|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 22. 22 August 1912 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
Te utu/price
"Te Puputanga ki te ora. Nui tangata e haere ana ki te po, iti tangata
i mahue ake ki te ao nei, rauhitia, manaakitia."
6d.
Te Puke ki Hikurangi, Hatarei, Akuhata 17, 1912. Nama 21 o te tau 1.
HAERE MAI
E pehea ana koe mo te Koti Motu-ka?
Otira e hiahia ana koe ki tetahi mea hei arai atu i te hau me te marangai.
Kei te pai noatu te takoto a nga Koti Tuiri i tona takotoranga, engari, ko nga
Koti pai ko nga mea i ata mahia kia rite mo runga Motu-ka.
KO MARE
Kei te whakaatu i etahi o nga taera kakama o Ranana, e rite ana ki nga mea e
kakahuria ana e nga momo rangatira o Ranana.
Ko etahi enei : Koti Motu-ka, (be mea rongoa kia kore e uru te ua,) ara, "Water-
roof,' he Koti raina ki te huruhuru, he Koti raina ki te kiri angiangi, a, me nga
Koti Rireha mo te puehu, me nga hutu mo te pupuhi manu etc. Ko etahi be
rarahi, ko etahi he pakupaku.
Ia koe i konei tirohia nga hutu Paranene mama, rarahi hoki—e rite ana ki nga
mea, na te Teera i mahi.
I to taenga mai ki te titiro e kore e makona o konohi, kia kite rano koe i a matau
Tarau Haere i runga Hoiho, i nga Takena mahi a-ringa mo te Patu Pooro (Golf,)
i nga Rekene kiri Tia, kiri poaka, kiri Atirope (Antelope,) na te Ingarihi i mahi.
HAERE MAI .... HAERE MAI
J . L . MARE.
Te toa taonga Kaha Mahitaone.
G. HIUANA.
KO TA ANAKE TE TANGATA WHAI-MANA KEI WAIRARAPA
NEI, KI TE HOKO I NGA
WHOOTA MOTU-KA.
(FORD) ... MOTOR CARS.)
HE MOTU-KA KEI A AU MO TE TUKU. Ko nga oota e tukua
ana kia au, ka tere tonu taku mahi.
HU RAUMATI.
Koia nei to taima tika hei whakaa-
rohanga ki te tango Putu, Hu raumati
hoki. Haere mai kia KITINA mo te ra
rangi pai, kakama hoki, kei roto i te ro
he o Wairarapa nei. Na matau nga tao-
nga pai atu, e taea ai te hoko mo te mo-
ni iti, a, o whakahaua ana o matau wha-
kaaro ki te iwi Maori. HAERE MAI!
J KITINA
Te hoa o te waewae." Kei tawahi o te
Poutapeta.
Kuini tiriti MAHITAONE.
|
|
2 2 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Hatarei Akuhata, 17,1912. Nama 22 o te tau 1.
etahi takiwa Whenua Maori e rua
maha atu ranei me whakatuturu
e te Poari Whenua Maori o te
takiwa kei reira nei te wahi rahi
o taua whenua e takoto ana.
3. Mehemea kei te motu o Te
Waipounamu te whenua, kei
tetahi wahi ranei kaore e uru ana
ki tetahi Takiwa Whenua Maori,
ko ia tukunga o taua whenua me
whakatuturu e te Kooti Whenua
Maori.
218. 1. E kore rawa e whaka-
ketia kia whakatuturutia tetahi
tuku a te Maori ki te kore i tonoa
kia whakatuturutia taua, tuku
e—mo te taha ranei ki—tetahi
tangata e pa ana ki te pukapuka
tuku, i roto i nga marama e ono
i muri iho i te hainatanga o taua-
pukapuka e taua Maori.
2. Mehemea tetahi pukapuka
tuku he wa ano i hainatia ai e
etahi he wa ano i hainatia ai e
etahi o nga tangata tuku, ka ahei
kia tukutukuna rarangitia atu he
tono whakatuturu i tena wa i
tena wa mo te taha ki tena haina-
tanga ki tena hainatanga o tana
pukapuka, me tana tuku ka ahei
kia whakatuturutia i ia wa i ia
wa i runga i tera aronga.
3. Ia tono kia whakatuturutia
tetahi pukapuka tuku, i tua atu
ra i te tuku-a-mokete, i te tuku-
a-tiaati ranei, me apiti atu ki te
taha he kupu kii-pono-a-ture, i
runga i te ahua me te huarahi
kua whakatakotoria, i mahia e
tetahi tangata e pa ana ki taua
pukapuka, e whakaatu ana kaore
kau he tangata e whiwhi ana
i tetahi paanga i raro i taua
pukapuka i araitia i raro i Wahi
XII o tenei Ture i te wa i haina-
tia ai e tetahi o nga kai-haina i
taua pukapuka kia kaua taua
paanga e riro i a ia.
219. 1. Ko te whakatuturu-
tanga tuku me karaati atu i runga
i tetahi tiwhikete whakatuturu i
tuhituhia iho i whakaarohia ketia
iho ranei ki runga ki te puka-
puka tuku, a i hiiritia ano hoki
ki te hiiri a te Poari, a te Kooti
ranei, ano i tupono ki tewhea o
raua.
2. Ina karaatitia peratia atu
he whakatuturutanga tuku ko te
pukapuka tuku (mehemea ra e
mana ana era atu ahuatanga ona)
ka whai inana i runga i te aronga
o ona kupu, i raro ano i nga
whakahautanga (mehemea ia he
pera) kia rehitatia i raro i te Ture
Whakawhiti Whenua, he whaka-
tuturutanga pera i whai tikanga
kia mahia.
Whakakotahitanga.
He nui nga whakaaro me nga
korero a nga tangata o roto i te
Tominiona, Maori, Pakeha. Oti-
ra ko nga Pakeha kua kitea nui-
tia te whakaaro ki te whaka-
kotahi i te Maori i te Pakeha,
tae atu ki te " Kawanatanga
Hou" kua tu nei. Ko te tino
hiahia nui ko te whakakotahi i te
Maori i te Pakeha kia kotahi he
Ture.
KITE WHAKAARO A TE
KAI TUHL
Ki taku whakaaro, ki taku
mahara, ki taku titiro kua kotahi
noatu te Pakeha me te Maori ki
roto i nga Ture whenua, ki roto
i nga Ture whakamate i te
tangata. Te Maori rae te Pake-
ha.
Kaore he Ture i taka ki raro
i te Maori. Kei runga katoa e
hipoki ana " Te Ture Atua"
" Te Ture Tangata."
Nga Kahu.
" Kai.
" Kaata.
" Kooti.
" Paki.
" Kiki.
" Hoiho.
" Kau.
" Hipi.
" Whare Paraki.
" Wini.
" Peeti.
" Tuuru.
" Parau.
" Mihini tapahi witi.
NGA MIHINI PATU.
TIMA.
Otira me ki ake e au nga tini
rawake katoa a te Pakeha, pera
hoki kite Maori. Enei mea ka-
toa kei te riro he moni i te Pake-
ha, a, kahore ranei he takoha e
riro ana, ara, reiti, taake ?
Kaati tena,,—Kua patai hoki
tetahi tangata, a, kua korero
hoki ia, ko tana tino whakaaro
he whakakotahi i te Maori me te
Pakeha, kia kotahi ai te whaka-
aro mo tana kite kawe ite whaka-
aro e tupu ai te painga kite
Koroni, me ana mahi.
Na me korero ake te kai-tuhi,
ena ranei e whakaaetia e nga
tangata matau e noho mai ra ite
Whare.
Kaore nei hoki e whakaae nga
tangata matau ki te kawe i te
whakaaro e tupu ai te painga ki
te Koroni me ana mahi.
E hoa ma, ki taku rongo i
riria a te Hetana me tona Kawa-
natanga mo te tononga i tetahi
roona (Loan), hei whakapai i nga
mahi, i nga reriwe, me era atu
mahi o te " Tominiona o Niu
Tireni," a, i rongo ano hoki
ahau i riria ano a Ta Hohepa
(Sir Joseph Ward) mo tana
tononga ara (Loan) hei whakapai
mo nga mahi o te Tominiona.
Kaati, ko aua putake kua waiho
tonu hei korero ki runga ki aua
tangata.
Na, tenei ano tetahi waahi o
taua patai. Me titiro tatou ki
nga reiti, me nga taake.
I enei wa kua mahue ake nei
e whakapakia ana te taake, te
reiti, kite Pakeha, kaore ki nga
Maori. Ko nga moni a nga
Pakeha e riro ana hei utu i nga
mahinga o nga rori me era atu
painga. Enei painga kaore rawa
atu he moni a te Maori i riro
mo nga taake, reiti hoki. E
ngari e haere ana te • Maori i
runga i ana rori.
Na, kua tino kite te kai-tuhi
i te whanuitanga o te whakaaro
a te kai-patai, tae atu hoki ki te
whakaaro a te "Kawanatanga
Hou." A, kei te mahia pea i
roto i te " Whare" tenei take
me te muru i nga whenua o te
Maori.
Na, i te timatanga mai o te
noho o te Pakeha i tenei Tomini-
ona. He maha nga whenua i
hokona ki te Kawanatanga o te
Tominiona. He maha hoki nga
whenua i riro i nga kamupene
hoko whenua. (Ko etahi o nga
rangatira Maori i tapae whenua
kia Kuini Wikitoria). Ko etahi
o nga whenua i takohatia. Enei
takoha kaore i riro mai i nga
tangata nana enei hoko. Pera
hoki i nga whenua i riro i nga
Kamupene. Kaore he takoha i
hoki mai ki nga Maori.
E hoa ma,
He aha ra
koutou i amuamu ai i runga i
tenei patai i runga ake nei. Na,
me korero atu ano te kai-tuhi, i
aku i kite ai, i rongo ai. I te tau
1865 ka tu te (Kooti Whenua
Maori) ki te upoko o te motu nei.
He maha nga whenua i uru ki
roto i whakatairi e te Kooti
Whenua Maori ki nga tangata i
ki toa te tika, a i tangohia hoki
etahi wahi o ana whenua hei rori,
e tae ana ki te 10 eka, ki te 20
eka ki te 30 eka, ki te 40 eka, ki
te 50 eka. Kaore he moni i
homai hei utu mo enei waahi
kua riro nei hei rori.
Kaati, i whakaae nga Maori, a,
i te tau 1889 ka whakawatia ano
etahi o nga whenua o nga Ra-
ngatira ote Upoko ote Motu nei.
Te whakataunga ki nga rangati-
ra nona te whenua ka riro ano
etahi onga eka hei reri, kaore he
moni i riro mai hei utu. Heoi
ano, riro tonu atu ena waahi hei
rori mo te katoa. Kaore i haere
ko nga Maori anake i runga i nga
rori nei.
Kati, keite utu reiti ano nga
Maori ara nga rangatira o aua
whenua i riro ra hei rori. Kei te
utu hoki i nga Pereti, ahakoa,
kore he hipi, kore he kau a te
Maori, utu tonu.
Ko wai te tangata—o te tanga-
ta kore taonga, raua ko te
tangata taonga. E nui ana te
mahi i runga i nga rori nei, ki
taku whakaaro ko te Pakeha ano
te iwi nui nga mahi i runga i
nga rori me nga pereti hoki.
Na, ki taku nei whakaaro,
kaore he Ture o te Pakeha i kore
te uru o te Maori ki roto—me ta
raua utu reiti, utu taake hoki.
Ina hoki tetahi, kei te pahiatia
tonutia nga hoko—a te Maori ki
nga Pakeha paraiwete noaiho—
ara e te Poari Whenua.
Kati tena,
Tenei tetahi
rarangi " o te Ture" "o te wira
tupapaku " 143 o te waahi tua-
rua o taua Ture—
Ko nga rawa ote Maori ara
Whenua, taonga ranei, i tua atu
ra i ona paanga (freehold) i roto
ita Whenua Maori ina mate ia—
ka ahei kia rira hei utu i ona
nama, me ona taumahatanga
ano, me te mea nei he pakeha
ia.
Kati ra, mehe-
mea keite he aka whakaaro, aku
kite, kua korerotia nei e au i
runga ake ra, a, me unu ki
waho.
Otira i runga i te tika tonu—
me mutu te amuamu, me te
korero kino ki te iwi Maori—
waiho i runga i te kotahitanga o
te iwi Maori me te Pakeha o mua
iho, tae noa mai ki naianei—
Otira, keite marama noa atu
i a tatou nga mea hei whakaaro-
tanga ma tatou, kaore i kootitia
etahi o nga whenua, kei te papa-
tipu tonu. Ko ena whenua kaore
e kore te riro o etahi waahi o aua
whenua hei rori, i runga i te kore
utu, ina uru ki roto i te Ture
Kooti Whenua Maori. Otira, ko
nga whenua kua whakataua e te
Kooti Whenua Maori e noho hui-
hui ana te katoa i roto. Ki te
awangawanga o te kai-tuhi kua
waiho ko nga upoko o nga
rarangi ingoa o taua whenua hei
whakataunga atu i nga reiti kia
atua, kei te pena te Ture ki taku
rongo, mo nga whenua e topu
ana.
Kaati ikonei aku whakaaro.
Heoi ano na te
AROHA NUI.
Gladstone.
PAREMATA.
Koinei etahi o nga kometi kaa
whakaturia hei whakahaere i nga
patake e whai aka nei :—
Mo nga pitihana (A ki te L) :
Brown, Bradney, Campbell,
Dickson, Escoth, Isitt, Malcolm,
Payne, Roberson, me te Honore
Piha (Tiamana)
Mo nga pitihaua (M ki te Z) :
Bollard, Okey, Clark, Craigie,
Davey, Dickie, Laurenson, Scott,
Wilson, me te Honore Routu
(Tiamana.)
Mo nga mahi Maori: Bell,
Macdonald, Mander, Ngata,
Parata, Reed, Seddon, F. Smith
Te Rangihiroa, Wilson, Young,
Ta Timi Kara, Hon Pomare,
Hon Herihi (Tiamana)
No te Paraire 2 o nga ra ka hui
nga mema o te Paremata ki te
whiriwhiri i te pire kua motinitia e
|
|
3 3 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi. Hatarei Akuhata, 17, 1912. Nama 22 o te tau 1.
NGA KUPU MIHI.
I hui nga rangatira ki Poneke
ki te mihi ki te Pirimia i te 5 o
nga ra o Akuhata, 1912.
I runga i te whakaaro a nga
rangatira me te Pirimia hoki kia
tutakitaki ratou ki te Whare
Paremata Hou—a, i te 2 o nga
haora ka haere nga rangatira o te
Tai Hauauru me te Tai Rawhiti.
|
|
4 4 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Hatarei Akuhata, 17,1912. Nama 22 o te tau 1.
AROHA NUI.
Te aroha nui o to koutou mau-
nga ki te "Puke-ki-Hikurangi."
Kia koutou e nga whanaunga, e
nga kai-titiro ki to koutou nupepa,
kua tae tenei ki te tekau ma rua
o nga marama e haere tonu ana
ki te toro haera i o koutou marae,
i a koutou ano hoki, a kahore a
koutou ki mai kia kaua e tukua
atu ta pepa kia koutou, na e hoa
ma, kaua ra e whakakeke, kei
pera koutou me te whakatauki a
Parakaia, ko te tangata e whaka-
keke ana ki nga kupu korero e
whakaae aua ia.
Otira, ko te tino aronga o te
whakaaro mo te haere a te "Puke"
i tenei tau hou, kei runga i enei
whakatauki, he panui ka tukua
atu kia koutou, ma te ua, roa te
waipuke, ma te tupuhi, ma te
aitua, e kore ai au e tae atu ki o
koutou, marae.
I tenei ano hoki, ma te ao ka
uhia te rangi; ma te huruhuru ka
rere ai te manu, ara ma te moni.
E rua putanga o te "Puke" i
muri atu o tanei panui, ka mutu
te rere atu. Otira ma te kupu
karanga mai kia peka atu ka peka
atu ai. Kia ora nga kai-hautu i
te taonga a te hunga kua mate.
Kia kaha ! Kia toa ! Whaka-
taane.
Kauria mai te Moana Nui a
Kiwa.
Pikitia mai nga maunga
nunui.
Huia mai kia kotahi ta-
tou.
Na tena ko te rourou
Na tena ko te rourou
Ka rato nga toa horo-
kai o te ope.
Na tena ko te tokotoko
Na tena ko te tokotoko
Ka whati te hoariri.
Tena koa whakakapia mai nga
wharuarua turanga o te hunga
kua mate. He oti ano na
TERA AREKATERA.
TAUHIA TEWIATA.
HE AUTAIA
Kotahi tetahi Maori kei Waika-
to, kei te mahara iho ki a ia i
etahi wa he mea katoa.
I tetahi rangi ka haere ki te
teihana reriwe, ka mea i a ia he
pirihimana ka whakawatea haere
i te teihana kei mate nga tangata
i te tereina.
No te taenga mai o te tereina
ka kite atu i te tangata e taku iho
ana i runga tereina, ahua hurori
ana te ahua; ka tahi te maia nei
ka haere atu, ka hongi i te waha
o te tangata ra, haunga waipiro
ana; katahi ka hopungia e ia i
runga i te ingoa o te Kingi nao
tona haurangi, ka tahi ka haria ki
te herehere. I a raua e haere ana
ki te herehere ka tutaki i te piri-
himana tuturu, ka whakatungia
tana herehere ka whakanui atu ki
te pirihimana ra. " Mo te aha i
hopungia ai e koe tenei tangata,"
ka ui atu te pirihi. " Kaore au e
mohio " ko te whakautu atu a te
maori nei, engari painatia tekau
hereni ka tuku atu kia haere. Ka
kino te haere a tenei maori !
POARI WHENUA
MAORl.
Tenei ka panuitia hei mohio-
tanga mo te katoa, ko nga huinga
mo ia o nga Poari Whenua Maori
e mau ake nei, ka tu a nga wa.
ki nga kainga, e whakaaturia nei
e te Kupu Apiti ki tenei.
Wanganui, Hepetema 3, Akuha-
ta 15.
" Noema 5, Oketopa 17.
" Tihema 16, Noema 30.
WAIARIKI.
Rotorua, Akuhata 13, Hurae 24.
" Oketopa 15, Hepetema
25.
" Tihema 17, Noema 27.
Ko nga keehi a nga tangata o
nga takina o Tauranga, Whaka-
taane, Opotiki, me etahi atu
waahi, ka hikitia ki aua kainga
kite kitea ma te peratanga e
mama ai te mahi.
TAIRAWHITI.
Kihipane, Oketopa 8, Hepetema
20.
" Tihema 3, Noema 15.
IKAROA.
Hehitingi, Akuhata 27, Akuhata
10.
" Noema 19, Noema 2.
Poneke, Tihema 9, Noema 23.
" Oketopa 8,' Hepetema
21.
Ka mutu nga huinga o te
Poari ki Poneke, ki te kitea e tika
ana kia peratia, ka hiki te Poari
ki Mahitaone whakahaere ai i
nga keehi o te takiwa o Wairara-
pa.
TOKERAU.
Whangarei, Akuhata 19, Hurae
31.
" Tihema 3, Noema 12.
Akarana, Oketopa 14, Hepetema
25.
MANIAPOTO.
Tekuiti, Akuhata 6, Hurae 19.
" Noema 12, Noema 14.
Akarana, Hepetema 10, Akuhata
10.
" Tihema 2, Noema 14.
Ko nga ra i whakahuatia tua-
tahi ko nga ra e tu ai te Poari;
ko te ra tuarua ko te ra whaka-
mutunga e uru ai nga tono.
PITOPITO KORERO.
Mo tona kihinga i tetahi
kotiro i Hehitingi ka whainatia
tetahi maori £1 me nga raruraru
o te kooti
I te huihuinga o te ropu mahi
paamu mo te takiwa o Akarana
ka pahitia tenei motini:—" Kua
tae te wa inaianei mo nga ture
whenua Maori kia whakatikatika-
ina kia rite tonu ki nga ture mo
te Pakeha, kia hangai tona nga
raruraru ki te Pakeha me te mao-
ri hoki.
No te 29 o nga ra o Hurae nei
ka mate a Huria Amarangi ki
Horowhenua. He wahine ranga-
tira tenei no tenei hapu no Mua-
upoko. E iwa tekau ona tau.
Ko nga moni katimaute i kohia
e nga waapu o Niu Tireni, mo
nga taonga e uru mai ana ki tenei
whenua mo nga marama e toru
tae mai kia Hune kua taha nei e
£778,840.
Mo tona hokonga waipiro ki
tetahi tohunga ko Hingawaka
Tuparoa te ingoa ka painatia a
Waiti o Pokitana, ki te moni e
£2 me nga raruraru o te kooti.
Tetahi aitua nui i pa ki Merika,
i pakaru he kapua, katahi ka pa
mai he Waipuke nui. He nui
nga taone i mate, e 200 nga
tangata i mate. Ko te ruihi ki
taua takiwa e £4,000,000. He
inaha nga tangata kaore he ka-
inga.
E 95,000 tangata kei te noho
noaiho i Ingarangi i runga i
tetahi raruraru nui e pa ana ki
nga tangata mahi waapu, ara
kua " taraiki." E 25,000 nga
whanau kei te mate noaiho i te
kai.
Te hokinga mai o tetahi tanga-
ta ko Wekiwhiira te ingoa, i te
pupuhi ki tona kainga, ka kite
i tona wahine me a raua tamari-
ki e toru, kua tapahia nga kaki.
E ki ana he mokemoke o taua
wahine i te nohanga i te kainga
pamamao, a he pai ke atu tona
mate i te noho tonu i reira.
Kua kaumatua rawa ranei te
tangata i te wha tekau tau kaore
ano ranei. Koianei tetahi korero
kei te korerotia e nga tangata
matau o era motu. Kito matau
mohio kaore ano, inahoki etahi o
nga tino tangata o Nui Tireni me
te maha o ratau tau e whai ake
nei :—Ta Taare Pouana M.L.C.
82, Ta Hohua Wiremu 75, Ta
Ata Kanihi M.P 66, Tame Make-
nehi 58, me Wiremu Maahi, Piri-
mia o Nui Tireni 56.
" Kei te pau ki te aha nga
moni a nga Kaunihera Maori ? "
he patai na tetahi tangata ki te
Kaunihera Pakeha o Waikohe, ia
ratou e whiriwhiri ana i te take
rehita o nga kuri Maori. "He
mea taumaha rawa tena," ko te
whakautu a tetahi, " tena pea e
pau ana i nga tangihanga."
E ki ana a Perehitini Romani,
Tumuaki o te Hunga Tapu o nga
Ra o muri Nei. e 2,000 nga kai-
awhina o tenei Hahi i Niu Tireki
nei.
Kua tae mai he whakaatu a te-
tahi tangata tiaki paamu o Kana-
peri (Canterbury), kite Pirimia,
whakaatu mai kotahi miriona eka
o tera takiwa kei te hipokina e te
huka mo nga wiki e toru ka taha
nei, a, kotahi rau mano hipi kei
taua waahi, kite mohio a taua
tangata e kore rawa tetahi o enei
hipi e ora, i runga i te mea kua
roa rawa te huka e hipokiana.
I roto i te wira a Wiki Keepa
(Taitoko,) i waiho katoa ona ora-
nga kia Waata Hipango.
He whakaatu tenei kua mate a
Emiri Heta, o te Motuiti, takiwa
o Pokitana, te kotiro i mahia ki-
notia nei e te tohunga nei e te
Hingawaka Tuporoa. Kua wha-
nui rawa te rongo kino o nga
mahi a tenei tangata, a kei roto
taua tohenga i etahi pikaunga
taumaha o te ture e haere ana i
enei wa. He nui te pouri mo te
matenga o tenei kotiro.
Ko nga moni i puta mo te naa-
hi miraka kau mo tenei tau e
£39,919,134. Kapai te mahi a
te kau. Kia kaha e te Maori, kia
riro mai koa etahi o nga miriona
ma tatou.
I wiini i a Pari te tangata toa o
Ingarangi, ta raua reihi hoe poti
ko Anati, te tangata toa o te ao.
Te utu o Nga Whaka-
matauranga.
I roto i te ripoata a te Tumua -
ki-Tirotiro i nga Kura, kua nui
ke atu te utu mo te whakamatau-
ranga o nga tamariki i enei tau,
i nga tau tekau marua kua taha
ake nei.
Ko te utu mo nga Kai-Whaka-
ako i roto i nga Kura Pakeha
Maori hoki i nga tau 1898—99
e £389,000; 1910—11, £683,000.
Ko te utu mo te whakamatau-
ranga o nga tamariki Maori o
nga kura nunui e £2000 i te tau
1898—99; e £3000 i te tau
1910—11.
Ko te nui o nga Kura i te tau
1898 e 1656; i te tau 1910,
2096.
|
|
5 5 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Hatarei Akuhata, 17,1912. Nama 22 o te tau 1.
Mahi Tohunga.
No te 23 o Hurae ka pahure
ake nei ka mate a Wiri Kupa ki
Mohaka, a, e ki ana na te tohunga
ia i mahi, i panipani katoa tona
tinana ki te hinu.
I te mea kahore he takuta i te
mahi ia ia ka whakaaro te korona
(Coroner) o Turanga me titiro
ano tona tinana kia kitea he aha
te putake mai o tona mate, e hara
i te mea tera i mate taua tangata
i te mahi kino.
I te mea he nui nga Maori kua
mate, a, e kiia ana na te tohunga
te putake mai o ratou matenga,
katahi ka uia e tetahi o nga
tangata kai-ripoata o te Akarana
Star mehemea kei te haere
tonu nga Maori ki nga tohunga
ina pangia e te mate. Ka ui ia
ki tetahi maori mohio, ko te
whakautu a taua tangata, " kaore
matau e tata atu ana ki tenei
mea ki te tohunga. Kua rite tonu
matou ki te Pakeha inaianei.
Mehemea kei te mate matou ka
haere tonu ki te takuta".
Ka ui ano taua kai-ripoata kia
Otene Paora, ko tana whakautu,
" kaori nga iwi o Orakei e mohio
ana ki tena mea ki te tohunga."
I ui taua kai-ripoata ki tetahi
kai-whakamaori, ko te whakautu
a taua tangata i penei; "kei te
kaha tonu te mahi tohunga i
waenganui i te maori; he mahi
tena no mua iho, he taumaha
rawa ka kore atu. Kei te mohio
tonu au ki tetahi tohunga kei te
takiwa o Akarana nei e noho ana
he haere tonu te mahi a nga
maori ki a ia."
Pohiritanga.
WHAKANUI I TE RA WHA-
NAUNGA O TA TIMI
KARA.
I runga i te pohiri a Te Heu-
heu Tukino, rangatira o nga
hapu o Taupo, i te 20 o nga ra
o te marama nei, ka huihui mai
nga rangatira Maori o ia hapu o
ia hapu o nga pito o te motu nei
ki Kiripane, takiwa o Poneke,
kite mihi a kite whakanui hoki
i te ra i whanau ai a Ta Timi
Kara, mo te ekenga o ona tau
kite rima tekau ma rima.
Ko nga mema o te Whare i tae
mai ki tenei huihuinga ko Hon.
Herihi, Minita Maori, Hon.
Takuta Pomare, Apirana Ngata,
W. D. S. Makitanara, Glover,
me te Rangihiroa, a, me etahi
atu hoa pakeha o Timi.
Ko nga kai o tenei hakari i
tahuna hangitia, a tino pai te
maotanga o nga kai, e ai hoki te
ki a nga pakeha.
I te mutunga o ta ratou kai ka
whakaarotia tera kua tuhera te
taima hei whakaputanga i a
ratou mihi mo Timi.
Ka tu mai a Te heuheu ; e te
whakaminenga e tau nei kia ora
tatau. He nui te koa me te hari
o te ngakau mo tatau kua huihui
mai nei, ara kua whakakotahi
mai nei ki konei kite mihi ki to
tatou hoa kia Timi, otira ki to
tatou matua ki to te iwi Maori.
Kei te tino whakamihi ahau
kia koe e Timi, otira ki toku mo-
hio, katoa nga rangatira kaa hui
mai nei i tenei ra kite whakanui
i te ra i whanau ai koe. Kia nui
nga ora kia runga i a koe mou
i tohungia roatia nei e te kai-
hanga.
I puta ano hoki i a Te Heuheu
etahi korero mo te turanga meina
o Timi tae atu hoki ki tona
tuunga hei Minita Maori mo te
Whare, mo nga tau maha ka
taha nei, a ki toku tino mohio
ake kei a Timi te rekeari, ara
(record) tuunga Minita mo te
Karauna.
Ka mutu iho i konei nga korero
a te Heuheu.
Hon. Herihi: I runga i ona
whakahoki mo nga korero a te
kai-korero, ka puta i a ia etahi
ahuatanga nao runga i to raua
piritahi ko Timi. Ahakoa he
turanga ke toku he turanga tona
i roto i te Whare, ko maua wha-
kaaro kotahi ano, ara ko te kimi
me te whakaputa anake i nga
tikanga hei painga mo te iwi
Maori.
Ta Timi Kara : Kia ora koe
e te Heuheu, otira koutou katoa te
hunga na rei tenei pohiri kia tae
mai ahau ki waenganui i a kou-
tou. Ko tenei ra, whakanui a
koutou mo toku ra whanaunga,
mai o toku nohonga ki Poneke
nei, ara tuunga hei mema mo te
Paremata, ka tahi ano au ka kite
i tenei ahuatanga a nga Maori ki
au i Poneke nei.
Kei te tino whakamihi ahau
ki a Hon. Herihi, Minita Maori,
me Makitanara, mo raua i tae
mai nei ki waenganui i a tatou,
ahakoa kaore i roa a Makitanara
e tu ana hei Minita Maori ka
hinga nei; i runga i te timatanga
o tana mahi i a ia e pupuri ana i
taua turanga tino kite iho ahau
he tangata tika tenei hei pupuri i
taua turanga.
I runga i te mea kua tu ko te
Herihi hei Minita Maori kei te
whakaae au kite awhina i a ia, a
kia mahi tahi hoki maua ina
kitea atu e au ana ture me ana
tikanga e pai ana.
I muri o te (Lunch) Ka huihui
nga Maori, ka whakaatu a Timi
kia ratau kaore he painga o te
whakatakoto tikanga ki te aroaro
o te Kawanatanga inaianei, ma
tua takoto ra ano te kaupapa a te
Kawanatanga ki roto i tetahi
pire (form), ka tahi ka pai te
whakatakoto take atu. Engari
ina tetahi mea pai ma koutou, he
tono kite Kawanatanga kia
awhinatia mai koutou i runga i
tetahi motini awhina i nga Maori
kia noho i runga i o ratou whe-
nua. Ki taku mohio he patai
tena e tino kaha te huri o te
Whare ki te tautoko.
KAATATAONE.
(RETA KI TE ETITA.)
Kite Etita o te " Puke"—Tena
koe, he inoi atu tena ki a koe
kia tukua atu e koe tena panui
whakaatu aku ki nga iwi, ki nga
hapu o roto o te rohe o te ika a
Maui Tikitiki-a-Taranga, me te
Waipounamu, kia rongo mai
tenei ta koutou tamaiti, ia kou-
tou mokopuna, to koutou tua-
kana, to koutou taina to koutou
matua a (Taa Clayton) kua tango
i tetahi kotiro wahine o te iwi o
Hamua o Wairarapa, hei wahine
taumau maana. Ka tukua e
ahau kite aroaro o te Ture Atua,
o te Ture tangata, kia marenatia
i te 14 o Akuhata o te tau o to
tatou Ariki, o Ihu Karaiti; a ko
te hakari me te kanikani whaka-
hari whakakoakoa i to raua
hononga kite aroaro o te Atua,
ka tu i te ahiahi o te Taite, loth
o Akuhata nei, ki roto i te Wiki-
toriana hooro o Kaatataone nei.
E nga iwi e nga hapu tena
koutou, e koro ma, e whae ma, e
tama ma, e hine ma, tena koutou
te mihia taurangi tia atu nei e au
i te wa mamao, i tenei taha o nga
huapae maunga e tauarai nei i
au i konei, i a koutou i kona i o
tatou tini marae, te kite atu te
kite mai koutou i a matou ko
aku tamariki. Hei kona ra noho
mai ai, ma koutou e mihi mai i
kona etaea te aha, kore koutou e
taea e au te whakawhaiti mai ki
te ra o to koutou karanga maha,
e ai te whakatauaki, he kawai hue
he kawai tangata, ana poto, ana
roa. Heoi kua takoto mai te
kupu whakaari o roto o te Putea
whakairo a nga tuaiho ona mata.
Ko koe e Hama ka kanga, ko koe
e Hema ka meinga hei tangata
whenua, koia tenei tangata whe-
nua nga uri o Noa kite Atua, ma
ou uri e manaakitia ai nga iwi o
te ao. Tuarua ko Mohi he
tangata whenua tuatahi kite
ture Atua, 10 nga ture, tuatoru
ko te tama tapu a te Atua, ara
kote Karaiti, tangata whenua kite
aroaro o to matangaro ki roto i
nga rangi tuhaha, tangata whe-
nua tuawha. He peka hua a
Hohepa i te taha o te puna, e
totoro atu ana ona peka ki tua o
te taiepa, tae noa atu ki tera
taha o nga motu i te moana ; a
ka apititia ki tenei te kupu
whakaari, ka whakamararatia atu
koutou ki nga pito e wha o te ao,
a maana ano koutou e whaka-
whaiti mai kite waahi o koutou
matua. Heoi e nga iwi kua tu-
tuki mai tatou ki tenei pito o te
ao, kite ika a to koutou tipuna
Maui e toha nei tatou. Ka mea
ano te kai whakaari, ko koe e
Tapeta ka tohatohaina ki roto i
nga Teneti o Hema, koia to
tatou taina te iwi Pakeha e tomo
nei, e kore e taea te arai atu e te
kaha tangata. Heoi e te iwi, e
nga hapu, kua riro to koutou
karanga maha ma o koutou taina
ma te iwi Pakeha e manaaki.
Na Te Ama (Herangi ahau i
tiki ake ki roto i te riu o Here-
taunga mau mai ai, a nana me
nga haapu o Wairarapa nei ahau
i manaaki a tae mai ki tenei ra
e noho nei ahau i Wairarapa.
Heoi ka whakaatu ahau i konei
i oku tatai kia mohio mai ai nga
iwi, nga hapu, nga tangata kaore
ano i mohio noa ki au. Koia
tenei oku whakapapa e whai ake
nei:—
Tama Tekapua
Kahumatamomoe
Tawake Moetahanga
Uenuku Rangitiki
Kawatapuarangi
Pikiao
Parua
Tamakari
Takinga
Hikaawarua
Memeke
Haukeka
Te Tuhi
Hikapuhi
Harete
Hikapuhi
Rakataha (Clayton.)
NGA WAWAHANGA O
TENEI WHAKAPAPA.
Kei enei rarangi whakapapa e
whai ake nei te putanga mai o te
whakapapa e mau i runga ake
nei.
Ko Uru Te Ngangana
Te Aumatangi
Te Rito Oterangi
Manonokiterangi
Te Puha O terangi
Puhiariki
Runaiterangi
Puneke Waka
Tu keorangi
Te Apaapa O terangi
Nuku Wahirangi
Rangi Whatawhata.
Nukuatea
Puhingairoto
Tumairekura
Rarotonga
Pohaere
Uhatuaho
Ruatawhito
Ruatipua
Keke Te Poa
Tamakura
Te Ngarupua
Whitirea
Taangai Waho
Kuramaiangi
Taraua
Rongomaihaeata
Whakarongotai
|
|
6 6 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi Hatarei Akuhata, 17, 1912. Nama 22 o te tau 1.
|
|
7 7 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Hatarei Akuhata, 17, 1912. Nama 22 o te tau 1.
painga kua kitea.
Ko enei ahuataaga whare kua
tu ki Poneke, ki Akarana, ki
Karaitiati, ki Tanitini.
I te wa ka tata te ra o te
Whakakingitanga i a Erueti te
Tua Whitu, ka poroakina mai ia
kia haere atu hei hoa korero
mona.
I te wa ka tae mai te whaka-
atu ki Niu Tireni nei, kua mate
te Upoko Ariki o te Hahi Hara-
weihana, ka motinitia tetahi
motini e te Pirimia kia hiki te
"Whare mo te ra kotahi, tohu i te
pouri o nga tangata o Niu Tireni
nei mo tona matenga.
I mua o te matenga o tenei
tangata ka puta i a ia enei kupu,
" I muri i au kia kaha koutou
kite hapai i te mahi." Kei pa
pouri koutou moku; kei te pai
ahau kei te haere atu kite kainga
o te hari me te koa."
I runga i te whakaaro o Kiingi
Hori raua ko tona wahine ki
tenei tangata, ka tukua atu e
raua tetahi takoha, ara (wreath)
kia whakatakotoria ki runga i
tona kawhena, kei runga i taua
(wreath) enei kupu e whakairo
ake ana, " He tohu whaka-
maharatanga tenei na matou na
te " Roera Pamere " mo to matou
pouri mo to wehenga atu ia
matou.
I te po ote wiki, te 25 o Aku-
hata ka huihui nga minita o nga
hahi o Kaatataone ki roto i te
Wikitoria Hooro, kite whai kupu
mote matenga o tenei tangata. I
runga i te whai korero a te mini-
ta Mihingare ka puta i a ia enei
kupu "ko to tinana ia ka meme-
ha atu, engari ko to ingoa me te
rangimarire i huakina e koe ki
nga iwi o te ao, ka mau mo ake
tonu atu."
Kohatu Whakamaharatanga
Kua tae mai he whakaatu ki
Niu Tireni nei, tera tetahi kohatu
tino atahua kua tu ki Ranana,
tohu whakamaharatanga mo
Kuini Wikitoria. Ko te tau-
maha o taua kohatu e rua mano
e waru rau (2,800) tana. Kei
runga i" taua kohatu e whakaatu
ana nga tohu maha o te mana o
Ingarangi. Ko taua kohatu te-
kau nga tepe (steps), kei aua tepe
ki waenganui, e whakaatu ana
te tohu toa kite riri o Ingarangi
ki te moana; kei runga i te
Toroona ko te Tatiu (Statue) o
Kuini Wikitoria e pupuri ana
i nga rakau tohu mana o Inga-
rangi; kei te tihi rawa o te
kohatu te tohu o te Rangimarie
i waenganui i nga iwi kei raro
i tona mana.
No te tau 1819 ka whanau a
Kuini Wikitoria, i te tau 1887 ka
noho ia ki runga i te Toroona, a
tae ana mai ki te tau 1901.
No te tekau ma ono o nga ra
o Mei, 1911, ka hui katoa mai
nga uri a Kuini Wikitoria me te
(Kaiser) o Tiamani raua ko tona
wahine, ki te whakanui i te
whakatuunga o tenei kohatu.
Na te Ahipihopa o Kanaperi
raua ko te Pihopa o Ranana i
whakatuhera te korerotanga o
tenei kohatu.
Ko te utu o te whakamahinga
i tenei kohatu i nuku atu i te
koata miriona taringi (sterling)
moni.
KOREKO MO NUI
TIRENI.
TAENGA KI ROTORUA.
MIHI KITE IWI MAORI.
I runga i nga kupu korero a
tetahi pakeha, he turihi (tourist)
i Rotorua ka puta i a ia etahi
korero e pa ana kite iwi Maori.
E ki ana taua tangata kua taea
e ia te haere o nga motu katoa o
te ao nei, a, e rongo korero noa-
iho ana ahau ki tenei iwi kite
Maori me a ratou tikanga, i roto
i tenei wa kua kite pu ahau ia
ratau.
Keite tino whakamihi ahau ki
au mo taku tutukitanga mai kia
kite i te whenua i whakaarotia ai
e au kia tae au kia kite, mo nga
tau maha ka huri nei. Hore
hoki te rongo korero mo tenei
whenua mo Niu Tireni, me te
korero whakatauaki a te Hetana
mo to koutou moutere, " ara te
moutere o te Atua."
I runga i te mea kua tae a-
tinana mai ahau kia kite i Niu
Tireni, maku tonu e ki ake, kaore
he whakatauaki tika atu mo
Tireni i nga whakatauaki a te
Hetana.
Kua tino kite ahau i nga mea
tino whakamiharo o te ao kei
tenei motu. Kaore he motu ke
atu i raro i te ra i rite ki tenei
motu. No reira, kite tae mai
nga tangata o nga moutere
tawhiti ki konei, ka haere kia
kite i Rotorua; ki taku mohio ea
tonu atu ana ruihi i tona kitenga
i taua waahi kotahi.
Kite iwi Maori no ratou nei
tenei moutere, kua whanui te
rongo ki nga pito katoa o te ao
nei i to koutou manaaki i tenei
mea i te tangata, a, i roto i tenei
ra kua kite pu ahau i to koutou
aroha kite tangata. Heoi anake
anake te mea kei te pouritia e
ahau, ko te haringa mai a matou
a te Pakeha i te waipiro hei
whakaporearea ia koutou.
Heoi e te iwi Maori, i au ka
hoki nei ki toku kainga i mamao,
ka haria e ahau to koutou ahua-
tanga ki nga iwi kaore ano i
matau kia koutou.
Tangi Na Ngawai.
HE ORIORI.
Titiee tangi rere nei koe i
waenga te marae ngaro noa-
iho koe te hikoinga wae kei
o whaea, tera pea koe ka
murea ka ware koe kai hora-
hora kei to papa kei to tu-
ngaane kei a Ngauru mana
koe poipoi, e pana mai koe,
hoki mai kia au Titiee.
I tangi kotokoto ai te tangi
a Titi i te weheruapo, kaore
e hine nou anake ra te
whaea taita ki kona nga
kera te tauputia nei ki runga
kia koe kia taka iho ai te
ahuru, te anu o Tongariro
nana koe i tiki mai, harera,
Titiee;
E kore a tuahi ka haramai
Titi ka whakawiriwiri nau
mai e manu ka moe taua ka
ki panga mai koe e to whaea
kite kupu Ingarihi, ka-mu-
rongo Titi, kautu te haere te
ruma ia Kahu kia kapohia
mai koe kite kapu o te ringa
ki whakamoea iho koe te
moenga i te peeti i to whaea
Titiee.
REIRI HOE-POTI
RANANA, Hurae 29.
Te reihihoe-poti i waenganui ia
Anati raua ko Pari mo te Tura-
nga Toa o te ao, ara, (Champion-
ship) me te pahi moni kotahi
mano pauna, i hoia ki runga i te
awa o te Teemu (Thames), takiwa
o Ingarangi i te rua tekau ma iwa
o nga ra o Hurae nei, a, ka hinga
te rau ponga o Nui Tireni.
I te ata ote reihi ka patapata
iho te ua, me te ahua rereke o te
wai i waenganui o Hamamiti me
Paane, me te whakaaro iho o nga
tangata tera e tino kino te awa,
ara e ngarungaru, e ngari i mua
o te timatanga o te reihi ka marie
iho te hau.
Ahakoa te riringi iho o te ua
ki pai nga taha e rua o te awa i
te tangata.
Ko Anati ano te tangata i tohu-
ngia e te katoa hei wiini i tenei
reehi. I naianei, i runga i te hi-
nganga o Anati, kua tu ko Pari
hei toa mo te ao.
PITOPITO KORERO.
Matarena Korotana. he kotiro
waiata no Naihi, takiwa o Parihi,
i te rongonga kua marena tona
whai-aipo, a Nikora Takawiti,
ki tetahi kotiro noaatu, i taua wa
ano ka pa pouri te kotiro nei, ko
tona haerenga kia kite i taua
tangata, tae atu ia e noho ana, a
puhia tonutanga atu e ia kia
mate.
Kua motinitia e te pirimia kia
whakaturia tetahi komiti whiri-
whiri mo te Pitihana a Mataka
Makerini, raua ko McNiel Make-
rini, tono kite Kawanatanga kia
ata whiriwhiria mai taraua Piti-
hana mo runga i te Kanataraka o
te Otira Tanara, ara kia arohatia
mai raua. Kotenei motini kua
whakaaetia,, a, koianei te komiti
kua whakaturia hei whiriwhiri
i tenei Pitihana e whai ake nei
o ratau ingoa :— Davy, Lee,
Nosworthy, Okey, Reed, Seddon,
Veitch, Hon. Fraser, Hon. R.
Makenehi, Ta Hohepa Waari,
me te Hon. Maahi, Pirimia.
Kotahi te tohunga, ko Whare
Taha te ingoa, no te Wairoa, i
whakawatia mo runga i tona
mahi tohunga, ara mo te matenga
o tetahi tangata i runga i tona
whakahaere, a ka kitea e he ana
taua maori. Huihui katoa te
moni hei utu ma tenei tangata
tae atu ki nga raruraru o te
kooti, e £33 9s 6d.
Kua takoto te whakaaro o te
Akarana Rerewe (League) kite
tono i tetahi hawhe miriona
pauna hei whakapau ki runga i
nga whakapainga o nga rerewe
o taua takiwa.
I te tuunga o te kooti whaka-
wa hara kite Wairoa, i te ono o
nga ra o Hepetema nei, ka wha-
kawatia tetahi hawe kaihe maori,
mo tona whanakotanga i nga
tiaki moni e rua a tetahi maori,
ko te maha o nga moni i runga,
i aua tiaki e rua e £49 10s. Kei
te tuunga o te Hupirimi Kooti
te mohiotia ai te ahuatanga mo
tenei tangata.
E whakaatu ake ana te pepa o
Poneke, te 6 o nga ra Hepetema
nei, kua mate a te Kerati, ki
Onepuhi. Ko te maha o nga tau
o tenei tangata ka kotahi rau.
Koianei tetahi o nga maori i uru
kite ropu herehere mo Whare
Kauri, i nga ra o mari. I te
mea ka haere te tima; ka unuhia
ona mekameka e nga tangata
tiaki, i tona mohiotanga kua
mamao te haerenga o te tima, ko
tona rerenga ki roto moana, a
kau ana mai ki uta.
I te po o te Paraire, te 6 o
Hepetema nei, ka takoto ia Ngata
tetahi korero kite aroaro o te
Whare. Ko taua korero e pa
ana ki etahi pukapuka maori, o
nga ra o muri. Ko aua puka-
puka na Ta Hori Kerei i kuhu
ki roto i tetahi whare whakaatu-
atu o (Capetown), takiwa o
Awherika. He tono atu tenei
naku kite Kawanatanga kia tukua
tetahi tangata ki reira hei tango
mai i nga kape o aua pukapuka.
Ko te tangata tika ki toku whaka-
aro iho hei haere ko (Archdeacon)
Wiremu. Ko taua korero inaia-
nei keite whiriwhiria.
|
|
8 8 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Hatarei Akuhata 17, 1912. Nama 22 o te tau 1.
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI HOKO RONGOA.
HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
WAIRARAPA NEI MO
NGA AHUA RONGOA KATOA.
KEI
KUINI TIRITI MAHITAONE.
Te nama o te Te nama o te
WAEA KORERO 31. P.O.Box 61.
C. S. POORO.
(C. S. BALL.)
TEERA TUI KAHU.
Kuini tiriti MAHITAONE.
Kei au nga tino tawhe papai
mo nga wahanga e wha o te tau.
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata: mo te utu iti.
W. KEREKE
(W. CRAGG)
HE TANGATA KATIKATIMA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
Kaore e ngaro tenei haapa i to
tauhou ko te
"HAAPU KEI TE
KOKI,"
o KUINI TIRITI, MAHITAONE.
D. T. KIINGI.
HE TANGATA HANGA WHA-
RE HANGA KAWHENA
HOKI.
He wahi mahinga tawharau toa.
mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti Kaatataone
Te hono rakau o nga ahua me
katoa e mahia ana o tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa mahia
ana. He Kai-whakahaere nehua
nga tupapaku hoki. Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
o Wairarapa nei.
Niho Pai
Mehemea he niho
pai ou, haere kia ti-
rohia kia rongoatia.
Mehemea koe e
hiahia ana kia pai o
niho haere kia:—
Makiwera
Takana
Makahana
Tangata unu niho.
(Kei tawahi o te Maku-
ihi Hoteera.)
CARTERTON.
Kei nga Mane o nga
wiki katoa ka haere
ki Pe tetone.
TITIRO KI TE KATOA
Ta matau e kii atu nei.
Aata titiro ki nga Puutu me
nga Hu o roto i to matau Toa.
Kei maharahara, koianei nga
Puutu huatau kua tae mai kei
a matau.
A, mo tu ahua hoki o te utu.
NGA PUUTU HOU A
TEEWE me tona KAMUPENE
MO NGA TAANE ME NGA WAHINE.
Kei tawhiti te pai o enei mo te utu iti, o
rite ana ki nga moa utu nui.
Titiro ki enei na:—
Puutu taane, tino pai ko te utu 18/9.
„ „ whero, mahi hou 17/6
,, wahine ,, pango ranei 9/6
Ka piki whakarunga.
Kaati, haere mai kia mahia atu u matau
tetahi o enei pea puutu mou. .
TEEWE & KAMUPENE.
KAATATAONE.
RE RANANA PUKAPUKA
TU-TOHU
(Kotahi putanga i te tau.)
He pukapuka hei \_\_\_\_\_\_ a nga tangata
whai-mahi, ki nga Ingarihi.
Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
i roto i ia wahanga o te taonga. A, hei tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga
Tangata tango taonga,
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete o nga
Koroni, me o era atu motu hoki.
Nga raina Tima.
Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
rere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu.
Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu
tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.
Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
tukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te
moni £1.
The London Directory Co. Ltd
25 Abchurch Lane
London E. C.
NGA TURE O TE
Puke Ki Hikurangi.
Kia whiwhi ra ia koutou ki nga
Manaakitanga Papai, me nga
Waimarietanga o te ngakau Ra-
ngimarie, me te aroha noa, ko te
mea nui tenei o nga mea e toru
o te Tumanako, o te Whakapono
o te Aroha. Hui pa-tu-watawaa,
mo nga mahi. Kia mau ki te
Whakapono, na te Whaka; 0:10 i
tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono. Amene.
TURE. !.
E rua nga putanga o te "Puke
Ki Hikurangi" i te marama.
TURE. II.
Ko te utu mo te pepa o te
Puke" i te tau 10,-; i te ono
marama, e 6 -; Kaore te toru
marama.
TURE. 111.
Ki te tono mai te tangata i te
pepa kia tukua atu kia ia me
tuku tonu mai te moni, mo te
tau, mo to ono marama ranei.
TURE. IV.
Ki te tuku moni mai te tangata
koia nei te tauira i te Ture o raro
iho nei, hei nga moni Nooti Pou-
tapeta, anake. (Postal, Notes.)
TURE. V.
Ki te tono mai te tangata i te-
pepa, me penei te ahua o te tuhi
mai i te ingoa ki waho o te kawa
kia marama te tuhi mai: —
Ki te Etita
O te Puke Ki Hikurangi
P. O Box 5.
Carterton.
TURE. VI.
Kei te Etita te tikanga mo te
panui i nga korero e tukua mai
ana kia panuitia. Engari kia
tupato ano, kaua nga korero kino
e tukua mai kaore e panuitia.
TURE. VII.
Ko nga reta katoa e tukua mai
ana kia perehitia, kaore te ingoa
o te Kai-tuku i roto, me te kainga
hoki, kaore e perehitia.
TURE VIII.
Mehemea ki te tae atu te pepa
he takai whero te takai, he tohu
tena kua tutuki te tau mo te pepa
o te Kai-tango, a, me tuku tonu
mai te moni i taua wa tonu ki te
kore e tukua mai te moni i muri
iho i te taenga atu o taua tohu
ka whakamutua te tuku atu i te
pepa.
NA TE ETITA.
Printed and Published by
TE HIKONGA TUHOKAIRANGI,
under the Direction of PURAKAU
MAIKA, Editor, at the Registered
Printing Office of TE PUKE KI
HIKURANGI," Belvedere Street,
CARTERTON, September 9th, 1912.