|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 10. 08 March 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No 10 Vol 1
TE TIUPIRI
MARCH 8, 1898. WHANGANUI. MAREHE 8, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI
Telephone No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga i nga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta No 60
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to
march with the Times
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue Wanganui
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1] Tuesday, March 7, 1898. Marahe 7, 1898. [No. 10
TE IWI E. i
TENA koutou Tenei te kimi !
nei, te hurihuri nei te whaka-
aro ki nga mahi, me nga,
whakahaere; ki runga ki te
tangata, me te oneone a tatou a te
iwi Maori. Kaore i te piki ake
whakarunga, engari kei te heke atu
whakararo; te tangata tonu, me te
oneone. Koia nei ka kimi te whaka-
aro he aha ra te take i penei ai 1
Tena iana titiro atu tatou whaka-
muri, ki nga ra i timata ai te eke mai
) te Iwi Pakeha ki o tatou motu.
Kaore he awa-awa, kaore he takutai,
kaore he Pukepuke i kore te kapi i
: e tangata. Ka tu ana he huihuinga
era ra, kaore e puta te ra ki te
whenua, i te nui o te tangata whai
hoki ki te haere a taua, he mano te
tangata. I tenei wa kua tino kore
e tangata. Ki te haere koe i nga
takutai nei inaianei; kia po koe e
haere ana ka kite tangata ai. He
aha ra te take i penei ai tatou te
nate haere ? He mea pai ano kia
ata kimihia, kia ata whakaaroarohia
e tatou te putake o te mate. Kei
nga kai ranei, kei nga aha ranei,
Tena me ata tirotiro iho e tatou.
na hoki ko nga kai e kainga nei e
tatou i naianei, ko nga kai hoki e
kainga nei e te Pakeha a kaore
ratou i te hoki: Kati ehara i nga
kai. Ko nga kainga ko aua kainga
ano i waiho ake ai tatou e o tatou
matua e o tatou tupuna. E hoa ma
e kore e taea e tatou te whakaatu
katoa nga putake i hoki haere
ai tatou te Iwi Maori ki te
kore; engari ka taea e tatou te
whakaatu etahi onga take, ara nga
i tino putake.
Tetahi o aua putake, ko o tatou
Tohunga o enei ra. Tena iana ki
te pangia etahi o tatou e te mate;
ahakoa tane, wahine, tamariki ranei,
kua, tae rawa te whakaaro ki te
tohunga hei mahi; ki te tae mai te
tohunga ki te kite i te turoro, kua ki
rawa he mate Maori, he haerenga i
runga inga wahi tapu, a i pa ki nga
urunga o mea tangata; ka pena nga
korero a te tohunga; (e tino mohio.
nei tatou he nui rawa atu nga mate
. o te" ao, ina hoki he Piwa, he mitara,
he rewharewha, he Rakiripi me etahi
atu mate he maha e whakaaturia
ana u te Pakeha) a ka haria te
turoro ki te wai e nga tohunga, a ka
peheatia ranei, te mutunga iho, kua
mate. A mehe mea i haria taua
turoro ki te Takuta kua ora. Na he
nui noa atu nga tangata, nga wahine,
nga tamariki e matemate ana i runga
i tenei tu whakahaere, Ahakoa me
he mate Pakeha, ka kia he mate
Maori: a he mea ano ka kawea ki
i te tohunga; me te totohu haere te
|
|
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [2] te Tiupiri, Maraha 7, 1898.
turoro, a kia tata ki te mate ka
kawea ki te Takuta. Ko enei
huarahi katoa a tatou, tetahi wahi o
to tatou heke haere ki te kore. No
te mea e tino mohio ana tatou kua
kore te ahua o tatou tupuna ia tatou
inaianei; nga tapu kua noa noaiho;
nga mana kua kore katoa. Titiro
hoki tatou i mua e kore nga tohunga
e uru ki nga whare umu, e kore e uru
kinga whare e kainga ana a runga;
i naienei kaore noaiho he tikanga, he
haere noatu he kuhu noatu. Otira e
kore e taea i konei te whakaatu katoa
nga he o roto o enei whakahaere a
tatou me o tatou tohunga i te iti o te
o
takiwa o ta tatou pepa; i te
mea ano hoki e tino mohio tonu ana
tatou ki aua he. Kati ko tetahi
onga take mate o te Iwi Maori, ko
te kore e pai o te tiaki i a tatou
tamariki i te ririkitanga: no reira ka.
tupu ahua koaoao a tatou tamariki.
Kei etahi rangi ka nui rawa nga
kahu, kei etahi ka haere noaiho ko te
kiri noaiho; a kua pangia e te mare
mare; hei aha waiho tonu atu, nawai.
i te maremare kua tupu he porono-
kueata ( ) a hei kanahami-
hana (Consumption) ranei: ka tupu
a kia tangatatia kia wahinetia kua
mate, kaore i tata nga tau ki nga tau
e tika ana. A he mea ano e tamariki
rawa ana ka mate. Tetahi ko nga kai
e whangaia ana ki nga tamariki. Ki
te haere ki nga taone, he keke, he
rare, he hua noaiho o te kai kaore
nei e tino pai kia kainga enga tama-
riki a ka waiho hei mate, Tetahi
mate ko nga- kakahu he waiho maku
tonu kaore e unuhia,
i Ko tetahi mate o a tatou, tamariki ka
huihui ki nga whare nunui, ka ki i te tan-
gata ka puta te werawera, ka unuhia
nga kakahu ka puta ki waho ki te wahi
mataotao, waiho tonu iho hei mare-
mare, a te mutunga he Huango, hu
: mate kohi ranei (Consumption).
Tenei ano etahi mate o tatou he maha
noaiho, ara he kai waipiro, he moe iho
ano o te hapu ko tahi kia ratou ano, ka
ahua kino nga toto kaore e puta nga
tamariki, he noho i runga i te whenua
maku, a moe ranei. Koia nei ra e hoa
ma nga tino putake i ngaro haere ai
tatou te Iwi Maori.
Kaore i mutu i konei,
TE HUI MO O OHOTU.
I te 28 Pepuere, 1898. I tae mai ai te kai
Tiaki o te katoa ki Whanganui nei, i haere
mai i Poneke, ma te Tereina. I te 7 onga
haora o te 1 onga ra o Maehe 98. Ka haere
atu matau i te Tima ia Ohura ki Karatia i
runga o Whanganui. Ka tae matau ki tetahi
onga taheke, kihai i eke to matau Tima, ka
tuku nga tangata o te Tima ki uta, ka kumea
ki te taura, ka eke ki runga o taua taheke, ka
tae atu matau ki tetahi wahi ano ko te Mihini o
te Tima, ka mahia ka oti, ka haere ano matau,
ka tae atu ki Matahiwi i raro tata mai o
Koratia, ka mea te Kapene, me haere matau
ma uta, ka haere matau ma uta nga Taane,
ko nga wahine i noho i runga i te Tima, me
Topia Turoa, Ka haere te ara ra uta tae atu
matau ki Karatia, e tu ana tera te taanga
whenua, ka kite mai ia matau, ka tangi te
Powhiri mai kia ngai maua, ka tatu atu matau
ki te marae, ka mahi ki te ringiringi i nga
matapuna a te Kapua haohao waiho kia hirere
ana, ta te aroha taana pehanga mai ki waho.
puta ana tera te aroha kia Taiawhio me te
hunga katoa kua haere atu nei ki te kainga
tuturu, ka mutu tenei parekura, ka whakahoro
ngai maua ki roto ki te whare whakairo nei
kia Poutama, ka roa, ka tu te tangata whenua
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [3] Te Tiupiri, Marahe 7, 1868 ki te maioha mai kia ngai maua ki te ope, ko nga kupu, ko nga kupu ano o tera mahi o te manaki manuhiri. Ka mutu ka tu atu ko Mareata, muri mai ko Eruwini, ko Topia Turoa, ko te Whatahoro, ka mutu, I te po ka tahi ano, ka tu mai te taanga whenua ki te mihi mai, ka mutu, ka karanga mai mo te maunga atu i te Kaitiaki o te katoa, ka mea, haere mai e mareata haere mai korua ko to taina, me ta korua Pakeha, kaore ano i i oti tera whakaaro a to taina te Kaporeihana, he kaitiaki tenei, na konei ka raruraru te whaka- aro o matau o te iwi e noho nei, haere, mai me tena taonga. Ka mutu ka tu atu ko Mare- ata ka mea; i haere mai maua ko taku taina, ki te kawe mai i te Kaitiaki o te katoa, ki o ' koutou aroaro, ki te paingia mai e koutou, e pai ana, ko nga Hea kei au, me te rohe kiau, ka tukua e au, e kore rawa au e pai kia waiho noa iho kia takoto noa iho nga wahi i au, ma tena e mau i taana wahi, i taana wahi. Ki runga ki ana, mahara. Ka tu ko te Whatahoro ka mea, he nui taku koa e nga Poutama, moku i kite ia koutou katoa e noho huihui ana i tenei whare, i tenei po, paiatu tenei, i te rongo i hoake nei kiau, kua kore koutou e pai, kia tu te Hui kitenga i te Pakeha nei, a kua haere atu koutou, ki nga wahi e haere ai koutou, i runga i to koutou kore e pai ki te Kaitiaki o te katoa kia tae mai ki konei. Na e te iwi, e hara tenei i te whaka. aro tika na koutou, te oma, e kore koutou e whiwhi ki te tika i runga i tena huarahi i te oma, no te mea, kei roto te motu katoa nei i te mate e kau ana, o te ra mai ano i te Tiriti, a tae noa mai ki tenei ra, e au we nei nga iwi o te motu nei, i taana takiwa, i taana takiwa e patua takitahitia atu ra, ki taana wahi ki tana wahi, e te Hoko, e te mokete, ko te whakaarotika, koia tenei, me ata whakarongo marire ki nga korero, hei reira whakahe ai, whakatika ai ranei. Na ko te whakahe i te mea kaore ano i rongo noa ki nga tikanga. Kau a hei waiho, ko te korero rongo noa ki te tangata i te huarahi, he take hei whakaoho i te tinana ki te whakapuaki i te kupu whakahe, whakatika ranei, na ko tenei e whakamoemiti atu ana au kia koutou, na kua tae mai nei to koutou taonga ia matau, ko aku tuakana, me taku papa, kei a koutou te ritenga, mo te whakaae i Ohotu kia taka ki raro i te mano o te Kai Tiaki, e pai ana, na ki te mea koutou, kaore koutou e pai, pai tonu. E ngari me whakaatu tonu mai e te tangata te huarahi e topu ai te ora o te whenua noatu, me te tangata, e tu ai te mana o te iwi, me te Rangatiratanga, e mohio- tia ai e nga iwi, ko mea te iwi, ko mea te whenua kei te ora, ma tenei ka tipu ai o tatau uri i muri ia tatau i roto inga iwi otenei motu E mohio ana ano au, heoi te mea nui ko te koa ki ona hea ki ona hea, ko te rapu i te huarahi e ora ai te iwi me te whenua, kaore he tangata kei te pera. Te rua onga whakaaro nui kei te tangata, ko te Hoko i Ohotu kia wawe te pakaru atu tenei whenua i te kawanatanga, e takoto atu ra te pitihana tono i te Hoko i te aroaro o te kawanatanga a nga rau e rua o tenei poraka, no konei toku ngakau i takare i tonu ai ki te kimi i te huarahi e ora ai te tangata, me te whenua. He tika ano taku kianga me taka a Ohotu, ki raro i te Ture Kaporeihana, Otira mauatahi ko Timi Kara i taua whakaaro kotahi, na te wahi o te Ture e mea ana kia otirawa nga rohe te Ruri, ka tika ai te tuku ki raro i taua Ture, koia tera te he, i he ai tera whakaaro, a maua ko Tima Kara, no te mea ma te £2000, ka taea ai te Ruri, No reira karapu tonu i te huarahi e ora ai, a kua tupono mai nei ko tenei. Na pai tonu, ma tatau e ata whakarongo ake, ki te kitea e koutou, koia tenei te ora mo te Iwi me te whenua heaha te he, ki te whakaae tatau ki te ora, E ngari ki le kitea ake e tatau he mate kaua tatau hei whakaae. E ngari ko ahau, kua tuturu taku whakaaro, koia tenei te Ture e ora ai tenei motu katoa, kaore i ko atu, ko tenei anake. Ko te iwi, me te Hapu, me te tangata e puta ana ki waho o tenei Ture, o te kaporeihana hoki, e kore e roa e haere ana te ra ora, ka ngaro atu te whenua, ka mahue kino iho le tangata ki tana wahi ki tana wahi tuohu ai, no konei e te iwi, kia oho o koutou ngakau, titiro atu ki nga motu e rua nei, mate tangata mate whenua, na penei hoki me konei e kite nei koutou, kua mate a mea whenua a mea whenua i te patu nei ia moni nana i tukituki, mai i tetahi taha o Whanganui puta atu ki tona ko pounga o te awa nei, pera hoki tetahi taha. Na i te mea i waho to
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [4] te Tiupiri, Marahe 7, 1898
koutou oneone i te Ture, kaore he mate e pa
mai ki te whenua, otira kua taka nei to koutou
oneone ki roto i te ringa o te Ture, ka eketia
ia e te mate, ki te kore tatau e takatu ki te
kimi i te ora, kati ake enei kupu kei muri te
toenga.
KO TE PUREI WAKA.
Ka tu Ki Whanganui a te 17 onga ra o Maehe,
1898.
NGA MEMA o TE KOMITI.
Meiha KEEPA...... Tumuaki
Teone Peeti...... Tiamana
Ru Reweti...... Hekeretari
Hori Pukehika )
Pene Erueti Nga Tiaki Moni
Takarangi Mete Kingi)
W. S. Kaawhe Nga Tiati
Teone Peeti
T. C. Teone Nga Kai Taati
Rangitahua Hoani Papita
Reone Maungaroa Ihaka Rerekura
Te Keepa Tahukumutia Potatau Rangiwaiata
Riwai Pohe te Wharemate
Te Rangihuatau Himu Materoa
Hone Potaka Tohiora Pirato
Te Aohau Niketini W. W. Hipango
Raihania Takapa Whatarangi Teka
Handley Porokoru Patapu
NGA PUREI. I
1 AOTEAROA CHAMPIONSHIP.
(2 miles).
Mo nga waka katoa o Aotearoa mete Waipounamu
Kana e iti iho nga tangata hoe i te rua tekau ki
ranga ki te waka kotahi. Mo nga tane anake e rua
maero.
Ma te waka wiini £15 o o
„ „ hekana 300
II. —WAINUIARUA CHAMPIONSHIP.
(1½ miles).
Mo nga waka katoa o Aotearoa me te Waipounamu
Kaua e iti iho nga kai hoe i te tekau marima ki
runga i te waka kotahi, mo nga wahine anake.
Kotahi maero me te hawhe.
Ma te waka wiini £10 o o
„ „ hekana 206
III. —MOUTOA HANIKAPU.
Mo nga Hoki.
o nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te
tekau nga kai hoe, ki runga i te waka kotahi, mo
nga tane anake, e rua raima.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — — —
IV. —TIUPIRI HANIKAPU.
Mo nga Hoki.
Mo nga waka katoa, engari iaua u neke ake
nga kai hoe, ki runga ki te waka kotahi, mo
nga wahine anake, e rua rauna.
Ma te waka, wiini £— — —
„ „ hekana — — —
V. —PUREI PEKE TAIEPA No. 1.
Mo nga waka katoa, ahakoa e hia tangata ki runga
te waka kotahi. E rua nga taiepa e peke ai. E rua
rauna. Mo nga tane, me nga wahine.
Ma te waka wiini £— — —
,, „ hekana £— — —
VI. —PUREI MA NOA TAMARIKI TAANE.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga kai
hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi, erua rauna,
Ma te waka wiini £— — —•
„ „ hekana £— — —
VII. —PUREI PEKE TAIEPA No. 2.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te rua
tangata, ki runga ki te waka kotahi. E rua rauna.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — — —
VIII. —PUREI MA NGA TAMARIKI WAHINE.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga ka
hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi e ma rauna
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — —. —
IX. —PUREI MO NGA WAKA WAHINE.
Kaore i tango moni.
Ahakoa waka nunui, ahakoa waka ririki, erua rauna
Ma te waka wiini £— — —
„ hekana — — —
NGA TURE.
1. Ka tuhera enei Purei katoa, ki nga waka katoa
i o Aotearoa me te Waipounamu.
3. Ka tuhera tonu ienei Purei mo te Whakauru
nga waka, a tae noa ki te 17th onga ra o Maehe.
; 4. Ki te kore e tae ki toru nga waka e whakaurua
ki roto ki nga Purei katoa, e kore e tu tena Purei
engari e pai ana kia neke atu.
5. Kaore he utu mo te whakaurunga onga waka,
o ia Purei, o ia Purei.
Ko tenei enga Iwi, enga
I Hau enga tangata katoa;
! kia takatu mai o koutou
whakaaro, ki te tautoko,
ki te hapai i to tatou ra.
; Na Teone Peeti,
Tiamana.
Ru Reweti,
Hon. Hekeretari.
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [5] Te Tiupiri, Marahe 7, 1898
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu
iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate
te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
•\_\_\_\_\_\_\_\_HANGA RONGOA.
TO OUR CONTEMPORARIES.
We would esteem a favour if our contempora-
ries throughout the colony would exchange
with us regularly; and especially would we
thank them to forward copies containing
notice of our first number.
Persons wishing to have half-yearly volumes
(bound) reserved for them should give their in-
structions without delay, as only a limited number
will be kept back for binding each half-year.
PANUITANGA.
E whakaatu ana kia mohio mai nga tangata
taane, me nga Wahine Kaore nei ano i tuhi i
o ratau ingoa kite kirihipi o te kotahitanga
Kei te 3 onga ra o aperira nei a Taare Tikao
tiamana o te kotahitanga tae mai ai ki Whang-
anui nei, tae atu ki Tawata kei reira a Topia
Turoa ratau ko ona Hapu tuhi ai kite kirihipi
n te Kotahitanga,
NOTICE.
Welcome our child to your
respective settlements. The
necessary money for our new
childish 7/6 per quarter, or 12/6 per
annum; for half-yearly bound num-
bers of our child 10/6 or £1 is per
annum. For all advertisements the
charges are on the same scale as
European newspapers. Persons
desirous of having their photo printed
in our child can do so by forwarding
their card. The charges altogether
is 12/6, the block being their own
private property. It is particularly
requested that a first class photo be
forwarded in order to give satisfac-
tion,
WHAKAMAHARATANGA
Powhiritia mai te tamaiti
ki o koutou kainga, ko te kai
mana i te ono marama 7/6; 1
te tau, 12/6. Mo te kawhenata
kotahi o te ono marama, 10/6; mo
te tau 21/. Mo nga panui taonga
hoko, kite, ngaro, me era atu panui
e utua nei, kei te utu a nga Nupepa
te ritenga utu, mo nga ahua tangata
noi 12/6 mau ano te ahua, engari kia
pai te ahua hei tuku mai.
UPOKO
Te Aratapu, Te Wairoa, Kaipara,
Aperira 25, 1882.
E kara, e Maihi P. Kawiti, —
Tena koe! Kanui tohu aroha atu ki a koe
i runga i aau korero katoa. E kara ahakoa
he tini o korero kia kotahi ano kupu e utu e
ahau. E kara, kua tae mai tau reta whaka-
atu mo te puaretanga o te Tiriti o Waitangi a
enei tau, i tuhia mai nei e koe, i te 10 Aperira
1882. E kara, ka pai ahau ki te puaretangi,
to te Tiriti o Waitangi, ka mea ahau, ko ene
tiamana, ko enei mema, ko enei tumuaki me
enei Komiti no he Kawanatanga katoa. Ko
aku kupu kahore he tikanga ta temea he mea
korero ki waho e ai ta ratou, heoi enei kupu.
E kara, ka ata tuhi atu ahau ki a koe i taku
ahuarekatanga ki o korero, ara, i o kupu kia
Hongi me mutu koe ki to korua nohoanga
Tuarua, me mutu ahau me aku ritenga katoa.
E kara he pono to kupu, ka mate te iwi nu
tonu. Me tuku atu o ahau te panui a Matui
taera hei whakarite i te kupu i korerotia i te
I Tiriti o Waitangi, ka tuhonohono nga iwi n
runga, ahakoa he tini o kupu e oti Tiriti o
i Waitangi mo te Kawanatanga, kua tae mai
hoki taau reta i tuhia mai nei kia Taurau
Kakupa mehemea i tae mai tona tinana pu,
kua puare nga ritenga ki a ia, kua kaha kore
ahau ki te tuhituhi. Tena aku kupu whaka-
i mutunga ki a koe, mehemea kaua taku mate
i rumatiki kia 3 tau e noho kupu kore ai ahau e
tangi ai ki te iwi. Heoi ano Ka mutu.
Na Aperehama Taonui.
i Kia Maihi P. Kawiti,
Waiomio Kawakawa.
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, March 7, 1898. [6] Te Tiupiri, Marahe 7, 1898.
; HE RETA TUKU MAI.
Whangapoua,
Pepuere 19th, 1898.
Ki te Etita, me tae Komiti o te TIUPIRI.
i
Tena Koutou. He Inoi atu tena kia koutou, kia
pai mai koutou ki te panui i aku kupu ruarua nei,
i whai korero ai ahau ki te Tamaiti, i tonoa mai nei
e koutou i te 4th onga ra o Hanuere, kia kite ia au, i
te mokai whakarongo o enei takiwa o te whakaro.
I tae mai kia au ta tatou tamaiti i te 22 onga ra o
Hanuere 1898, i te mea ka tahinga te ra; i rangona
: e au e hirearea haere ana te reo, i raro inga rakau
kouru nui o tenei wahi. Ka puta ahau ki waho, i
taku whare, ka whakarongorongo ki te reo, taku
rongonga atu mohia tonu ahau he reo tamariki; ka
karanga au e koro e e, kei hea koe! Ahu mai nei
ki te kainga, ka rongo mai, tatahi ka haere mai, ka
kite atu au e haere mai ana me te pukupuku i te
ringa: heoi ano ki taku mahara atu, he tamaiti
noaiho, he meera, he hari pukupuku kia: au; no te
tatanga mai, ka kite atu ahau inga reta nunui i
runga o te pukupuku e mau ra i tona " TE TIUPIRI, "
katahi ahau ka mohio, ko te Tamaiti tenei a te
Kuini; ka pa taku powhiri: Haere mai e nga mana
nunui o te ao i— i—, kia kite koe i oku mate, kia
kite koe i oku mate; kia kite koe i te kotahitanga o
te Iwi Maori e mate nei. Ka mutu taku; katahi ka
whakaarahia mai e te tamaiti tana tui; " Tuia
" te kawe, Tairanga te kawe, ko te kawe o Tu, ko te
" kawe o te haere; Naumai e waha ki runga ki taku
" tuara; haere ki te rapu ora mo koutou i taku
whaea. "
Ka karanga atu ahau; haere mai e tama, e taku
ariki; haere mai. Kaore he tangata o tenei kainga,
hei manaki mou, hei hapai ia koe, me o tikanga;
hei whakamana i to haere mai; whakahua tonu atu
taku waiata.
" Ka riro raia te momo o te tangata o tenei
" Whenua, ka memene ki tawhiti e— i—
" Te motu raia te Ori, te tangata ra e nana
" I ako mai, ko ana " eyes " titiro e— e—
" Hura rawa i raro ra,
" Tona ekenga mai, keke ana te papa e— e—
" To pai rangatira e hara ko taku moho tenei.
Haere mai, haere mai e taku Ariki, e te Tamaiti
huatahi a to matau Kuini tino atawhai aroha nui, i
mua atu o te tau 1860.
I tono etahi onga rangatira nunui o Ingarangi kia
whakaititia te kaha o te mana o te Tiriti o Waitangi
o te taha ki te Iwi Maori. Kore rawa to matou
Kuini aroha nui ki tona Iwi Maori i whakaae ki taua
tono.
Haere mai i runga inga pai kua oti te whakatakoto
e to tupuna e Kingi Wiremu IV., e tou whaea hoki
e Kuini Wikitoria.
I tuhia mai te reta No. 2 i Tauningi Tiriti, i te
25th o Mei 1836. I mea tetahi wahi o taua reta; i
runga i te hiahia onga rangatira, e whakaatu nei,
kia tika te whakahaere anga Pakeha. A he mea tika
kia whakaaturia kia ratou, i runga i te Ingoa o te
Kingi: tera ia e tino kaha ki te whakaputa i tona
whakaaro pai, me te atawhai me te tiaki inga ranga-
tira pera.
I nga ra i noho ai to whaea ki runga i te Torona
ou Tupuna, ka tino whakapu taina e ia ko te tinana-
tanga o te Kupu a te Kingi, ara ko te tiriti o
Waitangi.
Haere mai hei whakamarama i nga wahi pouri;
hei whakaatu i nga rongo korero o te ao.
He Waiata
" Tangi te Rirorrio tuarua rawa mai,
" Tikina mai tirohia tenei ano au,
" Te kohi atu nei i te kokouri;
" Na runga ana mai, te puna o te Aroha,
" Tenei to tohu, ka mau ki te rangi,
" Miria mai au, te miri Rukutia;
" Hiia mai au, te hii a Tonganui.
" Makatitia iho ki te Tiriti o Waitangi;
" Whano mauru ana te Aroha ia hau.
Mere H. Mangakahia,
KIA TE JUBILEE NEWSPAPER
HE KOREKO MAI NO PAMUTANA..
I tuwhera te kooti whenua Maori ki konei i te 24
onga ra o Pepuere, ko te waari te tiati, ko Erueti te
Ateha ko Teone te kawhakamaori, mete karaka. He
nui te mahi o te kooti i roto i enei ra; ara ko nga
riwhi hunga mate, konga roherohe whenua, konga
whakamana hoko whenua, me nga wewete here
whenua, me era atu mahi a te kooti, a tae mai ki te
10 o nga ra o Maehe nei, tera pea e mutu te mahi a
te kooti i taua ra. Ko tetahi keehi taimaha ke te
homai ki te kooti whakaoti ai, ara he tango na te
Poari o Pamutana i te tahi wahi o Aorangi poraka
hei koawa rerenga wai mo te taone. Ma te kooti e
whakatau te moni utu ki nga Maori. Tenei ano
tetahi mate nui, mo nga Maori o Aorangi. Ko to
ratou whenua ko Aorangi poraka kei te kino i te wa
rere mai o nga awakeri o te taone, kua kino katoa
taua whenua, e ngaro ana i te wai i etahi takiwa
kino, e mate ana nga hipi me nga kau a nga Maori
kei te porotete nga Maori, nohea e rongo te kauni
hera ki a ratou riri, na i naianei, kia mutu ta te
kooti mahi mo tera wahi o te whenua kua rite mo te
korerewai; ka tukuna ki te Hupirimi Kooti, te tono
a nga Maori mo te toenga o te poraka kua kino i te
mahia te kaunihera. Ki taku mohio a wini nga
Maori, kia kaha e koro ma..
Heoi ngakorero o konei.
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday March 7, 1898 [7] Te Tiupiri, Marahe 7, 1898
RONGO WITNESS.
I whakawakia etahi Pakeha i Hauraki ko Rehana,
ko karawa, ko kawene, me Rota he Pukameka mo to
ratou peti naana ki tetahi tamaiti i te Reihi Hoiho ki
Parawai; a i whakataua te he ki aua tangata
whainatia ana e £5 ma te mea kotahi o ratou me
nga utu hoki mo te kooti; no te mea e ki ana te
ture e kore e pai te peti ki nga Tamariki. Engari
i takoto te kupu a te Roia o aua tangata ka whaka-
arahia e ia te whakawa.
I enei wiki i mahue ake nei ka tae mai nga rongo
no Akarana, o te totohu tanga o tetahi kaipuke, he
rakau toru, ko te Waitemata te ingoa; i tutuki ki
tetahi Tima, ko te Tera te ingoa. Ko te Kaipuke E
rere mai ana ki Akarana nei; ko te tima e rere ana
ki Mangawhai, te taenga ki Tiritirimatangi tutaki
pu, i te po; ehara ka pakaru te kaipuke, totohu tonu
atu, ka hopuhopungia nga tangata i roto i te wai ka
ora katoa. I te aonga ake o te ra ka kitea e puta-
puta tonu ako ana nga mahi o te kaipuke ra.
No te whakawakanga kia kitea i runga inga korero
ko te kapene o te tima ra, ko keneri, i te haurangi,
ko nga heramana e whakahaere ana i te tima, no
reira i tupono ai taua mate. Heoi whakataua iho te
he ki taua tangata, a tangohia atu hoki tana Tiwhi-
kete o tana kapenetanga. Ta te waipiro pai hoki
kaore he mutunga o tana patu tangata. A e kiia
ana kua tono nga tangata nona te kaipuke ra kia
utua e nga rangatira o te tima ra nga moni e
£5. 000.
Kua puta i roto i nga kahiti Pakeha, te rihainata-
nga (te whakakorenga) a Ta Ropata Taute (Sir
Robert Stout) i tana memanga i roto i te Paremete.
Ko te take e kiia ana i mutu ai ia, he nui no tana
ruihi. Ka warea, ia ki te Parameta, ka mahue
noaiho tana mahi Roia, a he nui nga mano pauna i te
tau, e riro ke ana ma etahi atu roia, i runga i tana
raruraru ki nga mahi o te Paremete. I runga hoki
i te mea kua kaumatua ia, kei mahue kore oranga
noake tana whanau. No reira ka whakapaua e ia
nga toenga ake o ana ra, ki te whakaki i ta ratou rua
kai ko ana Tamariki.
He nui te pouri o nga tangata katoa mo tana
mutunga, no te mea ko te rama whakamarama ia o
te Paremete mo nga kupu katoa.
Ko nga tangata kua whakaingoatia hei pooti, ko
Te Keka, ko Tati ko te mea o raua e tu a te pootita-
nga, koira te riwhi mo te Taute. Ko te Keka
mo te Kawanatanga, ko Tati mo te Opetihana. No
Poneke anake enei tangata.
Kua mea te komiti o te TIUPIRI, me tu nga hui-
huinga o te komiti i te Hatarei tuatahi me te tua
toru, o ia marama. Koi ngaro atu koutou nga
mema o te Taone nei.
NGA MONI KUA KOHIA MO TE REIHI
WAKA.
KUA panuitia e Teone Peeti, Tiamana o te
Komiti, ki te Nupepa Pakeha, nga moni kua
kohia enga Pakeha mo te reihi waka, ka tu
nei ki Whanganui a te 17th onga ra o
Maehe, kua eke ki te £47 10 6 Apiti ki te £10
homai e te Karapu Hoe Poti o Whanganui ka
£57 10 6 katoa ai.
Na e hoa ma, i runga i te mea ko o tatou hoa
pakeha anake tenei e kohi nei, a kaore ano i tata
nga moni e tika ana mo ta tatou ngahau; ahea
ano tatou ara ai i te moe, homai ai i tetahi kohi ma
tatou, ina hoki ka riro ke te painga kia tatou ki te
hunga nona nga waka. Ko tenei kia tatanga mai.
Ko nga tangata kohi ko Kaawhe; (rae hari atu ki
tana tari hoko whenua ra ano) tetahi onga kai kohi
ko R. Reweti; (rae hare atu ki te tari o TE TIUP-
IRI) a ko te panuitia ano nga ingoa onga tangata i
kohi ahakoa he hiki pene ranei, he hereni ranei; ki
roto ki TE TIUPIRI.
Kaua tatou e waiho hei kotikoti anake, engari kia
uru tahi ki te huti mai i te ika ki uta.
" Toia mai te waka;
" Ki te urunga te waka;
" Ki te takotoranga i takoto ai te waka.
Ru REWETI,
Hou. Hekeretari.
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI.
PUKAPUKA KAWHENATA.
Kite hiahia, etahi tangata ki etahi onga nama o
te TIUPIRI kia hangaia, kia whaka Kawhe-
natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua
pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono
marama.
HOKINA ME TIURI.
MONI takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga
Hiako Hipi, a keia matau nga mea paraoa
Ti, Huka, me era atu mea katoa koia tenei te whare
iti te Utu o Whanganui nei.
TERAWIRA o
WHANGANUI
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee. Tuesday, February 15. 1898. [8] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898
W. BEAUMONT,
PLUMBER AND TINSMITH.
WANGANUI, OPPOSITE RAILWAY STREET.
Water Tanks, Spouting and Ridging in Stock.
Makers of all kinds of Tinware. Boilers and Dairy
Utensils, Lanterns, etc.
W. POUMATA, i
Kai mahi Korere Wai, mahi Keena, me era atu
mea pera.
Kei Konei nga taika wai, Korere Wai, me nga tahu
whare haeana, me nga mea hanga onga mea katoa
e mahia ana Paera horoi, me nga taonga mo te
mahi Pieri mahi Pota, mahi Ratana me era atu mea.
Kei tawahi ake o te rerewe o Whanganui.
McMASTERS & SHALDERS,
DRAPERS & CLOTHIERS,
NEXT
W. HOGGS, BAKER.
MAKI MAHITA ME HOROHI,
He nui te taonga Kakahu, me nga Kakahu kua oti
te tui mo te tangata.
Kei ko atu taku whare ia
W. OKHA, PEKA ROHIRA
J. L. TIWIHANA,
(Tiemi mititi. )
TANGATA whakamine taonga kai katoa o ia
ahua o ia ahua mo te utu iti, kia mahara tonu
koutou kite wahi e tu nei taku toa kei te koki tonu o
Ritiwe Tiriti, me Wikitere Tiriti o Whanganui.
J. L. STEVENSON.
Full Stocks of
GROCERIES, and Produce of Every Description
at Lowest Prices.
Note the address: Corner of Ridgway Street and
Wicksteed Place. I
F. KOURAMANA.
TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te
X kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko
mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha
mai i te ngira tae atu ki te haika.
Whanganui.
F. COLEMAN,
DEALER,... Whanganui.
Aways in aorkl second-hand goods of every des-
cription. I buy anything from a needle to an
skct tocn -
A. THOMPSON,
HORSESHOER AND BLACKSMITH,
Ploughs always on Hand.
RIDGWAY STREET, WANGANUI.
A. TAMIHANA,
He Paraki mete ahau Haeana Hoiho, kei
takau ringa nga Parau o
ia ahua e mau ana.
Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai
UI MAI
KIA KIPA ME ONA HOA.
KEI a matau nga tino pia patara nei Poata pia
he mea patara. Ko tenei whara he whare
tawhito note tai hau auru o tenei motu, ko nga pia
i roto i te Patara i riro i enei te Paraihe tuatahi o
te whare whakakitekite nui o Amarika i te ao
katoa.
RITIWE TIRITI WHARE MAHI PIA, WHANGANUI.
WHETAHORO
Nga Ruma Kainga kei koutou o Kamana ma
RITIWE TIRITI O WHANGANUI.
Nga Kainga 1/- hereni mo te tainga kotahi, he nu
te purotu of nga hua rakau, me nga keke,
me nga rare.
IF YOU WANT PURE MALT LIQUOR
ASK FOR GIBBS & CO. 'S PRIZE ALE
AND STOUT.
The oldest Brewing Establishment on the Wes
Coast of this Island.
First Prize for Bottled Ales at Centennial Exhibit
tion against the World.
GIBBS & CO.,
RIDGWAY BREWERY, WANGANUI.
•PIRIHITARA ME KORUMANA,
POIHA Monga Whanau Kotoa.
Wikitoria Awanui, Whanganui.
BRISTOL AND COLEMAN,
FAMILY BUTCHERS
Victoria Avenue, Wanganui.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
TAMATI HAWI TIEMI.
Whairaihana.
TANGATA mahi ahau mo nga wha-
kaara whare, toku tari kei te
whare nui o Kamene, Whanganui.
THOMAS HARVEY JAMES.
(Articled) ARCHITECT.
ADDRESS:
Cummins Buildings, Whanganui.
HOHEPA PAORA,
KAMUPENE WHAKAMINE TAONGA KAKAHU
WAHINE TAANE.
Paraikete, Horo, nga Kakahu Katoa o te
tinana o te Tangata.
Awaniu Tiriti o, Whanganui.
JOSEPH PAUL & CO.
DRAPERS. AND. CLOTHIERS,
Wanganui.
Blankets, Shawls and Clothing,
WIREMU HOKA,
Whare Kai, inu inu Wai reka. Ritiwe tiriti
e tata ana kite Poohi apiha.
Rohi, Pikete, Keke, Rare, me era atu mea
pai mo te kai.
Whanganui.
WILLIAM HOGG,
Refreshment Rooms, Ridgway Street, close
to Post Office.
Bread, Biscuits, Cakes and Lollies.
REWETI MARE ME TE KAMEPENE.
HE kaitiaki, mahi, whakahaere, mihini,
haeana, parahi, whakaara piriti, nga mea
katoa, e oti ai te kanataraki mahi, nga mea e
oti ai te mira kani rakau, mahi paera hanga
kaata, paki, kooti, Parakime hoki.
Taupo Ki Tiriti o, Whanganui.
DAVID MURRAY & CO.
IRON and Brass Founders, Engineers Boiler
Makers, Millwrights, Blacksmiths.
Bridge Building, Ship and General Iron work,
Contractors' Plant. Machinery: Cheese and
Butter Factory and Sawmill Machinery.
TE TINO TARI O TE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare, me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa, ka whakaotia paitia e
au P. RANANA;
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti, Whanganui.
GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
TEONE MAKIWHARANGI,
KAI tui hera kaipuke. Teneti, Me era
atu mea. Kai whakamine kareko.
Hiiti. Uhitepu. Me era atu mea hanga
teneti. Taporena. Kahu hoiho. Kupenga
hao ika. Me era atu mea.
Awaniu, o Whanganui.
JOHN MCFARLANE,
SAIL MAKER, &c.
Importer of Calicoes, Sheetings, Damasks, &c.
Manufactures — Tents, Tarpaulins, Horse-
covers, &c.
Avenue, Wanganui.
TEWI MAKIWHARANGI.
TANGATA Whakamine taonga Rino, me
era atu taonga maro, katoa e puritiana ki
konei, mo te Hoko. Waea taiepa, Rino uhi
whare, Tepara, Neera, Parau, Hapara, me
nga mea ngaki whenua katoa, omu, toki,
Perohuka, keena kohua kai, Paneke, Pureti
me era atu mea pera katoa tona tini noatu
onga taonga pera, e hokona ana i konei mo
* te utu iti reawa.
Ritiwe Tiriti, Whanganui.
DAVID MCFARLANE, •
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER,
Ridgway Street, Wanganui,
Hold large stocks of—Fencing Wire, Corru-
gated Iron, Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens, Axes, Slashers, Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates, and
General Ironmongery.
All goods sold at lowest market rates.