|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 15. 12 April 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
MAORI NEWSPAPER
TE TIUPIRI
WHANGANUI. APERIRA 12, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box, 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
THE JUBILEE. Whanganui, Aperira. 12, 1898. TE TIUPIRI.
HEHITINGI MOA. •
Kote tino whare Hokohoko Kakahu
tenei i runga i te utu iti noaiho, ara
kaone. Hooro, Paraikete kara, to-
kena, he. mea whatu ki Niu Tireni.
Ritiwe Tiriti,
kei tawahi mai o te tiata o
Whanganui.
—WANTED KNOWN. —
AUSTLINE CURE FOR ASTHMA
The undersigned wishes to place on the market the
above, at a low price, so as to come within the reach
of all sufferers. It can be obtained at the " Jubilee "
office or from Mr Kitchen, Druggist, Whanganui.
SIMPSON-,
MANUFACTURER,
At Wellington.
KEI whea te toa pai hei haerenga atu mou ki
te hoko, kia riro mai ai i akoe te taonga e
• rite ana mo to moni na maku e whakaatu, kei
F. RAWHITEI tangata whakamine taonga
kakahu, ara Paraikete Paranene, Wuru Whatu-
whatu, Horo, Paraikete kara me nga Hutu
tangata, tamariki hoki Haate, tarau, tokena,
here Kaki, Perehi, Karapu ringa, toroiho,
taora Piihi Hiiti, Kaone, tatana, Paranene
angiangi, Potae, Karakaki, Araiaroaro, Henui,
Kaone po, Heipene me era atu mea.
F. RAWHITEI.
Keremeputu Whare,
Wikitoria Awanui, Whanganui.
WHERE is the BEST SHOP to go to buy the
BEST VALUE for your MONEY ?
WHY at CHELMSFORD HOUSE!
F. LOVEDAY the CASH DRAPER and
DIRECT IMPORTER.
Imports the best goods direct from the Manu-
facturers and so saves all intermediate profits.
For the best value in Blankets', Flannels, shawls,
Rugs, Men and Boys' Tweed Suits, shirts, Pants,
Socks, Ties Braces, Gloves, Cashmeres Merinos,
Dress Tweeds, Sheeting, Prints, and, satteens,
Flannelettes, Hats, Collars, Bags, Portmanteaux,
Pinafores; Chemises, Night Dresses, Aprons and.
Dresses..
F. LOVEDAY,.
CHELMSFORD HOUSE, Victoria Avenue,
Wanganui.
. HEMI TEINA ME TE KAMUPENE
WHAKAMINE taonga Haeana me nga mea
maroa katoa
. Wikitoria Awanui Tiriti, Whanganui.
Kei konei e tiaki ana tona tini o nga taonga
mahamaha o tenei takutai katoa ara, haeana
rau whare, korere wai, nera raka, inihi, omu
riihi kai hapara, hapara koko toki poke
whaki mahi taewa, tapu horoi, pakete wai,
kariri pu, paura, hoota, tingara pu, kohua,
me era atu tini taonga katoa ka hokona i
konei mote utu iti noaiho.
M. KORANA PARAKIMETE
Kai whakanoho haeana hu hoiho.
TERA WIRI TIRITI, WHANGANUI.
M. GORDON HORSE-SHOER & GENERAL
BLACKSMITH
TAYLORVILLE WHANGANUI.
W. L. KOO
KAIMAHI mohoanga tangata haere hoiho
hanihi kara hoiho. Kei au nga taonga
o ingarangai me o Amarika Hanihi, Kara
Paraire Wepu.
Awaniu Tiriti, Whanganui.
W. L. COE
SADDLE, Harness and Collar Maker
Best English, and American Harness Co
lars, Whips and Bridles.
F. KOURAMAMA
TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te
kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko-
mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha
mai i te ngira te atu ki te haika.
Whanganui.
F. COLEMAN,
DEALER, Whanganui
Aways in aorkl second-hand goods of every des-
cription. I buy anything from a needle to an
skct tocn
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1] Tuesday, April 12, 1898. Apere 12, 1898. [No. 15
JUBILEE.
NA e nga iwi, e nga Hapu o
nga motu e rua nei; tenei
ka tukua atu e matau te
Pire a te kawanatanga o
ongara o te tau 98 o to tatau Ariki
Ma kite iho koutou; a ka tono atu
hoki matau, kia koutou, kia tahuri
nui o koutou whakaaro, ki te ata
titiro, ki te ata whakaaro i taua Pire;
i te take i penei atu ai matau o te
timatanga mai o te Paremata tae mai
ki te tau 96 mo te iwi Pakeha anake
nga painga onga Ture. Kaore mo
te iwi Maori. Tuatahi ki te Pire mo
te Urewera me to ratau whenua i
tetahi Pire ahua pai paku nei; turua
ki te Pire mo Ohotu he tino Pire pai
rawa ake tenei i to te Urewera; na
ko ta te kawanatanga tenei mo nga
whenua katoa onga motu e rua nei,
haunga ia nga wahi e kapea ana ki
waho e taua Ture.
E ki penei atu ana matau kia pau
te whakaaro ki te titiro i tenei Pire,
me tuku mai nga whakaaro a ia Iwi
a ia iwi ki TE TIUPIRI raua ko te
Puke hei whakaatu i mua mai o te
tunga o te Paremata Maori, o te
Paremata hoki o te koroni nei. Na
koia tenei taua Pire, na meiha keepa
i mau mai i te Hui ki Heretaunga
taua Pire, a koia ka tukua atu nei ki
ta tatau taonga hei pikau atu ki o
koutou marae, hei titiro iho ma
koutou, hei mihi iho ma koutou, hei
whakahawea iho ma koutou,
Na tenei hoki te kape o te Pitihana
mihi aroha a te kotahitanga ka
o
tukua atu kia kite mai koutou, me
te kape o te Reta a te Kuini Wiki-
toria o Ingarangi utu mai o ta te
kotahitanga kia kite ano koutou.
koia te putake o te pire a te kawana-
tanga, ka kite iho na koutou.
1. I runga i nga tikanga o tenei
Ture me roherohe a Takiwa te
Koroni nei.
2. Me whakatu he Poari Whenua
Maori mo ia Takiwa mo ia Takiwa,
ko nga mema mo taua Poari, ko te
Komihana o nga Whenua o te
Karauna, me etahi Pakeha tokorua
ma te Kawana raua e whakatu, me
etahi Maori tokorua me ata pooti
raua mo nga tau e toru e nga tangata
Maori no ratou nga Whenua Maori
i roto i ia ia o aua Takiwa ra.
3. Me utu nga mema o te Poari
(nga Pakeha me nga Maori) ki nga
utu tau me era atu utu hoki e whaka-
aetia e te Paremete i ia wa i ia wa.
4. Me tu ko te Komihana o nga
whenua o te Karauna hei Tiamana o
te Poari i runga i tona tuunga Komi-
hana, engari me whai pooti whakatau
anake ia; a ki te ngaro atu ia me
whakatu e ia tetahi o nga mema
Pakeha hei Teputi Tiamana.
|
|
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, April 12, 1898. [2] Te Tiupiri, Apere 12, 1898.
5. Me whai pooti te Teputi Tia-
mana pera me era atu mema me te
pooti whakatau hoki.
6. Ka whai koarama te Poari ina
ka noho nga mema e toru engari kia
kotahi o ratou maha atu ranei me
Maori.
7. E kore " Te Ture Whakakore
i te Mana Mema, 1878, " e pa ki nga
Mema Maori o te Poari.
8. Ko te whakaaetanga kia
whakahaerea nga tikanga o tenei
Ture i roto i etahi Takiwa e taea ana
i runga i te peneitanga ara, ka taea
e te Kawana te whakamana i runga
i te pitihana a etahi tangata kia rua
tekau maha atu ranei o nga tangata
no ratou te whenua. •
9. I te taenga o te pitihana ki te
Kawana me perehi e ia ki roto ki te
Gazette me te Kahiti, me te tono
hoki kia whakaaturia mai nga kupu
whakahe.
10. Ki te puta te kupu whakahe
o nga tangata rua tekau o era atu o
nga tangata Maori no ratou te
whenua ki te pitihana, me whakatau
taua mea i runga i te pooti a nga
tangata katoa no ratou te whenua.
11. A te whakaaetanga kia
whakahaerea nga tikanga o tenei
Ture i roto i tetahi Takiwa me tau
nga Whenua Maori ki te Poari, me
te whai mana ano o nga riena me era
atu taunaha e tika ana i runga i to te
ture tikanga o tenei kupu whenua
Maori, he whenua papa-tupu me era
atu whenua a nga Maori, haunga ia
nga whenua kua hokona e ratou i te
Karauna i te Pakeha ranei, whenua
ranei e tau nei nga tikanga o nga
Ture e whai ake nei ki runga: —
" Te Ture mo nga Takiwa Nga-
wha, 1881; "
" Te Ture Whenua Rahui i Poutini
me Whakatu, 1887; "
" Te Ture Whakatau Rahui o te
Tai-hauauru, 1892, " me " Te Ture
Taone Maori, 1895. "
12. Ka whai mana te Poari ki te
riihi i nga Whenua Maori mo te wa
kia kaua e neke ake i te rua tekau
ma tahi nga tau, me te whakaura me
te kore whakarau ranei i te kupu
whakaae kia whakaroaina te riihi mo
tetahi atu wa kia kaua e neke atu i
te rua tekau ma tahi nga tau, i raro i
nga tikanga o nga huarahi whaka-
haere, kei ta te Poari e whakaaro
ana e tika ana te ritenga..
13. E kore e taea te hoko be
whenua i roto i tetahi Takiwa kua
whakaaetia kia whakahaerea nga
o
tikanga o tenei Ture i roto, i muri
iho i tenei, haunga ia te mahi whaka-
oti i etahi tikanga mo te hoko i tima-
taria i runga i to te ture ritenga i
mua i te paahitanga o tenei Ture.
14. E whai mana ana te Poari ki
te wehe i etahi whenua hei wahi
mahinga, hei wahi nohoanga mo nga
tangata no ratou te whenua i runga i
nga tikanga me nga ritenga e whaka-
arohia ana e ratou e tika ana, me te
wehe hoki i etahi whenua hei urupa,
hei tuunga kura, hei tuunga whare
karakia mo etahi atu tikanga ranei e
pai ana mo te katoa.
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, April 12, 1898. [3] Te Tiupiri, Apere 12, 1898
15. I te tukunga Whenua Maori
i ranga i te riihi me matua whaka-
haere te Poari i te tikanga mo nga
tono riihi a nga tangata Maori mo
ratou te whenua.
16. Ka ahei te Poari ki te whaka-
haere tikanga mo te tuku Whenua
Maori ki a Te Kuini mo te mahi
maina i runga i nga tikanga a " Te
Ture Maina, 1891, " ko nga moni e
puta mai ana i nga whenua pera
katoa i runga i te mahi maina me
utu atu e te Kai-whakahaere o te
Whenua Mahi Koura ki te Poari hei
painga mo nga tangata no ratau te
whenua.
17. Ka ehei te Poari ki te whaka-
haere moni i runga i te mahi hanga
whakapai hoki i nga rori, tiriti, me
te mahi ruri, me te whakatuwhera
whenua i runga i te ritenga whaka-
nohonoho tangata, mo era atu tika-
nga ranei e ahei ana kia whakahae-
rea i runga i nga tikanga o tenei
Ture o nga huarahi whakahaere
ranei.
18. Na tau era atu mana ki runga
ki te Poari e whakataua ana ki runga
ki a ratou e nga huarahi whakahaere.
10. Ka pena ano te mana whaka-
haere o te Kooti Whenua Maori, mo
ranga i te wehewehe, whakatu kairi-
whi, whakatau i te nui o te paangai
o ia tangata, me te mahi whakatu
kai-tiaki mo nga tangata no ratou te
whenua i hapa nei ratou i runga i to
te ture ritenga.
20. Ko nga moni e puta mai ana
ki te Poari i runga i nga whenua
Maori me whakahaere i runga i enei
O
ritenga, ara: —
(1. ) Hei utu i te mahi whaka-
haere.
(2. ) Hei whakaea i nga mokete
me nga riena e tau ana kia utua.
(3. ) Hei utu i nga moni te nga
ki nga tangata no ratou te whenua i
runga te ritenga o to te tangata
paanga.
21. E kore e taea e te tangata
nona te whenua te tuku i tona paa-
nga ki tetahi whenua Maori i roto i
tetahi takiwa i whakaaetia kia whaka-
haerea te Ture nei i roto, heoi kaute
tuku e taea ko te tuku a wira ki
tetahi atu Maori.
22. E kore te whenua Maori i
roto i te Takiwa perei e taea te muru
te hoko ranei mo te nama.
23. Ka ehei te Poari ki te nama i etahi
moni i te Kawanatanga neke ake i te £5. 000
i roto i tetahi tau, mo te mahi hanga rori,
mahi ruri me te whakatuwhera whenua i runga
i te ritenga whakanohonoho tangata.
24. I runga i te tono a nga tangata Maori
no ratou te whenua e whai tikanga ana, ka
i ahei te Poari ki te nama i etahi moni i te
Kawanatanga, neke ake i te £5, 000 i roto i
tetahi tau, hei whakaea i nga mokete i etahi
i atu taunaha ranei i tau ki runga ki nga whenua
i te wa i whakaaetia kia whakahaerea le Ture
i nei i roto, me etahi moni neke ake i te £1, 000
hei utu i nga nama tarewa a nga tangata
I Maori no ratou te whenua.
•
25. Ko nga moni he mea pera te nama i
i te Kawanatanga me whakahoki mai me te
apiti atu i te moni hua kia rima nga pauna i
! roto i te rau, i runga i te ritenga utu i etahi
moni he mea ata whakarite te nui i roto i ia
tau i ia tau mo te wa neke ake i te 42 nga tau,
a ko aua utu tau ra me tango mai i roto i nga
moni e puta mai ana mo nga tangata Maori
V
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee. Tuesday April 12. 1898 * [4j Te Tiupiri, Apere 12, 1898.
Niu Tireni, Tauningi Tirita,
Nama 31. Hune 9. 1807-
RETA WHAKAARO.
Na G. B. HALL,
Waitemate.
Ehoa, e G. B. Hall tena koe, tenei au reta e
run, kua. kite iho matau ; a he nui to matau mihi
iho ki o kupu tohutohu mai, pai rawa atu o kupu, e
koa ana hoki matau ki nga kupu tohutohu mai ia
matau mo nga whakahaere katoa, no te mea he
tauhou matau kite whakahaere i nga mahi a to iwi
a te Pakeha. Engari kotahi ano te mea e kore e
taea i naia nei ko te whakarahi i te pepa nei i
naia nei, i te kore moni, hei peratanga me tau e ki
mai nei, kati waiho kia ata haere ana to tatau taonga
kia taki ai te ora ki etahi ra e takoto mai nei.
Heoi.—TE ETITA].
MAROPIU,
26 Maehe, 1898.
Ki te Etita o TE TIUPIRI Nupepa.
K hoa tena koe. E hoa mau e tuku atu
ena kupu aku kia TE TIUPIRI. I te 16 Maehe,
1898. I tu te Hui ki Uawa te take o taua
Hui: he whare karakia ko te mihaia te ingoa,
he nui nga mahi hou i kite au ki taua, Hui;
Nui atu taku whakamoemiti ki nga mahi
katoa o taua Hui, me te rangi marie o nga
tangata taane me nga wahine, me nga tai
tamariki, nui atu te pai te aroha o te ahua o te
tangata o te wahine katoa; E ki ana ahau na
atua Hui i paahi tenei kupu e kia nei te
kotahitanga o te tinana o te aroha, nui atu te
; manakitanga ia Ngapuhi i taua Hui katoa;
i E aku hoa kaumatua, taitamariki, Wahine,
ara e te iwi katoa. Tena koutou katoa, ma
i te kai hanga o te rangi o te whenua koutou e
i tiaki, ara tatau katoa i roto i te aroha.
Na Netana Patuawa.
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday. April 5, 1898. [5] Te Tiupiri. Apere 12. 1898.
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu
iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate
te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
HANGA RONGOA.
WHAKAMAHARATANGA
Powhiritia mai te tamaiti
ki o koutou kainga, ko te kai
mana i te ono marama 7/6; I
te tau, 12/6. Mo te kawhenata
kotahi o te ono marama, 10/6; mo
te tau 21/. Mo nga panui taonga
hoko, kite, ngaro, me era atu panui
e utua nei, kei te utu a nga Nupepa
te ritenga utu, mo nga ahua tangata
nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia
pai te ahua hei tuku mai.
NOTICE.
Welcome our child to your
respective settlements. The
necessary money for our new
child is 7/6 per quarter, or 12/6 per
annum; for half-yearly bound num-
bers of our child 10/6 or £1 is per
annum. For all advertisements the
charges are on the same scale as
European newspapers. Persons
desirous of having their photo printed
in our child can do so by forwarding
their card. The charges altogether
is 12/6, the block being their own
private property. It is particularly
requested that a first class photo be
forwarded in order to give satisfac-
tion.
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI.
PUKAPUKA KAWHENATA.
Kite hiahia etahi tangata, ki etahi onga nama o
te TIUPIRI kia hangaia, kia whaka Kawhe-
natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua
pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono
marama.
Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai
UI MAI
KIA KIPA ME ONA HOA.
HOKINA ME TIURI
MONI takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga
Hiako Hipi, a keia matau nga mea paraoa
TiHuka, me era atu mea katoa koia tenei te whare.
iti te utu o Whanganui nei.
TERAWIRA o
WHANGANUI.
Persons wishing to have Half-yearly volumes
(bound) reserved for them should give their in-
structions without delay, as only a limited number
will be kept back for binding each half-year.
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee. Tuesday, April 12, 1898. [6] Te Tiupiri, Apere 12, 1898,
PARAPARA.
I te 2 onga ra o Maehe, ka tae mai te
I
powhiri a nga tangara o te Hui o te Parapara.
He reta nui kiau. kia Ue atu au i te 4 onga
ra o Mahe 98. Kia kite i te tuwheratanga o
te whare karakia. I haere matau ko te
Wiremu Minita, me etahi atu ki te whakarite
i taua powhiri. He nui no te raruraru o nga
tangata o te taone o Whanganui i kore ai e
haere ki taua Hui. I te 10 onga Haora i
haere atu ai matau i Upokongaro; I waenga-
nui o te huarahi ka tangi kai a te Wiremu, ka
mea mai a Arona kia manawanui, kei mua
ia taiau te kainga hei kainga mo tatau; ka
eke atu matau i te taumata, ka kite atu matau
e powhiri mai ana kia peka atu matau ki te
kainga, ka tae matau, ka takoto te kai. he
Poaka, he Hipi, he kaanga he rohi; he nui
to matau kaha ki te kai i le nui o te pai o nga
kai. o te Puha, i runga i te kaha o to matau
kai. kore rawa i pai matau kia oma o matau
Hoiho Ue noa ki te mutunga o ta matau
haere.
Na ia matau e haere ana, ka kopiko atu
atu, piki atu, koki ake, ka kite atu
matau i te tangata e tu mai ana, he heteri ia
matau, ka tae atu matau ka heke atu i te
heketana; ka pa mai te powhiri, ko nga kupu
o ta ratau powhiri koia tenei. Haere mai e te
manuhiri tuarangi, haere mai e te taonga,
haere mai ki te. marae, haere mai e te taonga
onga tangata haere mai. He tangi te mahi,
ka mutu, ka arahina matau ki te whare nui,
ka timata ki te kai, ka mutu, ka mea mai te
tangata mo te ata, te tangata whenua, kite ai ia
koutou, ka arahina matau ki te whare kua rite
noake mo matau.
1 to ata ka hui mai te tangata whenua, ka
tu mai tetahi onga tino kaumatuo o taua
kainga a Hami te Riaki, ko nga korero he
korero powhiri manaki, me nga korero mo te
Hahi, me nga korero mo te Hahi o te kooti
Rikirangi, me era atu korero I tu atu matau te
ope ki te utu atu ia ratau kupu, kia rite ki nga
utu e rite ana kia ratau.
Na ko te whare karakia nei, na te iwi ano
nona te kainga i mahi, he nui rawa atu te pai
o ta ratau mahinga, ko te wahi whakamoemiti
rawa, ko te peeketeratanga mai onga taonga,
hei mahi i taua whare i te taone o Whanganui,
e 50 maero pea te mamao o reira ki te taone
o Whanganui.
E whakamoemiti ana hoki matau ki te hoki
nga mai o nga tangata o taua Iwi, i roto i nga '
whakahaere a te kooti Rikirangi, ki roto ano
i te tino Hahi, ara ki te Hahi o Ingarangi,
pau noa te Hatarei tae noa ki te po, ko nga
korero ko nga korero e rite ana mo te Hahi o
to atau. I te po ka tu le Haka poi a te
Iharaira, be nui te pai o nga mahi ngahau o
taua po, ko te Maire te Wiki te tino kai
whakahaere o aua ngahau katoa, he nui te
pai; Na konei reka ana taku moe i tau a po
A, aoake te ra ko te ratapu, ka tangi te pere
whakatuwhera i te whare karakia, ko te
Wiremu ko Arona ko Eruwera Hurutara nga
Minita, ko Pateriki me te kai whakaako
Pakeha, me nga kai waiata Himene. I
o tenei ko te karakia o nga Pakeha. I muri
ko te karakia, o te marenatanga o te whatu me
tana wahine, o te kawau me tana wahine.
I muri ko te karakia o te Iriiringa me te
Hakarameta kotahi te kau nga tangata kai
Hakarameta. I muri ko te karakia o te ahi-
ahi. Ka whakaritea ko Tiemi te Wiki hei
tangata tiaki i te whare karakia. Ki te
whakaaro ake, kamutu pea te ngahautanga, e
takoto ake nei he Pungawerewere he tangata
mo roto i te whare nei. pera hoki te nuinga
onga whare karakia o te iwi Maori.
Na e whakamiharo ana ahau, ki te kaha o
nga tangata o taua kainga ki te manaki i tenei
huihuinga nui; kaore he kai i ngaao atu a te
Maori, a te Pakeha. I rongo au ko tenei kai
ko te huahua, ma te waha rangatira anake e
kai. i tenei Hui e kainga taewatia ana, a rukea
ake ma te Kuri e kai. Ko tetahi onga mea
whakamiharo ko te keke whinau, he nui te
reka o taua kai, katahi au ka whakatauki, e ko
te kai tenei, nona nei te whakatauki nei, ko te
whatukura rawa a Tureikura to kei kia whaka-
ra koe i taku moe. Na koia tenei kua kite
ahau i taua kai, rae te pai onga whakahaere a
nga tangata o taua marae, te rangi marie
kaore he raruraru kaore he aha he aha. Ko
tetahi mea whakamoemiti ko te keke o te
maramatanga, e wha nga pare hua o taua keke,
he mea ta a waho ki te Huka ma. I te ata ika
hoki mai maua ko te Wiremu Minita ki
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, April 12, 1898. [7] Te Tiupiri Apere 12, 1898
Whanganui, he raruraru no maua i whawhai
mai ai maua. Ko nga tangata o te Hui i
mahue atu ia maua ki te marae, kia oti te kai
te tohatoha, ka pakaru ai; I purutia atu ano
maua e te iwi, kaore maua i noho atu. Aha
koa kua maha nga ra o te mahuetanga atu
o taua Hui, kei te hoki tonu atu oku whaka-
aro ki nga kai, me nga ngahau o taua Hui
E kore rawa e wareware ki te pai o te manaki,
a taua iwi i au, ia.
NA KAWHE.
E. TE KAWANA,
Ka whai honore ahau ki te
whakaatu atu i te taenga mai o te pukapuka
Kama 32, 1 tuhia mai nei e Sir James
Prendergast (Kai-riiwhi o Te Kawana) i te 13
o nga ra o Mei, tuku mai i te pukapuka mihi
a Wi Pere, mema o te whare i Raro me etahi-
atu Rangatira Maori mo te taha ki te Iwi
Maori o Nui Tireni, hei tukunga atu ki a te
Kuini, a he whaka-atu tenei kia mohio ai koe
kua whakatakotoria atu e ahau taua pukapuka
ki te aroaro o te Kuini.
Heoi, tangi ana Te Kuini, no nga kupu
mihi aroha o te Iwi Maori o Nui Tireni mona,
a kua pai mai ia ki te whakahau i ahau ki te
whakaatu atu ki a Wi Pere mo te taha ki ona
hoa Maori i ana, kupu whakapai mo a ratau
mihi pai mai, me a ratau inoi mona.
Na, mo nga kupu i roto i taua pukapuka, e
pa ana ki nga whenua Maori, e mea ana Te
Kuini, me whakaatu atu ki a Wi Pire he mea
tena hei whakaarohanga ma ona. Minita I Nui
Tireni, a kua puta tana kupu kia tukua atu
taua mea kia whakaarohia e ratau.
Naku Na J. Temeperini.
(8d. ) J. Chamberlain.
Ki a
' The Right Honourable,
The Earl of Ranfurly.
Kawana o Niu Tireni.
TE ARATAPU, TE WAIROA, KAIPAKA,
Akuhata 16, 1877.
E KORO, E HUNIA TE TAU, —
Tena koe ! Kua tae mai to reta o te 2 o Akuhata
he whakaatu mai i te ra e whakapuaretia ai te whare
a Maihi Paraone Kawiti, kua tae mai ano huki ta
Hone Mohi Tawhai ki a au, e whakaatu mai ana i
tana whakamaramatanga atu kia Ngapuhi i te
ritenga o te reo pitongatonga, a e mea mai ana
mehemea e ora ana ahau me haere atu, heoi kua
rongo koe ki taaku, i mea atu ahau kia Maihi e kore
ahau e hoki mai ake tonu atu, ta te mea kahore he
ritenga e rapu ai te iwi i tenei waahi, kua puta te
taima i whakaritea ai hei rapunga, koia tenei. He
panuitanga ki nga iwi Maori o Niu Tireni. Tena
koutou! Kia rongo mai koutou kei te marama o
Oketopa i te 1 o nga ra, i te matenga ranei i te
marama te puta ai ki runga ki te kare o te wai o te
whenua te taniwha horo-vvhenua, horo-tangata,
hia mohio ai koutou ka mau koutou 5 taua taniwha,
ko tenei motu ka mate katoa i taniwha te horo, ko
nga. maunga nui me ngu moana me nga pa nohoa-
nga tangata ka pau katoa ki poona puku, ko te
ingoa o taua taniwha ko te Pire hoou a te Kawana-
tanga mo nga Whenua Maui, ko nga niho tenei hei
kai i te whenua, ko nga rarangi, 12, 17, 18, 35, 38,
40, 41, 47 tae noa ki te 56, 58, 63 tae noa ki te 72,
77. 78, 79, 82, 83, 87, 95, 98, no, 112. 113, 116, 120.
Heoi ra e hoa ma ma koutou e titiro iho to ahua o
nga niho o tena taniwha ki te pai koutou, e pai ana
ko nga iwi o te ia i Rawhiti puta noa ki te upoko o
te Ika-a-Maui. E kore rawa e pai ki taua taniwha
kia Muri Whenua. —Na to koutou whanaunga
Maori. Na Rangi Kaunuhia.
E koro, ko te putunga tenei o te reo pitongatonga
kua korerotia noatia atu e taua i era tau kua pahure
atu nei. Heoi enei kupu, kia rongo koe, ko te
tawai a Ngapuhi ki a au i taua takiwa e pai ana he
kuare no ratau ki te arero manganga, kii ana he
haurangi ahau. I tenei takiwa kua tau te haurangi
ki runga ki nga iwi katea, apopo; ake tonu atu, ina-
hoki te reo o roto o te whare a Maihi P. Kawiti i
tenei whakapuaretanga e mea ana—"Pi totori e
noho nei e, e, whakatangata ki runga kei pehia
koe, te rau maa kohuru, e noho mai Rongo, taaka
Whiiu kaore, kaore, o, e, o, —ka whanatu au ka au
hei te tuatara, kia maarama te oke, oke, oke, aa, he
mirumiru, he tangata po, he pangaia po, e kore te
Heoi ano.
NA APERAHAMA TAONUI.
Kia HUNIA TE TAU,
Kei Pukehinau.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, April 12, 1898. [8] Te Tiupiri, Apere 5, 1898
HE PITOPITO KORERO.
Poneke te 5 Aperira i noho ai te Komiti
o te karapu purei hoiho o Poneke, ka mea
te Hekeretari, kua taea te wa i naia nei, e
tika ana kia whakatuturutia tetahi tino purei
mo Niu Tireni nei, ki Poneke; ko taua
purei, kia kotahi maero me te hawhe te roa,
kia £1, 000, te utu mo taua oma kotahi; mo
te tau 1899 taua purei, kia whaitakiwa ai nga
hoiho e tika ana mo taua oma kite Tereina I
ko te wa hei whakatapokora nga i nga hoiho
mo taua purei, hei te e whakatapoko i ai nga
hoiho o te Niu Tireni kapu, ko te wa e wha-
kaaturia ai nga weti ko te wa ano e whakaatu
ai nga weti o te Niu Tireni kapu.
Na he whakaatu tenei kia mohio ai nga
toa mahi whakahaere Tereina hoiho, kia
takatu mo te ra o taua Pakanga.
I te 5 Aperira nei i tae ai te Pirimia ki te
hui o Waikato, i muri o te tina ka tu mai a
Kingi Mahuta kite tono kite Pirimia kia
tukua mai te mana kaunihera kawana ki nga
rangatira ake o te iwi Maori ake te whaka-
haere ona whenua ake i nga motu o Niu
' Tireni nei.
A i tu mai hoki a Henare Kaihau mema o
te tai hauauru i tau toko i te korero a Mahuta
i mea hoki ia, koia tenei tetahi wahi o te
Ture o te Tiriti o Waitangi, ara atu ona
korero mo taua take.
Ka mea te Pirimia e kore au e ka ha ki te
meatu kite Paremata kia tukua atu te mana
kawanatanga whakahaere ki te iwi Maori i o
ratau whenua; engari i roto i te Pire nei, ka
whakahaerea, ki a hoatu katoa nga mana o
nga take awhina mo te iwi Maori, ki roto i
taua pire, he nui ana korero mo tera take;
ko te tino kupu kaore i whakaaetia te tono a
Mahuta.
I muri o tenei ka haere mai ki te taone ki
Hanatere a Mahuta a Taingakawa me nga
rangatira e 20, me te Honore Timi kara ka
korero whakariterite i nga take korero ano
mo taua pire, a he maha nga korero, oti iho
te kupu a Mahuta me neke atu te whakaotinga
o taua pire ki tetahi Hui, ma reira e tino
whiriwhiri e whakaoti hoki, kia rongo ai
etahi atu Hapu o nga iwi o nga motu
nei. Ka whakaaetia e Timi kara raua ko te
Pirimia. Ka mea ano a Mahuta me nga
rangatira, hei muri o taua hui, katahi ka
waiho atu ai ki te Pirimia te whakahaere.
Mahuta a muri ake nei, ka mahitahi ahau me
te kawanatanga.
Ka mea te Pirimia kaore i te tika te korero
i rongo nei au, kua mea au kia karangatia
a Mahuta a Taingakawa kia noho hei mema
mo te whare kaunihera o te Paremata.
Tetahi korero kei te he, i mau waipiro mai
ahau i tetahi haerenga mai oku ki to koutou
takiwa nei.
Ka mea mai nga rangatira Maori he
korero he tena korero, e tika ana tau
whakahe.
Ka mea mai a Mahuta he nui tona whaka-
pai mo te arai tanga a te kawanatanga i te
Ture hoko Waipiri i roto i te takiwa o
Waikato nei.
Kua tukua e Ruhia nga hoia e 20, 000.
ki Karihana wahi o Poata Ata, ki te wahi e
tau tohe nei a Ingarangi raua ko Ruhia.
Kua whakaae te kawanatanga o Taina kia
tuku riihi ia kia Ingarangi mo tetahi wahi o •
te whenua o Tiaina, kei te nohoia nei e
Tiapani, i te mea e tata ana a Tiapani te
mutu te noho i taua wahi i Weihaiwei.
Kua mea nga tangata matau whakahaere
pakanga, ma te nui rawa o te whakanoho
purepo hei tiaki i taua wahi, e taea ai te-
pupuri.
Ko tetahi rongo e tata ana a Wiwi ki te
tango i tetahi wahi o Taina ko Puhana hei
Waapu taronga manuao mana.
Tetahi rongo korero kei te nui te
takatu o Marika raua ko Panioro, i
naia nei ki te whawhai; kua haere
nga tima Topito me nga manuao e rua hei
tiaki haere i au a Topito, e haere ana ki
tetahi wahi he moutere no Amarika, ko
kiupaa te ingoa. Kua oti te whakawatea nga
. moni a te Kuini o Panioro me tona iwi mo
te whawhai kia Marika ko te kohi tenei na
te Kuiei ake £ 10. Na nga Rangatira o tona
iwi e £5. A te tangata kotahi, hui katoa te
moni i kohia i taua ra ano £9, 000, 000.
Tera ano tetahi rongo ko Arapia te iwi o
Ihipa ka tata te whawhai ki a Ingarangi, kua
noho tetahi, me tetahi ki te tatari ki te ra e
hua kiai te pakanga.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
DAVID MCFARLANE
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER.
Ridgway Street, Wanganui.
Hold large stocks of Fencing Wire Corru-
gated Iron, Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens, Axes, Slashers, Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates, and
General Ironmongery.
All goods sold at lowest market rates.