![]() |
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 23. 09 October 1912 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE PUKE KI HIKURANGI
Te utu/price
"Te Puputanga ki te ora. Nui tangata e haere ana ki te po, iti tangata
i mahue ake ki te ao nei, rauhitia, manaakitia."
6d.
Te Puke ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9, 1912. Nama 23 o te tau 2.
HAERE MAI
E pehea ana koe mo te Koti Motu-ka?
Otira e hiahia ana koe ki tetahi mea hei arai atu i te hau me te marangai.
Kei te pai noatu te takoto a nga Koti Tuiri i tona takotoranga, engari, ko nga
Koti pai ko nga mea i ata mahia kia rite mo runga Motu-ka.
KO MARE
Kei te whakaatu i etahi o nga taera kakama o Ranana, e rite ana ki nga mea e
kakahuria ana e nga momo rangatira o Ranana.
Ko etahi enei : Koti Motu-ka, (be mea rongoa kia kore e uru te ua,) ara, "Water-
roof,' he Koti raina ki te huruhuru, he Koti raina ki te kiri angiangi, a, me nga
Koti Rireha mo te puehu, me nga hutu mo te pupuhi manu etc. Ko etahi be
rarahi, ko etahi he pakupaku.
Ia koe i konei tirohia nga hutu Paranene mama, rarahi hoki—e rite ana ki nga
mea, na te Teera i mahi.
I to taenga mai ki te titiro e kore e makona o konohi, kia kite rano koe i a matau
Tarau Haere i runga Hoiho, i nga Takena mahi a-ringa mo te Patu Pooro (Golf,)
i nga Rekene kiri Tia, kiri poaka, kiri Atirope (Antelope,) na te Ingarihi i mahi.
HAERE MAI .... HAERE MAI
J . L . MARE.
Te toa taonga Kaha Mahitaone.
G. HIUANA.
KO TA ANAKE TE TANGATA WHAI-MANA KEI WAIRARAPA
NEI, KI TE HOKO I NGA
WHOOTA MOTU-KA.
(FORD) ... MOTOR CARS.)
HE MOTU-KA KEI A AU MO TE TUKU. Ko nga oota e tukua
ana kia au, ka tere tonu taku mahi.
HU RAUMATI.
Koia nei to taima tika hei whakaa-
rohanga ki te tango Putu, Hu raumati
hoki. Haere mai kia KITINA mo te ra
rangi pai, kakama hoki, kei roto i te ro
he o Wairarapa nei. Na matau nga tao-
nga pai atu, e taea ai te hoko mo te mo-
ni iti, a, o whakahaua ana o matau wha-
kaaro ki te iwi Maori. HAERE MAI!
J KITINA
Te hoa o te waewae." Kei tawahi o te
Poutapeta.
Kuini tiriti MAHITAONE.
![]() |
2 2 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9,1912. Nama 23 o te tau 2.
koretia ranei mo runga i tetahi
he, hapanga ranei, i te whaka-
haeretanga o nga tikinga i tonoa
ai i karaatitia ai ranei.
221. Ka ahei te Kooti te Poari
ranei, kite mahara ia e tika ana,
kite whakatuturu i tetahi tuku
ahakoa tetahi he, hapanga ranei,
o nga huarahi i hainatia ai te
pukapuka tuku, i nga whaka-
haeretanga ranei i raro i tenei
Wahi o tenei Ture, mehemea ka
tino marama ia kaore he tikanga
o taua he o taua hapanga ranei
i runga i te ata whakaaro kite
painga o nga hunga katoa.
222. Ia pukapuka tuku ka
ahei—ara ona wahi kua hainatia
i mua atu i te timatanga o tenei
Ture—kia whakatuturutia, kia
whakamanaia, kia whakaaetia
ranei e te Kooti e te Poari ranei,
e te Kawana ranei i roto i tona
Kaunihera, ina tupono ki tewhea
o ratou, i runga i aua huarahi
me aua tikanga nei ano, me taua
whakatuturutanga, whakamana-
nga, whakaaetanga ranei, ka rite
tonu te whai mana, ano tonu me
te mea nei kaore tenei Ture i
paahitia.
223. 1. I runga i ia tono kia
whakatuturutia tetahi tuku, ma
te Kooti ma te Poari ranei, ina
tupono ki tewhea o rana, e rapu
atu e whakatau i te tika o te utu
e hoatu ana mo taua tuku i runga
i te tirohanga atu kite wariu kua
whakanohoia ki runga ki taua
whenua a e mana ana i taua wa
i raro i te Ture Wariu Whenua,
1908; engari, mehemea i tetahi
keehi ka whakaaro te Kooti te
Poari ranei e tika ana kia peratia,
ka ahei ia kite whakahau atu ki
te Kai-wariu Tianara kia mahia
e ia he wariutanga hou o taua
whenua ka whakaatu mai ai i
tona otinga iho kite te Kooti kite
Poari ranei, rue te Kooti te Poari
ranei hei reira ka ahei te whaka-
aro me te whakatau i te tika o te
utu i runga i te tirohanga ki
taua wariutanga hou i mahia
peratia nei hei riiwhi mo te
wariutanga e mana ana i raro i
taua Ture i korerotia ra.
2. Mo ia wariutanga hou i
mahia peratia e te Kai-wariu
Tianara me utu atu ki a ia e te
kai-tono whakatuturutanga tuku
he moni whii e hangai ana i
runga i tetahi rarangi utu tera
e whakatakotoria e nga rekurei-
hana, me te Kooti te Poari ranei
ka ahei kia kaua ia e whakaae ki
te whakatuturu i taua tuku kia
utua ra ano taua moni whii.
224. Mehemea tetahi kana-
taraka tika kia tukuna kia whaka-
houtia ranei tetahi riihi, tetahi
atu ahua kanataraka tuku tika
ranei, kua oti te ata whakatuturu
i raro i tenei Ture, ko te whaka-
tuturutanga o ia riihi, pukapuka
tuku ke atu ranei, i raro i taua
kanataraka, mehemea i hainatia
tikatia i runga i nga tikanga o
tenei Ture, me karaati atu e te
Poari e te Kooti ranei hei mea
tika kia hoatu.
225. I roto i te whakawa-
kanga me te whakataunga o
tetahi tono whakatuturu tuku ka
kiia te Poari he Kooti rekota, a
ka whiwhi hoki ia i nga mana
katoa ki te whakarongo korero
me te hamene kai-korero e whi-
whi nei kite Kooti Whenua Maori
me ngo tikanga katoa o tenei
Ture me nga Ruuri o te Kooti
mo te taha ki nga korero, nga
tohu, me nga kai-korero (hui atu
hoki ki ona tikanga whakanoho
whiu), ka—ara ona wahi e ahei
ana, apiti atu ki nga whakarere-
ketanga katoa e tika ana—toro
atu ka pa ki te Poari Whenua
Maori i runga i tera aronga.
(Taria mai te roanga atu).
TE KARAPU O TE
MOANA.
TE TAENGA O TE KAWANA.
TE HUAKANGA I TE
KARAPU.
Ko te wahanga ki Mahitaone o
te " Karapu o te Moana," ko ia
nei tetahi o roto o nga rau maha
wawahanga kua titaritaria haere-
tia nei inaianei, puta noa nga
rohe o Kereiti Piriteina, i ata
whakatuheratia e Kawana (e
Roore Ihiringitana) i te 10 o nga
ra o Hepetema nei. I te taenga
mai o te Kawana me ona hoa, na
te Mea o Mahitaone rae ona hoa
i whakahei i to teihana.
Tika rere te haere kite whare
Karakia o Knox. I te 1 o nga
haora ka tapaea te kai ki roto o
te Karapu Hoteera, e nga mema
o te Karapu o te Moana. He nui
nga tangata i tae ki taua hui, na
te Mea me te tangata whenua
i whakatau.
I te tamutumutunga o te kai,
ka kiia e te (Tiamana) me inu
mihi katoa tatou kite " Kiingi,"
me te " Kawana" hoki, me te
waiata " They are jolly good
fellow," (" Ko raua nga tangata
pai.")
TE KAUHAU A TE
KAWANA.
Roore Ihiringitana, Kawana e
Niu Tireni: I runga i tona
whai-korero ka mihi ia kite
huihuinga; te whakaminenga
tau nei, kei te tino hari toku
ngakau mo ta koutou poroakinga
mai i au kia tae mai au ki
waenganui ia koutou i tenei ra,
mo runga i tenei putake nui kua
whiriwhiria nei e koutou, ara te
ropu huihui kua whakaingoatia
nei (Te Karapu o te Moana).
Ko tetahi mea hei whakami-
haro ake maaku i runga i tenei
taenga mad oku ki Mahitaone,
ko te rironga koia nei he take,
ara, whakatuheratanga i tenei
wahanga o te " Karapu o te
Moana." He ropu huihui tenei
e tino mohio iho ana ahau tera
e puta he take nunui i roto, hei
whakakotahi i nga ahuatanga
maha e pa ana kite (Emepaea).
Kia kaha te hunga kua huihui
mai nei kite wawao i nga korero
rereke e pa ana kite Karapu.
Kia ora ano koutou.
A. W. Hogg: Te whaka-
minenga, me inu mihi tatou ki
nga "Manuhiri," ka puaki i
konei te ingoa o Kapene Wai,
tumuaki whakahaere o te Tomi-
niona.
Kapene Wai: . I te tuunga o
tenei tangata ka pakipaki te hui-
huinga, ka ki ia, tino koa ahau
mo toku taenga mai ki tenei hui.
Kei te hiahia ahau ki tenei
wahanga o te "Karapu o te
Moana " kia kaha te hapai i nga
take me nga tikanga e kitea iho
ana e pai ana. • Nga mema o
tenei wahanga o te Karapu o te
Moana, kua rapopoto mai nei
ki konei i tenei ra, kia kaha kia
mau.
TE WHAKATEHERATANGA.
I te rua o nga haora ka hui
nga tangata ki roto i te Eketiene
Hooro (Exchange Hall). I taua
wa ka meingatia e Roore lhiringi-
tana, Kawana o Niu Tireni; kua
tuhera tenei wahanga o te Karapu
o te Moana.
A. W. Hogg (Tiamana): He
nui te hari mo te taenga mai o
Roore Ihiringitana, te tangata
whai-whakaaro, mohio, marama
hoki mo runga i tenei take nui
i huihui mai nei tatou. Ko toku
hiahia kia whai-kupu te Kawana,
ara kia whakamarama ia kite
huihuinga i etahi kupu korero e
pa ana kite take i huihui mai nei
tatou, ara te "Karapu o te
Moana." Kei koa hoki ahau i
runga i tenei whiriwhiringa, ara
tono i a J. A. Kepa, kai-whaka-
haere o te wahanga ki Mahitaone
nei, kia whai-kupu ia. (Ka
homai te pakipaki.)
J. A. Kepa: E koa ana toku
ngakau moku kua tonoa nei kia
whai-kupu kite aroaro o tenei
whakaminenga. I runga i nga
kupu korero o te putake mai o
te tikanga kua purangatia nei
i tenei ra, a tae mai ana ki tenei
rohe o te Emepaea, whakaaro
tonu iho ahau me tu hoki he
wahanga o te Karapu o te moana
ki konei, ara ki Mahitaone nei,
a, i roto i tenei wa kua kite pu
tatou kua tu. E hara i te mea
he mahinga nui i tu ai. Ko te
maha o nga mema o Wairarapa
nei, hui atu ki nga Maori kua
uru mai ki tenei ropu, e rua rau
e wha tekau. (Ka homai te paki
paki). Heoi te mea kei te pouri-
tia ake, ko te Haki tohu whaka-
kotahitanga i te Piritihi Eme-
paea i haria e Kapene Paraone ki
Ingarangi, penei kei te towhiri-
whiri tona whiore i roto i te
whare nei i tenei wa.
Kapene Wai, tumuaki whaka-
haere o te Tominiona : Kei te
tino koa ahau mo te maha o nga
mema kua uru ki roto i tenei
wahanga o te Karapu o te Moana.
Ka whakaatu ahau -kia koutou
i etahi o nga tangata rongonui.
whai-reo, marama hoki, keite tino
kaha kite hapai i tenei ropu hui-
hui:—Tuuka o Konota, Aaro
Kerei, nga Kawana o te Kamana-
werehi (States) me to tatou
Kawana me Roore Ihiringitana.
(Ka homai te pakipaki). He nui
nga ahuatanga i whakaturia ai
tenei ropu huihui. Ko tetahi
tino take, hei whakawhaiti mai
i nga pitopito o tawaahi moana
e taumarumaru ana i raro i te
Haki o Kereiti Piritini, kia mahi
tahi, kia kimi tahi, kia mohio
tahi, a kia whai-whakaaro tahi
hoki kite ata whiriwhiri i nga
tikanga hei painga mo te Eme-
paea. (Ka homai te pakipaki).
Roore Ihiringitana: I runga
i te mea kua tuhera nei tenei
wahanga o te Karapu o te Moana,
kei te tino whakamihi ake toku
ngakau ki nga whakamarama a
nga kai-korero kua to i mua ake
nei. Keite mohio katoa tatou ki
te putake i huihui mai ai tatou.
Koia nei tetahi o nga ropu huihui
e tino hiahia ana toku ngakau
kia kaha; kia u; kite pupuri i
nga whakamarama kua puaki ake
nei. Ke take nui tenei hei titiro
ma tatou, ara te take rapu i etahi
tikanga whakakaha i te turanga.
mana o to tatou Emepaea. (Ka
homai te pakipaki). Ko tenei
ropu huihui kua tu nei i tenei ra
keite huaki ona tatau kite katoa.
Ko tetahi mea hei whakamihi
ake ma tatou ko enei kupu korero,
ara whakatauaki na ; " He Eme-
paea tenei e whitingia ana e te
ra, a kaore he toonga." Whiua
o tatou mata " ki maui; ki ka-
tau ;" o te ao katoa nei, ka kite
tatou e whai-paanga ana to tatou
Emepaea ki tena koko, ki tena
koko; no reira he mea, tenei hei
whakamiharo ma tatou. Aha-
koa a Merika me ona kotahi rau
miriona tangata, a pera hoki a
Tiamani, kaore e rite ki to tatou
Emepaea. Ko enei iwi e rua, e
taea ana e raua te whakapa ki
ena rohe nga raruraru e pa ana
kia raua i te ra kotahi. Ki to
tatou nei ki to te Piritihi Eme-
paea e tae ana kite wiki kotahi
ka tahi ano ka taea te whaaki ki
ona rohe nga raruraru e pa ana
ki te Emepaea; i runga hoki i te
![]() |
3 3 |
▲back to top |
![]() |
4 4 |
▲back to top |
Te Puke ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9, 1912. Nama 23 o te tau 2.
He Pitihana ki te Kawanatanga.
TAKE PAARA MONI.
Ki te Honore minita mo te
taha Maori, Poneke,—E pa tena
koe te kai pupuri me te matua a
te iwi Maori. Heoi te mihi—
E mea ana matou ki te whaka-
takoto atu ki tou aroaro i tetahi
take hei whiriwhiri ma tou Ka-
wanatanga, ara, kia whakatutuki-
tia ai e koutou, tetahi tikanga e
taea ai te awhina i nga Maori ki
te mahi paamu i etahi o ratou
whenua; he take tenei e kaha
ana te tautoko a te iwi Maori
katoa, a, e mahara ana matau
tera hoki e awhinatia e te Pare-
mata, a e kore e waiho ma nga
taha maha o roto i te Whare o
Raro.
Kua tu mai etahi tapuae o tenei
take i nga Kawanatanga o mua
atu i tenei, ara:—
1. Mehemea kua whiwhi tetahi
tangata i te taitara motu-
hake mo tona whenua, e
rite ana ia ki te Pakeha, a
ko te aronga kei te tuhera,
ki a ia nga huarahi nama
moni katoa e tuhera nei ki
te Pakeha.
2. Kei te Ture Tuku Mokete e
tuaratia ana e te Kawana-
tanga 1909 (N.Z. State
Guaranteed Advances Act,
1909) e mea ana ka ahei te
Tari Tuku Mokete i runga
i te punga o nga riihi na
nga Poari Whenua Maori
i tuku nga whenua i raro
i te Ture "Whakahaere Whe-
nua Maori, 1900, me ona
whakatikatika.
Kei tera putanga o " Te Puke '
te puta atu ai nga korero whaka
mutunga o tenei take.
![]() |
5 5 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Oketopa, Wenerei 9,1912.
TE PUOAKANI
PORAKA.
He whakaatu tenei ki te
hunga i whai-paanga ki nga
tekihana o " Wairarapa Moana"
koia nei te poraka whenua kua
homai e te Kawanatanga hei
utu mo aua tekihana.
Te moni i puta ki te Kawana-
tanga i te maketetanga i nga
tekihana o Wairarapa Moana,
e wha mano pauna £4,000.
Ko te wariu mo te Pouakani
kua whakahuatia e rima hereni
mo te eka, ko te maha o nga
eka o tenei whenua e toru tekau
mano e wha rau e wara tekau
ma ono (30,486).
I runga i taua wariu i te
rima hereni mo te eka o tenei
whenua, kei runga tata atu i te
whitu mano rima rau pauna mo
katoa.
Kei tera putanga o " Te
Puke " te puta katoa atu ai nga
korero me nga whakaotiotinga
i waenganui i te Kawanatanga
me nga Maori mo tenei whe-
nua.
(map)
![]() |
6 6 |
▲back to top |
Te Puke Ki Hikurangi, Wenerei, Oketopa 9, 1912. Nama 23 o te tau 2.
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI HOKO RONGOA.
HE KIMIHI TINOPAI TENEI KEI
WAIRARAPA NEI MO
NGA AHUA RONGOA KATOA.
KEI
KUINI TIRITI MAHITAONE.
Te nama o te Te nama o te
WAEA KORERO 31. P.O.Box 61.
C. S. POORO.
(C. S. BALL.)
TEERA TUI KAHU.
Kuini tiriti MAHITAONE.
Kei au nga tino tawhe papai
mo nga wahanga e wha o te tau.
ka mahia e au nga ahua mahi
kahu katoa e hiahiatia ana e te
tangata: mo te utu iti.
W. KEREKE
(W. CRAGG)
HE TANGATA KATIKATIMA-
KAWE, HOKO TUPEKA HOKI,
Kaore e ngaro tenei haapa i to
tauhou ko te
"HAAPU KEI TE
KOKI,"
o KUINI TIRITI, MAHITAONE.
D. T. KIINGI.
HE TANGATA HANGA WHA-
RE HANGA KAWHENA
HOKI.
He wahi mahinga tawharau toa.
mahinga toa hoki.
Porootiwe Tiriti Kaatataone
Te hono rakau o nga ahua me
katoa e mahia ana o tenei ta-
ngata i roto i te wa poto. Nga
ahua mahi whare katoa mahia
ana. He Kai-whakahaere nehua
nga tupapaku hoki. Ka haria
nga tupapaku ki nga waahi katoa
o Wairarapa nei.
Niho Pai
Mehemea he niho
pai ou, haere kia ti-
rohia kia rongoatia.
Mehemea koe e
hiahia ana kia pai o
niho haere kia:—
Makiwera
Takana
Makahana
Tangata unu niho.
(Kei tawahi o te Maku-
ihi Hoteera.)
CARTERTON.
Kei nga Mane o nga
wiki katoa ka haere
ki Pe tetone.
TITIRO KI TE KATOA
Ta matau e kii atu nei.
Aata titiro ki nga Puutu me
nga Hu o roto i to matau Toa.
Kei maharahara, koianei nga
Puutu huatau kua tae mai kei
a matau.
A, mo tu ahua hoki o te utu.
NGA PUUTU HOU A
TEEWE me tona KAMUPENE
MO NGA TAANE ME NGA WAHINE.
Kei tawhiti te pai o enei mo te utu iti, o
rite ana ki nga moa utu nui.
Titiro ki enei na:—
Puutu taane, tino pai ko te utu 18/9.
„ „ whero, mahi hou 17/6
,, wahine ,, pango ranei 9/6
Ka piki whakarunga.
Kaati, haere mai kia mahia atu u matau
tetahi o enei pea puutu mou. .
TEEWE & KAMUPENE.
KAATATAONE.
RE RANANA PUKAPUKA
TU-TOHU
(Kotahi putanga i te tau.)
He pukapuka hei \_\_\_\_\_\_ a nga tangata
whai-mahi, ki nga Ingarihi.
Kamupene Mahi, Hokohoko hoki,
i roto i ia wahanga o te taonga. A, hei tu-tohu hoki ki nga
tangata e haere ana ki Ingarangi i Ranana me ona rohe katoa
Kei roto ano hoki i tenei pukapuka te rarangi ingoa o nga
Tangata tango taonga,
me nga taonga e tukutukua ana e ratau, me nga taonga makete o nga
Koroni, me o era atu motu hoki.
Nga raina Tima.
Hei whakaatu ki nga tangata e haere ana ki runga tima, i
nga wahapu hei rerenga mona, a, hei whakaatu hoki i nga taima e
rere ai nga tima i tena wahapu, i tena wahapu.
Hei panui hoki i nga mahi o ia takiwa,
a nga tino tangata mahi, tangata tango taonga hoki, me era atu tu
tangata whai-mahi, i roto i nga tino taone nunui, a, i waenganui ano
hoki o nga Takiwa Mahi-ahu-whenua, o te Kiingitanga Kotahi.
Ka tukua atu he kape o tenei pukapuka ka utua hoki te
tukunga atu, mehemea ki te tukua mai he poutapeta oota mo te
moni £1.
The London Directory Co. Ltd
25 Abchurch Lane
London E. C.
NGA TURE O TE
Puke Ki Hikurangi.
Kia whiwhi ra ia koutou ki nga
Manaakitanga Papai, me nga
Waimarietanga o te ngakau Ra-
ngimarie, me te aroha noa, ko te
mea nui tenei o nga mea e toru
o te Tumanako, o te Whakapono
o te Aroha. Hui pa-tu-watawaa,
mo nga mahi. Kia mau ki te
Whakapono, na te Whaka; 0:10 i
tu ai nga mahi, na nga mahi i tu
ai te Whakapono. Amene.
TURE. !.
E rua nga putanga o te "Puke
Ki Hikurangi" i te marama.
TURE. II.
Ko te utu mo te pepa o te
Puke" i te tau 10,-; i te ono
marama, e 6 -; Kaore te toru
marama.
TURE. 111.
Ki te tono mai te tangata i te
pepa kia tukua atu kia ia me
tuku tonu mai te moni, mo te
tau, mo to ono marama ranei.
TURE. IV.
Ki te tuku moni mai te tangata
koia nei te tauira i te Ture o raro
iho nei, hei nga moni Nooti Pou-
tapeta, anake. (Postal, Notes.)
TURE. V.
Ki te tono mai te tangata i te-
pepa, me penei te ahua o te tuhi
mai i te ingoa ki waho o te kawa
kia marama te tuhi mai: —
Ki te Etita
O te Puke Ki Hikurangi
P. O Box 5.
Carterton.
TURE. VI.
Kei te Etita te tikanga mo te
panui i nga korero e tukua mai
ana kia panuitia. Engari kia
tupato ano, kaua nga korero kino
e tukua mai kaore e panuitia.
TURE. VII.
Ko nga reta katoa e tukua mai
ana kia perehitia, kaore te ingoa
o te Kai-tuku i roto, me te kainga
hoki, kaore e perehitia.
TURE VIII.
Mehemea ki te tae atu te pepa
he takai whero te takai, he tohu
tena kua tutuki te tau mo te pepa
o te Kai-tango, a, me tuku tonu
mai te moni i taua wa tonu ki te
kore e tukua mai te moni i muri
iho i te taenga atu o taua tohu
ka whakamutua te tuku atu i te
pepa.
NA TE ETITA.
Printed and Published by
TE HIKONGA TUHOKAIRANGI,
under the Direction of PURAKAU
MAIKA, Editor, at the Registered
Printing Office of TE PUKE KI
HIKURANGI," Belvedere Street,
CARTERTON, October 9th, 1912.