2.           Te Puke Ki Hikurangi, Mane Hanueri, 1, 1912. Nama 10 o te taa 1.
  tana wahine pouaru, me ana ta
  mariki, me ana mokopuna pani
  ranei, ka ahei te Kooti, ki te ma
  hara ia e tika ana, i runga i te
  tono i mahia e—mo te taha ranei
  ki te wahine pouaru, nga tamari
  ki ranei, nga mokopuna ranei,
  nga wa katoa i roto i nga tau
  rua i muri iho i te matenga o te
  tupapaku.
    (a.) Ki te whakatau atu  ki te
  wahine  pouaru i tetahi paanga
  whaitaketanga  ranei, e ahei ana
 kia whakataua  e te Kooti ki a ia
  i rare i te tekiona mutunga
  runga ake nei, me i mate wira
  kore tana tane:
    (b.) Ki te whakatau atu  ki it
 tamaiti a te tupapaku, ki ia mo-
 kopuna ranei a te tupapaku kua
 pani i te wa i mate ai te tupapa-
 ku, he tino paanga tuturu  ki te
 katoa ki tetahi wahi ranei o nga
 whenua  me nga • taonga tinana
 ranei o te tupapaku e whakaaro-
 hia ana e te Kooti mo taua ta-
 maiti mokopuna ranei.
   (2.) Ia ota i hangaia i raro  i
 tenei tekiona ka whai mana ano
 tonu me te mea nei he tuku i
 mahia  i runga i ta te ture e te
 tupapaku i runga i te wira, enga-
 ri ka ekengia hoki e ia tukunga
 (whenua, taonga ranei) i mahia
 tikatia i runga i ta te ture i muri
 iho i te matenga o te tupapaku a
 i mua atu hoki i te hanganga o
 te ota.
   (3.) Ia ota i hangaia  i raro i
 tenei tekiona mo te  taha ki te
 whenua whiriihoura Maori o te
 tupapaku ka kiia he ota riiwhi
tupapaku, me  te tangata i wha-
 kataua atu ra ki a ia taua ota, ka
 kiia he kairiiwhi no te tupapaku
i runga tera aronga.
   (4,) Ina tonoa kia whakama-
naia tetahi wira kia mahia ranei
he ota wkakatu riiwhi tupapaku
i runga i nga kupu o tetahi wira,
hei mahi tuturu ma te Kooti, mo
nga tikanga o tenei tekiona, me
uiui e ia mehemea "kua hanga
tetahi ritenga, tika ranei, e te kai
hanga wira hei oranga mo tana
 wahine pouaru, me ana tamariki
ranei, me ana  mokepuna  pani
ranei, (mehemea ia he pera.)
   (5.) Ko Wahi II o te Ture Ti-
aki i te Ora o Te Whanau, 1908
(e pa ana mo  te oranga o nga
whanau  a nga kai-hanga wira,) e
kore rawa e pa atu ki nga rawa
(ara whenua, taonga ranei) o te
tupapaku Maori; me tekiona toru
tekau ma rua o taua Ture kua
whakatikatikaina i konei, ara kua
  whakakorea  atu i roto i taua te-
  kiona enei kupu na "a mehemea
  he tupapaku Maori tona tikanga
  ko te Kooti Whenua Maori."
    (6.) Ko nga wahi  o tenei teki-
  ona e pa ana mo nga tamariki
  me nga mokopuna, ka toro atu
  ka pa ki te wira i hangaia  e te
  wahine Maori.
       (Taria te roanga atu.)

  PITOPITO  KORERO.
    I te ratapu, te tekau o nga ra o
 Tihema,  ka nehua a Te  Whe-
 rowhero  Tawhio,   tuakana o
 "Kiingi" Mahuta,    i neke atu
 i te toru mano nga tangata i tae
 ki te nehunga. Na  te Rev Ro-
 pere Tahuriorangi nae te Rev Mu-
 tu Kapa, o te Haahi  Mihingare
 me  te Rev Hone Haria me te
 Reu Piripi Rahera,  o te Haahi
 Weteriana i nehu.

   I whakawatia a  Arekahanara
 Makai  mo tona tahuritanga ki
 te mahi  kino ki etahi Kotiro to-
 korua, i te mea kei raro iho ano
 nga tau o aua Kotiro, i te ritenga
 mo  te moe i te Taane, a, hinga
 ana a Makai, whakataua ana kia
 tekau ma waru nga tau mona ki
 te herehere, kia whitu tau mo te
 hara kotahi.

   I enei wiki ka hori ake nei ka
 wera te kainga o nga tamariki a
 Takerehi, i te ahi i te Mahanga e
 tata ana ki Heretaunga. Ko  te-
 nei Whare e 34 nga ruuma, he
 tino Whare atahua. He nui nga
 taonga utu nui i wera i te ahi,
 ara i neke atu i te kotahi mano e
 rima au pauna te wariu o aua
 taonga.

  E  36 nga Tiamana i mate, i
 be paitini, kaore e  mohiotia  te
 take i paitini ai.
  E  rua nga ru nunui i puta ki
Otekoti  i te po o te 22 o nga ra
tae ana ki te 15 tekene e ru ana.

  I mate ia Koti (Gotch) a Ma-
naro (Munro  i ta raua kakari
nonoke  i Niu Ooka, hanga noa
iho te  matenga o  Manaro  ia
Koti.

  Kotahi  tetahi hakui Pakeha i
kitea kua mate i roto i tona wha-
re, i ranga i te tuuru i te ata o te
ratapu 24, i Kihipane. Ko tona
mate he mate manawa,  ara, he
Heart Disease.
    I kitea te tinana o  tetahi tai-
 tama i runga i te hiwi i te taha
 ki te tonga o Karori i te ratapu
  24. He pu i te taha e takoto ana,
  kotahi te kariri kaore he kai o
  roto. I  tua  atu e  takoto ana
  tetahi kete kiri-kau.


 RONGO  KORERO.
         [TE TOMINIONA.]
   A Wiwi me Tiamani.

 TE WHAKAHE  A TE INGA-
        ..  RIHI.

                 Parihi 29/12/11.
   I hui te Komiti Heneiti ki te
 titiro i te Morokona Kirimina a
 te Wiwi raua ko Tiamani, kitea
 ana ko te Kirimina o te tau 1909,
 he whakakotahitanga i nga mana
 e rua ki te mahi ahu-whenua me
 era atu mahi.
   Kaati, i whakahe a Ingarangi
 ki  tenei  Kirimina,   no  reira
 whakakorea ana, mahia ana he
 mea hou.
 Te mutunga o nga Takuta
          te mahi.


                     RANANA.
   E 500 rima, rau nga Takuta,
 ara, te nuinga o nga Takuta, kua
whakaaro, kua  whiriwhiri hoki,
kia kaua ratau e mahi i raro i nga
tikanga  o nga rekureihana o te
Pire Inihua, kia whakarereketia ra
ano nga  rekureihana o te Ropu
 Mahi   whakaora  o   Piriteina,
  (British Medical Association.)
  I waea te Ta Hemi Pa, perehi-
tini o taua Ropu, ki taua Ropu
ano hoki, i mea e nui ana tona
hiahia kia pera tonu te haere, a,
kia whiwhi ratau ki te rangimarie
me  te pai, no te mea, kaore ia e
pai kia riro ma te Pire Inihua  e
hanga  kino te pukapuka  o te
motu.
  Tekau marua  mano, kua oati,
kaore ratau e mahi i raro i tenei
Pire.


Nga Tamariki i wera i le
           ahi.
               RANANA, 28/12/11
  Tokotoru nga tamariki i wera i
te ahi, i te wa e purei ana i roto i
te Tiata, a, mate tonu atu.
  Ko te take i wera ai aua tama-
 riki, i wera i nga kakahu whaka-
 paipai, (Fancy  dress,) he kahu
 angiangi hoki aua tu ahua kakahu.
   Ko te mea tuatahi i wera, i oma
 atu ia ki ona hoa, na reira tonu
 hoki i tahu atu o  era ki te ahi,
 kotahi te mea o aua tamariki kua
 ahua porangi, konga mea e rua,
 i te weranga I te ahi, katahi ano
 ka oma ki waho, i reira katoa hoki
 te nuinga o te tangata, na reira
 raua i ahua pai ai.



KORERO PAREMA-
      TA.
  KAORE TE PAREMATA E
        HUI WAWE.

   I tu te hui a nga Minita o te
 Kawanatanga (te wahanga ki te
Waipounamu,)   ki Otautahi i te
28 o nga ra o Tihema, ko nga
 Minita i tae mai i te timatanga o
te hui i te 10.30. o te ata:——
   Ko Ta Aata Kinihi     (Kerei)
   „ Heemi Korowini    (Pura)
   „ T. E. Y. Hetana (Tai-Hau-
            auru Waipounamu)
   „ G. Witi         (Rikatana
   „ H. G. Era     (Otautahi ki
                     te Tonga)
   „  L. M. Ihiti   (Otautahi ki
                    te Rawhiti)
   „  G. Rorehana    (Riritana)
   „ G. W. Ratara   .(Awona)
   „ G. W. Whopu  (Hurunui)
   „ W.  J. Tiki    (Herewini)
   „ T. Pakitana    (Te Umu-
                        kaha)
   „ Heemi Kereki    (Timaru)
   „ J. C. Tamihana  (Warahi)
   „ J. A. Heinana (Murihiku)
   „  T. K. Tairi    (Otepoti ki
                     te Tonga)
  „  R. Makaramu   (Wairau)
  Ko te mema  i ngaro o tera
motu, ko E. H. Karaaka, mema
mo Tiaama.  I te ahiahi ka neke
te hui, i reira ka haere atu tetahi
               
kai-ripoata  kia  te  Waari   kia
korerotia mai  nga  korero o ta
patau hui, ka whakahokia  e te
Waari, ka ki atu kaore aku kore-
ro hei panuitanga. Kaati, he nui
nga mema i uiuia e nga kai-ripo-
ata, kaati kaore rawa i whakaatu
i nga korero o taua hui.  I tae
mai he  waea  whakaatu ka tu
tetahi hui pera ma nga mema o
te kawanatanga o te wahanga ki
Aotearoa nei, ki Poneke a te 29 o
nga ra o Tihema.

  Nama 10 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Mane Hanueri, 1 1912.       3.
 Te Pukapuka  Tu-

 tohu a te Kawanata-
  nga o niu Tireni.

 Te Nohoanga o te Kawa-
         natanga.

   Te Kawana me te Tumuaki
 Kai-whakahaere—
   Ko Roore lairing tana K. C. M.
 G.,  D. S. O.
   Paraiwiti Hekeretari—Te  Ata
 Kaihi, Esq.
    Eitikona—Kapene   Wiremu
 Hoani  Henona, 16th Te Kuini
 Raati (Lancers.)
   Eitikona • 2.—Kapene Hoani
 Hiu Pohikawena, o Akarana.
   Administrator o te Kawanata-
 nga.—: Ko  te Tumuaki Tiati i
 whakaturia.
   Karaka o te Kaunihera.—J. F.
 Anaru.
   Te Kaunihera Whiri-
         whiri.

   Te Rt. Hon Ta J. G. Waari,
 Bart. P. C., K. C. M. G.,   Piri-
 mia, Minita o nga Mahi  Moai,
 Poohimahita-Tianara,  Minita o
 nga Tarikaraawhe, Minita  o te
 Mahi Arai-hoariri, Minita o nga
 Whenua.  Komihana o nga Teiti
 Ngahere.
  Hon  Ta. Hemi Kara K. C. M.
 G., Minita mo  te taha  Maori,
 Minita o nga Pane kingi.
   Hon. J. A. Mira, Minita o nga
 Rerewe, Minita o nga Mahi Tima,
 Minita o nga Mahi.
   Hon. Hori Whaura,  Minita o
nga Kura, Minita o nga Katimaute,
Minita o nga Manuhiri Whakaeke
mai.
   Hon. Takuta Ta J. G. Whinirei,
K. C.  L  L. D.,  K. C. M.  G.,
Atoni-Tianara (Tumuaki  o Te
Whare  Ariki), Minita o nga Kai
Whakawa.
  Hon. Roteriki Makenehi, Minita
o nga Mahi mo te Katoa, Minita
o nga Maina.
  Hon. D.  Pato, Minita o nga
Mahi Tirotiro i nga Kaute Moni,
Minita mo te Tari Whakaora.
  Hon.  T. Makenehi Minita o
nga Mahi Ahu Whenna,  Minita
o nga Whare Mahi Taonga, Minita
mo nga Taonga.
  Hon. Apirana Turupa  Ngata,
Upoko o te Iwi Maori ki roto i te
Kaunihera Whiriwhiri, Minita mo
nga Kaunihera Marae.
  Karaka o te Kaunihera Whiri-
whiri, Heemi Paraki Anaru.

  TE WHARE ARIKI.
  He mea whakatu nga Mema o
te Whare Ariki o te Karauna, (Ko
nga Mema i whakaturia i te 17 o
o nga ra o  Hepetema, mo  to
ratau oranga,) ko nga Mema i
whakatuturia i muri mai, mo nga
tau e whitu, ka whakatu ano, ko
te whare o Raro e 80 nga Mema,
e pootitia i nga toru tau katoa.  :
  NGA MEA NUNUI !
  PUTA KI NIU TIRENI.

    Te taenga mai o Tamihana ki
  Niu Tireni i te tau        1642.
  Taenga tuatahi mai o Kapene
  Kuki ki Niu Tireni nei ia Oketo-
. pa 8                    1869.
    Tuaruatanga mai  o Kapene
  Kuki ki Niu Tireni       1772.
  Te mutunga             1777.
 Te Tiriti-o-Waitangi        1840.
  Te whawhai ki a Te Kooti
                        1868-71.
  Te whawhai  ki a  Titokowaru.
                        1868.-69
  Te whawhai a te Hauhau
                        1864-66.
  Te horonga o te Keetipa  1861.
  Te mutunga o te whawhai  ki
  Orakau, Waikato           1864.
 Ka horo a Rangiohia    1864
  Ka horo a Rangiriri     1863.
  Ka timata te whawhai o Waikato
  i te Koheroa             1863.
  Te matenga o Waikato  ia Tara-
  naki, i Mahoetahi        1860.
  Te hui ki Kohimarama 1860.
  To timatanga o te whawhai ki
  T. ranaki •            1859-60.
  Te whakaturanga  ia te Whero-
  whero hei Kiingi         1857.
  Waaka Nene,  kai awhina i  te
  Tiriti                    1840
 Te whawhai a Hone Heke 1842.
 I mate                 1871
, Te kotahitanga o te iwi Maori
 Maehe  21               1834.
  Ka mauria a  te Kooti   Ririki-
  rangi ki Wharekauri,    1866.
  Ka  it mai a te Kooti  Whare-
 ongaonga me ona tangata 1868.
 Ka patua a te Kooti e nga tanga-
 ta  o   Turanga,  ia  Noema
 10                      1863.
 Te mutunga o te whawhai ki a
 te Kooti,                 1884.
 Ka tae mai a Hopihana,  1887.
 Ka tu hei Kawana,      1840.
 Ka mate ia ki Akarana,  1842.
 Ka tapahia e Heke te pou  haki
 i Kororareka              1844.
 Ka taqahia ano te pou haki, 1845
 Ka horo a Ruapekapeka,  1846.
 Te hemonga o Heke,     1850.
 Te whawhai a Titokowaru, 1869
  „    „   „ Marunui,   1866.
 Ture Pooti Mema Maori,  1867.
 Ka timata te noho he mema
 Maori ki te Whare Ariki,  1972.
 Te whawhai o te Pakiaka, 1875.


  TE RAHI O NIU TIRENI.
   Ko te rahi o Niu Tireni me ona
 moutere 104,721 koea maero, ara,
 e 67,040,640, miriona eka, e kiia
 ana e  te rahi o te waahi whenua
 pai hei mahinga hei whakanoho-
 nohotanga.
    TE MATAURANGA.

   Ko te whakaakoranga matau-
 ranga kaore he utu.
  Ko nga Kura o te Katoa mai i
 te tau 1908, e 8,989 ona Kura
 Mahita, a, 142,999, nga tamariki
  whiwhi ki te Karahipi.
   E 803 nga Kura Paraiweti, 17,
685 nga tamariki i whiwhi ki te
Karahipi, ko nga Kura Maori 111,
 a, e 7,486 nga tamariki i whiwhi
  ki te Karahipi, e 3O nga Kura
  Tuarua, a, e 4,827 nga tamariki
 i whiwhi ki te Karahipi, a, e 66
 nga tino Kura Takiwa, a, e 2, 162
 nga tamariki i whiwhi ki te Kara-
  hipi.



 MATENGA  TUPA-
     PAKU.
 TARAUA UTIKU MA-
     RUMARU.

   Kua  mate  a  Taraua Utiku
 Marumaru,  tino rangatira nui o
 te  Whare   o  Apa, i  mate  ki
 Parewanui i te o o te ahiahi o te
 Ratapu 24 o Tihema 1911.
   E  rua nga tau me te haawhe e
 paangia ana  mai ia e te mate
 "Diabetes" me te mate Pararutiki,
 a, e toru ona ra e kore ana ia e
 mohio, ka mate nei hoki ia. Ka
 48 ona tau, a, he tino tangata ia
 e mohiotia  ana e te iti, e te rahi,
 no nga whanau  rangatira, nunui
                                                               *
 ia. I moe ia i nga tamahine a
 Mete Kiingi, na  to mua,  ko te
 Rangi, i whanau i te Ra o te Tau
 Hou 1887, me Tio i whanau i te
 ra Kirihimete 1888.  Ko  Wiki
 Marumaru i  mate i tera  tau nei,
   Na te wahiue tuarua ko Rihi.
 Ko to tamaiti tuatahi, ko te Rangi,
 ko ia nei mo  te turanga o tona
 matua, ka rua hoki ona moenga
 wahine.
   Kaati, e mohiotia ana  ano a
 Taraua he tangata purei hoiho, a
he nui tona whiwhi ki te waima-
 rie, pera me  tona  matua, he
 tangata whakatipu  hoiho,  he
tangata  purei hoiho hoki.  Ko
Rangipuhi, he mea whakatipu na
Marumaru, a, na Taraua i whaka-
oma, i wiini i a ia te Haaki Pei
Kapu  1894, me to Paamutana,
me to Rangitikei, me to Whiringi,
me te Kapu hoki o Otepoti, a, me
te Tamihana Hanikapu (Poneke.)
  Ko ona hoiho e whakatipu nei
ia ko te Muriwai, ko St. Joe, ko
Apa, me Ikuita, (Equitas,) a, he
nui ano  hoki ona  hoiho kuao
papai. A  he kau papai ano hoki
ana.  He   kai-tiaki hoki ia no
Ngaati-Apa, i mua, a, tae noa 
mai nei ki tona matenga, a, he
nui hoki nga tau e tu ana ia hei
Tiamana mo te Kaunihera Maori
o Kurahaupo.  He tangata tau-
toko hoki ia i nga mahi takaro a
te Pakeha, no reira hoatu ana e
ia te "Marumaru Kapu" mo te
  Tiamupene Purei Tenehi o nga
  Maori o Aotea nei. Engari ko te
  pureitanga mo tenei Kapu i nuku-
 
 matenga o Wiki Marumaru, otira
 i pureitia ano ki Paamutana taua
 Kapu  i te (Easter) ka hori ake
  nei. Kaati i reira a Takuta Po-
 mare  M. P. i te takiwa i mate ai
 ia, a, ko Takuta Watene, te taku-
 ta o te tupapaku.
   Kaati i te 25 o Tihema ka ha-
 ere te Ta Hemi Kara ki te hui i
 Parewanui, kaati no te rongonga
 kua mate a  Taraua, peka ke atu
 ana ia ki te kainga o te tupapaku
 kore tonu atu i tutuki tona haere.
   He nui  te tangata o te hui i
 haere ki te kainga o te tupapaku
 ki te tangihanga.

  
 TE NEHUNGA O TA-
 RAUA MARUMARU.

 I TE 3O O NGA RA O TIHEMA.
   Kia Purakau Maika.
                    E  hoa tena
 koe, maa e ata whakatakoto atu
 te whakaupokotanga mo te mate-
 nga o Taraua Marumaru e mohio
 ana hoki koe, ki tona ahuatanga,
 tinana tangata mo nga  mahi
 nunui.
 Tuatahi; te hapai i te whakapono.
 Tuarua te hapai i nga mahi nunui
 a te Kawanatanga, mo nga, iwi
     Maori o tenei motu.
 Tuatoru i tu ia hei kai-tiaki mo
 nga moni a te iwi i kohikohi ai i
     roto i nga ra. o te Kotahi-
     
     e raa nei i raro i te mana o
     te  Tiriti o  Waitangi,   a,  e
    takoto tonu ana aua moni i
     raro i tona ingoa inaianei.
Tuawha he maha nga iwi wehe-
wehe nga mana i roto i te rohe o te
    takiwa  o te  Kaunihera  o
    Kurahaupo naana i whaka-
     huihui ka kotahi te whakaaro
    o aua iwi, a koia tonu hoki
    te Tiamana o te Kaunihera o
    Kurahaupo  i roto i nga tau
    maha  kua hori ake nei taa
    noa ki tona matenga, kaore
    he raruraru i pa ki nga mahi
    a tona Kaunihera.
Tuarima  he tangata hapai ia i
nga mana Maori, ara, mo nga
    tikanga ki nga Marae me nga
    tangihanga Tupapaku,  he
    tangata aroha ki te iwi Maori,
    he tangata  ingoa nui ia ki
    te taha  Pakeha mo  nga
   whakahaere tikanga nunui a
    te iwi Pakeha, he  tangata

4           Te Puke Ki Hikurangi, Mane Hanueri, 1,1912. Nama  10 o te tau 1
     



   Ko Ngaati-Toa.
    " Te Atiawa.
    "  Ngaati-Raukawa.
    " Ngaati-Huia.
    " Muaupoko.
    " Ngaati-Turanga.
    " Rangitaane.
    " Ngaati-Kauhata.
    „ Ngaati-Parewahawaha.
    „ Ngati-Maniapoto.
    „ Ngati-Waewae.
    „ Ngati-Pikiahu.
    „ Ngati-Hauiti.
    „ Ngati-Whiti-Tama
    „ Ngati-Tuwharetoa.
    „ Ngawairiki.
    „  Whanganui.
    „ Ngarauru.
    „ Ngati-Ruanui.
    „ Te Ati-awa, ki Waitara.
   „ Ngati-Uenuku.
    ,. Ngati-Kura.
    „ Ngati-Rangi.
    „ Waikato.
   ., Ngati-Haua.
    „ Ngaiterangi.
   „ Te Arawa.
   „ Ngati-Kahungunu ki Here-
       taunga.
   „ Ngati-Pakapaka.
   „ Hamua.
   „ Ngati-Kahungunu  ki Wai-
       rarapa.

  Ka tae mai te Taa Honore He-
emi Kara, me Hira Parata Kaka-
kura me te Hekeretari o te Taa.
  I haere mai kia kite i te nehu-
nga o Taraua Utiku Marumaru,
he nui tona tangi, a, no te mutu-
nga o tona tangi ka tu atu a Ta-
karangi Mete Kingi  ki te whai-
korero, ka mea a Takarangi, "Ha-
ere mai e te Taa Honore Heemi
Kara  ki te tangi, kia kite hoki i
te nehunga  atu o to hoa, ki te
moenga  roa ki te kainga tuturu,
ki te okiokinga o nga Tipuna, o
nga Matua; ko  tenei tangata he
tangata tuturu ia no tou Kawa-
natanga, tautoko hoki i nga mahi
pai mo  te iwi. I whakapau ia i
tona kaha ki te hapai i nga Kau-
nihera Takiwa o te iwi Maori, i
tukuna  mai nei e korua ko te
Hetana hei matua  mo  te iwi
 Maori, a, ko  Kurahaupo  tona
 Kaunihera, ko Aotea te rua o ona
 Kaunihera " I tu ia hei Tiamana
 mo Kurahaupo Kaunihera, ko ia
 te Tiamana a taea noatia te taki-
 wa  i mato ai ia, a, he mea tuku
 tona Tiamanatanga kia Hue  i
 roto i nga wiki e rua i mua atu o
 tona matenga."  Ko  tetahi tenei
 o nga purepo nui o roto i to Ka-
 wanatanga. Haere  mai, ka nui
 te manawanui i a koe ki te wha-
 katika mai i to aroha, heoi.

   Mohi te Atahikoia:—
                   Haere mai
 e te Taa Honore Heemi Kara, ki
 te tangi ki to hoa kia  Taraua
 Marumaru, ki te nehunga hoki o
 tenei o nga kai-hautu o te Waka,
 ara e tou Kawanatanga,  haere
 mai  kia kite tinana mai koe ia
 matau, kia kite tinana atu hoki
 matau ia koe, e nui aua te aroha
 kia koe me tou Kawanatanga,
 nana noa koe i hia puta  mai, i
 nga werowerohanga a nga Huata
 a nga Patu, a nga Tokotoko a te
 Apitihana, kai le mahara au nei
kai te tahutahu koe i o tunga i
 nga Tokotoko, i nga Maipi, i nga
Patu  a te Apitihana, kaore ia kai
te toa tonu koe, heoi ano kin ora
koe,














 HONORE  TAA TIM!
      KARA.
  Te HONORE  . TAA TIMI KAUA,
K.C.M.G., Minita mo te  Taha
Maori.  I whanau  ki te Wairoa
i te tau 1851. I a ia e tamariki
ana ano, ka haere ia me etahi utu
ki  te whai ia te Kooti Rikirangi,
a, ka mau i to ratau ropu. Mo
tana kaha ka  hoatu te  metara
honore, me nga  moni  e £50.
   I muri iho ka tu ia hei Kai-
whakamaori mo te Kooti Whenua
Maori, i raro ia  Tiati Rokena,
  I te tau 1879 ka whakaturia ia
hei Kai-whakamaori mo te Pare-
mata.  He tino tangata  mohio
ki te aronga o te korero,
  I te tau 1883.  Ka  whakai-
ngoatia ia hei mema mo te Ta i
, Rawhiti, raua ko Wi  Pere, ka
  hinga ia i a Wi Pere, e 28 te nu-
kunga ake o  nga pooti ia Wi
, Pere.
    I te tau 1886, ka tu ano ia. , I
  tenei taima ka hinga a Wi Pere,
 e 200 te nukunga ake o nga pooti
  mo Timi  Koinei te timatanga
  mai o tana noho i te Paremata.
    No te tau 1892. ka uru ia hei
  Minita   I taua tau ka tu ia hei
 mema  mo Waiapu,  mo te taha
  Pakeha.  I te tau 1900, ka tu ia
  hei Minita Maori, me era atu tu-
 ranga nunui.  Na ana ka ata tau
  pai te rangimarie ki te raruraru i
 pa ai nga Maori, ara, i te Urewera
  me  te raruraru mo Wairarapa
 Moana.
    He nui nga, tau e tu aua ia hei
 Kai-Tiaki mo nga Whenua Maori
 o te taha kia Ngaati-porou.
  ' Na tana mohio ki nga tikanga
 Maori, me te pai o tana whaka-
 haere  i totika ai nga Whenua
 Maori.  E  3,692,281 eka o nga
 Whenua Maori i whakahaeretia e
 ia hei nohoanga mo te tangata; e
 2,890,000 eka e toe ana hei ora-
 nga mo te Maori.
    E rua ona turanga hei Kai-rii-
 whi mo  te Pirimia, i te haerenga
 o te Waari ki Ingarangi.
   He  nui te hari o te ngakau o
 nga  iwi o te motu nei, i te tau"
 nga o te Honore nui i homai e te
 Kingi  kia ia, ura, i tana whaka-
 ingoatanga ko Taa Tiini Kara.

   Hemi Kara:—
                Karanga  mai kia
 au tenei au te haere mai nei ki te
 tangi ki toku hoa. ki te tuku atu
 i a ia. Ae he tangata hapai ia i
 nga mahi pai mo te iwi, e tae ana
 hoki ia ki roto i nga huinga nu-
 nui whakatakoto tikanga mo te
 iwi. a, no tenei ra kua mahue ake i
 aia aua mahi kia koutou, a, kiapera
 ano hoki to koutou uaua me ia i
 kaha nei ki te tiaki i te ture Ta-
  ngata, i te ture Atua hei whaka-
 whirinakitanga  atu mo tatau nei,
 kaati, kia puta te werawera me
 te uaua i te mahi  oranga mo
 koutou, me nga uri whakatipu i
 muri  ia koutou i nga u o te kau,
 ara, nga mahi paamu. Kaati kai
 te pai, kai te tu hangai tona matua,
 kai waenganui tonu matau i te
 marae  e tu ana, heoi kia ora te
 whare potae me te whanau katoa
 a te tupapaku.
    [Ka rautu nga Whai korero.]

   I te rua o nga haora ko te wa
 e tika ana mo te nehu, ka  tae
 mai te tono a te Wirihana Hunia
 me era atu rangatira kia mauria
 atu te  tupapaku  ki roto  i te
 Whare   Karakia   i te Karakia
 o te nehu, a, kia kite hoki ratau,
 ara, nga iwi e noho ana i te Pa
 tawhito o Parewanui.
   Ka utua e to Wiremu minita,
 me  waiho  tonu i konei i te kai-
 nga o te tupapaku, i Parewanui
 kainga  hou  Karakia  ai  i  te
 Karakia o  te nehu, ka  mau-
 ria hoki  ki   roto i te  Whare
Karakia, e rima tekau ano e urn
 ki roto, ko nga mano tangata e
rima ka tu kau atu i waho, hara-
mai ana etahi o nga iwi o nga
hapu  i hui. atu ki te kainga o te
Wairua  Tapu  kia kite i te nehu-
nga.  He  nui te tangata  ki te
titiro e tae ana pea ki te wha, ki
te rima mano tangata i tae mai
ki taua nehunga. No  te wha o
nga haora i te ahiahi o te Rata-
pu, ka timatatia te Karakia o te
nehu.   E  rua  nga Minita  na
ana i tuku:—
  Ko Te Wiremu, Minita o Wha-
nganui.
  Ko  Hoera,, Minita o Otaki, me
etahi atu Minita.
  Ka  mutu te Karakia ka hapai-
nga atu i te teneti i takoto ai ia
ki te rua, ka riro ko te Peene Pa-
keha o Puuru  Taone  hei arahi
mai ki te Urupa. He nui te wha-
kaaroha o te tangi a taua Peene,
me te pai hoki o nga kai-whaka-
tangi.
  Ko  te takiwa  tenei o te Tii,
ara, o te Kai.

  Ka hui ano ki te marae. Ku
tu a Hue, ka mea kia Timi;— E
rua nga wiki i mua  atu i tonu
matenga  ka tukua e ia tona tia-
manatanga  o te  Kaunihera  o
Kurahaupo,  kaati kua mate a ia
ko ana tamariki i mahue ake, a, e
whakahoki ata ana au kia koe e
Timi i te tiamanatanga, mau e
whakatau ki runga kia Te Rangi-
pouri Marumaru, tamaiti a te
tupapaku  k6 ia hei riiwhi, me
mutu  i konei taku korero mo
tenei korero, kia ora ano Te Taa
Timi Kara.
  Timi  Kara- Ka mea  atu  kia
Hue,-E  Hue, e pai ana to take,
ka whakaaetia to take, me whaka-
hoki e au ki runga kia te- Rangi-
pouri  te Tiamanatanga  o  te
Kaunihera  o  Kurahaupo, heoi
paahi tonu iho tenei take.
Hare  Teimana ka mea, Kia ora
tenei huihuinga, he wa  tenei u
rite ana i taku whakaaro kia tu
au ki te aroaro o te Taa Honore
Timi  Kara, ara, he nui no. te
awangawanga o te ngakau mo to
tatau Kawanatanga  ka tu ranei

 Nama 10 o te tau 1  TE PUKE KI HIKURANGI, MANE HANUERI 1 1912                                     5
 




  Timi Kara



Aotearoa
Waipounamu




   Purakau:—




Wairarapa





 Tai-Hauauru
Maui Pomare








      ERUERA TE KAHU,
                        2/1/12.







W.  K. Manihera

 6.         Te Puke Ki Hikurangi, Mane Hanueri, 1, 1912. Nama 10 o te tau 1
 mutu  ai nga kuranga kia au, ko
 nga moni hua a te Kamupene ka
 wehewehea  ki runga  i te £20
 panua  i utua anaketia atu ra e
 au ki te Kamupene, hei reira ka
 whai-kaha  te Kamupene ki te
  karanga i te toenga atu o  aku
  hia, ara, i te £30 pauna mo etahi
  atu rarurara o te Kamupene.
   Kaati mehemea  au ki te peke
 rapu,  ka riro tonu maku e utu
 te £80 pauna ra.
    Ki te kore e kaha ki te utu i
 ona hia, ka tapahia tona ingoa ki
 waho o te Kamupene, a, ma te
  Kamupene e boko atu ona hia.
   Kaati i muri mai i nga mara-
 ma e ono, ka karangatia ano au
 kia utu i nga moni e £5 pauna
 o  te  toenga atu ra o aku  hia,
  (£50) ka turi ai au ki taua kara-
 nga, ka kore ranei e whakarite i
       O     *
 tana karanga, ka ahei te Kamu-
 pene ki te hamene i au ki te Ko-
 oti Whakawa, u, ka tonoa au kia
 utu i te moni e £50 pauna, i wa-
 ho atu o te £20 pauna i utua ra
 e au. Engari kaore te Kamupe-
 ne e tapahi i au ki waho o te ro-
 uru kia kore ra ano au e kaha ki
 te utu i aua moni.
    Iraia te Whaiti, patai:—
   Mehemea  ki te utua katoatia e
 au te £50 pauna, heaha te itareti
 mo taku moni.
   Tiamana, whakahoki:—
   E rima 5 paiheneti mo te itareti
 mo to moni. Kaati e ki pono ana
 au he Kamupene  tino pai tenei
 Kumupene, mehemea ki te pai te
 whakahaeretanga i tenei mea, ka
 whiwhi tatau ki tenei taonga nui
 whakaharahara, mehemea  ki te
 he nga  whakahaere,  kaore he
 painga e puta mai kia tatau, a, ka
 waiho tatau hei kai ma te ngutu,
 no reira kia kaha ta tatau rapu
 me ta tatau patuki.
      Neke ana te hui mo muri i
        te Tina.
     Ka noho ano te hui i te 12.30.
     Ka pootitia nga turanga mo
ia kaiwhakahaere mo tenei wa:—
     Hori Makiparangi Kai-tiaki
 moni.
     W. H. Manihera Hekeretari.

   Purakau Maika;—   E  motini
ana au me whakatuhera he Kaute
Moni ma te Kamupene ki roto i te
Peeke o  Nui Tireni, i tautokona
 tenei take, paahitia ana.
  Purakau  Maika:—    E  hiahia
ana au kia whakaturia  kia toru
nga tangata hei haina ki roto ki
te Tiaki a te Kamupene.
  Tautokona ana tenei take paa-
hitia  ana, whakaturia  ana ko
Hori Makiparangi, ko W. H.
Manihera, me  Iraia te Whaiti,
 me Taare Turi ranei, ko te mea
 o raua e tupono ki reira.
   I konei ka neke te hui, ka ko-
 rero te Tiamana penei na. "Ka-
 ore te Kamupene e kaha ki te
 timata i tana mahi kia tae katoa
 mai ra ano nga moni mo nga hia
  18,000 tekau ma   toru  ma-
 no nga hia kua tuhera ki te ka-
 toa." (e ai ki te korero.)
   Kaati ki te titiro atu, kanui te
 pai o nga whakamaramatanga i
 nga pekapekanga o tenei Kamu-
 pene. Hei Kamupene  tino nui
 tenei mehemea ka  tutuki ki te
 waimarie, engari ki te titiro ake
 tera e taea mehemea ki te kaha
 nga iwi o nga motu nei ki te tau-
 toko, e kore koutou e whakapono
 tera e tu tenei mea, a, e tautoko
 ranei, kia kite ra ano koutou i te
 kaupapa katahi ano  koutou ka
 mohio, a, ka tautoko ranei, kore
 noaiho ranei.
   Kaati i puta nga korero i reira
 kia whakakotahitia nga pepa nei,
 kaati kei te whakaaroaro  nga
 kai-hapai o te Maunga nei, a, kei
 tera tuunga o te hui a te Kamu-
pene nei, te whakapuakina ai te
whakaaro  a nga  kai-hapai o te
Maunga  nei.


    He Hai Nai.
   Te  Poropiti a Meri
TE HAKARI O TE KIRIHIME-
          TE.


   (MANAWATU  TAIMA.)
  I tu he hui nui ki Parewanui,
e tata ana ki Pura, i te Ra Wha-
nautanga o to tatau Ariki.
  He  teneti katoa te nuinga o te
whare,  rite tonu ki nga taone
 kari-koura, ko te nuinga o nga
mahi  o te hui, he hui karaitiana,
 he waiata himene, me nga whai
 korero. Kaore rawa i whakaaetia
te wai piro ki te Marae.-
  Kaati, ko te Hakari o te Kirihime
te, i roto i te teneti nui, e eke
ana te 200 rau i te whakanoho
nohonga  kotahi, a, be nui hoki
nga Weita tino pai i reira, me te
pai o ta ratau whangai i te tangata
  I taua ra  puku,  nui atu te
 haere atu me te haere mai o te
 Motu-ka, o te waka, o te Paihikara,
me nga hoiho, ehara i te mea te
nui o te huihuinga no nga hapu
Maori anake,  engari no te iwi
Pakeha hoki, no nga mea kaore i
tonoa atu, me nga mea  hoki i
 tonoa, me te nui hoki o te mana-
aid a Wirihana Hunia raua ko
Ratana, me o raua kai-tautoko.
   Ko te nukunga o te huihuinga i
 hiahiatia a Meri  Rikirihirua, he
 wahine  rahi, he poropiti hoki, kia
 whakamarama i tona ahuatanga.
   1 whakamarama ano ia i tera
 tau, a, e hiahiatia ana kia whaka-
 marama   ano  ia. Kaati, i, te
 whakatamutumutunga  o  tona
 huihui karakia ka korero ia i tetahi
 korero, koia tenei; "Kaore ahau i
 te Wairua Tapu, e ai te ki a etahi,
 engari, ko te  Wairua  Matakite
 anake i uru mai ki roto i a au, e
 whakaora nei i te tangata, ma te
 whakapono e kotahi ai te tangata,
 ki te kore e whakapono,  kaore
 hoki e taea e au te mea  tetahi
 mou."  Me whakapono koutou ki
 nga  kupu o te Karaipiture, roe
 matau  hoki  ki te  Karaipiture,
 mehemea ki te whakapono koutou,
 ka tukua mai e te Atua be kaha
 kia au, hei whahataka i o koutou
 mauiui.  He nui te ata noho o te
 tangata me te ata whakarongo ki
 enei kupu a te Poropiti.
   Kaati, ko tenei huihuinga, he
 hui karakia, ko nga Minita ko te
 Rev. Iwiora (Anglican,) me  te
 Rev.  Wiremu  o  Whanganui.
     Nana  i   whakarite
 me   karakia tonu  tena haahi
 i roto i tona teneti, i tona teneti.
   Ko nga haahi i reira-, he Angli-
can, he Katorika, he Momona, he
 Weteriana, he Ringatu, nui atu
hoki te pai o a ratau himene, me
a ratau waiata, e rangona ana ki
nga waahi  katoa o te Marae, no
te painga o te rangi, katahi ano
ka hui mai  nga haahi katoa ki
raro iho o fee pou haki o te "Ro-
ngopai,' ireira ka tu nga Minita
ki te kauhau,—  ko  Rev. Hori
Keekewuutu, o Raetihi, (Method-
ist;) Rev. Iwiora, o Parewanui,
(Anglican;) Raihania Takapa, o
Whanganui,   (Katorika.;) Ruka
Kanangaroa, Tauranga, (Ringatu;)
ko te haahi whakamutunga nei,
ko te haahi tena o Te Kooti, pera
ano me era atu haahi i ahu mai i
 te Karaipiture, ko tana tohu, ko
te  tuunga o nga  ringaringa ki
runga, he tohu i pera hoki nga
Hiperu i to ratau matenga, a, rautu
noa te whawhai. Na tetahi Maori
i korero te tuunga o te ringa o
Te Kooti i te mata.
   Kaati i te mutunga o nga kau-
hau  a nga  Minita mo  te Ra
Whanautanga,  ka  tu mai tetahi
Wahine nui, he pura te kakahu o
runga,  he panekoti  kakariki te
panekoti, ka timata ia ki te korero.
   Koia nei te Wahine Poropiti, e
matau ana ia ki nga kupu katoa o
te karaipiture, mai i tetahi kawa
o te paipera ki tetahi kawa, ka
mihi ia  ki nga  minita, ki nga
hapu  hoki, katahi ia ka korero,
me whakakotahi ratau ki te kauhau
i te whakapono tuturu o te kapu,
penei me  ia kua mohio  nei ki
tona tuturutanga, a, tera hoki te
ao katoa e whai painga.
   He  nui te pai o nga korero a
taua wahine, i puta tona korero
mo te kauhau   tuatahi ki Nui
Tireni nei, ka 97 nga tau inaianei,
i kauhautia e te Rev. Hamuera
Moahitana, i te Pei o Airana, i ki
me  whakakotahi  nga  tangata
katoa ki tona haahi, nga taane, me
nga wahine.
  Kaati, e toru nga ropu kai hapai
himene, tino pai hoki ki te hapai
himene, tena wahanga  ki tana
aiahi, ki tana mahi,—no Patiki,
no Taranaki, me Parewanui, a, i
 whakakotahi  ratau  i roto i te
 karakia.
   He  nui le pai o te whakatako-
 toranga i te Hakari, he nui hoki
 te kai, me te utu hoki o nga kai,
 kaore  i  arikarika te  nui.  Te
 takanga i nga kai pera ano me o
 mua, ara, he tahu ki te hangi, he
 mea whakamamaoa ki roto i nga
 kaake.  He  kai reka ano  etahi,
 ara, he titi, he kereru tahu,  he
 keke hinau, me era atu ahua kai
 reka, me nga kuihi, tikaokao, kau,
 hipi, meera atu ahua kai kinaki,
 me nga  purini, keke huka, kai-
 kori, hua-rakau, me era atu kai
 atahua.
   Nui atu te pai, ara, kaore rawa
 i apiapi nga nohoanga, nui atu
 te waahi- nohanga mo ia tangata,
 kaore i rite ki etahi hui Maori nei
 te kiki o nga nohoanga. I reira
 ka ki a te Rev. Iwiora, kia mahara
 ki te ra, me te kai-hanga, a, n»,
 tetahi ano o nga kai-whakahaere
 i whakawhetai nga kai, ka mutu,
 ka timata hoki ki te kai.
   I waho o te teneti kai nga ropu
 wahine e tatari mai ana ki nga
 tiihi me nga pureti paruparu kia
 horoia, a, a roto hoki o te teneti
 nui atu te ata noho me te pai o
 nga whakahaere o roto o te teneti
 kai.
   Haere mai tonu tena hapu, me
 ana kai, me ana kai.




      NGA      TURE       O  TE
 Puke Ki Hikurangi
        TUKE. I.
   E rua nga putanga o te "Puke
 Ki Hikurangi" i te marama.
         TURE.  II.
   Ko te utu mo  te pepa  o te
 Puke" i  te tau 10/-; i te ono
 marama, e  6/-; Kaore te toru
marama.
          TURE. 111.
   Ki te tono mai te taumata i te
 pepa kia tukua  atu kia  ia me
 tuku tono mai te moni, mo te
 tau, mo te ono marama ranei.
         TURE. IV.
   Ki te tuku moni mai te tangata
 koia nei te tauira i te Ture o raro
 iho nei, hei nga moni Nooti Pou- .
 tapeta anake, (Postal, Notes.)
         TURE. V.
   Ki te tono mai te tangata i te
 pepa, rae penei te ahua o te tuhi
 mai i te ingoa ki waho o te kawa
 kia marama te tuhi mai:—
        Ki te Etita
         O te Puke Ki Hikurangi
           P. O Box 5.
              Carterton.
        TURE. VI.
   Kei te Etita te tikanga mo te
panui i nga korero o tukua mai
ana  kia panuitia. Engari   kia
tupato ano, kaua ngakorero kino
e tukua mai kaore e panuitia.

        TURE. VII.
  Ko nga reta katoa e tukua nui i
ana  kia perehitia, kaore te ingoa
o te Kai-tuku i roto, me te kainga
hoki, kaore e perehitia.
      NA TE ETITA.

       No nga Toa Hokohoko  Taonga  me  era atu Panui  tenei Wharangi.
   H. &. ITANA.
       (H. E. ETON.)

  KIMIHI HOKO RONGOA.
   HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
    WAIRARAPA NEI MO
    NGA AHUA RONGOA KATOA.
             KEI
 KUINI TIKITI        MAHITAONE.
 Te namu o te   Te nama o te
 WAEA KORERO 81.     P.O.Box  61.



  C. S. POORO.
      (C.  S. BALL.)
    TEERA  TUI KAHU.
 Kuini tiriti MAHITAONE.

 Kei au nga tino tawhe papai
mo nga wahanga e wha o te tau,
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata: mo te utu iti.





   W. KEREKE.
       (W. CRAGG.)
HE TANGATA KATIKATI MA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
   Kaore e ngaro tenei haapu i te
tauhou ko te
         "HAAPU KEI TE
KOKI,"
 o KUINI TIRITI, MAHITAONE.





    
   
    WHAKARONGO                  ?
KA MAHIA E MATOU
   NGA  MEA E HIAHIA-
      TIA ANA E KOUTOU



    I roto i te mahi
              PEREHI  PUKAPUKA
           NA  TE "PUKE"
                                     TITIRO            KI     TE


                  Ta matau e kii atu nei. 
     Aata titiro ki nga Puutu me  I
   nga Hu o roto i to matau Toa. I

                Kei maharahara,  koianei nga 
               Puutu huatau kua tae mai kei 
                    
                       a matau.                     B

               A, mo te ahua hoki o te utu.           I
              NGA PUUTU HOU  A       B

          TEEWE me tona KAMUPENE  
          MO NGA TAANE ME NGA WAHINE.  
                Kei tawhiti te pai o enei mo te utu iti, e
               rite ana ki nga mea utu nui.              B
                Titiro ki enei na:—                          B
               Puutu taane, tino pai ko te utu  13 9.    B
                „     „  whero, mahi hou      17/6.  . B
                 „  wahine  „   pango ranei      9/6    B
                      Ka  piki whakarunga.            B
               Kaati, haere mai kia mahia atu e matau  B
               tetahi o enei pea puutu mou.             B

          TEEWE &  KAMUPENE.   I
             KAATATAONE.      


                                                          J
       





TE RANANA PUKAPUKA
      TU-TOHU.
                  ( Kotahi putanga i te tau.)
         He pukapuka hei whakahangai i te tuhituhi a nga tangata
whai-mahi,  ki nga Ingarihi.
    Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
i roto i ia wahanga o te taonga.      A, hei tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga

         Tangata tango taonga,
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete onga
Koroni, me o era atu motu hoki.

             Nga  raina Tinia.
        Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
rere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu.

Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu
tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.

        Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
tukunga  atu, mehemea  ki te tukua ruai he poutapeta oota mo te
moni £1.
                The London  Directory Co. Ltd.
                     25 Abchurch Lane,
                     London E. C.
   D. T. KIINGI.
HE TANGATA HANGA WHA-
 RE, HANGA KAWHENA
          HOKI.

He wahi mahinga tawharau toa,
       mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti     Katataone.

Te hono rakau o nga ahua mahi
katoa e  mahia  ana e tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa e mahia
ana.  He Kai-whakahaere nehua
nga  tupapaku hoki.  Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
o Wairarapa  nei.





   "Niho  Pai
                 
      Mehemea  he niho
       pai ou, haere kia ti-
       rohia kia rongoatia.  
       Mehemea  koe e  ,
       hiahia ana kia pai o 
     . niho haere kia:—

     Makiwera
        Takana
         Makahana
      Tangata unu  niho.
     (Kei tawahi o te Maku-
         ihi  Hoteera.)
       CARTER           T  O  N  .
     Kei nga Mane o nga
     wiki katoa  ka  haere
       ki Petetone.         i