|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 12. 31 January 1912 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
Te utu "Te Puputanga ki te ora. Nui tangata ehaere ana ki te po, iti tangata 6d Price i mahue ake ki te ao nei, rauhitia, manaakitia." Nama 12 o te tau 1. Carterton Wairarapa, Wenerei Hanuere 31, 1912. HO HO Te tangi a te MOTU KA HO HO Kakahu Motu-ka taane HAERE MAI KI RUNGA MOTU-KA Kaore o Koti? Ha! koina te mutunga. Engari whakarongo. He aha te he o te ahu atu kiaMARE Ka hoko mai i tetahi o ona koti Motu-ka tino pai, no te karaihe tuatahi. Kei a ma- tau nga mea tino atahua o te "KIA O RUNGA." reta angiangi. Koia nei nga koti- He mea raina a roto he tuiri (Tweed.) he kiri kau he koti kahu. He rarangi tino ata hua. I mahia mai i Ranana. Otiia ko nga hiahia o nga tangata Motu-ka kaua e titaha ka taea te whakapi i konei, titiro iana tenei nga mea tino pai, ahuareka hoki ki te titiro atu ite rarangi kahu huruhuru pango kohinahina, ko etahi he huruhuru Tingiko no Ahitere- iria. He kameta kaki me nga Wekete ringa, hei whakamahana i nga takakau, he Rekena kiri poaka kiri Tia, kiri Atirope kaniwahi hoki (Canvas.) Karapu motu ka me nga rarangi o nga mea katoa. Haere mai kia kite i nga kakahu motu ka. HAERE MAI HAERE MAI. J. L. MARE. Te toa taonga Kaha Mahitaone. G. HIUANA. KO IA ANAKE TE TANGATA WHAI-MANA KEI WAIRARAPA NEI, KI TE HOKO I NGA: WHOOTA MOTU-KA (FORD MOTOR CARS.) HE MOTU-KA KEI A AU MO TE TUKU. Ko nga oota e tukua mai ana ki au, ka tere tonu taku mahi. HU RAUMATI. Koia nei te taima tika hei whakaa- rohanga ki te tango Putu, Hu raumati hoki. Haere mai kia KITINA mo te ra rangi pai, kakama hoki, kei roto i te ro- he o Wairarapa nei. Na matau nga tao- nga pai atu, e taea ai te hoko mo te mo- ni iti, a e whakapaua ana o matau wha- kaaro ki te iwi Maori. HAERE MAI! J KITINA "Te hoa o te waewae." Kei tawahi o te Poutapeta Kuini tiriti. MAHITAONE
|
|
2 2 |
▲back to top |
2 Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei Hanueri, 31, 1912. Nama 12 ote tau 1
(2.) Ia ota i mahia peratia ka
whai mana hei ota riiwhi tupapa-
ku, a hei ota wehewehe ano hoki,
hei ota whakawhitiwhiti ranei,
ina tupono ki tewhea o ena ahua.
(8.) E kote e whai tikanga, kia
whakaae rawa nga kai-riiwhi ki
tetahi wehewehenga, whakawhi-
tiwhitinga ranei, i mahia i raro i
tenei tekiona.
TIUTE RIIWHITANGA TU-
PAPAKU MAORI.
156. (1.) Ahakoa te takoto ke-
tanga o tetahi kupu i roto i te
Ture Tiute Tupapaku, 1909, e
kore tetahi paanga e whiwhi ana
ki tetahi tangata i tetahi whenua
papatupu me tetahi paanga whi-
riihoura ranei e whiwhi ana ki
tetahi Maori i roto i tetahi whe-
nua Maori, e huia atu—ina mate
taua tangata, taua Maori ranei—
hei wahi mo ona rawa (ara whe-
nua, taonga ranei) e tika ana kia
utu tiute i runga i nga tikanga o
taua Ture.
(2.) Mehemea ka hangaia he
ota riiwhi tupapaku mo nga rawa
o tetahi tupapaku Maori ko te
whenua ko te paanga ranei e uru
ana ki taua ota riiwhi tupapaku
ka ekengia e te tiute riiwhitanga
tupapaku Maori i runga i nga
tikanga o te Ture Tiute Tupapa-
ku, 1909.
ETAHI ATU TIKANGA.
157. Mehemea kaore e ata wha-
katakotoria ketia ana, ko nga ti-
kanga o tenei Wahi o tenei Ture
ka pa anake atu ki nga rawa (ara
whenua, taonga ranei o nga Ma-
ori kua mate atu i mua atu i te
timatanga o tenei Ture ka takoto
tonu i raro i nga tikanga
kua whakaturia e nei tenei Wahi
o tenei Ture hei whakakapi.
158. Mehemea kaore e ata .
whakatakotoria ketia ana, e kore
tetahi kupu o tenei Wahi o tenei
Ture e pa ki te whenua papa- 1
tupu. ]
159. Mo runga i nga tikanga o
tenei Wahi o tenei Ture, ka kiia
e uru ana ki enei kupu na "paa-
nga whiriihoura ki te whenua
Maori" katoa nga rakau, nga
harakeke, me era atu mea katoa
e tupu ana i runga i te whenua
(hui atu hoki ki nga kai whaka-
tuputupu a te tangata,) me nga
mea katoa e penei ana tona piri
ki te whenua na he wahi aua
mea no taua whenua i waenga-
nui i te kai-riiwhi raua ko te I
kai-whakatutuki o tetahi tupapa-
ku whai whiriihoura i te aroaro o
te ture nui tonu mo te katoa.
160. Mehemea kua mate tetahi
tangata whai paanga whiriihoura
ki tetahi whenua Maori e ekengia °
ana e tetahi kanataraka hoko, e
tetahi riiwhi ranei, e tetahi atu
ahua ranei, ko te paanga whirii-
houra o te tupapaku—mo runga te
. nga tikanga o tenei Wahi o te- ra
nei Ture—ka kiia kei te uru atu
ki roto ona paanga katea ki nga
moni-hoko, moni-reti, me era atu
moni e tau ana hei utunga mo
runga i taua tuku, a kaore ano :
utua i mua atu i tona matenga
ahakoa no mua atu no muri iho
ranei o tona matenga i tau ai au£
moni hei utunga.
Taria te roanga atu.
PITOPITO KORERO.
Kua whakataetae a Tiamani ki
te Ingarihi, mo te hanga Manuao,
Kua oti te hanga e Tiamani he
ture, mo te tokomaha o nga
Manuao, e hangaia ana i te tau
me nga Manuao Topito, me nga
Topito ririki, kaati, inaianei kua
neke noa te maha o nga Manuao
e hangaia ana e Tiamani, i te
tikanga o te ture. Ka mohio
tatau tena ano te whakaaro o
Tiamani kei muri atu i tenei.
Kua whakaaro a Ruhia kia wha-
kapaua e ia nga moni, e rima
tekau miriona pauna, hei hanga i
ona Manuao Whawhai.
Ki te ahua o nga whakaatu mai
o Ranana, kua whakaaro a Itari
kia hangaia atu ano e ia etahi
Manuao Whawhai mona kia rua
atu hoki, hei nga Manuao tino
kaha atu.
I roto i te whakataetae a Moana
Paratene, raua ko Ariki Peina
(Alec Bain) mo te tangata kaha o
Nui Tireni nei ki to mamau, riro
ana ia Ariki Peina, te ingoa mo
te tangata kaha ki te mamau. I
te timatanga, o te mamau, kaore i
roa kua hinga a Ariki ia te Moana,
otira no muri atu kua tino toa a
Ariki. .
I te 24 o nga ra o te marama
ka piki ake te utu mo te pauna
pata, ara kotahi kapa te pikinga
ake. He rongo kino tenei.
Kua haina a Tiamana, a Merika,
a Haina, a Wiwi, a Ingarangi, a
[tari, a Tiapani, a Horana, a
Pehia, a Potikara, me Ruhia, ki
te kirimina whakaae kia kaua e
tukua mai he Opiamu (opium) ki
o ratau, moutere.
Kotahi tetahi whenua, 18,000
mano nga eka, ko te Nukutawhiti
Poraka te ingoa, kei te takiwa o
Mangakahia, kei te taha whaka-
eraki o te Wairoa, i hokona mo
e rua pauna me nga herengi mo
e eka, kei te tae ki te £28,000
nano pauna te utu. Ko te wariu
nga kauri e £75,000 pauna.
No te 24 o nga ra o Hanueri nei
a mate a Taare Erima Paunara,
e tino roia kaha atu kei Waira-
apa nei ki te whakahaere i nga
keehi kohura me era atu, ki
Mahitaone, ka 47 ona tau.
Rongo Korero o nga Motu.
KOHURU KI MAREPANA.
Kua whakawakia a Hota (Holt
mo tona kohurutanga ia Turit
(Tullidge,) i tenei wiki ka hor
ake nei. I mea a Hota na Turit
i timata te taka-kino i a ia ni
reira ka puhia, e ia. Ko te take
i mau pu ai ia, hei tiaki tonu i a
ia.
Ko Turiti he tangata moe wa
hine, engari i enei marama ka
hori ake nei, ka tonoa e ia ki te
Hupirimi Kooti kia homai he ote
wehe ia raua ko tona wahine,
runga i te mea kua puremu tons
wahine kia Hota, whakaaetia
aua e te Hupirimi Kooti. Kei
konei pea te take i puhia ai e
Hota a, Turiti.
AHI NUI KI NIU HAUTE WE-
ERA.
E whitu mano nga eka o te
Teihana o Kerene Maki (Glen
Maggie Station,) otira tera atu te
nui o nga ahi kei era atu wa-
ahi.
I runga i te kaha o te wera o
nga rangi, kua piki te utu o te
Parani (Bran) ki te £5-10-0 mo
te tana, tae atu ki te Porata
(Pollard) ki te £6, mo te tana.
IHIPIANA RANGATIRA.
He tokomaha nga tangata i ta-
huri 1d te pahua i tetahi Ihipiana
Rangatira, ara, he tangata nui te
moni. He nui nga moni i riro i
nga kai pahua, katahi ka tahuri
ki te kohuru i taua Ihipiana, me
ona tangata toko-ono. I tenei
taima, ka tae mai nga Pirihimana,
ka timata te pakanga i waenga-
nui i nga Pirihimana, me nga
kai kohuru, puta ana etahi o nga
kai kohuru, tokotoru nga mea i
mau.
TANGATA MATE I ROTO Î
TE POUAKA.
I kitea tetahi pouaka he tupa
paku mate i roto, kua oti te tapa-
tapahi te tinana o te tupapaku.
I kitea ki te teihana tereina o
Seattle Niu Ioka. Ki te whaka-
iro a nga tangata, he tamaiti na
tetahi mirionaea.
TUPUHI NUI KI INGARANGI.
Ki te ahua o nga whakaata
nai o Ranana, i puta tetahi tu-
puhi nui ki reira, He nui nga
tangata i matemate ki te moana,
ki uta hoki, a, he nui hoki nga
rima i pakaru, i te kaha o te tu-
puhi, kaore ano kia tino mohio-
ia nga ingoa o nga tima kua
pakara.
He nai te kaha o nga kai wha-
katere i a te "Ramsgate" (poti
whakarauora) ki te whakaora i
nga tangata e toromi ana ki te
moana o runga i nga tima.
E rua nga tima nunui i pakaru
ki waho ake o "Peter-nead" kei
te taha rawhiti o Kotarani, mate
mate katoa nga tangata o runga
i aua tima.
Ko te nuinga o nga reriwe o te
tuawhenua kua kore e puta, i te
nui o te hukarere, e rua nga ra e
rere ana te huka.
He nui nga pou waea (Tele-
graph post) i hingahinga, i te
taumaha o te huka i runga i nga
waea.
Tekau ma rima mano nga ta-
ngata mahi waro kei te noho
noaiho i runga i te mea kaore e
taea te ueke nga taraka hari wa-
ro.
WHAWHAI O TIRIPORI.
Ki nga whakaatu mai a nga kai
tuku korero.] Tiripori, i whaka-
eketia e nga Take nga pa e rua o
nga [tariana. I te mea ka roa e
pakanga ana katahi ano ka timata
te whawhai kaha a nga Itariana,
no te taenga ki te po kua kaha ko
nga Take.
E rima tekau te tokomaha o
nga tangata o nga Itariana i
matemate. Kaore e mohiotia te
tokomaha o nga hoia o Take i
mate.
TIMA I HOPUKIA.
Ki nga whakaatu mai o (Aden)
kotahi tetahi tima no te Ingarihi,
i mau i tetahi o nga Manuao o
Itari, kitea iho tekau ma rua nga
Apiha hui atu kia Riha Pei tetahi
tangata tino toa o Taka.
TE MEA TERE.
I tu tetahi purei mo te mea
tere, mo te kotahi rau laari (100
yds) i San Francisco, i waenganui
i te tangata, i te motu paihikara,
i te hoiho, i te motuka, me te
tima rere takiwa, a, i riro te
wikitoria i te motu paihikara, i
tuarua te tangata, i tuatoru te
hoiho, i tuawha te motuka, i
tuarima te tima rere takiwa.
TETAHI TAHAE NUI.
Ki nga whakaatu maia nga kai
tuku korero o Roma, e whakaatu
ans i te mahi tahae a nga kai
whakahaere tango kai mo te wha-
whai a Itari.
Whangaia ai nga kau ki te tote
kia kaha ai te ina wai a nga kau,
i mua atu i te ekenga ki runga ki
te weiti. Na te kainga o te kau i
ke tote ka nui te kaha o te mate
wai. He maha ata nga moni i
riro tahae i runga i tenei tu ahua
mahi.
|
|
3 3 |
▲back to top |
Nama 12 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei Hanueri, 31, 1912. 3
TUTUKITANGA O TETAHI
TEREINA.
I tutuki tetahi tereina mau
tangata i Kenetaki, Nui Ioka ki
' tetahi tereina maumau taonga.
E wha nga tangata i mate ko te
nuinga o nga tangata i tu-a-kiri.
Na tetahi kotiro, e whita nga
tau, i whakarauora tetahi ekipere-
hi e rere mai ana ano ki taua
waahi i pakara ral tera tereina.
He tino nai nga tangata o
runga i tenei tereina. Kua wha-
kaaro te kamupene o nga tereina
kia hoatu tetahi moni nui hei
• aroha ki taua kotiro.
TETAHI KOURA NUI.
I Kitea tetahi waahi nui te
koura moni i Gundagai. Poihakena.
Kotahi rau pauna weeti oneone
i horoia ki te wai, e 480 aunihi
koura nga moni i riro mai.
TE HAERENGA O TE KINGI
KI INIA.
Ki te whakaatu a te kai tuku
korero i Kereata mo te Tarikara-
whe Nupepa, o Ranana, kaore
nga kai tohutohu o te Kingi i
whakaae kia haere te Kingi ki
Inia, he wehi kei patua te Kingi,
otira kaore te Kinga i wehi. I
whakaaro te Kingi, mehemea ki
te tuhonohono tonu te haere a te
kai pupuri i te mana o to iwi,
katahi ka tino kaha atu nga pai-
nga e puta ki te iwi. Na koia
tenei te whakaaro i korerotia e te
Kingi ki ona kai tohutohu.
Me te tapiri atu ano a te kai
tuku korero, tera te Kingi raua ko
tona hoa e haere ki Ahitereiria, ki
Keneta, ki te Pito Whakatetonga
o Awheriha, kei te Whakaaro-
arotia taua haere.
Nga Rongo korero o Niu
Tireni nei.
HE MAORI KUA MATE.
I tera wiki nei ka mate a Mairi
Wiremu Wharekino. He tangata
ia no te hapu o Ngati Oneone.
Ka 80 ona tau. I te wa o te wha-
whai a te Hauhau ki te Kawana-
tanga, ko ia tetahi onga tangata
toa o te taha Kawanatanga.
• \_\_\_\_
WHANGAI I TE MAORI KI TE
WAIPIRO.
I whainatia etahi Pakeha
tokorua i Paeroa i tera wiki nei,
mo te hoatutanga i tetahi waipiro
ma tetahi Maori, kaore ano nga
taa i tae ki te rua tekau ma tahi.
E rua pauna e raa hereni hei
utu ma te mea kotahi o aua Pakeha.
WAIPIRO MO TE TAONE
POROPIHANA.
I whainatia a Keneti Makai i
tenei wiki ka hori ake nei i Koa
(Gore), mo tona mauranga he
waipiro (tekau ma rua nga patara
wehike) mo te mahi hokohoko ki
te taone poropihana ki te moni
£50 pauna me te whakatupato
ano ia Keneti Makai.
WAIPIRO MO MAHITAONE.
I whainatia a, Heemi Hooro
(James Hall) i Mahitaone, ki te
moni £10 pauna hui atu ki te
kotahi marama ki te whare here-
here, mo tona mahi hokohoko
waipiro i roto i te rohe o te takiwa
poropihana.
TE MEMA MO TE TAI HAUA-
URU.
He nai te kai kua whaiti i nga
Maori o Waahi Hanatere, mo te
ra o te hui ki te marae o Mahuta,
ara, he rapu na taua huihuinga
mehemea he tuturu awhekaihe a
Takuta Pomare, notemea ki ta
ratau whakaaro he tora koata
kaihe Pakeha a Pomare, mehemea
ki te hinga a Pomare, ka tu he
pakanga nui i waenganui ia
Henare Kaihau raua ko Pepene
Eketone, notemea i riterite tona
o raua pooti, ara, iti nei te piki-
nga ako o tetahi i tetahi.
Huakanga i te Pereti i
Matenepara.
No te 18 o nga ra o Hanueri
1902, i te 2 onga haora, ka hui
nga Pakeha o Wairarapa ki Mate-
nepara, ko te take o te hui, he
huakanga i te Pureti, ko te Honore
Mekeneti, Minita mo nga Mahi
Nunui, a te iwi, nana i huaki.
Tomo tonu nga Pereti e rua i
te tangata, te Pereti tawhito nae
te Pereti hou. Ka tu a Ariki
Mekarauri tiamana o te kaunihera
o te taha ki te tonga o Petetone,
ka mea:—
I
E tu ana ahau ki te whaka-
tuhera i to tatau huihuinga. E
nga tane, e nga wahine, ko te ra
tenei i hui mai ai tatou, ki te
whakatuheratanga i te Pereti nei,
e mihi ana au ki te taenga mai o
te Honore Minita, ki te whaka-
tuhera i tenei Pereti, hei painga
mo o tatau whakatipuranga e
tieke mai nei, no te mea, ko tenei
Pereti i hangaia ki te kohatu, e
mihi ana ahau ki te kai whaka-
haere o tenei Pereti ki te kaha,
me te pai o te ahua o tenei Pereti,
no reira ahau ka ki ake, e kore
tatou tenei whakatipuranga e kite
: te whakahoutanga o tenei Pereti,
da rua pea nga whakatipuranga
i muri ia tatau, nuku atu ranei,
mana e kite te whakahoutanga.
Heoi, e te iwi ko nga moni i pau
ki te hanganga o tenei Pereti e
£9,000 heoi, e te iwi, ka mea ahau
me tu te Honore Minita, ki te
whai kupa ki a tatau i muri i au.
i te mutunga o ana kupu, me ta
to tatau mema a Pukenana, ki te
whai kupu, i muri ia Pukenana
ina Reiri Makarauri e tapahi te
ripene. Heoi ka ta te minita,
Mekeneti ka mihi ki te iwi, ka
mea. E mihi ana ahau mo te
kaha o te Kaunihera ki te whaka-
haere i tenei mahi nui, hei painga
mo te iwi, me nga whakatipu-
ranga hei rongo pai mo te koroni,
mehemea ka rite te kaha o nga
Kaunihera o nga motu nei tera e
tere tona te tupu haere o te
Tominiana o Nia Tireni & ka rite
tonu ki to tatou oneone matua ki
Ingarangi, tera atu te nuinga
o nga kupa a te Minita,
kapu mutunga a te Minita
ki te tapahia te ripene e
Reiri Makarauri, ko tetahi pito me
homai ki taku koti mau ai.
Ka tu a Pukenana, he nui ana
kupu, he pai tae noa ki te mutunga.
Ka tu te Tiamana o te Kauni-
hera a Ariki Makarauri ka mea, i
mua o te tapahanga i te ripene
me panui e au te reta a o tatau
hoa Maori, koia tenei:—
Ko matau ko nga Maori o te
Kauti o te pito ki te tonga o
Wairarapa ka mea ata nei ki nga
Rangatira me nga kai ahu whenua,
me nga kai whakahaere o te iwi,
e tino koa ana matau me te hari
nui mo te taenga mai o te Honore
Minita mo nga Mahi Nunui ki te
huakanga o tenei Arawhata Nui,
a, ka hiahia matau ki te hua i te
ingoa mo tenei Arawhata, koia
tenei ko "Toka-Tu-Moana" ko te
whakapakehatanga . "Standing
rocks in the ocean for ever."
He oi ka mutu te panui i te reta
ka tukua te pooti ki te iwi e te
kai panui, a, riro ana i te "ae,"
Heoi nga kupu a te Tiamana, ka
tapahia te ripene, i muri i te
motunga o te ripene, ka haere te
Iniana, e 4 nga taraka ki tonu, i
te peeke huruhuru hipi.
Heoi nga kupu, ko enei taonga
kua whiti nei i te tuatahi e haere
ana ki a hangaia hei kakahu mo
te iwi i nga wahi katoa o te ao,
nga mahi ra a te matauranga nui i
ki te whakarite i te whakahau a
to tatau Ariki Nui i te rangi.
[Na te kai tuku kororo o "TE
PUKE"]
NGA RETA MAI.
[Ki te Etita o "TE PUKE."]
Tukua mai he pepa ki a au mo
te tau kotahi.
Warihia Ihukino,
Kohupatiki, Clive,
20/1/12. Napier.
[Ki te Etita o A"TE PUKE."]
Tena koe, me ou hoa katoa. I
te mate koe a kua kitea, i te ngaro
a kua ora. Tena koe, tenei te.
mihi nei te ngakau ki to kaha ki
te tirotiro haere i o marae i haere
ai koe i nga ra kua horia ki muri.
Tenakoe e "TE PUKE" te oha s
te hunga kua ngaro ki te po.
Kaati, me rere tonu mai te pepa
ki a aa mo te tau, maku e tuku
atu te oranga mo te pepa.
Ihaka Rautahi,
Poiherau,
24/1/12. Danevirke.
[Ki te Etita o "TE PUKE."]
E hoa tena koe, me ton ropa.
E "PUKE" tena koe, te maunga
whakatiketike o nga tupuna,
matua, kua ngaro ake ki te pp.
Heoi te mihi E "PUKE' he inoi
atu kia koe, kia haere mai koe ki
a au, ara, ki runga ki enei marae,
kauhau ai i nga tikanga nunui a
te Pakeha, Maku e tuku atu te
moni ina tae. mai te pepa.
Aperahama Te Kaperakau,
Oruanui.
Ko nga korero a Paora
Potangaroa.
[Ko te roanga atu.]
MAEHE, 18TH, 1881.
Paora Potangaroa:— Ka mea,
E te iwi whakaronga mai, i te
mea kihai i taea e koutou te wha-
kamaori te tikanga o te haki e
rere nei, He Merekara, he mea
mahi na oku ringaringa, ka wha-
kamaoritia e au tona tikanga o
tenei haki. Te haki nei, ko te
motu nei, kua riro te mana i te
pakeha, ko te waahi pango, he
taua no te motu nei, nga tohu
kotingotingo, ko te mana tena o
nga motu katoa o te ao. Te wa-
ahi i te puni nei, ko te waahi
tena i riro i te mana o te Pakeha,
te ma i nga parani nei, kei a taua
ano, engari e tango ana nga pa-
rani nei kia rito i a ia, ko etahi o
nga parani nei, ko te tohu o nga
Hurai i te putanga mai o te Atua
kia ratau. Te korowai nei, he
tohu tena nou no te tangata Ma-
ori, taihoa ka haere atu te koro-
wai i te pito ra ka tanumia nga
tongitongi nei, ka mau ana ko te
koti ra. Notemea, kotahi o nga
waewae o te Atua kei Ingarangi,
kotahi kei Aotearoa nei. Taku
kupu e te iwi, me whakatika atu
o tatau hoa ki te waahi i whaka-
ritea e te Atua, mo ratau, ki te
Kore a te Kuini e pai, ka whiti
mai nga waewae o te Atua, ka tu
rurua ona waewae ki runga i
Aotearoa nei, puta noa te Wai-
pounamu. Ko nga mahi a nga
Minita kei te tarewa noa i runga
i te motu nei,ko nga mahi Kawa-
natanga kei te haere mai i te
whenua, ano he poaka e tuki ana
i te whenua, ko ahau e korero atu
nei Kia koutou, e korero Atua ana
ahau, kua mutu te wa e kitea a-
tinanatia ai te Atua, i mua i nga
wa. o nga Poropiti tae mai ki a
Te Karaiti, e korero nei hoki ta-
tau inaianei.
MAEHE, 21st, 1881.
Paora Potangaroa, ka mea:—
|
|
4 4 |
▲back to top |
4. Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei Hanueri. 3I, 1912. Nama 12 o te tau 1
Ko nga korero a Here-
maia Tamaihotua.
MAEHE, 18th 1881.
Ko nga korero enei a Heremaia
Tamaihotua, i te 18 o nga. ra o
Maehe, 1881, i Ngatauewaru,
Wairarapa, He matapo.
E toru aku kupu, ma koutou e
titiro mai ki a au, e tera -iwi, e
tera iwi, e Ngati-Raukawa, e Ngati
Apa, e Rangitane, tena koutou.
£ Ngati Kahungunu, tena koutou,
e nga atanga o Takitimu, o Tainui.
Kupu tuarua:— Tena koutou e
nga iwi o nga waka nei, kua tae
mai nei koutou ki konei, i kara-
ngatia ai e Te Potangaroa kia tae
mai ki konei.
Titiro mai koutou kia au, ko
au kaore e kite atu ia koutou,
kaore an e mohio atu kia koutou,
ko ahau he tangata kaore mo
konei, mo te reinga ke ahau. Na
te Atua o Te Potangaroa nana
ahau i whakahoki mai, na reira
ahau i kitea mai ai e koutou e
korero ana i waenganui ia koutou,
koia ahau i pouri ai. - I te takiwa
i nui ai toku mate, i mahara au e
kore au e tae mai ki konei, ki
tenei hui e nohe nei tatau. I te
nuinga o toku mate, ka mahara
au ahakoa e pai ana kia whai
koha ano ahau mo te mahi a Te
Potangaroa.
Ko taku koha tenei, i te ra i
Kawaia te whare o Te Potangaroa.
I konei ano ahau e whakapuaki
kupu ana, e toru nga kupu i homai
kia au.
Tuatahi:—Ka titiro atu au ki
te tau 1881, ki nga ra o toku tai-
tamarikitanga, ki aku hikoinga,
me oku turanga waewae, no te
mea he hikoinga ano to te waewae,
ka toru nei hoki tekau ma iwa o
nga tau i ata whiu ai au i taku
hama ki runga ki te upoko o te
neera, kei piko te neera, ko tenei
kua mohio au, e wha tekau tau
tenei kua taea te Kaumatuatanga
o te neera, kua kaha hoki taku
whiu i taku hama, ki runga i te
upoko o te neera, e kore e piko, e
kore e tua-whati, e kore e haere a
makaka, haere tika tonu atu ki
roto i te paraki.
He toki ano te toki, he kakau
ano te kakau, ki te kahore te
kakau, e kore e pai te tapahi a te
toki, mehemea ka kore he kakau
e kore e pai te toki, engari kia
whakamaua ki runga i te kakau
katahi ano ka mota te rakau, ka
hinga ki te whenua, pera hoki te
heti, ue te toki, kia noho ki runga
i te kakan katahi, ano ka motu te
whenua.
Tona whakamaoritanga tenei,
ko te whakahaere a te Komiti te
kakau, ko te Atua e Te Potangaroa-
te toki.
KO TE MIHI A TAMAIRANGI.
(HE PATERE.)
Kaore hoki taku Maharahara,
taku Manukanuka ki aku tini
mahara e pupuke ake i roto i
te hinengaro, e kore koki ra e
taea te peehi ki roto ra, me .
panui atu ki te tini, ki te mano
ki te rau e pae. Ehoa mae,
katahi ano au a Tamairangi, ka
ako ake ki te titotito ki te
hangahanga rau. E ka perea
taku pere ki te Tai Rawhiti, kia
Hinematioro, e kui e, tenei ano
|
|
5 5 |
▲back to top |
Nama 12 o te tau 1. Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei Hanueri, 31, 1912. 5
Te Hahi Katorika me
te Hahi Mihinare.
[He reta tenei na Arapata Te
Hiwi o Ohau, he mea tuku mai
na te ETITA o "Wharekura" Nu-
pepa, kia panuitia e "Te PUKE KI
HIKURANGI."]
Ki te Etita o "Te Puke."
Tena koe, e waha nei i nga ko-
rero nunui o te ao, hei marama-
tanga mo tatau nao te iwi Maori,
kia ora tonu koe.
He whakaatu tenei kia koe i
tetahi raruraru i tupu i waenga-
nui ia matou ia Ngati-Raukawa, i
mua tata ake nei. Ka mate a
Ngahuia, Roera kia Ngapuhi, ka
wkakahokia ake toua tinana ki
Ohau nei. Ko taua kotiro, he
Katorika, no tona pakeketanga i
uru ai ia. I te wa ,i puta ai tona .
whakaaro ki te pera, i tono ia ki
tona matua, a, whakaaetia ana, a,
uru rangati rangatira ana taua kotiro ki te
Hahi Katorika i te aroaro o te iwi
o Hamua. I te wa i nehua ai a
ia, ka tohe nga whanaunga Mihi-
ngare ma te Mihingare ia e nehu,
whakaaetia ana tenei take e nga
Minita Mihingare.^ Na reira he
patai tenei:—
He aha te take i kaha ai nga
Minita Mihingare ki te nehu i
nga Katorika? Tuarua, kia wha-
kamaramatia e nga Minita Mihi-
ngare, ina te huarahi i kaha ai
ratou ki te nehu ia Ngahuia
Roera.
ARAPATA TE HIWI.
27/1/12. Ohau.
|
|
6 6 |
▲back to top |
6. TE PUKE KI HIKURANGI, Wenerei Hanueri, 31 1912 Nama 12 o te tau 1
PANUITANGA.
TE TURE KAUNIHERA MA
ORI 1900.
He Panuitanga tenei kia mo-
hiotia ai, ka tu te pootitanga
mema hou, mo te Kaunihera
Maori o te Takiwa Maori o Ro-
ngokako, ki te Whare Whakawa,
i Mahitaone, a te Mane, te 19 o
nga ra o Pepueri, 1912, i wae-
nganui i te 10 o nga haora i te
ata, ki te 4 o nga haora i te ahi-
ahi. Na reira me tae katoa mai
nga tangata e hiahia ana ki te
whakaingoa, a taua ra.
TAIAWHIO TE TAU.
Tiamana o te Kaunihera o Ro-
ngokako.
Mahitaone.
81/1/12.
HE PANUITANGA.
Ki nga iwi; ki nga hapu; ki nga
rangatiratanga, ki nga ropu o ia
ahua; ki nga huihuinga tangata e
kiia nei he taane; he waahine; he
tamariki, e noho mai na koutou
i tena piko, i tena koko, i tena
kurae, i tena awaawa: Heoi tena
koutou te noho mai na i runga i
o koutou marae, i waiho ake ai
koutou e o koutou tipuna, maatua,
kua ngaro atu nei ratou ki te po;
no reira e nga iwi, he mihi atu
kia koutou, i te mea hoki e te iwi
kua arahina mai ano tatou e te
wairua o te pono, i roto i nga ra
o te tau tawhito, a, kua paiherea
mai tatou e te rangimarie ki roto
i nga ra o te tau hou; heoi ra, he
kororia ano tenei kia koutou, ki
nga morehu mahuetanga ake ki
te ao nei, heoi tena koutou.
HE POWHIRI ATU TE-
NEI.
Kia tae a-tinana mai koutou
ki Raetihi nei a te 2, a te 8, a te
4, a te 5 a te 6, o nga ra o Ape-
rira, 1912. Notemea ko te 7 o
nga ra o Aperira, 1912. Ka wha-
katuheratia te Whare Karakia o
to Hahi Weteriana, ko te Ohaki a
o koutou tapuna, maatua kua ka
hore nei ratou i tenei ao, heoi
haere mai i runga i te whakapo-
no ki ta whakahonore i te ra i ara
ai to tatou Ariki, ko Ia nei te
Kai-whakaora o te ao; haere mai
e tai, e uta, e runga, e raro.
Ko te teihana hei tukunga mo
koutou ki raro o te tereina, ko
OHAKUNE.
HAERE MAI, HAERE MAI,
Haria mai te ture Atua me te ture
tangata, heoi ano:
Na o koutou pononga iti i roto
ite tau hou. ••
Hohepa Kawana
Te Hamana
Tahupotiki
Te Aoturoa Kerei
Te Marama Turehu
Neha Tei Kakahi
Te Akihana Rangiwawa
Maehe Te Porou
Hohepa Te Rire
KaihinuTe Poria.
RONGO KORERO.
RERIWE O NEPIA KI TURA-
NGA.
I te 29 o nga ra o Hanueri ka
hori ake nei, ka hurihia e Ta
Hohepa Waari, Pirimia, te oneone
tuatahi mo te raina o te reriwe, i
waenganui i Nepia me Taranga.
I neke atu i te 4000 mano nga
tangata i tae ki te waahi i hurihia
ai te oneone tuatahi.
HOKO TAHAE I TE WAIPIRO.
I enei marama ka hori ake nei,
ka tomokia e nga Pirihimana
tetahi whare hoko tahae i te
waipiro i Poneke, kitea iho he
wahine no ona taua whare, otira
i mua atu i te tuhinga i te hamene
mo taua wahine, ka oma taua
wahine, kaore i mohiotia te waahi
i oma ai. No enei ra ka hori ake
nei, ka mau ia ki Niu Paremata.
Kua whakahokia mai kei Poneke
nei whakawa ai.
TE HUI KI WAAHI.
Ko tetahi take nui e korerotia
ana i te hui nui i Waahi Hana-
tere, ko te take mo Takuta
Pomare. E ki ana nga tangata
o tetahi taha, ehara a Pomare i
haawhe kaihe, engari he toru
koata Pakeha, no reira kaore e
tika kia tu hei mema Maori ki te
Paremata, a, e noho ana a Pomare
i runga i te tikanga ano he Pakeha.
Ko nga kai tautoko ia Pomare
e ki ana, he Maori tuturu te papa
o Pomare no Wharekauri, he
haawhe kaihe tona whaea no
Taranaki, na reira he toru koata
Maori a Pomare, e tika ana kia tu
hei mema Maori. I mea a Henare
Kaihau. "I tino pai, a e tino tika
ana hoki te pakanga a Pomare
mo te tuunga mema mo te Tai
Hanauru." I runga i te mea i a
ia anake nga kai pooti kaore au e
mahara kia tahuri au ki te kimi i
tetahi tikanga ehinga ai a Pomare,
engari e whakaae ana au i hinga
au ia Pomare, a, ko ahau tetahi
tangata e tautoko ana i te rironga
o te wikitoria ia Pomare.
MAORI I MATE.
I tu tetahi uiuinga ki Rotorua
i enei wiki ka hori ake nei mo te
matenga o tetahi Maori ko Erap-
ita Tamahu, i mate 1d Te Ngae, i
taka i runga hoiho, kitea iho e te
Huuri, he aitua, kaore e tika kia
whakapaea tetahi tangata mo
tenei aitua.
Nga Haora Mahi
O NGA TARI POUTAPETA,
Ko nga tino • Tari Poutepeta
kei Akarana, Otautahi, Otepoti,
me Poneke, e tuhera ana i te
8 a. m. o te ata, ki te 8 p. m. o
te ahiahi.
Ko era atu Tari Poutapeta
katoa e tuhera ana mo te taku
i nga reta, mo te hoko pane kingi,
mo te taenga me te tukunga i
nga kakati, me nga rehitatanga
reta, i te 9 a. m. o te ata ki
te 5 p. m. a te ahiahi, (haunga ia
mehemea e whakaaturia i roto i
te pepa apiti ki te Postal Guide,)
i nga ra o te wiki anake.
Nga ra Hararei onga Ta-
ri Poutapeta, me nga Ta-
ri Karaawhe.
Nga ra Hararei (Holidays) o
nga Tari Poutapeta me nga Tari
Karaawhe e mohiotia ana, koia
tenei:—
He Nuia, Te Mane o te Aranga
Te ra o te Tominiana, Te ra
Whanautanga o te Kingi, Me te
ra o muri i te Kirihimete.
Mehemea ki te tupono tetahi o
enei ra ki te Ratapu, ka kiia ko
te ra o muri iho taua ra.
Ko te Paraire Pai me te Kiri-
himete e mohiotia enei ra, he
Ratapu.
Te Puke Ki Hikura-
ngi Nupepa.
TE TINO NUPEPA O
ONAMATA.
Te Taonga a te Hunga-
mate.
He tino Nupepa Maori tenei e
mohiotia ana e nga iwi o runga i
nga Motu nei, i Aotearoa me te
Waipounamu. A, ka mutu nei
hoki te Nupepa e rua nga puta-
nga i roto i te marama mo te
moni tekau 10/- i te tau, a, e pa-
nuitia ana e tenei Pepa nga kore-
ro papai katoa e tukua mai ana
Kia paunitia.
Koia nei te taonga a to tatau
tipuna a Hamuera Tamahau Ma-
hupuku i mahue ake hei tiroha-
nga ma te kanohi tangata, a, hei
manaakitanga hoki ma tatau.
Kaati tena.
TE MAHI PEREHI PUKA-
PUKA.
Ka mahia nga, ahua mahi pe-
rehi pakapaka katoa, mo te utu
iti, ka mahia paitia hoki, kia tino
ea ai akoutou moni utu. He
hunga iti noa e hapai nei i to
koutou Maanga. Whakamatau-
ria ta matau Perehi mo nga ahua
mahi katoa.
Te Puke Ki Hikurangi Nupepa.
Carterton Wairarapa.
NGA TURE O TE
Puke Ki Hikurangi.
Kia whiwhi ra ia koutou ki nga
Manaakitanga Papai, me nga
Waimarietanga o te ngakau Ra-
ngimarie, me te aroha noa, ko te
mea nui tenei o nga mea e toru
o te Tumanako, o te Whakapono
o te Aroha. Hei pa-tu-watawata
mo nga mahi. Kia mau ki te
Whakapono, na te Whakapono i
tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono. Amene.
TURE. I.
E rua nga putanga o te "Puke
Ki Hikurangi" i te marama.
TURE. II.
Ko te utu mo te pepa o te
Puke" i te tau 10/-; i te ono
marama, e 6/-; Kaore te toru
marama.
' TURE. 111.
Ki te tono mai te tangata i te
pepa kia tukua atu kia ia me
tuku tonu mai te moni, mo tu
tau, mo te ono marama ranei.
TURE. IV,
Ki te tuku moni mai te tangata
koia nei te tauira i te Ture o raro
iho nei, hei nga moni Nooti Pou-
tapeta anake, (Postal, Notes.)
TURE. V.
Ki te tono mai te tangata i te
pepa, me penei te ahua o te tuhi
mai i te ingoa ki waho o te kawa
kia marama te tuhi mai:—
Ki te Etita .
O te Puke Ki Hikurangi
P. O Box 5.
Carterton.
TURE. VI.
Kei te Etita te tikanga mo te
panui i nga korero e tukua mai
ana kia panuitia. Engari kia
tupato ano, kaua nga korero kino
e tukua mai kaore e panuitia.
TURE. VII.
Ko nga reta katoa e tukua mui
ana kia perehitia, kaore te ingoa
o te Kai-tuku i roto, me te kainga
hoki, kaore e perehitia.
TURE VIII.
Mehemea ki te tae atu te pepa
ae takai whero te takai, he tohu
;ena kua tutuki te tau mo te pepa
o te Kai-tango, a, me tuku tonu
mai te moni i taua wa tonu, ki te
kore e tukua mai te moni i muri .
iho i te taenga atu o taua tohu
ia whakamutua te tuku atu i te
pepa.
NA TE ETITA.
Printed and Published by TE
HIKONGA TUHOKAIRANGI, & ANARU
TUHOKAIRANGI, (Andrew's Bros),
under the Direction of PURAKAU
MAIKA, Editor, at the Registered
Printing Office of "TE PUKE KI
HIKURANGI," Belvedere Street,
CARTERTON, 81th Jan, 1912.
|
|
7 7 |
▲back to top |
\_\_\_Te Puke Ki Hikurangi. Wenerei Hanueri, 31,1912. Nama 12 o te tau 1
No nga Toa Hokohoko Taonga me era atu Panui tenei Wharangi.
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI HOKO RONGOA
HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
WAIRARAPA NEI MO
NGA AHUA RONGOA KATOA
KEI
KUINI TIRITI MAHITAONE
Te nama o te WAEA KORERO 31.
Te nama o te P.O. Box. 61
C. S. POORO.
(C. S. BALL.)
TEERA TUI KAHU
Kuini tiriti MAHITAONE
Kei au nga tino tawhe papai
rao nga wahanga e wha o te tau,
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata mo te utu iti.
W. KEREKE.
(W. CRAGG.)
HE TANGATA KATIKATI MA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
Kaore e ngaro tenei haapu i te
tauhou ko te
"HAAPU KEI TE
KOKI."
o KUINI TIRITI, MAHITAONE.
WHAKARONGO?
KA MAHIA E MATOU
NGA MEA E HIAHIA-
TIA ANA E KOUTOU
I roto i te mahi
PEREHI PUKAPUKA
NA TE "PUKE"
TITIRO KI TE
KATOA
Ta matau e kii atu nei.
Aata titiro ki nga Puutu me
nga Hu o roto i to matau Toa.
Kei maharahara, koianei nga
Puutu huatau kua tae mai kei
a matau.
A, mo te ahua hoki o te utu.
NGA PUUTU HOU A
TEEWE me tona KAMUPENE
MO NGA TAANE ME NGA WAHINE
Kei tawhiti te pai o enei mo te utu iti, e
rite ana ki nga utu nui.
Titiro ki enei na:
Puutu taane, tino pai ko te utu 13 9.
Puutu taane, whero, mahi hou 17 6
Puutu wahine whero, pango ranei 9 6
Ka piki whakarunga.
Kaati, haere mai kia mahia atu e matau
tetahi o enei pea puutu mou.
TEEWE & KAMUPENE.
KAATATAONE.
TE RANANA PUKAPUKA
TU-TOHU.
(Kotahi putanga i te tau.)
He pukapuka hei whakahangai i te tuhituhi a nga tangata
whai-mahi, ki nga Ingarihi.
Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
i roto i ia wahanga o te taonga. A, hei tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga
Tangata tango taonga
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete o nga
Koroni, me o era atu motu hoki.
Nga raina Tima
Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
rere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu.
Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu
tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.
Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
tukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te
moni £1.
The London Directory Co. Ltd.
25 Abchurch Lane,
London E. C.
D. T. KIINGI
HE TANGATA HANGA WHA-
RE, HANGA KAWHENA
HOKI.
He wahi mahinga tawharau toa,
mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti Katataone.
Te hono rakau o nga ahua mahi
katoa e mahia ana e tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa e mahia
ana. He Kai-whakahaere nehua
nga tupapaku hoki. Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
o Wairarapa nei.
Niho Pai
Mehemea he niho
pai ou, haere kia ti-
rohia kia rongoatia
Mehemea koe e
hiahia ana kia pai o
niho haere kia:
Makiwera
Takana
Makahana
Tangata unu iho.
(Kei tawahi o te Maku-
ihi Hoteera.)
CARTERTON
Kei nga Mane o nga
wiki katoa ka haere
ki