|
loading...|
|
Te Puke Ki Hikurangi 1897-1913: Volume 7, Number 3. 31 August 1911 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
2. \_\_\_ TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHTA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU .
To tatau Kimihi.
Ko
H. E. ITANA.
(H. E. ETON.)
KIMIHI NOKO RONGOA.
He Kimihi tino pai tenei kei
WAIRARPA NEI MO NGA
AHUA RONGOA KATOA. Kei
Kuini Tiriti Mahitaone.
Te nama o te
TEEWE WORIHI.
(I). WALSH.)
HE. TANGATA HANGA WATI.
TEEWE WORIHI Kamupene.
TE TURE WHENUA MAORI
1909.
|
|
3 3 |
▲back to top |
NAMA 3 O TE TAU 1, TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31, 1911 3.
ati o te Kooti Whenua Maori, e whakaatu ana i
nga mahi i whakahaerea e taua Kooti e te Ape-
rata Kooti ranei mo runga i te take i mahia ai
taua ota, e whakatau ana ranei i etahi ahuata-
nga e pa ana mo te whakatutukitanga mo te
korenga ranei i whakatutukitia o tetahi tangata
taua kupu whakahau o taua ota, me tango me
whakaae e te Hupirimi Kooti me ona apiha ka-
toa koi ana hei tohu tuturu i te tika o nga take
e tiwhiketetia peratia ana., ki te kore e tino u ki
ta te Hupirimi Kooti titiro kei te takoto ke atu
i tena.
5.] Ko te whairutanga o te kape o tetahi
ota i roto i te Hupirimi Kooti i raro i tenei
tekiona e kore e pa atu ki (te whakararuraru i)
tetahi mana whakawa tuarua, piira, whakatika-
tika, whakakore ranei, tera e tau mo te taha ki
taua ota mehemea kaore i peratia.
31. (1.) Mehemea kua whakataua tetahi
taumahatanga e tenei Tare e te Kooti e te Apera-
ta Kooti ranei i runga i tana whakahaeretanga i
tetahi mana kua whakawhiwhia ki a ia e tenei
Ture, ki ranga ki tetahi whenua Maori, ki te te-
tahi paanga-a ture paanga- a tika ranei ki taua
whenua, ki ngu moni reweniu, moni hua ranei,
o tetahi tukunga o taua whenua, ka ahei te
Kooti whenua Maori, i ia wa i ia wa, hei hua-
rahi e taea ai te whakaea taua taumahatanga,
ki te whakatau i tetahi tangata Rihiiwa (Rece-
iver) mo te whenua i whakataumahatia peratia.
(2.) Mehemea i tetahi whakahaerenga
whakawa i te aroaro o te Kooti tera te taitara
ki tetahi whenua, taonga ranei—i te mea koia-
na te take o taua whakawa—kei te tautohetia,
ka ahei te Kooti, i te mea e tarewa ana tana
whakatau mo taua tautohe, ki te whakataa i
tetahi Rihiiwa mo taua whenua, taonga ranei.
(3.) Ka ahei kia whakaturia te Poari
Whenua Maori, te Kai tiaki ranei o te katoa
hei Rihiiwa i raro i tenei tekiona.
(4.) I raro ia i nga Run o te Kooti me
whiwhi te Rihiiwa i whakaturia peratia ki nga
mana, nga kaha, nga mahi, me nga taumaha-
tanga pera me tetahi Rihiiwa na te Hupirimi
Kooti i whakataa i runga i tana whakahaerenga
i tona mana rao tera ahuatanga.
(5.) Ahakoa etahi o nga tikanga o tenei
Ture e pa «na mo nga tukunga whenua Maori,
ko te Rihiiwa i whakaturia peratia hei whaka
tutuki i tetahi tiaati, ka ahei i runga i tona ake
ingoa, ina whakaaetia e te Kooti, ki te riihi i te
whenua i tiaatingia peratia ki te whakaputa
raihana ranei kia mahia atu nga rakau, harake-
ke, kapia waro, ngawha me era atu taonga pe-
ra o te whenua, mo tetahi wa kaua e roa atu i
te tekau tau, i runga i nga tikanga, a mo nga
moni reti me era atu utu ranei e maharatia ana
e ia e tika ana.
(6.) Ia riihi, raihana ranei, i kahititia mo
tetahi whenua e ekengia ans e te Ture Whaka-
whiti Whenua, 1908, ka ahei kia rehitatia i ra-
ro i taua Ture, me te kai-rehita Takiwa Whe-
nua ka ahei ki te rehita i taua riihi, raihana
ranei, i runga i tera aronga kaua e whakahau
kia whakatakotoria he tiwhikete taitara.
32. (1.) Ia tino ota tuturu a te Kooti me
whakapuaki-a-kupu i roto i te Kooti e puare ana
ki te katoa, me te tuhi tonu iho i reira ne me-
neti o taua ota i mahia peratia ki runga ki nga
rekota (ara nga pukapuka o te Kooti.)
(2.) Ka timata mai te mana o ia ota pera
i te timatanga o te ra i hangaia ai taua ota.
(8.) A tona wa tuatahi e taea ai i muri iho
o te hanganga o te ota me tuhituhi taua ota me
haina e te Tiati nana i mahi, e te Tumuaki ranei,
ine hiiri ki te hiiri o te Kooti.
(4.) Ka ahei te Tumuaki ki te haina i taua
oia, ahakoa kua mate, kua muta ranei te Tiati
nana i mahi te ta hei Tiati mo te Kooti.
(5.) Ko te ra o te ota i ata tuhia i hiiritia
peratia, ko te ra tonu i tuhia ai te meneti
(whakamaharatanga) o taua ota.
(6.) Kaore e ahei kia whakahengia tetahi
ota i tuhia, i hainatia, i huritia peratia i te
rereke o taua ota i te meneti (whakamarata-
nga) i tuhia ra ; a ki te rereke, to te oti i ata
tuhia; i hainatia, i hiiritia, te mea e kii he tika.
(7.) Ko te ota i tuhia, i hiiritia, i hainatia
peratia ka hoki whakamuri ata tona mana ki te
ra i mahia ai, a ka kiia hoki i timata ma; tona
whaimanatanga i te timatatanga o taua ra; me
te whaimanatanga me te korenga ranei i whai
mana o ia ota, pukapuka, whakahaerenga, me
ia mahi kotahi ranei i mahia ai i waenganui i
taua takiwa ka whakataua i runga i te aronga.
(8.) E kore e ahei kia hiiritia, kia hainatia
tetahi ota whiriihoura ota wehewhe ranei kia
oti ra ano tetahi mapi o te whenua e paangia
ana e taua ota te mahi i ranga i nga huarahi e
tika ana mo te rehitatanga i raro i te Ture
Whakawhiti whenua, 1908, me te ota i hiiritia
a i hainatia peratia me ata whakaatu i te whe-
nua e paangia ana e taua ota i runga i te whaka-
huatanga ki taua mapi.
33. £ kore tetahi ota a te Kooti a te Ape-
rata Kooti ranei e manakore i runga i te wha-
kauruhanga atu ki roto o—i te mahinga pewhe-
atanga ata ranei mo te taha ki -tetahi tangata
kua mate ke atu i te wa i mahia ai i hiiritia ai
—te ra ranei o—taua ota, a ki te tupono he
pera ka ahei (i raro ano ra i ia tikanga motuhake
e mau ana i era atu waki o enei Ture) taua
ota i nga wa katoa kia • whakatikatikaina e te
Kooti nana i mahi kia hangai ai ki nga ahua-
tanga pono e takoto ana i te ra o taua ota. me
te mana oia whakatikatikanga pera ka timata
mai i te ra o te ota i whakatikatikaina.
34. [1 Ia ota a te Kooti a te Aperata Kooti
ranei e pa ana ki te taitara o tetahi whenua ka
ahei kia rehitatia ki runga ki te taitara o taua
whenua, i raro i te Ture whakawhiti Whenna,
1908, i raro ranei i te Ture Rehitatanga Tiiti,
1908, ina tupono ki tewhea o ena ahua.
(2.) Mo runga i nga tikanga o tetahi rehi-
tatanga pera, ko tetahi kape o te ota, i raro i te
ringa o tetahi Tiati me te.hiiri o te Kooti nana
i mahi, me tuku atu e tetahi o nga kai-rehita o
taua Kooti ki te kai-rehita Takiwa Whenua ka
te kai rehita Tiiti ranei, ina tupono ki tewhea o
ena ahua; me taua kui rehita Takiwa whenua
me taua kai-rehita Tiiti ranei hei reira tonu (i
raro ano ra i era atu tikauga o tenei Ture) me
rehita i taua kape i runga i tera aronga. E kore
e whai tikanga kia whakatakotoria te tiwhikete
taitara mo runga i nga tikanga o tetahi rehita-
tanga pera i raro i te Ture Whakawhiti Whe-
nua, 1908.
(3.) Kia oti ra ano te rehita pera ko te ota
a te Kooti a te Aperata Kooti ranei mo te taha
ki tetahi whenna e ekengia ana e te Ture Wha
kawhiti Whenua, 1908, ka pa anake atu ki te
paanga-a-tika ki taua whenua,
(4.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e pa
atu ki te ahi keehi kua whakatakotoria nei he
tikanga motuhake i tetahi atu wahi o tenei Ture
mo te rehitatanga o tetahi ota pera,
85. E kore tetahi oota a te Kooti a te Ape-
rata Kooti ranei e ekengia ki te tiuti pane kii-
ngi, i raro i te Ture Pane Kiingi 1908.
86. I ia oota a te Kooti a te Aperata Kooti
ranei, e pa ana ki te taitara o tetahi whenna
Maori ki tetahi paanga ranei i roto, ka here i
nga tangata katoa e whai paanga ana ki taua
whenua, ahakoa e uru. ana ratau ki—koa tae
atu ranei he whakaatu kia ratau o— te whaka-
haerenga whakawa i hangaia ai taua oota, kao-
re ranei, a, ahakoa e paangia ana ratau e teta-
ni mate, kaore ranei.
87. (1.) E kore tetahi oota, mahi ke atu
ranei a te Kooti Whenua Maori, a te Aperata
Kooti ranei e ahei kia mauria atu i runga i te
(certiorari) i tetahi atu huarahi ianei ki roto ki
te Hupirimi Kooti.
(2.) E kore tetahi oota, i hangaia e te Koo-
ti Whenua Maori e te Aperata Kooti ranei, e
manakore ana i runga i tetahi pohehetanga
hapanga, he ranei o tona ahuatanga, o nga ti-
kanga ranei i whakahaerea e te Kooti nana i
hanga ahakoa i runga i taua pohehetanga ha-
panga,he ranei, i hangaia manakoretia i nuku
ko atu ranei ki waho o te robe o te mana te ha-
nganga o taua oota.
- (3.) E kore tetahi kupu o nga tikanga kua
oti ake nei o tenei tekiona, e kiia kei te pa atu
ki tetahi oota e aro ana tona hangaitanga, a, a
tua atu hoki i tona ahuatanga me nga tikanga
whakahaere a te Kooti he mea i mahia mana-
koretia, i naku ke atu ranei ki waho o te rohe
o te mana te hanganga o taua oota.
(4.) I ia oota i mahia e te Kooti Whenua
Maori, e te Aperata Kooti ranei, ka kiia i roto i
nga Kooti katoa, a, i roto hoki i nga whakaha-
erenga katoa, he mahi i roto i te rohe o te ma-
na o te Kooti, ki te kore ra e ata whakaturia
ponotia e kitea ranei i runga i taua oota, kei
te takoto ke atu i tena.
(5.) E kore tetahi oota a te Kooti Whenua
Maori, a te Aperata Kooti ranei, i mahia i mua
atu o te timatanga o tenei Taae, e kiia i taea
ranei te ki, i roto i tetahi Kooti i roto ranei te-
tahi whakahaerenga whakawa kei te
mana kore, i ia keehi kotahi e kore nei taua
ota e taea te whakahaere peratia, mehemea ka-
ore tenei Ture i paahitia.
88. (1.) E kore tetahi oota i mahia mo tetahi
Whenua Maori e te Kooti Whenua Maori e te
Aperata Kooti ranei, e ahei— ahakoa i runga i
te take kore-mana ki te hanga i taua oota, i ru-
nga ranei i tetahi atu take, ahakoa pehea—Kia
whakakorea, kia turakina, kia whakataua, kia
kiia ranei kei te mana-kore e tetahi Kooti i ro-
to i tetahi whakahaerenga whakawa i timata-
ria i muri iho i te paanga o te tekau tau, i mu-
ri iho i te ra i hangaia ai taua oota.
(2.) Mehemea kei te noho taupatuaatu eta-
hi oota e rua, s, i runga i te paunga o te taima
kua uru ia o aua oota ki raro ki te mana wha-
ka ora o tenei tekiona mehemea kaore taua tau-
patupatutanga, hei reira ko te mea i hangaia
tuatahitia o aua oota ka mana ke atu, ka wha-
kakore atu i to muri o aua oota, ahakoa kotahi
ano te Kooti nana aua oota e rua i mahi, na eta-
hi Kooti wehewe ranei.
(3.) Ka toro atu tenei tekiona, ka pa ki nga
oota i hangaia i mua atu i te timatanga o te-
nei Ture, engari e kore tetahi oota pera e uru
mai ki raro ki te maru o tenei tekiona kia pa
ra ano nga tau kotahi tekau i muri iho i te ra
o taua oota, nga tau ranei e rima i muri iho i
te timatanga o tenei Ture, ano ko te hea o ana
wa to muri e pau ai.
(4.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e
arai i tetahi piira atu ki— i tetahi whakawa tu-
arua ranei a— te Aperata Kooti i runga i te
whakaae a te Tumuaki, i raru i nga tikanga mo
tera taha e mau na i roto i te Waahi II o tenei
Ture, ahakoa pehea te roa i muri iho i te ha-
nganga o te oota.
[Tari te roanga atu.]
HE POWHIRI.
Ki te Etita o te "Puke Ki Hikurangi."
Tena koe. Tenei te whakaaro kua hoki mai
kia whakaputa kupu atu au mau e mau atu enei
kupu, ki nga marae o te Ika-a-Maui, ki nga
marae o te Waipounamu.
He whakaata kia mohio mai tena tukutuku, tena
tukutuku, kai Ngatauewaru, Te Oreore, Mahi-
taone, Wairarapa, te Hui Kirihimete i te 25, o
Tihema 1911.
Haere mai ki konei tatau whakanui ai ki ta-
ua ra whanautanga o te Kingi o nga Kingi, o te
Ariki o nga Ariki, i whanau nei ki Peterehema
o Huria, i nga ra o Kingi Heaora.
Haere mai kaua e tatari ki te whetu, ko ia to-
nu nei te whetu mana koutou e arahi mai.
Haere mai kia mihi, kia kitekite ia tatau, kia
whakamahara ki nga kupu o mua tae mai ki te-
nei taima, ka 97 nga tau o te tamaiti nei e ko-
rero ana kia tataa ki te Maori, he mea tika ano
|
|
4 4 |
▲back to top |
4. TE PUKE KI HIKURANGI TAITE AKUAHATA 31 1911 Na Rongokako Taiawhio Te Tau kaituhi NGA RETA MIHI MO TE PUKE KI HIKURANGI TE RUURI TUAWHITU O IHOWA te Waipounamu Kingi Eruera VII Timi Kara Haimona Patete Mint Bay Picton Papawai Purakau Maika HE WHAKAMANAWA HE MAIOHA KI A TE "PUKE KI HIKURANGI." Taituha Waitere Te Ao Mataura Maaka Pakipaki Mohi te Atahikoia Waimarama Te Orihau Hastings Arepa Maki HE PANUITANGA Ngaitahu Arapaoa Tame Parata Tamahau Mahupuku Nireaha Tamaki
|
|
5 5 |
▲back to top |
NAMA 3 O TE TAU 1. TE PUKE KI HIKURANGI TAITE AKUHATA 31, 1911
TE WHAKAUTU A KINGI HORI V.
MO TE RETA, MIHI A NGA MAORI.
Kite Etita o te Puke-Ki-Hikurangi,
Carterton, Wairarapa.
E hoa tena koe. Tenei ka tukua atu e au te
kawenga hei mauranga ma to nupepa ki nga pi-
to o o tatau mota. Kia Ora.
Na A. T. Ngata.
Poneke, 24/8/11.
(Whakamaoritanga.)
TARI O TE PIRIMIA,
PONEKE,
Akuhata 18, 1911.
Kia Ngata. Kei te koa taku ngakau ki te wha-
kamohio atu kia koe kua tae mai te reta a te Ka-
wana ki au e whakaatu mai ana i nga mihi pa-
pai a to tatau Kingi me to tatau Kuini mo nga ku-
pu whakaatu i to tatau piripono i whakaurua ra
ki roto ki te pukapuka i tukua atu kia raua i te
ra o te karaunatanga i a raua.
Heoi ano,
Na Tiini Kara.
Oeo, Pihama, Taranaki.
Akuhata 22/1911.
Kia Purakau Maika,
E hoa. tena ra koe te no-
Na Piri Eruera.
NGA PITOPITO KORERO.
NGA TAMARIKI MAU PU.
Ko nga tamarki kaore ano nei nga tau i eke I
TE TOHU AROHA.
TE AHUA O NOA TIKANGA MAOEI.
Tai-rawhiti
F. Keneti, o Kihipane,
Timi Kara
KAI PAHUA.
i 1 tae mai he rongo ki nga pirihi o Whanga-
rei i te mane te 14, i uru he kai-pahua i te po o
te haterei 12, ki roto o te toa hokohoko o Hare-
hana i Hukerenui, te £16 pauna i whanakotia.
PUPONIKI MATE KIORE
Tekau ma wha nga tupapaku Tiainamana i
mate, i te mate puponiki mate Kiore (plague) ki
tiangahai. (Shanghai.)
HE KOTIRO I ROTO I NGA KAHU TAANE
Kotahi tetahi Kotiro i Otakou, no Niu Tireni
nei, i whainatia i roto i te Kooti Pirini, mo te
. haerenga ki te whare o tetahi tangata patoto atu
ai i te tatau, i roto i nga kahu tane.
HE TAMAITI I HUNAIA.
Na te Tuari i kite.
Ka pahemo ma] te Tima a Kapuna (Kapanga)
i te waapu o Marepana i tera ra nei, ehaere ana
ki Atireti (Adelaide) me Whiriimenetera (Free-
mantle) ka rongona e te Tumuaki Tuari te reo
e tangi ana i roto o te kapini o nga taane i te
"tuarua." katahi ia ka haere atu, ka kitea e ia
he tamaiti wahine e takatakai ana ki te kahu
' mahana, ka ono ano nga wiki o taua tamaiti,
mohio tonu te Tuari ra, he mea whakarere i re-
ira, e takoto ana hoki te Patara miraka he hau-
nga wehiki anake a roto, he mea whakahanumi
te. miraka ki te waipiro, kaati katahi ka
uiuia haeretia nga tangata o runga, i te tima
kore rawa tetahi tangata i mohio, no te tae-
nga ki tetahi waahi ano i tu ai te tima ra,
ka hoatu te tamaiti ra ki nga Pirihimana.
TE TAMAITI NUT O TE AO.
TE NUI O NGA KAI, I RITE MA TE PAKEKE
Kei tetahi kainga, kei Maunga Eari, tetahi
Tamaiti, ka rua nga tau ka toru marama, ko
Semi Atoro Koti te ingoa, he tamaiti nui wha-
kaharahara, kaore rawa i rua wiki o te whanau-
tanga o taua tamaiti ka kitea, e nga matua te
puku-kai o ta raua tamaiti. Katahi ka hoatu
e raua ki te Takuta, mapua e tiaki, kaati, ka ko-
re e rahi te kai e hoatu, ka rara te waha ki te
tangi.
Kaati, inaianei, koia nei te meiha o taua ta-
maiti:—
Te roa ... ... 39 inihi.
| Te rahi o te mahunga... 24
Te kaki ... ... 14" „
I Te hope ... ... 86 „
KAKARI MOMOTO.
TE ONETINI ME WEERA.
Ranana, Akuhata 12.
Te kakari Momoto i waenganui ia Te Oneti-
ni me Weera (te toa o te Ingarihi,) mo. te Tai-
tara Toa o te Ao ki te Kakari-Momoto, ka tu
ki Eera Kooti [Earls Court,] a te 2 o nga ra o
Oketopa nei.
Ko te nui o nga tuuru mo nga kai-matakitaki
100,000.
o o o o o
Ka kakari a Pire Rangi (Bill, Lang) raua ko
Kowhumaua, (te toa o Merika,) ki Otakou,
Ahitereiria ia Oketopa. 1911.
I MATE A KOEA (SQUIRES) IA RANGI.
I kakari momoto a Pire Rangi raua ko Pire
Koea (Bill Squires) .i te po o Akuhata nei ki
Pirihipeina, rao te Taitara Toa o Ahitereiria.
•E kiia ana kaore a Koea i tino tereina i a ia,
engari, i te naahi tonu ia i tona paamu no re-
ira mahara ana nga tangata ka mate i a ia a
Rangi.
He mate ki te Naera.
100 nga tangata i toromi.
Kairo 8/8/11
Kotahi 100 rau nga tangata i mate ki roto ki te a-
wa Naera (Nile,) e haere ana i runga tima kite ka-
nikani, ka whakatataatu ki te ngutu-awa o te Na-
era ka totohu te tima, kaore i mohiotia he aha te
take i totohu ai te tima. Kaati, ka takatu nga ta-
ngata o runga, kore rawa atu he painga, kotahi
rau nga mea i mate ki ro te wai. e 36 nga tupa-
paku i kitea, etahi kaore hoki i kitea.
Kua haina pukapuka a Tiaki Te Onetini,
[tangata toa o te ao mo te kakari momoto,] mo
te kakari kia Hami Rangiwhata, (Sana Langford)
kia Peti Makiwi, (Pete McVea,) nga tangata
(pangopango) toa o Ahitereiria.
|
|
6 6 |
▲back to top |
6. TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU 1
NGA AITU TU-A-KIRI ME
NGA MATENGA TUPAPAKU
AITUA KI TE TEREINA.
Kanana.
I te whakaurunga tuai o te Tereina Meera ki
Karaahiko (Glasgow.) aitua ana nga paahi,
kore ana i taea te whakatu te Tereina, haere
tonu ata ki tetahi Teihana i ko atu, tae tona
ata ki te mutunga mai o te raina taka tonu atu
ki raro, haere tonu, urn tonu ki roto i tetahi
Whare kai, pakaru katoa taua whare e 5 nga
tangata i tu-a-kiri, ka tu hoki te Tereina nei.
TE TIMA A TE WIWI I TOTOHU.
E 93 I MATE.
Tiparorota, Akuhata 9.
I enei ra ka hori ake nei, ka tutuki te Tima
a te Ingarihi, ki te Tima a te Wiwi, i pokia e
te kohu, ki te taha hauauru o te Metetereniama
Moana, i te tatanga atu ki Tariwha, te Poota
tata ki te Tai whakatetonga o Oropi, e 21 maero
ki te taha hauauru ma-tonga o Tipororota.
Ko ta te Wiwi Tima te mea i pakaru, totohu
rawa atu hoki, i whakamatau ano nga tangata
ki te tukutuku i nga Poti, kaati kaore i taea, ka
totohu hoki te Tima.
Kaati, no te kitenga mai o te Tima a te Inga-
rihi, kua totohu haere tera, ka tukua mai be
poti, engari be uaua hoki ta ratau mahi a, ka
ora etahi, e 690 nga pihihi i mate, e 2 o nga
heeramana i mate.
HE TANGATA I NGARO.
Kotahi tetahi tangata, he poata Hohipera, i
ngaro mo nga marama e rua, katahi ano ka ki-
tea, i kitea ki roto i tetahi pu rakau koohi (gorse,)
me te patara rongoa (Lysol) i te taha e takoto
ana.
He takakau taua tangata, ka 50 ona tau, ko
te takiwa whakamutanga i kitea ai ia e haere
ana, i te Hohipera, i te ata o te 13 o nga ra o
Hune nei.
I roto i taua raa marama, ko te mahi a nga
Pirihi he kimi ia ia i roto i te urupa, i etahi atu
atu waahi hoki, kore rawa he tohu i kitea.
Ko te waahi i kitea nei ia, kaore e haereerea
ana e te tangata.
I TOROMI KI RO TE WAI.
Kotahi tetahi tangata i toromi ki ro te wai, i
te Manukau Haapa i te Mane 14.
E hoki mai ana ia i Onehunga ki Huia i te 4
o te ahiahi i runga poti, ka tawhiti mai ia i te
waapu, ka kitea mai ia e haere ana ki te ihu o te
poti, e maanu haere ana te poti, he ohorere a-
nake te mamatanga o tona waewae, ka taka ia
ki ro te wai, ka rongona atu e nga-tangata i ki-
te i a ia e karanga atu ana kia haere mai ki a ia
I roha ano ia mo tatahi wi poto, kaati, tukua
atu ano he tangata i runga i te poti, tae rawa
atu kua totohu ke ia.
He takakau taua tangata, ka 40 ona tau, ka
raa ona tau ki Niu Tireni nei, no Ingarangi ta-
ua tangata, no reira kaore ona whanaunga i ko-
nei.
TE TAMAITI I PUHIA.
Kotahi tetahi tamaiti, no Taumarunui, i pa-
hia e tona taina, i mahue te pa i nga matua ki
te koko o te whare, kitea ana e taua tamaiti,
katahi ka tahuri ki te raweke, hurihia ata ai
ko te ngata o te pu ki te tuakana, he paku ana-
ke te pu, tika tonu ki te tuakana, mate tono
atu tana tamaiti.
NGA MOTU-KA I TUTUKI.
E raa nga Motu-ka i tutuki kia raua, i wae-
nganui o te Manawatu Kooti (Gorge,) i te waahi
whaiti hoki o te rori, kotahi te wahiae me tona
tamahine i ranga i tetahi o aua Motu-ka, i whi-
na ki raro i te tutukitanga o nga Ka kia raua,
ka taka-hurihuri haere, a, ka tae ki raro, ko
tetahi o aua wahine i pakaru te ihu, ko teta-
hi i ahua pai ano.
Kino rawa te pakarutanga o aua Motu-ka.
HE MIRIONAEA PUHAEHAE.
Kotahi tetahi Mirionaea, ko -M.Tanganawhi
(Tag Nief) te ingoa, he rangatira no tetahi whe-
nua hinu n Ruhia-ki te-tonga, i mohio kei te
pirangi tetahi tai-tama ki tona wahine, katahi
ka tonoa e ia nga tangata kia haere mai ki to-
na whare, me te tai tama ra hoki, katahi ka ho
pukina taua tai-tama. ka unuhia nga kakahu,
ka herea ki te tuuru, katahi ano ka whiua e taua
Mirionaea me ona hawini katoa.
Katahi ka tonoa ata e ia tons wahine kia ha-
ere mai kia kite ite tai-tama ra, e heke ana ho-
ki te toto, kino ata taua tamaiti kaati, te kitenga
o te wahine ra i te tamaiti ra, hemo tonu atu,
kaati, inaiaei kua porangi taua wahine.
Kua mate taua tai-tama, a kaa tonoa e nga
whanaunga o taua tamaiti kia hopokina te Mi-
rionaea ki te herehere.
NGA MAKETE.
NGA MONI O AHITEREIRIA.
Marepana.
Ko te nui o nga mon; mo nga pata me nga
tiihi (cheese) i tukua ki waho o Ahitereiria i te-
nei tau, £8,701,879. E £8,262,619, te neke-
nga i to tera tau.
Atireiti.
Konga moni i riro mai i te Tai-whakatetonga
o Ahitereiria mo tenei tan, £4,181,000, ko te
nui o te moni i neke atu i to tera tau, £217,000.
Nga taonga i tukua ki waho o Niu Tireni-
E £? 40,000 te hekenga iho.
Ko te nui o nga moni i riro mai i nga taonga
o Niu Tireni i tukua ki waho,: paahitia e te Ta-
ri, mo te marama o Hurae nei, £1,054,887.
Ko to tera tau kaute £1,299.487. Koia tenei
te rarangi o nga ta onga:-
Pata ... ... £8,806
Tiihi (cheese) ... ... 4,164
Kau (frozen) ... ... 80,458
Hipi (frozen) ... ... 122,571
Kuao hipi ... ... 162,853
Witi ... ... 16,719
Oti ... ... £958
Taewa (riwai) ... ... 940
Whitau (taura) ;.. ... 17,885
Rapeti ... ... 6,486
Hungahunga (Tow) ... ... 1,792
Kapia ... ... 34,5616
Kakano [Grain] ... ... 599
Hapi [hops] ... ... 2,014
Kiri kau ... ... 17,886
Kiri (nga ahua katoa) ... 65,847
Rakau (timber ... ... 58,260
Huruhuru hipi ... ... 257,099
Koura (moni) ... ... 199,073
TE MAKETE O OTEPOTI.
Witi; mo te puhera,mea pai 8/9—3/8,mo raro
iho 8/1}, Heihei (Tikaokao) 2/9—8/4, mo te pea,
Oti, 2/5—2/7,Oti (kai);2/a—2/5,Paare: 4/9,Pa-
are kai 8/6—2/9,Kaanga 8/9.
Paraoa;mo nga peeke 200 paana weeti, 185/-
herengi mo te tana, mo nga peeke 50 pauna
weeti; e KM)/- hereni; Porata; ISO/- hereni, Pa-
rani, e 95/- hereni, Otimira; mo nga peeke 50
pauna weeti; e 270/- hereni Oti Tiawhe; 75/-—
87/6 hereni mote tana, Rai Karaihe me nga Ko-
roa Hei; e 90/-hereni, Torooa; Wiki, 27/6—
30/-, Oti 45/- -65/,Peere Paare; 286/-.Riki paa;
mo te rau weeti; 4/6--5/6, Pekene taha 80 kapa,
Pekene whakauahi; 9D kapa, Tiihi 6£p ki te
kapa mo te pauna, Pata, 1/2 ki te 1/4 mo te pa-
una.
Ka nui te mau o te uta nao te
taewa kai £%5,,0 raro iho £1W15,,0, ki te d62w5wO
Tiawhe kau; e £2»15,A
MOA TAONGA PAAMU.
Heeki; 1/1 mo te tatana, pata (he mea tote)
8^D mo te pauna, mo nga Poaka ISO pauna weeti
ki te 160 e 4£c mo te pauna. Honi; £|D.
Heihei (Tikaokao), 8/- ki te S/6, Taewa hou e
£3,,4,,W, rao te tana.
NGA TAONGA O NIU TIRENI I TUKUA KI
RANANA.
[OTAGO WITNESS.]
Te Ripoata s te Niu Tireni Rouna me Meke-
netaera kamupene:—
Ko nga Tiihi (cheese; o Niu Tirani e 60s ki te
61s hereni mo te 100 weeti, engari ko Kenata
(Canada) kei runga i te rarangi, e 68s hereni mo
te 100 weeti. Nga miiti o N. Tireni:—
I hoki iho te utu mo te hipi i te pauna (taumaha)
ko -Jd o te kapa te hokinga iho o te utu.
Kuao hipi—Mama te utu.
Ko te utu mo te kuao hipi i te pauna (tauma-
ha) be rima kapa, e toru wara 5fd o te kapa
rao te pauna (taumaha) mo nga mea o wae
nganui taumaha he 5d kapa ki te 4£d o te kapa
mo te pauna. Ko nga kuao o Aotearoa nei 5£d
kapa ki te 4£d mo te pauna.
KANAPERE (CANTERBURY) MAKETE.
Ko te Makete o Kanapere, koia tenei:—^
WITI:— Nga Hanita (Hunters) me nga Ta-
hakana (Tuscan) he 8/8 ki te 3/4 mo te Puhe-
ra: nga Peera (Pearl) 8/5 ki te 8/6 mo te Pu-
hera i runga Taraka, (on Trucks); Kai Heihei
(Tikaokao,; 3/- mo te Pahera.
NGA OTI:— Nga Tana (Duns) 8/6 ki te 2/9;
Tanihi (Danish) 2/8; Katana (Garton) 2/4 ki te
2/5; Paropire (Sparrow-bill) 8/4 ki te 2/5; Are-
keriana (Algeria) 2/6 ki te 2/8.
KOOTI WHAKAWA HARA.
NGA MAORI ME NGA WHENUA
TE KEREEME NUI NO TE WAIPOUNAMU.
He pitihana kua hoatu e Taare Tiwini, o
Maungatapere, e Ratere Matira Hatara, o Ha-
kataramea, tamariki a Capt W. Tiwini me Iri-
hapeti Pikoikoi, he kereeme mo tetahi waahi o
te whenua, ara, atu i Kanapere, i Otako, me
Murihiku (Southland,) tae atu ki Potaka.
Ko te kii a nga Kai-pithana; i te takiwa i ho-
kona ai e te Kawanatanga a Murihiku me Ra-
kiura (Potaka,) i te tau 1864, i whakakore a
Irihapeti Pikoikoi ki te haina mo te tuku i to-
na hia me o ona tamariki hoki, kaati, i te nga-
io ia ki Merika ka hokona a Kanapere me Ota-
ko, no tona hokinga mai, ka mohio ia kua hoko-
na, no reira kaore e mana tona kereeme.
Kaati, i tataitia e nga Kai-Pitihana to raua
tatai mai i nga uri e rima a tu Rakau tahi i te
upoko ariki o Ngai-tahu me Ngaati-mamoe, ka-
ati, koia nei ta maa kereeme, mo kanapere.
Ko to raua take ki Otako, ki Murihiku, ki
Rakuira kua tutaki, i runga ano hoki i ta raua
kii, na to raua whanaungatanga kia taane wha-
ka toro tika, tetahi o nga upoko-ariki o Ngai-
tahu me Ngaati-mamoe. Ko tetahi toke o ra-
ua ki aua whenna e kiia ana ee mokopuna ra-
ua na te Munuhako, tuahine o te Hautapanutu.
Kaati, kei te kereeme raua i tetahi waahi noa-
iho o te whenua i hokona e te Kawanatanga ia
Ngai-tahu me Ngaati-mamoe.
|
|
7 7 |
▲back to top |
NAMA 3 O TETAU 1. TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31, 1911. 7.
HONE HOHEPA POUEREKA
TE WAHANGA I TE WINI O TE RUUMA.
KEI TE KIMIHIA E NGA PIRIHI.
Hoani Hohepa Pouereka, te tino tangata
mohio ki te mahi kiriminere, matau hoki ki te
wawahi whare-herehere, ko ia i whakataua ia
Hune 1901, kia 21 ona tau ki roto i te hereher-
noho ai, a, i kiia hoki ia he kirimenere, kaati,
i puta ia i te Ratapu te 27 o nga ra i te ata tu
tonu, kaore ano i mau. Kaore i mohiotia te
haora i puta ai ia, engari ko te whakaaro no
waenganui o te 5.30. me te 6. o nga haora o te
ata.
I tona maunga tuatahi ki te herehere, ka
tekau ma waru nga marama inaianei, e wha
ona putanga mai ki waho o te herehere,—mai
i te 17 o Akuhata 1910—a, i mau ano ia i tona
putanga i mari mai, i te 14 o taua marama ano,
kaore i puta tona whakaaro i reira.
Ko te whakaaro; ka nui nga kai-awhina ia
Pouereka, iau hoki i kore ai e kitea i te kimiha-
nga i te Ratapu nei, i te ua hoki i te po o taua
ra, he po hina-pouri hoki, no reira i tino ma-
rama rawa ai tona putanga, ara, i kore ai e
mahue iho he nawe o ona ki muri i a ia, ko te
kii e kore rawa ia e kitea, me tomo ru ano o ia
etahi whare, me mahi ranei e ia ana mahi e
kitea ai ia.
TONA PUTANGA.
HE MEA WAAHI NGA MAITAI O TE WINI.
TE KITEATANGA KUA PUTA.
Ko te mahi a te kai-tiaki he tirotiro i a ia, a,
tae noa ki te hawhe pahi o te rima 5.30, a, i rei-
ra a Poueraka. He koata haora noa iho i muri
mai, ka karangatia e te Waari te Apiha kia tu-
kua te kuki ki te mahi kai, a, i muri tata tonu
ka tukua mai te herehere Tainamana ko ia kuki
o nga Apiha, raa te toa i tawahi atu oto Pouere-
reka, ki te mahi i tana mahi i roto i te ruuma
kai o nga Apiha. Kaati i muri tonu mai i te
tukunga mai a te Waari i te Tainamana, ka ha
ere ki tetahi waahi o te whare e huri atu ana ia
ka rongo rawa i te patetanga o tetahi mea, mo-
hio tonu ia ehara taua mea i te tohu pai, hoki
mai ana ia ka kite ia kua tuhera te toa o te wini
me te toa e ahu atu ana ki te laari, a kua mau-
nu hoki nga maitai o te wini, no tona tirohanga
id roto o te ruuma, kua kore a Pouereka, tere to- I
te whakamohiotanga i etahi o ratau, ka paku to
rongo o te nanakia nei.
KA TIMATA TE KIMI.
HE KAI AWHINA RANEI ONA?
TONA AHUA.
"HE TANGATA KI TE AO.
Okiwhata (Oxford) N. Z.
HE INOI WAAKAAROHA KIA TUKUA IA.
TE ONE TARAANGI.
Poneke.
WHAKAINGOATANGA 1 TETAHI
TEIHANA REREWE.
HE WHAKAARAHANGA NUI.
HE HEREHERE ME WIKITORIA.
Motu o Waiti (Isle of Wight,)
Kuini Wikitoria
NGA TANGATA HAURANGI.
I NEKE AKE TE KAUTE I TO TEKA TAU.
Niu Tireni
|
|
8 8 |
▲back to top |
8.\_\_ TE PUKE KI HIKURANGI, TAITE AKUHATA 31,1911. NAMA 3 O TE TAU 1
"Te Ranana Pukapuka whakahaere,"
LONDON DIRECTORY GO LTD.
KOTAHI PUTANGA
Ranana
TANGATA TANGO TAONGA
NGA RAINA TIMA.
HEI PANUI I NGA MAHI TAKIWA.
NGA TAIMA O NGA TEREINA MO
WAIRARAPA.
Poneke
Mahitaone
Ekeperehi Akarana
NGA HAORA MAHI O NGA POUTAPETA-
Otautahi
Otepoti
Ko nga utu mo nga waea katoa i roto o Niu
Tireni nei; — He ono kapa mo nga kupu te 12
tuatahi, he hei-pene (id) mo nga kupu taki-
tahi o muri mai.
Ko nga waea tere (Ugent,) ka tuaruatia te u-
tu i runga ake nei; ka kotahi 1/- hereni mo nga
kupu 12 tuatahi, he kapa mo te kupu taki-tahi.
TE KAUTE O NGA TANGATA O NIU
TIRENI.
TIMATA MAI IA APERIA, 1906.
Te kaute o nga tangata o ia Tumuaki Taone
me ona rohe katoa, koia tenei:—
No Akarana, 82,101; no Poneke, 63, 807; no
Otautahi, 67, 878; no Otepoti, 56, 020;.
Ko te huihuinga o te kaute mo te Tominiona
888,578; hui atu hold ki te kaute o nga Maori,
47, 731.
Ia Tihema 31, 1908, hui katoa te kaute o
nga Maori rae nga Pakeha tuturu o Niu Tireni
me ona motu ririki hoki 1. 020. 713.
TE ROERA WHAANAU OTE KIINGI
HE WHAKAMARAMA I ETAHI TAKE MO
NlU TIRENI.
TE RAHI.
MATAURANGA.
Tiriti-o-Waitangi
Carterton Akuhata 81, 1911
Kua mate a te Kahu Marere i te 10 o nga
haora o tenei ra, i mate ki te Hohipera o Ka-
atataone. Koia nei tetahi o nga tamaiti ra
ngatira o Wairarapa nei, i whanau ia i te 21
o nga ra o Hune 1884, ka 27 ona tau. Haere
e hoa, haere ki o matua ki o tipuna, kua wehe
atu ra ki te po.
|\_\_\_\_\_\_Te Puke Ki Hikurangi.\_\_\_\_\_\_
NGA TAUIRA
Nga Ture o tenei Pepa
Ture 1.
Ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau te-
kau 10/- hereni.
Ture 2.
Ki te tono mai i te pepa me penei te ahua o te
tuhi mai i te ingoa ki waho o te kawa;—
Ki te Etita
O te Puke ki Hikurangi.
Box 5.
CARTERTON.
Ture 3.
Ki te tuku moni mai koutou, ko te tauira ano
tenei i runga ake nei, hei nga moni Poutapeta
Nooti anake.
Ture 4.
E rua putanga o te pepa i roto i te marama.
Ture o.
Ko te pepa tuatahi e tae atu ki te tangata me
tuku tonu mai te moni, kia tukua atu ai te pepa.
Ture G.
Kei te Etita te tikanga mo te panui i ngako-
rero e tukua mai ana kia perehitia e te "Puke."
Ture 7.
Kaua nga korero kino e tukua mai, kaore e
panuitia e te "Puke."
Na te Etita.
MARAMA-TAKA O TE "PUKE."
Ko nga ra enei hei putanga atu mo te pepa i
roto i i a marama, a, pau noa te tau, ko nga ra
hei taenga atu mo te pepa ki o koutou kainga,
kaore a te Puke e mohio engari te poohitanga
atu i konei e mohiotia ana, koia e whai ake
nei;—
Kei te 15 me te ra whakamutunga o ia mara-
ma nga ra putanga atu o te pepa i konei.
Printed & Published by H. Tuhokairangi
under the direction of Purakau Maika, at Rowse's
Registered Printing Office, High Str,
CARTERTON. WAIRARAPA. N. Z.