Vol. /. ]   Tuesday, March 29, 1898. Marahe  29, 1898. [No. 13

          TIUPIRI.



NA, e nga iwi e nga Hapu, e

nga Rangatira kua kite iho

koutou i to tatau taonga i te

TIUPIRI, i haere atu na ki o

koutou marae, i nga wiki katoa o

enei marama ka toru nei, nga mea i

kite, ka kite iho, ko nga mea i rongo

tena pea ia ka rongo, no te mea

kaore i paku tona rongo, i tona ra i

tua tia ai ia tae noa mai ki tenei ra;

na he meatu tenei na matau ki nga

iwi ki nga Hapu  katoa, me  nga

Rangatira, o ia wahi o ia wahi, i te

mea kua pau enei marama  e toru i

ta tatau taonga te haere ki o koutou

marae katoa, a kua tino marama ia

koutou aua korero, me tona kaha ki

te whakamarama haere i nga mahi,

 i hoatu mana e pikau atu kia koutou;

 na kua whakaaturia atu e matau ki

TE  TIUPIRI No. 4 wharangi 4 o

 taua pepa, nga tini pepa i hinga i

 runga i nga whakahaerenga kia whi-

 whi ai tatau nga iwi Maori ki nga

 maramatanga onga  whakahaere a

 nga iwi o te ao, me  a tatou ake

 korero whakaaro hoki, na aha koa,

 he nui nga moni i pau i nga tangata

 mo taua whakaaro kia tu aua pepa.

 Hinga iho aua pepa; na e hoa ma

 ko te take i hinga ai, he kore kaore

 tatau te iwi Maori e tautoko i aua

 taonga kua  kia ake nei, ara ko te

 tautoko tenei, me tango pepa nga

 tangata o ia Hapu o ia Hapu, a ki

 te tango pepa te tangata, kaua hei

 hoatu  te utu o tau moni, ki tetahi

 tangata kia kai ona whakaaro, me

 ona mahara i nga hua o to pepa, te

 utu o tau moni, me kiatu e koe ki te

 tangata e tono maiana  ki to pepa

 kia  kite ia, me haere  koe ki te tiki

 pepa mau, ki te tono pepa ranei mau;

 ki te hoatu e nga tangata e tango

i pepa ana a ratau pepa ake ki nga

 tangata kaore e tango pepa ana. E

 meana  ia kia hinga te pepa, ko te

 take, na tona hoatutanga i tona pepa

  i arai atu taua tangata, au a tangata

 ranei, kia kore e tango pepa  ma

  ratau. No  konei e nga  tangata

 taane, me nga Wahine hoki kia kaha

  ki te tango pepa ma koutou, kia tu

  ai a tatau taonga e rua nei TE TIU-

  PIRI me te Puke, ki te kore koutou

  e tautoko mai penei me tenei e kia

  atu nei, e kore e roa e haere ana, ka

  hinga enei taonga e rua a tatau, TE

  TIUPIRI te Puke ki Hikurangi, ka

  pera ano me  era pepa a tatau o te

 tuatahi i kia ake ra; na tenei pea

 etahi kei te mea mai, he paku no te

 pepa nei no TE TIUPIRI, e tika ana

  tera, otira ma te ngahau  mai  ki

  te kohi mai, e taea ai te whakarahi

 ake, e whakaaro ana hoki matau, ki

 te ngahau mai te tango pepa, a ka

 tae nga tangata ki te mano, tera ka

The  Jubilee, Tuesday, March 29, 1898. [2]          Te Tiupiri, Marahe 29, 1898.

whakarahia ake tenei pepa, e kore e

taea te whakarahi ake tenei pepa,

mehe  mea kaore e eke nga tangata

tango pepa  ki te (1000) e kore e

taea te whakarahi ake te nui o tenei

pepa, ka penei tonu tona ahua; na

e  nga iwi Maori onga motu nei, kia

kakama mai ra koutou ki te tango ia

tatau pepa, ehara rawa te 7/6 mo te

ono marama  i te mea nui rawa, te

 12/6 ranei mo  te tau, na titiro iho

ano koutou e 42, 000 tangata Maori

o nga motu  e rua nei, na ki te riro

mai i TE TIUPIRI 1000 i te Puke

 1000, e ki ana matau e kore rawa e

hinga enei pepa e rua, na e rua tonu

mano  ka tu a tatau pepa. E 40, 000

hei mangere noatu ki runga i ana

whakaaro i pai ai, na koia nei matau

ka inoi tonu atu ai kia koutou, kia

mata  ara mai koutou, ma  koutou

anake e tu ai enei taonga e rua, he

aha kei te kaha o te tangata kotahi,

onga tangata e 24 ranei, ka kaha ano

mehe  mea ka  titiro iho e ngahau

mai ana nga iwi ki te kohi mai he

moni mo nga pepa nei, na kia kaha

mai koutou i te mea e ngaro atu ana

te kupu nei, kua hoha au, matau

ranei. Heoi  te kupu kia koutou, i

naia nei.

\_\_\_\_\_\_ETITA   o TE TIUPIRI.

        TE ARATAPU, TE WAIROA, KAIPARA,

                                Maehe 8, 1874.

E KARA, E MAIHI P. KAWITI, —

  Tena  koe!  Kua  tae mai taau reta ki a au i

tuhituhia mai nei i Waiomio i te 13 o Pepuere, te

take ko te pukapuka a nga rangatira o Rotorua, ko

nga kupu o taua pukapuka kia haere atu nga ranga-

tira o Ngapuhi. Tuarua, kia whiriwhiria atu nga

tangata matau  o Ngapuhi. Tuatoru, hei tangata

hei noho i roto i te whare ia Tamatekapua, kua

tukua mai enei kupu e koe kia Hunia Te Tau mana

  tuku mai ki a au kia tirotirohia nga ritenga. E

  kara, kua  oti te tirotiro e ahau, otiia kua  mau

  tetahi waahi i a koe, te whakangatatatanga nui i te

  takiwa o ratou o tatou. Tuarua, ki te matapo te

  kaiarahi i te matapo ka taka ki te wai-keri. Te

  take o taau whakaaro mo te ngatatatanga nui kei te

  Whakakitenga e mea ana, " ko wai ma enei i nga

  manga nikau nei ? Ka mea atu nga kaumatua, "e

  kara, ko te hunga tenei i haere mai i te matenga nui

  kua oti te whakakahu ki nga kakahu ma, e mea ana

  e te Ariki ahea koe rapu utu ai mo to matou toto

  kia ratou e noho ana i te whenua. " Te take o to

  kupu mo te kaiarahi matapo, " he kanohi kahore

  ano i hura te hipoki" kitemea ka korerotia Amohi

  e mau  tonu ana te hipoki i te korerotanga 6 te

  Kawenata tawhito taea noatia tenei ra kahore ano i

  hura. Na  ka tahuri ki te Ariki ka tangohia te

  hipoki, na whakaata ana tatou katoa i te kororia o

  te Ariki, i te kanohi e kore e hipokina, tenei te

  maramatanga. Ka haere te ope taua e waru rau

  (800) me nga rangatira nunui o roto i taua ope, he

  matapo katoa ratou, ahakoa e waru rau ekore ratou

  e kite, ko te hoa-riri ranei e mate ko te ope ranei?

  Na tokorua nga kanohi titiro i roto i taua waru rau

  Maau  e whakaaro ki te ope i te I karanganui, nga

  tangata whaikanohi i reira, ko te Kaiteke tetahi, ko

  te Taonui   tetahi ara ko te Kiko, ahakoa, ko

  Hongihika, ko Muriwai, ko te Wharemu, ko Kawiti

  me  era atu rangatira o te ope, whakarongo katoa

  kia te Kemara e hari ana i tana hari, matakitaki

  katoa ana kia te Taonui e mahi ana i tana huahua,

  ko raua anake i matau, e mate Ngatiwhatua, heoi

  tenei. Tenei ano tenei, ko te kupu tono i Ngapuhi

  Taku whakaaro mo tenei, " moemoe au iho, moemoe

  au ake, moemoe  te whakaarihia, Tatau e, he

  awatea. "   "Kahore  ko te po nui ko te po roa i

  whakaau  te moe, e moe, e moe. "   Na  tenei, te

  maramatanga ka wehewehe nga Hurai ka whakahoi

  ki te Kiingi o Papurona, ka wehe  a Iharaira ka

  whakahoa  ki te Kiingi o nga Pirihitini, whaakina

  katoatia ana nga mea pai o te whare o Horomona

  ki nga rangatira o te ope a te Kiingi o Papurona,

  te koura, te hiriwa, ka riri te Atua mo te whaakinga

I o aua mea. Ka mea  mai kite Poropiti. "Maka

 atu taku kai ki nga tamariki a Iharaira meinga atu,

! hei ikara nui haere mai ana he tini ona huruhuru,

  he roroa nga hou, he huruhuru kotingotingo; kihai

  i kitea e ratou, mei kitea kua ora ratou, te marama-

 tanga mo tenei mo te huruhuru kotingotingo, ko te

 tini o nga iwi e haere mai ana i roto i te ope a te

 Kiingi o Papurona, he mangu, he ma, he kiri-whero

! penei hoki me o konei whawhai e mahi nei he iwi

  ke no etehi iwi atu, he mangumangu, he waahu.; na

  te whaakinga a Hamahona kei tona matenga tona

  mana i mate ai ia. Waihoki ko tatou, kaua o tatou

  nei whakaaro e kawea ki reira horahora ai, ko te ra

  hui he hui matakitaki i nga whakairo o taua whare.

  Mehemea he hui hei rapu i te reo i waenganui i nga

  kararehe e 4 nei katahi ka tika. Tuarua, mehemea

The Jubilee, Tuesday, March 29, 1898. [4]           Te Tiupiri, Marahe 29, 1898.

   EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.



        TIMIHANA AHIRAINA.

Rongoa Huango. Na  e hiahia ana ahau ki te

whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu

iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate

te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki

rongoa o Whanganui  ranei.

        TIMIHANA TANGATA,

               HANGA RONGOA.





WHAKAMAHARATANGA

         Powhiritia mai te tamaiti

      ki o koutou kainga, ko te kai

     mana i te ono marama 7/6; I

     te tau, 12/6. Mo te kawhenata

kotahi o te ono marama, 10/6; mo

te tau 21/. Mo  nga panui taonga

hoko, kite, ngaro, me era atu panui

e utua nei, kei te utu a nga Nupepa

te ritenga utu, mo nga ahua tangata

nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia

pai te ahua hei tuku mai.







NOTICE.





      Welcome our child to your

    respective settlements. The

 necessary money for our new

child is 7/6 per quarter, or 12/6 per

annum; for half-yearly bound num-

bers of our child 10/6 or £1 is per

annum. For all advertisements the

charges are on the  same scale as

 European  newspapers. Persons

 desirous of having their photo printed

 in our child can do so by forwarding

 their card. The charges altogether

 is 12/6, the block being their own

 private property. It is particularly

requested that a first class photo be

forwarded  in order to give satisfac-

 tion.

     WHAKAMAHARATANGA.







   Me  tuku mai e nga tangata e hiahia ana

 kite tango pepa taane wahine  ranei a ratau

 reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.

 A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o

 te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai

 te tae atu o te pepa. Engari koi wareware

 kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu  kite

 whaka  rite i to tono mai.



                    Tiamana o te

                 Kamupene  o TE TIUPIRI.







      PUKAPUKA KAWHENATA.

    Kite hiahia etahi tangata, ki etahi onga nama o

 te  TIUPIRI kia hangaia, kia  whaka   Kawhe-

  natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua

 pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono

 marama.







      Mehe  mea e hiahia ana koe ki te Pia pai

       UI MAI

       KIA KIPA ME ONA HOA.

    HOKINA ME TIURI



  MONI   takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga

      Hiako  Hipi, a keia matau  nga mea paraoa

  TiHuka, me era atu mea katoa koia tenei te whare.

  iti te utu o Whanganui nei.



                        TERAWIRA o

                               WHANGANUI.









    Persons  wishing to  have  Half-yearly volumes

  (bound)  reserved for them should give their in-

  structions without delay, as only a limited number

  will be kept back for binding each half-year.

The Jubilee, Tuesday March 29, 1898       [5]             Te Tiupiri, Marahe 29, 1898

KO TE MUTUNGA O TE HAERE KI

         INGARANGI.





  He wahi no te korero i mahme i te tuatahi

tonu o to matau  haeranga ki Ingarangi ara,

 ko to matau taonga ia matau i haere ai, ko te

 Pitihana mihi aroha a te kotahitanga i tuhi ai

 i te hui ki Papawai. Tetahi onga kupu o roto

 ko te inoi atu kia Rahuitia nga eka e rima

 miriona o nga motu  o Niu Tireni nei. I to

 matau taenga atu ki Ingarangi, ka tukua taua

 Pitihana kia te Kuini, tona atu, ko ia tenei I

 puta nga roimata aroha o te Kuini mo nga

 kupu mihi atu mona, me nga inoi mona. A,

 ko tona kupu mo te tono kia Rahuitia te rima

 miriona toenga onga whenua o te motu nei,

 koia tenei, me ruku atu tenei ma toku mangai

 ma te kawana ratau ko nga minita o te Kawa-

 natanga o Niu Tireni e ata whakaaro taua kupu.

 Ka mutu tona kupu, ka marama mai koutou,

 kei Niu Tireni nei te mana mo taua kupu,

 kaore i Ingarangi, kei te kawanatangata me

 te kawana o Niu Tireni. Na ka tae maira te

 ota pukapuka  a te Hekeretari o te Kuini kia

 haere atu matau kia kite ia ia, me kite matau

 Wini Katara, i tae katoa nga ropu o ia iwi o

 ia iwi, ki taua powhiri mai a te Kuini, e 20

 maero  e rere atu ana  to matau  Tereina i

 Paringitaone Teihana, tae atu matau  ki te

 Teihana  kua  ki noatu i te tangata e tatari

 maiana  ia matau te Peene a  te Kuini, e kia

 ana ko te Roera Peene  te ingoa ko Winiha

 Paaka te wahi hei huihuinga atu mo matau

 tae atu matau kua  oti noatu nga Teneti hei

 tinanga mo  ngati maua, i te tahi onga haora

 ka tina matau, ka mea mai a Kanara Ropata

 ia ia hoki te whakahaere i taua ra katoa, ko

 nga kapene o ia ropu a ia ropu, i mua tonu o

 au a Ropu. I ia matau e  kai ana, ka puta

  mai te ota pukapuka tono mai  kia tae atu

  matau  ki tetahi atu Paaka, ki reira ia kite ai

  ia matau, i te Hawhe paahi o te rua, ka tae

  atu matau ki taua Paaka whakatutu ai, ka

  mutu, ka tatari atu kia te Kuini, kaore i roa katae

  mai a te Kuini e haere mai ana irunga te kareti,

  e ono nga Hoiho o te kareti. Kua karangatia

  matau roera, turutu, houra a hamu. Ka mutu

  ka titiro haere mai a te kuini i te Ropu o Inia,

  neke mai ki o ko  mai, me tona patai haere

tonu, ko tewhea iwi tenei, ka kiatu ko mea

tae noa mai kia matau, ka tu te kareti, ka ui a

te Kuini, ko wai tenei Ropu, ka kia atu e te

Hekeretari o te Kuini raua ko Tianara Ropata,

ko nga Maori e nei o Niu Tireni, ka mea ia

katahi te iwi pai te whakatipu, ka nekehia

tona karati ki ko tata atu tu ai, e rima iari te

mataratanga atu ia matau, ka tu. Katahi ka

mea  mai kia, neke atu nga Hoia Maori ki

tona taha tu ai, ka tu matau, ka mea mai ano

katoa  atu  nga  kapene  onga  Ropu   o

ia iwi o ia iwi ki tona taha tu ai, ka haere he

Kapene  me  tona hoa Hoia, pera katoa, tae

 noa ki to matau pera hoki, ka haere atu a H.

 P. Tunuiarangi me tona hoa Hoia, Nia te

 Puni o ngati awa ki Poneke, ka mutu  te

 turutu, ara, te whakanui, ka mea mai te Kuini

 nui te hari o toku ngakau  mo  koutou i

 tae mai ki te whakanui i toku ra, ko enei kupu

 i puta mai i tona mangai tonu ake, i runga i

 te aroha ahua tangi. Na e nga iwi ko matau

 anake te iwi te ropu i puta ai nga kupu penei

 a te Kuini, kaore etahi atu iwi, e tahi atu ropu

 ranei onga iwi o te ao, ka mutu tana korero ki

 to matau kapene, ka  hoki ki tona kainga.

 Ka whati hoki ngai maua ki to matau ake

 Teihana i te rima onga haora o te ahiahi, ka

 hoki atu matau ki Ranana, ka tae matau ki

 Tiariti Pariki, koia ra hoki to matau kainga

 noho  tuturu. Na  ki taku whakaaro  wahi

 paku nei, nga wahi onga korero o to matau

 haerenga nei kei te mahue i au, Otira, ma to

 matau kapene e whakaatu, mai ki TE TIUPIRI

 nga wahi i mahue i au. Heoi hei kona ra

 koutou katoa i roto i te aroha i te pono.



                    Na W. H. TAURI,

                            Wanganui.





            MO  OHOTU.

   Kua  tae mai te Reta a te Kai Tiaki, e meana, kua

  korero ia ki te pirimia me ona hoa minita mo te

  Pire o Ohotu i whakahaere a i karatia nei. A kua

  whakaae te kawanatanga ma ratau e tautoko taua

  Pire, a kua mea te kawanatanga kia mahia e ia te

  Pire i naia nei tonu. Tera  e takoto ki te aroaro

  onga mema o te whare i tenei Paremata e heke mai

  nei.

The Jubilee, Tuesday, March 29, 1898. [6]        •  Te Tiupiri, Marahe 29, 1898,

    PITOPITO KORERO.



  Tetahi rongo korero i tae mai kia matau e noho

 nei i te kooti o Whanganui nei, na nga tangata o

 uta o Whanganui  ara o koriniti ake. Ko  tetahi

kaumatua ko Haimana te Ao terangi kua mate rawa

 atu, heoi he nui te pouri o ona  Hapu  o ngati

 Pamoana o nga Poutama, i rokohanga aua Hapu ki

 te taone nei, me ona uri, me ona whanaunga ki nga

 ahuareka purei waka net. No muri iho, ka tahuri

 nga rangatira o Whanganui nei me nga Hapu katoa

 ki te whakariterite wahi hei huinga mo nga iwi nei

 ki te. tangi ki te mihi ki to ratau tino kaumatua

 pupuri o nga tikanga whakahaere o Whanganui nei

 o mua tae mai ki tenei ra, ka tohe a Mareata Ripeka

 me nga ti Pamoana me nga Poutama hei Aramoho he

 kitekitenga mo Whanganui nga Rauru  ngati Apa,

 ka mea a te keepa Taitoko me ona Iramutu me hui

 ki Putiki a he mea ata whakariterite na Taitoko ma

 ano, whaka aetiana, me tu te hui ki Aramoho, I

 muri o tenei ka whakaritea e Ropata Rangitahua he

 Iramutu no taua kaumatua, kia haere tetahi Pakeha

 hei whakapakoko i tona papa pera me nga mahi a

 nga iwi o Ihipa, ka haere te Pakeha nei me ona

 taonga hei mahi, tae atu e ora tonu ana te Kauma-

 tua nei; ka ui te Pakeha ra, kei whea te kaumatua i

 tonoa mai  nei au, ka kia atu koia tena i roto i te

 Teneti na, ka titiro atu te Pakeha ra, ka mea, he

 tangata  ora ra tenei, he tangata mate taku e ui nei,

 ka kia mai koia tena, na i hoki mai te manawa

 ora koia tena e ora na. Hoki tonu mai te Pakeha

 nei, me nga  Maori, nana i toko, tae tonu mai ki

  Whanganui  taone nei ka kia mai, e kote tangata i

  haere nei au kei te ora tonu, Rokohanga mai kua

  pae te kai a nga iwi nei mo te Hui i kia ake ra ki

  Aramoho, na te rongo kei te ora ano kore ana e Hui.

  Na ko te kawhena kua oti, kei te whanga Pakeha

  Maori ranei mo roto. No muri o tenei, ka tae mai

  te rongo kua mate, ko tetahi onga kaumatua nei ko

  Harihona Wereta, a katahi te mea i tika te matenga

   Ko te kooti kei te whakawa tonu i whakaihuwaka e

  37, 000 rahi ake iti iho ranei, he ruri whakaahua

  kaore ano kia tino Ruritia, ko tenei whenua he mea

  whakawa i te tau 1886, ko tenei whakawa he wawahi

  hea, ki nga tangata o te Tiwhikete, he maha nga

  take o taua whenua i mahine i te whakawa tuatahi

  me  nga tangata, a i tonoa ano he Pitihana whakaara

  whakawa tuarua, hei whakauru i aua take me nga

  tangata i mahue i te kooti tuatahi; na Topia Turoa

  te Pitihana i huatu kia Wipere  ki te Paremata e

  takoto ana. Kati kua neke te kooti ki te 28 Maehe,

  ka tu ano taua kooti mo whakaihuwaka.

     Ko Timi Kara minita o te kawanatanga kua haere

   atu ki Waikato ki te  Mahuta  ratau ko ona

   iwi, kaore e mohiotia heaha nga putake o te Hui

   nei. '                  

     Ko Niniwa Heremaia te Wahine  o Wairarapa i

   haere ki taua Hui.

  Na kei te 29 Maehe te Hui ki Heretaunga tu ai,

ko  nga  tangata e toe ano whakaaro kei roto i

tona ngakau, me haere ki taua Hui whaka puta ai ki

te aroaro o te mangai o te Kuini, ko te Kuini tata

tenei kia tatau, akina nga puu, Epai ana, mana, he

kopuru i te maku e pai ana, i te mea i tae ano ki te

whakatau, haere kawea  nga uri o nga tatai onga

tangata hautu o onga iwi onga. Hapu onga motu e

rua nei, ki te aroaro o te Kuini, ara o te Kawana e

te koroni. 

  Kua  whakaetia e te Kawanatanga nga moni e

£5600 hei hanga waea (Tarekarawhe) i waenga o

Akarana me Taranaki, me nga moni hoki e £22, 000

hei hanga Kareti, Taraka hoki mo nga Reriwe o te.

koroni katoa.

   E kia ana tera e rihaina a. te  karimana. minita mo

nga  Rerewe, i runga i tana mate mate tonu.

   I roto i te kooti Whenua Maori. i Waikato,. i te

 aroaro o Tiati Kotiana, kua whakataua etahi Poraka

                                       

whenua  he maha  haere atu i kawhia ki Awakino,

 kua oti katoa te hoko ki te Kawanatanga, Ko nga"

 eka hui katoa 100, 000 apiti ki etahi atu whenua kei

 te hokona hoki inaienei e te Kawanatanga tera e tae

 ki te 600, 060 eka katoa. 

   Ko nga  tangata kua huihui ki Waihi, ki te hui a

 Kingi Mahuta   e kiia ana  tera e tae ki te 2, 000

 tangata; i haere atu inga wahi katoa o te Motu nei

 Ko Timi Kara no te 24th onga ra hei i tae ai, ko te

 Pirimia kei nga ra mutunga o te wiki nei ka tae.

   Kei te mahia tetahi Pitihama  i Akarana e nga

 Pakeha  o reira, ka tuku ai ki te Kawanatanga, kia

 whakanoho  he tiuti ki runga ki nga Tio, e hokona

 ketia ana ki waho o te koroni.

   Ko nga witi o Inia, hei hoko mana ki nga wahi

 Katoa  o te ao, kotahi miriona 1, 600, 000 tana, ko

 nga moni e tika ana mo aua witi e ono minono, e

 ono  rau, e ono tekau ma ono mano  £6, 666, 000,

 pauna. No  te ata o te Wenerei i te, 23rd onga ra.

 nei i tarewatia ai tetahi Pakeha ko Piripata te ingoa

 ki Poneke, mo  te Kohurutanga ia Hotona he hoa

 ano  nona, i te Raumat i mahine ake nei. I te

 whakakanga  o taua tangata, i korero ia ehara i aia

 i kohuru, no te po tonu e ao ake ai ka tarewatia ia

 katahi ano ka whaki nana i kohuru taua tangata.

   No  te wiki i mahue ake nei ka haere a kanara

 Makitonore ki Ingarangi, i ma runga ia te Ruahine;

  kei tana taenga ki Ingarangi te hoatu ai e ia tana

 pukapuka  o nga whawhai  o Niu  Tireni nei, i

  waenga i te Maori me te Pakeha, kia Perehitia.

    Kei te" tunga o te kooti  Whakawatuarua ki

  Poneke a  te 13th onga ra o Aperira, te whakara-

  ngona ai tetahi tono, he mea kia pakaruhia te ota

  mo Horowhenua   No 14, eki ana taua tono, he

  mea mahi  taua ota i runga i te mea kaore i whai

  mana  te kooti te pera.

 Kei te mane 28th onga ra o te. marama nei, ka

  haere aheiha, keepa ki te hui ki Heretaunga, a kei

  te Turei ka tae te Kawana me te Pirimia, he nui

  hoki te tangata o nga takiwa katoa nei e tae ki taua

  hui.

The Jubilee, Tuesday, March 29, 1898. [7]           Te Tiupiri, Marehe 29, 1898.

         WHANGANUI.



                         21st Maehe, 1898.

  Na tenei e nga iwi o Aotearoa o te Waipounamu

ka kite iho au inga whakahaere a te Kotahitanga i

roto i te pepa No. 1, 2, o te Puke, katahi ano au ka

kite, ka mohio hoki, koia tenei nga whakahaere a te

Kotahitanga, i nga Hui katoa, kua pahure ake nei,

i enei tau ka rima nei, ara koia tenei aua mahi.

 He haina na nga tangata Taane, me nga Wahine,

    me nga Tamariki i te Kirihipi Hei whakako-

    tahi, i nga Rangatira, me nga iwi Maori, me

    nga Hapu onga motu e rua nei.

2. Ko  taua whakakotahitanga, he whakako-

    tahitanga i nga whakaaro, me nga whakahaere

    kia kotahi tonu te ahua, aha, koa ki te aha ki

    te aha, kaua rawa hei uru mai he wehenga

    tangata, he wehenga whakahaere ki roto i te

    kotahitanga.

 3. Ko nga tikanga hei mahi ma taua kotahitanga

    ko te whakahaere i te iwi Maori, me ona Hapu,

    me nga pani, me nga Pouaru, me nga kaumatua,

    kia pai, kia whiwi i te ora, i te rangi marie.

4. Kia whakahaerea nga toenga whenua kia mau,

    kia kore e taea te Hoko, te mokete.

  Na  e te kotahitanga Taane Wahine o nga motu

 e rua nei, tenei au te titiro nei i roto i enei tau ka

 rima nei. Kia koutou whakahaere, a tenei hoki te

 whakarongo nei, ka rua nga kai whakaatu kiau, ko

 aku taringa te tuatahi, ko aku kanohi te tuarua, a

 ko taku whakaaro, me aku mahara  te kai, whiri-

 whiri, ia aku kanohi i kite ai, ia aku taringa i rongo

  ai.

   Na koia tenei te whakataunga a taku whakaaro

 ratau ko aku mahara, mo aua mahi katoa, i whakao-

 tia nei e te kotahitanga i roto i aua Hui kua hori

  ake nei.

 1. He  mahi pai te whakakotahi ia tatau, kia kotahi

    te whakaaro, me nga mahara, me nga iwi, me nga

     Hapu, me te tinana tangata, pai rawa atu tenei

     ma tenei e taea ai, nga whakaaro katoa e ora

     ai tatau. Ki te wehewehe  te haere, o nga

     whakaaro, onga mahara hoki, tae atu ki nga

    iwi, me nga Hapu. He mate tona mutunga,

     koia te mate o te motu nei i enei ra kua pahure

     ake nei na kia tupato, koi kumea tatau e koutou

     ki taua, huarahi haere ai, i enei ra, me enei tau

     e heke iho nei kia tatau.

  2. Te kai, wawahi i te whakaaro, me nga mahara;

     ko te puhaehae, onga iwi, o nga Hapu, onga

      Rangatira, kia ratau, ma tena e tute, koia te

     take i mate ai te motu nei, i enei tau kua pahure

     ake nei; na kia tupato koutou nga Pirimia, nga

     Minita, nga Mema, nga Rangatira o te kotahi.

     tanga, ki taua atua nei kia Hae, koi uru mai,

      ki roto ia koutou ki te tukua e koutou kia uru

     mai, ka mate, moumou mahi noa i tenei mahi.

 3. Kaua  hei penei te whakahaere a koutou, me -

    enei kua pahure ake nei, i nga tau ka rima nei.

     I kia, kia mutu te Hoko, te mokete, te kooti, a

    koutou ano, ko te kotahitanga kei te Hoko, kei

     te mokete, kei te kooti, me pewhea e taea ai e te

     iwi, te pupuri a koutou whakahaere, me a

     koutou whakaaro te whakarite ki te mea ko

     koutou te kaiarahi ki aua mahi Na e nga iwi,

     te take o toku uru atu ki ta koutou mahi me

     oku Hapu. Koia  tenei, ko te whakakotahi ia

     tatou anake te huarahi tika, i nga tika katoa

     engari kaua e tahuri ki muri, takahi ai hoki i

    nga kupu kua oti, te whakatinana, kia mana

     te kupu, kia kia ai te tangata he tangata,

    he iwi, te Hapu he Hapu, te tikanga he

     tikanga ki te penei ta koutou haere, ko te

     atua hei kai awhina ia tatau, ki te penei me

     enei whakahaere, a koutou kua hori ake

    nei, he moumou mahi noa iho, na koutou.

   Mo  tenei korero e mea nei koutou, me

  haere ki Ingarangi kia te kuini tono ai i te

 mana  motuhake, whakarereatu tena whakaaro,

  e kore e taea, he waka kua oti te tarai, e kore

 ano e hoki ki tona mana tawhito, kia tu ki

 runga ki tona take, kia hoki mai ranei ona

 manga  ki tona tinana, ona marama ra ranei

 waiho  i te mea  kua  oti ia tatau. Heoi

 matatau ko te aukaha i nga wahi pakaru, ko te

  hoatu pairi, tauihu, rapa ranei, e tau ai te

  waka, mo te mahi i whakaarotia ai hei mahi.

  I whakaatu ai au kia koutou i enei whakaaro

  aku, kia marama mai ai koutou i muatu o

  taku tuhinga  ki te Kirihipi, koia nei aku

  mahara, mo ta tatou mahi, e kore au me oku

  Hapu  e kohi mo te haere ki Ingarangi mo

 te Ture motuhake; Engari ano te tono tonu

  i te kupu i kawea nei e Tunuiarangi raua ko

 te Pirimia i roto i ta koutou Pitihana mihi i

  kite iho nei au mo te Kuini. A kua mea mai

  nei a te Kuini ma ana minita me koutou e

  whakaaroaro taua kupu a koutou; kati i tenei 

  he mea  aitua te kape i te kupu, engari whaka-

  aroa tenei e koutou kia kitea he aha ona hua

  o tenei kupu. Me mutu i konei aku whaka-

 atu i aku mahara, i te mea kei waho ano; au

   o te Kotahitanga e tu ana,

                          Topia Turoa.

The Jubilee, Tuesday, March 29, 1898. [8]              Te Tiupiri, Marahe 29, 1898"

HE  WHAKAMARAMA  KOI WAIHO

   HEI WHAKAARO, HE TIKA.



  Kia  te Hirarau o Matapara. E  hoa tena

koe. Mo  to reta tuatahi me to reta tuarua nei.

He  nui to matau mihi iho, ki o kupu katoa o

aua reta au. Na mo to kupu, patai he aha te

take i kore ai, e tukua atu te pepa mou i muri

iho i te nama 1 2, me titiro e koe ki te Nama

2  ia koe na, i te wharangi mutunga na, e

meana  ko te No 1 2 ka mutu nga pepa e

haere utu kore  atu ki nga tangata, ko nga

pepa o muri mai o tena, ma te utu rawa e tiki

 mai, ka puta atu ai, tuarua kua puta atu hoki

 te kupu i roto TE TIUPIRI pepa, me tuku mai

 nga reta, waea ranei, tono pepa mai o TE

 TIUPIRI, ka tukua atu, kati mo enei kupu au.

 Na mo  to kupu mo nga Awhekaihe, kei te

 pai aua kupu au, na reira ka ore matau nga

 Awhekaihe, i te whakaaro, kia utu i aua kupu

 au, no te mea he kupu tohutohu, whakakaha

 mai era kupu, ki ta matau whakaaro iho. E

 ngari, kua rongorongo  matau  e  korerotia

 haeretia ana aua kupu au, mo te kore o matau

 e kaha Id te whakahoki, he tika no au a kupu,

 he iwi kino te Awhekaihe. Na ka marama

 mai koe; kua kumea ketia te ahua o te kupu,

 e nga whakaaro o e tahi tangata; na konei, e

 tika ana matau, kia utu atu i aua whakaaro

 pera, a te tangata mo matau, mo nga Awhe-

 kaihe, ara, koia tenei.

   Ki ta matau whakaaro, mehe mea ka ata

 whakaarotia i runga i te ngakau marama, e

 kore e kitea, ko te Awhekaihe te iwi kino o to

 tatau motu  nei, me  titiro atu tatau ki nga

 whakahaere katoa kei runga i te motu nei.

  1. Ko te Tiriti o Waitangi na te Maori ake

    tera whakaaro, e hara i te awhekaihe.

 2. Te Hui ki kohimarama me ona whaka-

    haere katoa, i tu ai tenei taonga te kooti,

    na te Maori ano, e hara i te awhekaihe.

  3. Te whakatu kingi Maori mo te motu nei,

    na te Maori ano, e hara i te awhekaihe.

  4. Nga Pakanga kei runga i te motu nei, na

    te Maori ano, e hara i te awhekaihe.

  5. Nga mahi Poropiti, me nga mahi  atua

    Maori, makutu, whakatu Hahi Karakia, me

     nga whakahaere katoa o roto o era whaka-

     haere katoa, na te Maori anake, e hara i te

    awhekaihe.

6. Me nga Hoko whenua o te tau 1842 o te-

   motu nei, tae mai ki te tau 1867 nei, na te-

   Maori ano, e hara i te awhekaihe.

7. Te Ture Paremata kia tu te Maori hei

   mema  ki roto i te Paremata nei, na te

   Maori ano, e hara i te awhekaihe.

8. Me nga haere ki Ingarangi, o mua mai,.

   tae mai ki naia nei, na te Maori ano, e

   hara i te awhekaihe.

    Na, ka marama mai koutou, nga whaka-

haere  katoa  e  mate   nei, te motu   nei,

a   Niu  Tireni, na te iwi Maori tuturu aua

mate katoa, na he tino kupu tenei na matau,

na nga Awhekaihe, na koutou na te iwi Maori

ake to tatau motu i mate ai, me nga tini raru-

raru katoa, na koutou na te iwi Maori, e kore

 rawa tetahi tangata, Hapu, iwi ranei, aha koa

 Pakeha, Maori ranei e kaha ki te whakaatu

 mai, i nga mate na te Awhekaihe kei runga i

 te motu nei, I pa te mate ki te iwi nui tonu,

 kite motu nei, ki nga motu  e rua nei ranei.

 Na ko a  te Awhekaihe ana hara, he hara,

 nana ake ki tona tinana ake, pera ano, me

 nga tangata o ia iwi o ia iwi. Na koia nei ta

 matau whakamarama, he kino no ta koutou

 hapai i te ingoa o nga Awhekaihe, i tataku

 tiake ai enei kupu, i te mea kua maha nga tau

 e tawaia ana te iwi nei te Awhekaihe. Na e tata

 mai ana te wa, e wahi ai tenei iwi te awhekaihe i

 te Maori, kia motuhake to ratau whakahaere, ko

 te take, ko te Awhekaihe kei te tipu, me te

 tipu haere o te matauranga hoki, he kupu

 taimaha tenei, ki te whakaaro, e ngari he

 kupu  tika tenei, na matau, he maha nga

 kupu  tautoko i ienei kupu, kati noake i konei

 enei kupu.

   Koi pouri mai he whakamarama na matau,

  i tenei ahua o koutou kia matau, ko matau

  kaore ano a matau nei, taunu mo koutou mo

  te iwi Maori, e whakaaro ana matau, ko to

  matau pakiaka tenei, i tipu ai matau te Awhe-

  kaihe. Engari e whakaaro ana ano matau,

  kaore he painga mo te Awhekaihe kia wehe

  atu, i te iwi Maori, ko te take, ki te wehe, ka

  tipu tera hei huarahi pakanga, ma te Awhe-

  kaihe ki te Maori, kei roto tenei nga ahua

  katoa o te wehewehe, o te mauahara o te raru-

  raru, e tipu ana mai, no reira, ko te whakaaro

  tika, pai hoki, ko te roputahi o te iwi Maori.

  me  te iwi Awhekaihe Maori, ma tenei, e tipu

  ai hei iwi katahi.

                 HEOI NA NGA AWHEKAIHE.

HOHEPA PAORA,

KAMUPENE WHAKAMINE TAONGA KAKAHU

 WAHINE TAANE.

 Paraikete, Horo, nga Kakahu Katoa o te

tinana o te Tangata

Awaniu Tiriti o Whanganui





JOSEPH PAUL & CO.

DRAPERS AND CLOTHIERS,

Wanganui

Blankets, Shawls and Clothing