau motu,
 e toe mai ai ranei he morehu whenua e pau
 atu ai ranei ki te rire o te moana oti atu.
   Te iwi puta noa i nga motu e rua me o
 raua motu ririki, te iwi Maori tae te Haa-
 whe-Kaihe nga iwi e rua, ki te whaakaaro
 ake ki tenei ahua, kua noho tatau hei Tiati
whakatau i nga whakamarama  a o tatau
 Roia, e whakaatu nei i to ara e whai rawa
 ai tatau, e rawa-kore ai ranei, a toe mai ai
 te morehu oneone e tere ai ranei te ngaro
 atu ui raro ia tatau.
   Koia i kiia ai i runga ake nei, kaua e ho-
horo te whakatau i o koutou whakaaro, ata
tatari, he nui nga tangata matau o te motu
nei, kei te tuku i o ratau whakaaro ki roto
i a tatau pepa, koia te take i puta ai te kupu
i tukua e matau ki te "Puke Ki Hikurangi"
No. 1, kia mau te pupuri i a koutou pepa,
kia pau  te tau tahito, ka hoki ki te titiro i
nga korero a nga tangata matau me nga wa-
hine matau, e whakaatu nei ki te iwi i o ra-
tau whakaaro e whai rawa ai tatau e rawa-
kore ai ranei.  Te iwi  taku titiro ki tenei
mea  ki te matauranga me te whakaaro nui,
e mahia nei e te iwi Maori me te Haawhe-
kaihe, he mea whitiwhiti, i tetahi wa  ka
whakahe  ki te kupu ki te Ture, i tetahi wa
ka whakaae atu ki aua mea ano i whakahe-
ngia ra e ia. Kanui ena tu whakahaere kei
runga i te motu nei, mai ano i to tau 1840
tae noa mai ki tenei ra., ahakoa tangata ma-
 tau whakaaro aui, whakapono Minita Haa-
 whe kaihe, wahine matau, me au hoki e tu-
 hi nei i enei korero, kai roto katoa i  nga
 kupu kua tuhia i runga ake nei. heoi te wa-
 hanga o tatau iwi kei waho, ko te hunga
 anake i whakaae mai, ahakoa tika hee ranei,
 ki taku whakaaro ko taua wahanga o tatau
 iwi te hunga tino tika. Tenei ake te wa ka
 riro ma tatau e whakaoti enei mahi katoa;
 kua mutu te waiho e te Atua kia pareparea
 tonutia ratau e te hunga torutoru.
   Ko te kaute o te tokomaha, o nga tangata
 Maori Awhekaihe e 89.000 mano ki te ko-
 rero a nga kai-whakahaere kai roto i te Ki-
 rihipi. Ki ta te Pakeha tatau e 42,000 ma-
 no i era atu tau ka taha  nei ki  ruuri. 1
 pewhea ra i muri mai nei, i runga i te mea
 he nui atu te matemate o te tangata i muri
 mai i taua tatauranga, a, kaore hoki e wha-
 nau nui ana nga wahine, ko te mahanga o
 nga tamariki e matemate tonu ana; kaati
 mehemea  he tino tika tenei tatau a te Kota-
 hitanga e 89,000 mano kai roto i ona Kiri-
 hipi, tera ke noa atu to tatau tokomaha, no-
 temea he mahanga iwi kei waho o te Kiri-
 hipi, ara, ko Waikato me  ona rohe  katoa,
 haere atu ki Tauranga, nae Hauraki, ine eta-
 hi waahi ano o Ngapuhi, mo Taranaki tae
 noa ki ona rohe katoa, me etahi waahi hoki
 o N'Porou, me etahi waahi ano o Tuhoe.
   Ki te whakaro ake he tokomaha noa atu
 nga iwi kaore i haina ki te  Kirihipi a te
 Kotahitanga. Ko te take tenei i mahara ai
 te kai-tuhi, tera ke noa atu te tokomahata-
nga o te iwi Maori. Kaati no ta te Pakeha
 tatauranga i te tau ka hori nei ka puta te
 whakaatu, ko te tokomaha o te iwi Maori, e
43,148.  Mehemea he  tika he pono  tenei
tatau he nui te maaha me te hari me te koa
o te ''Puke Ki Hikurangi," me ona kauma-
tua whakahaere, tae noa ki ona kai mahi
katoa, a, tena hoki koutou nga tangata kore-
ro i tenei pepa e penei mai me matau te
koa me. te hari, ko nga tangata i mate kua
ora mai   ko nga tangata i ngaro kua kitea.
RUKA xv—24.
  E tino tumanako ana nga kaumatua taane
wahine  o Wairarapa  nei, kia tatautia nga
tangata o nga motu e rua nei, Maori Haa-
whe-kaihe, kia tuturu ai to tatau mohiota-
nga ki to tatau tokomahatanga, me to tatau
hokinga  ki raro. Ki te tatautia i naianei, kia
toru tau ka tatau ano, pena tonu i nga toru
tau  katoa, haere ake nei, katahi tatau ka ti-
no mohio tuturu ki to tatau tokomahatanga
  Ko tatau hoa Pakeha e  noho nei  tatau
kai te mohio ratau ki to ratau tokomaha, me
te tokomaha hoki o nga tangata e mate ana
i te tau, me nga tamariki hoki e whanau
mui ana ki te ao nei i roto i te tau, me te
mohio ki o ratau tau, me nga marenatanga
e Rehitatia ana, a, e Rehitatia ana te ra i
whanau  ai te tamaiti, me te tau e wahinetia
ai e taanetia ai hoki.
  Ki te titiro ake he mea nui tenei hei whai-
nga atu ma tatau, ia tatau kua noho nei ki
roto i te Ture, he ritenga tenei e mohio ai
tatau kai te piki kai te heke haere ranei ki

3\_(TE TAU TUAONO.) \_    TE  PUKE   KI  HIKURANGI        (MAEHE 13 1906 No 31


Tamati Erihana



Whakautu

Taiawaho Te Tae
Wiremu Whatakorari
Hori Te Huki
Te Ao Anaru Harawira
Piripi Waaka

Wairarapa

4    (TE TAU TUAONO.)                    TE   PUKE       KI   HIKURANGI.            (MAEHE 13, 1906. No.  31.)



Niniwa Kiterangi

Te Hui Topu Kua Neke

Papawai
Keepa Te Rangipuawhe

Hoani Te Toru Rangitakaiwaho

H. Parata
Kereitaone

Wairarapa
Timi Kara (J. Carroll.)

Te Ropu Hoia o Wairarapa

WHAKAMAHARATANGA KI TE ROPU 
HOIA ME ONA MEMA MAORI KATOA 
O WAIRARAPA



Matenepara

Tamatea
Whatonga
Porourangi
Porourangi
Kahungunu
Hoori Te Huki
Kahungunu Maaka
Harapaki Matinaruta
Hoani Rangitakaiwaho
Paratene Matenga
Tunuiarangi 
Whatahoro
Nireaha Tamaki 
Tiaki Tai
Henare Tomoana 
Pine te Ua 
Puhara Hawaikirangi
Paora Te Takou
Wi Pere
Eruera VII
Niu Tireni

(TE TAU TUAONO)            TE PUKE KI   HIKURANGI,               (MAEHE  13,1906.  No. 31.)     5


Porourangi
te Waipounamu
Kingi Eruwera

Ama Te Whaiti
Kapene Taare Hohepa Turi
(Capt C. H. Jury)

Te hui ki Putikiwharanui

Te Awaiti Okapua

N'Pamoana
Parete H.Wereta
N'Ruaka 
N'Hinekorako
N'Hineariki
Matene Toarangitahi
Pipiriki
N'Hau
N'Tamakehu
N'Tauira
Neri Poutini
Whanganui
Taangarakau
N'Kura
N'Rangitautahi
N'Pukiterangi
Ihaka Rerekura
Tieke
Utapu
N'Taipoto
N'Ruru
Hoori Hakiaha
Manganui-a-te-ao
Ratihi
Waimarino
N'Uenuku
N'Ruakopiri
Hohepa Kawana
N'Tama
N'Tinirau
N'Waikarapu
Pere Wahiawa
Waitotara

O    (TE TAU TUAONO.)                    TE PUKE KI HIKURANGI      (MAEHE 13, 1906. No. 31.)


Arama Tinirau
H. T. Whatahoro
Hoani Rupaha
Tukariri Te Hupaki
Te Rangi Whakaputaia

Kura o te Pamoana

Tame Kahi

Pokiha Peni

He Kohuru

Ahitereiria
Tamati Kuinirene

Pitopito korero

Otautahi
(Christchurch)
Nui Tireni
H. W. Wiremu
Waimarama

(MAEHE  13,1906.  No. 31)                         (TE TAU TUAONO.)   


                   TE PUKE KI HIKURANGI.                7
  WHOREHETA AMA

      HOTEERA.
    (FORESTERS ARMS HOTEL.)

   I tawaahi atu o te Poutapeta o Kereitaone.
        HE WHARE  HOU.
   He whare pai hoki, a, he Hoteera e muia
 tonutanga ana e nga Maori me nga Pakeha.
KEI AU NGA  WAIPIRO TINO PAI ATU.
               ——Ara.——
   Nga Wehike,  nga Tiini, nga Parani, nga
 Rama, nga Waina, me nga Pia tino pai ho-
 ki, hui tahi ki nga ahua Wai-reka katoa.
                         —A—
   He nui hoki te papai o nga kai, me nga
 moenga, tae noa ki te Piriote ruuma.
            —Me—
            Te Tepara Hoiho.
        Iwa Ropata  (Eva Robert's.
             Kereitaone Noota.


      T. P. ROHIPI.
         (D. P. LOASBY.)
   He toa kai, kei tawaahi ake o te Peeke o
 Niu Tireni. He  nui nga  ahua kai katoa
 kei au.
               \_\_Ara—
   Paraoa, Huka,  Tii, Pata, Raihi, Tiamu,
 me era atu tu ahua kai katoa.
  He nui hoki nga Pureti, me nga Kapu me
 nga Toote, Naihi, Whaaka  Tiaka, me  era
 atu tu ahua o era tu taonga.
                          \_  \_
  He nui nga Puutu, me nga Huu, a. he
ngawari hoki te utu.
  Nga  Toowe (Stove) tunu kai, nga Toowe
whakamahana hoki.
   Engari kaore e riro i runga i te nama.
                 Toa o nga taonga katoa
   T. P. Rohipi.
                   Tiriti Nui Kereitaone.
  

      A. TEONE.
            (A. JONE'S.)

          Kai tunu Rohi, Keeke.
  E tino mohio ana nga Maori ki taku Pe-
ka, kai te taha tonga o te Parahi Hooro o
Kereitaone.
  Me  te tino mohio hoki o nga tangata, he
tangata pai ahau ki te tunu Paraoa, Keeke,
me era atu tu ahua kai pera katoa.
  Ko ahau hoki tetahi o nga peka kawekawe
rohi ma nga tangata o Kereitaone, me Papa-
wai Maori Pakeha.
  No reira haere mai ki ahau, ko ahau to
koutou hoa i nga ra katoa, huri noa nga tau
maha e tu mai nei.
                        Tiriti Nui.
  A. Teone.
                       Kereitaone.
      HE  WHAKAUTU.
   E hoa e Tohungia tena koe, koutou ko ou
 hoa, me ou hapu me te iwi katoa i kona, kia
 ora koutou nga morehu a aitua i tona waahi,
 kaati tenei te ora atu nei te ngakau mo ta
 koutou whakautu  mai ia maua panui, koia
 na te tika, ka mohio iho be  raruraru to te
 tangata whakaatutia mai tenei kupu a te ae,
 me te kaore, whakaatutia mai kia mohio aru
 ai au, heoi taku kupu, me tae mai koe ki ko-
 nei, me  era atu tangata e whakahe nei. e
 whakatika  nei i o tipuna, me o tatau waka,
 kua tuhera a Taakitimu, ka mahue a Maehe,
 ka tuhera tonu te whare nei i naianei a tae
 atu ki te mutunga o Aperira, kai konei tonu
 au me  te hui. i roto i nga ra katoa o Aperira
 nei, e mahi ana i nga mea mo roto, mo te
 tatari atu kia koe me era atu.
              Niniwa-ki-te rangi.

       He Panuitanga.
   Kua, tae mai etahi moni  ki te "Puke,"
 engari kaore e mohiotia, kowai te tangata, na
 ana i tuku mai aua moni; ko aua moni kua
 tae noa mai, ko te tangata e mohio iho ana,
 he moni ana i tukua noatanga mai e ia kaore
 he ingoa whakamohio ki nga kai-whakahaere
 o te "Puke"  na ana aua  moni, ma ana e
 whakaatu  mai, ki te Etita, a, ki nga kai-tiaki
 moni ranei o te "Puke" he moni ana i tuku
 mai ai, me te maha ona moni i tuku mai ai,
 me te Poutapeta hoki i tukua mai ai aua
 moni.
              "Te Puke."


PANUI WHAKAMARAMA.
   He  whakamarama  te waahi tuatahi ki
 nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha
 tika-o Aotearoa me te Waipounama,   tena
 koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki
 1905.
   I pata ta matau  panui whakatikatika i
 roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te
 panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke"
 e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o
 nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i
 roto i te taha ki te reo Pakeha tae noa ki te
 wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te
pepa  o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea
ma  roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa
mo  te tangata ko te utu 15/-, ko tenei wha-
 karitenga i te utu tau mo te "Puke" ehara
i te mea he mea  whakahaere i roto i te ru-
nanga o te "Puke," engari he mea hanga
rawaho  atu i te komiti, na te Etita o te taha
Maori, me te Etita hoki o te taha Pakeha,
hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokoto-
ru, ka  perehitia te panui  whakatikatika i
roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite
iho na koutou." No re huihuinga whaka-
mutunga  o te komiti i te 22 o nga ra o Ti-
hema  ka hori nei, ka kokiritia taua take ki
ki waenganui i te komiti ko te riringa tenei
o te komiti kia maua, mo te whakarereketa-
nga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihui- 
o mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-
 kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi
 2 o te reo Maori o te ''Puke".
   No reira o nga iwi, o nga hapu katoa, ka
 whakaotia te utu mo to koutou taonga ki
 runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki
 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono mamina
 e  9/- hereni, mo  te  3   marama   e
 hereni. E wha hoki putanga i roto i te
 marama.
   Tuarua, i kore ai a te "Puke" e puta i roto
 i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera
 putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau
 ki te kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia
 puta mai ona korero mo te taha  ki te reo
 Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona
 te kahanga ki te kukume kia rua nga reo mo
 te "Puke," heoi ta matau be Amine atu, a,
 oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga,
 me te tu hoki koia hei whakahaere mai i nga
 korero mo te tuha Pakeha. Kaati i te rupe-
 ketanga mai o nga mea katoa ia matau, e
 haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i
 te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i
 whakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga
 korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pa-
 keha, koia te take i whanga tona ai matau,
 a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere.
   No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e koro
 rawa e taea e matau te whanga atu ano, Ki
 nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi
 penei tonu ta matau mahi ki te whanga ha-
 ere, a. ka pakaru te taiepa, ka marara te ka-
 hui ki runga i nga tihi o nga maunga, o
 kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu
 ano te kahui. No reira matau ka whakaha-
 ere i te taha kia matau, kia wawe te puta ata
 ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pa-
 keha kia ata takatu ana, a tona wa pea o
 rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua
 te putanga atu kia koutou. Engari  ko  to
 mea ma  koutou, he uta pikaunga  mai ki
 runga  i to koutou  taonga   i te  mea
 kua  mohio  iho  koutou ki   nga  kau-
papa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia
 tenei: —
   (1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke"
ki nga iwi. ki nga hapa, me nga tangata ta-
ane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e
powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e hae-
re ana ki te whakamanawa haere kia koutou
ki nga morehu a aitua i mahue ake i te ao
nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga
hapu, e hoatu nga tohu o te pai e te aroha
ki to tatau taonga, ka  tukua atu  na  kia
koutou.
  (2.)  Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita
o nga Haahi  katoa, hei tohutohu, hei ako,
hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu ka-
toa o nga motu e rua nei.
  (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki nga whakaha-
ere, e whiwhi ai te iwi nae nga hapu ki te
matauranga,  e puta mai ai te pai te ora, te
rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o
tetahi ki tetahi.
  (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
nga o nga tangata matau ki te tohutohu, ki te
                                                                                              

    8  (MAEHE, 13, 1906 No 31         TE   PUKE      KI  HIKURANGI.                            (TE TAU TUAONO)
 whakamarama   i nga ahuatanga e pata mai
 ai he matauranga nui; ki nga mahi ahu whe-
  nua, e puta mai ai hoki-he ora tao te iwi me
 a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i
  tenei ao.
    (5.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
 nga e homai ana e nga tangata matau hei pai-
 ngn hei oranga me nga iwi, me nga hapu o
 nga      e rua nei, i roto i nga mahi, rae
 nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua
 Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei.
   (6.) Ka  manaakitia e te "Puke" nga ta-
 onga e homai ana e nga tangata matau, ma-
 rama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te
 ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata,
 nga tohutohu  e pai ai te tiaki i te tinana, e
 pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga
 wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te ti-
 nana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate
 katoa.
 . (7.) Ka manaakitia e te "Puke" nga tao-
 nga a nga tangata matau, ki nga ture katoa
 e puta mai ana i te Paremata o to tatau mo-
 tu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me
 nga  hapu, kia mohio ki te ahua o ia ture o
 ia ture, me tona pai me tona kino, me nga
 mahi  e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua
 tyre.
   (S.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
 onga e homai ana e nga tangata whakatipu-
 tipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete,
 mahi  Kaata  Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti),
 Humeke, Teera tui kahu taane wahine hoki,
 Teera mehe, Hanihi, me em atu tu mahi
 katoa, e puta mai ana he painga ki te tangu-
 ta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga
hapu  ranei. Engari me te mohio ano kou-
tou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua,
 hei oranga mo te tangata, (ara, e kiia ana e
te Pakeha aua tu panui he (Advertisement,)
he utu mo  ana  tu  panui, ara, he  2/6
 hereni me te hikipene, tae atu ki ee 3/ he-
reni mo  te inihi kotahi e tae ana pea ki te
5 ki te ono ranei nga rarangi reta i roto i te
inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa
ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kao-
re, engari he tino kaupapa no nga Nupepa
katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki
te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora
 nei.
   (9.) Ka manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga e homai ana e nga tangata matau ki
te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pake-
ha ranei, kia whakaaturia hei painga,  hei
whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga
tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi,
me nga hapu Pakeha o te ao, e putamai
ai he matauranga kia tatau ki te iwi Maori.
  (10,) Ka  manaakitia e te "Puke" nga ta-
onga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki
nga marae  katoa e powhiritia ai ia kia peka
ki uta, whakaatu at i nga taonga o roto o
nga whare Wananga  Maori o  nga tipuna
iho, o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa, o Tawhi-
ti-pamamao o te Hono i-wairua mai i Ha-
waiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona
whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia
 tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga
  mea tika ki nga mea pai, e pata mai ai he
  matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa.
    (11.) Ka manaakitia e te "Puke"  nga
  taonga tuka mai & nga tangata e pa ans ki
  o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me
  nga whanautanga tamariki, me nga mahue-
  tanga taane wahine ranei, me nga weteka-
  nga ture marena, me era ata tu korero katoa
  e pa ans ki nga take penei me enei kua tu-
  hia ake nei.
    (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou
  taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki
 1905, ki te uiui haere ki te ahua o ia iwi o
 ia hapu, me te whakamanawa  haere hoki
 kia koutou, ki nga taane, ki nga wahine me
 nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-
 tau kei runga i te taumata o te tau hoou, e
 titiro whakamuri ai te whakaaro ki te piki-
 tanga mai o te tinana i te tau tawhito, me
 te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi
 pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki
 muri, a, me te haku hoki o te ngakau ki
 nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau
 tawhito.  Muri iho katahi ka titiro whaka-
 mua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga
 mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e
 tu mai nei i mua i o tatau aroaro, me te ko-
 re hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki
 nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa
 roa e haerea nei e tatau.
   No reira, koia nei ta te "Puke" e ranga-
 hau haere nei he kimikimi haere i enei tu
 ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo ru-
 nga i to koutou maunga tapu, te waahi i
 puputia ai nga morehu i te tai nui & Ruata-
pu, i te wa ia ratau i nga kaumatua.
   No te wa ia tatau nei kua waiho taua ma-
unga, hei puputanga mo nga whakaaro, me
nga maharatanga a te ngakau i runga i te
rangimarie me te aroha o tetahi ki tetahi, no
reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapa,
me nga tangata katoa, ki te homai utanga
hei pikautanga maaku ki o koutou marae.
  Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae
atu aa ki o koutou marae, kia kaha ai au te
waha haere i nga utanga e whakaekea ana
ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he :
porangi ta koutou mokai, e pai ana. be wha- 
katauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata i
haere" koia ta koutou makai  ka kohikohi  
haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o <
koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa
ka ngaha ki te ara. He panui mau tonu te-
nei i nga wa kore utanga o te "Puke."   
                Kia ora tatau katoa.
        "Te Puke Ki Hikurangi."

WHAKAMARAMAI NGA TURE
O "TE PUKE KI HIKURANGI."

  Kia tau raia kia koutou katoa te rangima- 
rie, me te aroha noa, me te rongomau, e kii
ina te kupu a to koutou whanaunga, i muri
nei kia mau ki te Whakapono, na te Wha-
kapono i tu ai nga mahi, na nga mahi i tu 
ai te Whakapono ae Amene.               C
    E nga iwi o runga i nga mota nei, titiro
  iho ki nga pa-tuwatawata o to koutou taonga
  i raro iho nei, koia nei he rama hei whaka-
  marama kia koutou, mo nga tikanga e aha
  mai ana ki to koutou taonga, koia tenei: —
                 TUBE  1.
    E wha putanga o te "Poke" i te marama,
  ko te atu 16/- hereni i te tau; mo te ono
  marama e 9/- hereni; mo te toru marama e
  5/ hereni.
                 TURE 2.
   Ko te tangata e tono pepa mai ana mona.
 me  tuku mai te moni 16/- hereni, e 9/- here-
  ni, e 5/- hereni ranei, i te putanga tuatahi
  tuarua ranei; otira kai te ahua o te tono te
 tikanga.
                 TURE 3.
   Ki te tuku moni mai te tangata, nga ta-
 ngata, wahine, tamariki ranei, me tuku mai
 i nga  moni  Oota  Poutapeta, (ara Postal
 Note or Post Office Order ranei) me tuku
 mai  kia  Niniwa-i-terangi, c/o "Te Puke'"
 Greytown North.
                TURE 4.
   Kia mohio ano nga kai tango pepa o te
 "Puke" ina tutuki te wa e puta atu ana te
 pepa kia ia, ka puta atu he takai whero te
 takai o waho o te pepa, he tohu tena kua
 tutuki te tau kia ia, a, kotahi putanga i muri
 iho ka whakamutua te pepa mona, ina kore
 e tae mai he whakaatu mana.
                TURE 5.
   E kore e tau te hee ki nga kai-mahi o te
 "Puke" me to koutou taonga, mo nga wha
 kaaro a nga rangatira taane, wahine, e tuku
 mai ana kia panuitia e te "Puke," engari kia
 tupato ano koutou, kaua nga korero kino e
 tukua mai.     TURE 6.
   Kaore e whakaae te Komiti o te "Puke'
 kia nama te tangata nga tangata ranei ki te
 "Puke."        TUBE 7.
   Ka perehitia nga korero katoa e tukuamai
ana kia panuitia e te "Puke" engari ko nga
korero  whakakino  ingoa tangata, kaore e
whakaaetia.
               TUKE  8.
  Ko  te tangata  kua whakaturia e te ko-
miti hei whakahaere i nga tika mo te "Puke"
ara, ko Pahira Anaru mo te rohe o Rongo
kako  katoa, tae noa ki era atu takiwa o ru
nga i te motu nei, koia anake hei whakaha
ere mai i tera taha.
              TUBE  9.
  Ki te tono mai te tangata he pepa mona,
me penei te ingoa ki waho o te kawa.
         Ki Te Etita.
     "O Te Puke  Ki Hikurangi."
               Box 20.
         Greytown  Wairarapa.

  Ko te ahua tawhito ra ano, ki te maha
nga korero ka maha atu hoki nga wharangi,
ri te iti nga korero ka iti iho nga wharangi,


  Printed and Published for the Proprietors
by T. RENATA  at their Registered Printing
Office, Main-street Greytown Wairarapa N.Z.