THE JUBILEE.

MAORI NEWSPAPER

TE TIUPIRI





MAY  3, 1898. WHANGANUI. MAY  3, 1898.





SMITH & MILLWARD

FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS

AGENTS.



COAL AND PRODUCE MERCHANTS



TAUPO QUAY, WANGANUI.



Telephone, No 96                    P. O. Box, 60





TE METE ME MIRIWATE,



HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake

Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute



Me te hoko nui te waro, me era atua mea.



TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.



Nama o te Terewhono, No. 96

          Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60





KARAITIANA ME NUMANA,



Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite 

haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o



KARAITIANA ME NUMANA,

Awanui Tiriti o, Whanganui.



If you want to march with the Times,

wear

CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.

Avenue, Wanganui.

   THE  JUBILEE. Whanganui, May 3 1898. TE TIUPIRI.

   

   HEHITINGI MOA. •



 Kote tino whare Hokohoko Kakahu

 tenei i runga i te utu iti noaiho, ara



 kaone. Hooro, Paraikete kara, to-

  kena, he. mea whatu ki Niu Tireni.

            Ritiwe Tiriti,

      kei tawahi mai o te tiata o

                   Whanganui.



    —WANTED KNOWN. —

   AUSTLINE CURE FOR ASTHMA

   The undersigned wishes to place on the market the

   above, at a low price, so as to come within the reach

   of all sufferers. It can be obtained at the " Jubilee "

   office or from Mr Kitchen, Druggist, Whanganui.

             SIMPSON,

               MANUFACTURER,

                                   At Wellington.



  KEI  whea te toa pai hei haerenga atu mou ki

    te hoko, kia riro mai ai i akoe te taonga e

• rite ana mo to moni na maku e whakaatu, kei

  F. RAWHITEI  tangata whakamine  taonga

  kakahu, ara Paraikete Paranene, Wuru Whatu-

  whatu, Horo, Paraikete kara me nga Hutu

   tangata, tamariki hoki Haate, tarau, tokena,

   here Kaki, Perehi, Karapu  ringa, toroiho,

   taora Piihi Hiiti, Kaone, tatana, Paranene

   angiangi, Potae, Karakaki, Araiaroaro, Henui,

   Kaone po, Heipene me era atu mea.

                   F. RAWHITEI.

  Keremeputu Whare,

         Wikitoria Awanui, Whanganui.



   WHERE  is the BEST SHOP to go to buy the

         BEST VALUE for your MONEY ?

     WHY  at CHELMSFORD HOUSE!

  F. LOVEDAY   the CASH DRAPER and

          DIRECT IMPORTER.

   Imports the best goods direct from the Manu-

   facturers and so saves all intermediate profits.

    For the best value in Blankets', Flannels, shawls,

    Rugs, Men and Boys' Tweed  Suits, shirts, Pants,

    Socks, Ties Braces, Gloves, Cashmeres Merinos,

    Dress  Tweeds, Sheeting, Prints, and, satteens,

    Flannelettes, Hats, Collars, Bags, Portmanteaux,

    Pinafores; Chemises, Night Dresses, Aprons and.

    Dresses..

               F. LOVEDAY,. 

   CHELMSFORD  HOUSE, Victoria Avenue,

                     Wanganui.

. HEMI TEINA ME TE KAMUPENE

WHAKAMINE     taonga Haeana me nga mea

 maroa   katoa



. Wikitoria Awanui Tiriti, Whanganui.

Kei konei e tiaki ana tona tini o nga taonga 

mahamaha o tenei takutai katoa ara, haeana

rau whare, korere wai, nera raka, inihi, omu

riihi kai hapara, hapara koko toki poke

whaki mahi taewa, tapu horoi, pakete wai,

kariri pu, paura, hoota, tingara pu, kohua,

me era atu tini taonga katoa ka hokona i

konei mote utu iti noaiho.



M. KORANA PARAKIMETE



Kai whakanoho haeana hu hoiho.



TERA WIRI TIRITI, WHANGANUI.



M. GORDON HORSE-SHOER & GENERAL

BLACKSMITH

TAYLORVILLE WHANGANUI.



W. L. KOO



KAIMAHI mohoanga tangata haere hoiho

hanihi kara hoiho. Kei au nga taonga 

o ingarangai me o Amarika Hanihi, Kara

Paraire Wepu.

Awaniu Tiriti, Whanganui.



W. L. COE



SADDLE, Harness and Collar Maker

Best English, and American Harness Co

lars, Whips and Bridles.



F. KOURAMAMA



TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te 

kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko

mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha

mai i te ngira te atu ki te haika.

Whanganui.



F. COLEMAN,



DEALER, Whanganui



Aways in aorkl second-hand goods of every des-

cription. I buy anything from a needle to an 

skct tocn

                              

                     MAORI NEWSPAPER
      Tuesday,  May  3. 1898.      
       MEIHA  KEEPA RANGIHIWINUI.
HE TINO KAUMATUA RANGATIRA NO TE IWI MAORl O NIU TIRENI.
     I Mate i te 15 o Aperira, I898, Putikiwharanui Wahi o Whanganui.

The  Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [2]                  Te Tiupiri, Mei 3, 1898

   JUBILEE TE TIUPIRI.





KUA        marama  koutou kite

       ahua o Whakaihuwaka i te

        Kooti o te tau 1886, i te

       pepa  16, o TE TIUPIRI.

Na i muri o te pahitanga a te Kooti

a Tiati Waari i te rone wahi o waen-

ganui ia Tamahaki ia Tararoa; ka

mea  te Komiti kia whakataua te

wehenga; hea ma Tamahaki ma Tara-

roa, koia tenei te wahanga hea, ia

Tamahaki 6837 ia Tararoa 3163; I

muri o tenei ka wehea nga Hapu

tuturu o raro ia Tamahaki koia tenei.

  Te Aomapuhia, Kahutuna, Tao-

ngakorehu, Tuhoro, Hae, Hineraro,

koia tenei nga uri tuturu ake a Tama-

haki ko te Pakuu he uri mokopuna

tera na Tamahaki; na enei i te ra o

te Kooti  o te tau 1886, haere a

ingoa Hapu, i raro ia ingoa o au a

uri kua kia ake te rarangi ingoa o au

 a Hapu, pera te ahua o nga uri

 tuturu ake a Tararoa a Tamahaki.

 Na ko nga tipuna tenei kaore i puta

 mai i roto ia Tamahaki; Rangitau-

 tahi, Turangawhaia, Tutaiaroa, kura-

 whatia, Hinerua, te Kaponga, te

 Waiehu, Turanga, ko enei nga hapu

 me o ratau rarangi ingoa i waho ia

 Tamahaki, a kore o ratau take  i

 whakamaramatia i roto i te Kooti o

 te tau 1886. Na i muri o tenei ka

 mea te Komiti ki tenei Kooti kia

 wahia te rohe o te wahi ia Turanga-

 whaia ka mea te Kooti kaore ia e

 marama ana ki tetahi atu tipuna ke

atu ia Tamahaki ia Tararoa, ka roa

e  korero ana oti ana me rohe wahi

hea taua  rohe, paahitia ana e  te

Kooti; ko  te Rangi huatau i tu ki

te kiatu  ki te  Kooti, kaore  ia e

marama  ana ki tera rohe e kia ra, he

rohe  kia Turangawhaia; a  kaore

pea te Kooti i ata marama mai ki

taua tunga o Rangihuatau. Na i

muri mai o tenei ka wahia nga Hea

e 2978, ma  tetahi onga Hapu o

waho o Tamahaki ma Turangawhaia;

ka toe kia Tamahaki me nga Hapu

 i raro ia ia e 3859, paahitiana enei

Wawahanga  i runga i tenei ahua. 

tu ano a te Rangihuatau a ngapo ki

 te whakahe i te wahanga hea ma

 Turangawhaia, ara i mea ko Rangi-

 tautahi ko Tamahae me tangohea

 ma raua i roto i nga Hea ia Turanga-

 whaia i te mea he tuakana a Rangi-

 tautahi no Turangawhaia, a  ko

 Tamahae  he  uri mokopuna  na

 Turangawhaia; a tipu ana tenei hei

 tautohe, whakaatu ana hoki  a te

 Rangihuatau ko nga wahi i noho ai

 a Rangi tautahi kei mangaio ahu atu

 ki uta. Kaore   i noho ki te pito ki

 tai nei o te Poraka  nei. Na   ko

 tetahi tenei o nga putake tau tohe i

 te aroaro o te Kooti. Ka wawahia

 nga hea ki ia Hapu ki ia Hapu koia

 tenei. Ia te Aomapuhia 100, kahu-

 tuna 412, taonga korehu me tana uri

 ano te Pakuu 500, Tuhoro 413, Hae

 100, Hineraro 425. I konei ka ara

 ano  tetahi tautohe, mo te itinga o

 nga hea ia te Aomapuhia, mo te

 wharahinga  ki nga taina, heoi kaore

 tenei i whakaarohia e te Kooti; na

 ko tetahi onga raruraru ko te whaka-

The Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [3]                 Te Tiupiri, Mei 3, 1898.

he te nui onga hea ia Turangawhaia,

no te tangohanga mai i nga hea e

060 ia Turangawhaia ka hoatu ano

ma te Komiti nana ra te whakahaere

i tipu ai te raruraru i te tuatahi e

wawahi ki runga  kia ratau ake e

whakaaro  ai te tetahi onga raruraru

ko te wahanga a te komiti kia 9 tonu

nga hea mo Turanga koia tenei nga

take raruraru, haunga hoki te taha

kia Topia Turoa koia te matamua o

Rangitautahi o  Turangawhaia  na

kaore te Kooti i pai kia whai kereme

tera take a Kuramaiangi. Na koia

tenei te ahua onga whakahaere kei te

aroaro o te Kooti nei. Na  e penei

ana taku ake whakaaro, ko te putake

o tenei raruraru kei te Komiti, na i

runga i te aroha o te Kooti  ki te

 ngawari haere ki  nga  whakahaere  a te

 Komiti, koia i raruraru ai nga whakahaere i

 tenei Kooti; na konei ka tika ki taku whaka-

 aro ake, i te mea kua mahue etahi onga

 tangata tika mo roto i tenei poraka i te Kooti

 tuatahi, e tata ana pea ki te 100 tangata i

 mahue ki waho, a e marama ana hoki tenei

 he nui  nga  tangata i  roto i te  tiwhi-

 kete o te Kooti tuatahi, kaore he panga ara

 he ahi ka ki runga i te poraka nei; no konei

 ki taku whakaaro ake e marama ana kia ara

 he piira Kooti mo  tenei whenua  kia ata

 whakawakia nga take tika o tenei whenua kia

 uru hoki nga tangata i ka te ahi mai i te

 tupuna tae mai ki te papa tae mai kia ia i

 naia nei, ka kia tera he ahi ka i runga i te

 ake tika.





      PUKAPUKA KAWHENATA.

   Kite hiahia etahi tangata; ki etahi onga nama o

 te TIUPIRI  kia hangaia, kia whaka   Kawhe-

 natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua

 pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono

 marama.

    KOOTI WHENUA MAORI.



           (W. F. Patara, Tiati).

      (Wi Neera Te Kanae, Ateha).



        MANGAORAPA.

  Kua  tonoa mai nei kia whakataua e te

Kooti, i mua o te uiuinga ki nga paanga o

nga tangata ki tenei poraka, te tika te he

•anei o etahi wahi o roto e kiia nei he whenua

kaitaonga.

  Na e whakaaetia ana e nga taha katoa ko

tetahi wahi o te poraka nei e uru ana ki roto

ki te whenua i kaitaongatia ai e Te Whatuia-

piti ki a kaitahi ratou ko Taurito, ko Huingai-

waho me  etahi hapu e piri nei ki a ratou, ko

N'Tanehimoa  tetahi, a ko te awa o Tangarue

te rohe ki te raki o taua whenua i hoatu ra;

engari e kiia ana mo  te taha ki etahi o nga

kaikereeme, kua tae mai nei ki te aroaro o te

Kooti, e rua nga whenua i kaitaongatia i muri

mai nei a e paingia ana e era te take o naianei

ki te whenua.

   Ko tetahi o enei ka kiia nei i kaitaongatia e

Ngatuna o te hapu o N'Tanehimoa kia Pipine

o N'Manuhiri hapu i tana moenga i a Ahitu-

 mata, he tamahine na Ngatuna. E uru ana

 ki nga rohe o tenei kaitaonga, i whaaturia

 mai nei ki te Kooti, te katoa o te poraka o

 Mangaorapa e takoto ana ki te tonga o te awa

 o Tangarue, e kua korerotia mai ki a maua i

 noho tuturu a Ngatuna  me  tona iwi i reira.

 Na e tika ana pea inahoki kahore i te whaka-

 hengia, kotahi anake te tamaiti a Ahitumata

 raua ko tona tane ko  Pipine a ka mate ia

 kahore ana tamariki.

   I muri iho nei, e kiia ana i haere atu a kere

 raua ko kiore, he tama na Taurito, ko ia nei

 tetahi o nga tangata i hoatu nei ki a ratou te

 whenua  e Te  Whatuiapiti, ki te titiro i a

 Pipine i Okahukoko he kainga i runga i te

 whenua kaitaonga nei, a ka kiia hoki i tonoa

 atu e raua tetahi wahi whenua hei whakanga-

 upoaka aha ranei. I whakaae a Pipine ki ta

 raua nei tono a  ka hoatu  e ia tetahi wahi

 whenua i te taha ki te hauauru o tenei poraka

 e tae utu ana ki roto ki te poraka e mohiotia

 nei inaianei te ingoa ko Ngapaeruru; ko nga

 rohe o te whenua e kereemetia nei i raro i te

 kaitaonga, kua tuhia ki te mapi i te aroaro o

The Jubilee, Tuesday May 3, 1898       [4]                  Te Tiupiri Mei 3, 1898.

te Kooti. E mei  ana a Messrs Loughman,

Dinwiddie, A. L. Fraser Tamaiti Tautuhi ko

nga, whenua kaitaongo e rua i whakahuatia i

runga  tata ake nei, i tino tukua atu, i whai 

tikanga nga kaituku kite tuku atu, a kahore

rawa hoki i whakahengia, a kua rite nei hoki;

i a ratou kaiwhakamahi me o ratou kaumatua,

i runga te tikanga noho, me era atu ritenga, 

            

nga tikanga Maori mo te pupuru i nga paanga

i riro i a  ratou i raro i nga kaitaonga. I 

karangatia e  Messrs Loughnan   raua ko

             

Tamati Tautuhi etahi tangata hei whakatika i

tenei. Heoi  ano te mahi a era atu i mea e

whai kereeme ana ratou i raro i nga kaikorero,

i puakiano i nga Kooti o mua, hei whakatika i 

 a ratou keihi.

   I roto o era i whakahe ki nga tukunga, i

karangatia e Messrs J. M. Fraser, Scannell,

me  Aperahama te kame  etahi kaikorero a 

whakahe  noa iho ana ratou i kaitaongatia aua

whenua  a ka whai kupu ratou mo te noho o

N'Kere me  N'Manuhiri ki te tonga o te awa

 o Tangarue i muri mai i te takiwa i kiia ai i

                              W

 kaitaongatia nga whenua.

   E kereeme ana a Mr Lusk tetahi atu o nga

 roia mo tenei keehi, mo te taha ki ona kai-

 whakamahi he paanga ki te poraka katoa a

 kahore ia e whakaaro ana ki nga kaitaonga.

 Ko te tikanga o tenei ki ta maua mohio ka

 rite tahi nga paanga o ona kaiwhakamahi me

 era o N'Kere.

   Na ki mua  o ta maua tirohanga ki nga

 korero i waiho nei e maua hei putake mo ta

 maua nei whakataunga me whai kupu pea

 maua mo runga, mo nga tikanga o nga whenua

 kaitaonga. E  rua nga wahanga—i, he kai-

 taonga pakuha—2, he kaitaonga noa iho.

   He! mahi noa  ra kia hoatu e nga tangata

 nona te whenua  he whenua  kaitaonga ki

 tetahi tangata i moe i tetahi wahine o to ratou

 iwi, mehemea hoki ona whenua i taua takiwa.

 Ko  nga kaitaonga pakuha penei me tenei

 kahore i hoatu noa atu. I meingatia kia noho

 te tangata i runga i nga whenua i kairaongatia

 ai ki  a ia, kia nui haere  ai te kaha o to te

 wahine iwi, a kia awhinatia hoki ratou e te iwi

 o  te tane mehemea  ka puta he take kia

 karangatia ratou hei awhina. E penei ana te

 tikanga o nga korero kua whakapuakina mai

ki a maua  i etahi atu takiwa, ara, mehemea;

kahore e puta he tamariki i te marenatanga

ka hoki atu ano te tane ki tona iwi mehemea

e ora ana  ia. Engari pea  ka puta ke  te*

tikanga Maori mo   nga  kaitaonga penei

ma etahi atu tikanga.

  I tenei keehi, i runga ano i nga korero mo

tenei mea, i waiho ma te tangata, mana te

whenua  i kaitaonga noa iho, a kahore ra he

tikanga kia whakaarohia aua  take inaianei.

Heoi mo  te whakatika i nga, korero mo aua

kaitaonga kia kaua e ruarua te whakaaro kite

mea  i whai tikanga nga kaituku ki te tuku

atu; i noho hoki nga tangita mo  ratou te

whenua i runga ano i te whenua i kaitaongatia,

ai, hei whakamana i to ratou paanga. Ehara

i te mea he mahi tonu kia kaitaongatia ata e

te tangata tona whenua ake, a kahore ia e whai

tikanga  ki te  wehewehe   pokonoa  i te

whenua o etahi atu i raro i. nga tikanga Maori,

kahore hoki ia e whai tikanga ki te mahi pera

i raro i o tatou ture o naiani. Ko te Ranga-

tira te waha o te iwi. A ko ia te mea e whaka-

haere ana i a ratou hiahia. Tera etahi Ranga-

tira i tuku atu i nga whenua o o ratou iwi,

 ahakoa i whakahe nga tangata, otira kahore

 e nui enei; i mahia peratia ra e te Rangatira

i runga i te uaua o tona ahua i runga hoki i*

 te wehi o tona iwi ki te  atu ki a ia. Na

 kahore i pera i tenei keehi.

  Na  mo  te taha ki te kaitaonga a Ngatuna

 ki a Pipine. Kahore  he korero i whakaatu

 mai i whai poanga a Ngatuna   ake ki te

 whenua ki te tonga o te awa o Tangarue. Ma

 reira, kia whakamanangia ai tenei, riro ra*

 nga tangata e kereeme ana i raro i te kaitao-

 nga e whakaatu mai ki a maua i whai mana

 ano a Ngatuna ki te tuku atu i te whenua,

 a ki te kore tenei e taea ka hinga ta ratou

 keehi. Ko nga hapu o Ngatuna i awhina i nga

 tangata i te kohikohinga i te kai hau kai, no

 reira nei i tukua atu ai tenei whenua hei whaka-

 hoki, a no reira ka kiia nei i rite tahi o ratou

 paanga me  era atu ki te whenua nei. Koia

 nei te patai ara, mehemea i tino whai ritenga

 nga hapu o Ngatuna i runga i ta ratou ki te

 tuku atu ki te tangata o tetahi iwi ke, i whai

 paanga ai ki nga whenua tutata ki tenei. 

   Kua  ki ake nei e maua tera etahi tikanga

 The Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [5]                  Te Tiupiri, Mei 3, 1898.

e pa nei ki tenei kaitaonga kahore e rite ana

ki nga tikanga Maori i runga i ta maua mohio".

 Kua kite hoki maua kei roto a Okahukoko, i

kiia mai nei ko ia te kainga me  te pa  o

Ngatuna, i te whenua i kaitaongatia ai. Na

he torutoru nga atawhaitanga penei e rongona

ana i roto i nga korero a nga Maori engari

ehara i te hara i te mea kahore e taea kia

whakaponohia mo runga mo tera take.

   Kahore  i tino korerotia enei kaitaonga i

roto i nga korero i tuhia i te whakawakanga i

te take paanga ki Mangaorapa i 1870. No

reira kahore he tikanga kia whai kupu me

 era.

  I 1876 i whakawakia te poraka nei i te

Kooti i runga i te tono whakawa wehewehe.

 Kahore  i tino korerotia te kaitaonga a

 Ngatuna ki a Pipine i aua whakahaerenga,

engari i kiia mai e Henare Matua raua ko

Ereatara te kuru he " heke " to raua iwi, i ki

hoki i hoatu te whenua  ki a raua. I ki a

Ereatara kei te Rotoiti tana kereeme tae atu

ki te wahi o Te Tohe. Ko te wahi i keree-

metia e Te Kuru i ruritia i taua wa a tohungia

ana e ia nga rohe. Ka  tino whai taimaha

nga kupu  o enei kaikorero mehemea   ka

 korerotia tahitia me era i puakina he nui nga

tau i muri ke mai i korero Henare Matua me

etahi atu kaikorero o N'Kere mo te taha ki

nga whenua o Porangahau. Kahore i whaka-

hengia e N'Kere te mahi a Henare Matua

 raua ko Ereatara te kuru, a i whakaaetia he

 tangata tino mohio raua ki nga tikanga o

 nga whenua o Porangahou..

   Haunga  te tono kia whakawakia tuaruatia

 te whakawa wehewehe, kahore hoki i whaka-

 aturia mai he korero mo nga kaitaonga i roto

 i tera, kahore ano kia whakahaerea a Manga-

 orapa e te Kooti, engari whakataua nga take

 o etahi atu poraka o  Porangahau, a i  te

 korerotanga mo  nga kaitaonga nei i roto i

 enei whakahaerenga katoa, ka whakatika tonu

 a Henare Matua ki nga kaitaonga e rua nei i

 a ia e whai kupu ana mo te taha ki a N'Manu-

 hiri me N'Kere, a i muri mai ano hoki i tana

 wehenga atu i tana keehi i tera o N'Manuhiri

 i Ngapaeruru. Me whakaaro hoki ki te mea,

 i Una mahinga peneitanga i whakarerea e ia

 he paanga, ka  kiia pea i whai kereeme ia,

 mehemea  kahore ia i korero pera; nui atu i

 te kotahi ana kiinga i whiwhi painga a kere ki

 te whenua  i kaitaongatia ai mo nga  kai,

 engari ko tetahi wahi i tukua e Ngatuna ki a

 Pipine. Kua whai kupu ano a Hori Ropiha,

 tetahi o N'Kere, mo tona take i raro i te kai-

 taonga a Pipine ki a kere, a i whakaaetia nei

 hold te kaitaonga e N'Kere katoa i te keihi

 mo  Ngapaeruru inahoki i whakaae ratou ki ta

 ratou kaiwhakahaere kia whakaturia ko tera

 tetahi o o ratou take ki taua poraka. He nui

 hoki  nga  whai kuputanga  a etahi atu o

 N'Manuhiri "tuturu" me N'Manuhiri me

  N'Kere, engari kahore e pera te taimaha o a ratou

  korero i te mea kahore ratou i kaha ki te whai

  kereeme i nga take e rua, a tena akuanei pea i

  paingia ai a ratou korero e te mea i whakaarohia ai

  e ratou he paanga mo ratou ano.



    Na hei patu i tenei korero kua whakahuatia poto-

 tia nei e maua, i korerotia hei whakatika nei i nga

 kaitaonga e rua, i whakahengia ano i roto i tenei

  Kooti e nga tangata, a mehemea kahore i whakaaetia

 e ratou ake, i whakaae noa atu o ratou kaiwhaka-

  haere mo te taha ki a ratou. Kahore i te kitea e

 maua  tetahi mea whai taimaha nui atu mo te taha

  ki a ratou i roto i etahi o nga pukapuka kua ata

  tirohia mariretia e maua. Kahore maua e whaka-

  tika ana ki te whakearo nei kei te herea nga tangata,

  e whakahe  ana inaianei ki nga kaitaonga, e nga

  mahi a a ratou kaiwhakahaere i te timatanga o nga

  whakahaerenga mo Mangaorapa; a ahakoa he kai-

  whakahaere ano  a ratou, kahore pea ratou i tino

  marama  ki te tikanga o nga whakahaerenga, engari

  ko nga  korero i korerotia ai e o ratou kaumatua i

  aua whakahaerenga, e tino whakaatu nei takanga a

 o kere, a kua whai taumaha  pea a ratou korero

  mehemea  e ora ana inaianei.



    Ahakoa e a aua he awangawanga ki te whenua i

I kaitaongatia atu e Ngatuna ki a. Pipine, me te mea

[ hoki, i muri mai i te matenga o Ahitumata, i noho

 tonu a Pipine i runga i te whenua i kaitaongatia ai

i ki a ia, ka mo ano ia i tetahi wahine ano a whanau

! ana a rana tamariki, ai noho hoki raua i runga

  ahakoa tae  noa mai ki inaianei i rereke te tikanga

  Maori ki ta maua mohio i era tu ahua, a i runga i ta

  maua  titiro ki nga korero e whakatika ana hoki, kua

  tika nei ki ta maua whakaaro, i tukua te whenua nei

  ki a Pipine, a kua puritia e ia i runga i te whakaae

  o nga kaituku, i kiia nei hoki kahore e tonoa e ratou

 kia whakahokia atu ano e ia ki a ratou, i a ratou e

  noho marire tahi ana.



    Kei te pera ano hoki te taumaha o nga korero hei

  whakatika i te Kaitaongatia e Pipine ki a kere a ka

 whakaaro maua me whakamana e maua.

The Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [6]                 Te  Tiupiri, Mei 3, 1898

           KAIWHAKI,

                                26 Aperira, 98.

              Ki te Etita o te TIUPIRI.

  Tukua  atu enei kupu aku kia haria atu e te TIU-

PIRI kia kite mai te tangata nana te kupu e mau nei

i te pepa 14, o te TIUPIRI e mea nei ko ta Tohu

 raua ko te Whiti kaore ano i mohiotia e ia, kaore

 he tohu e  kitea e te kanohi tangata. Na  e te

 tangata nana nei tenei kupu, kaore ranei koe i rongo

 i pahuatia a Parihaka; I tae hoki nga Purepo me

 nga tangata mahi o era mea ki reira; na e hoa aha

 koa rongo koe, kore ranei, kite, kore ranei. Mau e

 titiro i te 10 onga upoko Hoani, e mahi ana era

 tangata mo te motu nei, puta noo te Ao me nga

 rangatiratanga, me nga rangatira 10, 000, o te motu

 nei. Na  tahuri tonu iho koe kite whakahe i era

 tangata, tokorua tonu nei raua, e hoa mehe mea kei

 te haere era tangata i te huarahi moni; e kore koe

 e noho i kona whaka waitau ai, kua haere koe ki

 reira ki etahi moni mau  kia pai ai to pakete te

 whakatoroiho iho a to ringa, aha, porotaka kau ana

 tera te moni i roto i to ringa kati. Me ki atu hoki

 au timata mai i te tiriti o Waitangi ahu mai nei te

 maha  noa iho onga Ture, kihai i oti tetahi Ture kia

 kotahi. I te mea ko te kawanatanga te mana onga

 Ture o te motu nei, e kore ia e pai kia whakakino i

 tona turanga, homai ana etahi Ture hei whakaporo-

 raru i te ngakau  o te Maori, no reira, te haere a

 katoa o tangata e ahu katoa ana ki reira, na ko nga

 tokorua kotahi tonu ta raua Ture mai o te timatanga

 tae mai ki te mutunga, mo te ao katoa ta raua mahi,

 e kore tetahi wahi e whakatoea ma tetahi tangata

 kati rawa.

   Kei hoha koe i te tirohanga

                 NA MATAKATEA NEPETARIMA

   Kia Matakatea Nepetarima o Kaiwhaki wahi o

 Whanganui  e pa tena koe, me to reta o te 26, o

 Aperira e mea nei o kupu, mo te whakaheanga i a

 Tohu ia te Whiti me ta raua whakahaere. Na ta

  matau kupu tuatahi, kei te pohehe to titiro ki taua

  panui o te Rira o te No. 14 peeti i, o te TIUPIRI,

  tena iana ata titiro ano i aua kupu, koia tenei aua

  kupu o te Rira.

   Ko  te Whiti o Rongomai raua ko Tohu Kakahi,

 tera whakahaere o te motu nei, kaore ano i marama

  noa tera, e hara i te mea kua tatu te whakaaro; he

 take he tera, engari e maharahara ake ano, kaore

  ano kia. puta nga hua o tera mahi o te motu nei.

    Na tena, na whea wahi o enei kupu i ako kia

  koe, e tawai ana matau ia te Whiti ma mo te kore

  moni; i akoe e ki nei, mehe mea he whakahaere

  mahi moni tera, kua haere te kamupene o te pepa

  nei ki reira, nau mai ai i nga moni mo te pakete o

  nga  rangatira e 24, o te pepa nei. Eta he korero

  tawai tenei mau, te rua he korero pohehe, kuare; e

  hara i te korero matauranga pai, tika. Kati mo

  tena; to  kupu 2  koia  tenei, e mea  nei  koe,

 kaore ranei matau i mohio.

  I pahuatia a Parihaka, a i tae hoki nga purepo

reira, me nga tangata mahi i era mahi. Ehoa, i

rongo matau i tenei, me te motu katoa nei, mete ae

katoa hoki; tena ko tewhea wahi o te Rira nana, te

kupu whakakore, whakahe ranei, mo tenei kupa au

i eke mai ai to patai mo tera, eta kia hangu te

whakautu i te kupu, ki nga kupu i korerotia, kaua,

hei matohu noatu, koi hinga koe i te tirohanga a

nga matauranga maha o te ao, e haere ai a TIUPIRI

 ki te panui i to pohehe ki te whakautu i nga kapa

 penei. Na mo  to kupu e mea nei koe kia titiro te

 24 rangatira nei ki te 10, onga upoko o Hoani;

 Patai atu ana matau tewhea Hoani; Hoani apotoro

 Hoani whakakitenga ranei, kia marama ai ta matau

 titiro, e mea nei koe; kati kaore koe i whakaatu

 marama mai i taua Hoani me te rarangi o ta korua

 korero ko Hoani, kia marama  ai ta matau titiro, i

 runga i to whakahau. Na me penei atu e mataa

 aha koa, ko te 10, onga upoko o Hoani Apotoro,

 Hoani whakakitenga ranei, kore rawa matau i kite e

 mea ana a aua Hoani tokorua nei, i mea mai ia te

 karaiti, nga anahera ra nei, i nga tau i nga ra e

 takoto ake nei, era e tu ki te mata o te whenua a

 Te Whiti raua ko Tohu hei Poropiti, hei whakapu-

 aki i ana kupu mo Aotearoa, mo te ao katoa hoki;

 kore  kia iti tetahi kupu  pera, penei ranei, kei

 Taranaki kei Parihaka ranei he tunga mo  ana

 Poropiti kei Aotea ranei, a ma raua e ora ai te ao

 no te mea kei te marama nga kupu o te karaipiture

 mehe mea  kua puta mai te kupu a te atua, a te

 karaiti ranei, a nga auahera ranei kia tu a Te Whiti

 a Tohu hei panui i te kupu atua, ma wai e whaka-

 nekeneke raua i o raua turanga, e hara, i te mea ma

 te Ture Kawanatanga o  Niu Tireni o te ao ranei.

 Na  mo tenei kupu au timata mai i te Tiriti o

 Waitangi tae mai ki naia nei, kaore ano tetahi Ture

 i oti a te kawanatanga o tenei motu. Na  ki ta

 matau mohio kei te haere oti tonu a te kawanatanga.

 Ture  ia tau ia tau, o te Tiriti mai tae mai ki naia

 nei, koia tenei te tohu o a te Kawanatanga Ture te

 •Ture o te Tiriti o Waitangi koia hei Kingi Kuini

 Kawana  mo  tenei motu katoa, i te whenua i te

 tangata, aha koa Pakeha, Maori ranei, oti tonu.

 tenei, te Ture raupatu oti tonu tera, mate tangata.

 riro whenua, te Ture whareherehere i te tangata

 takahi i ana Ture oti tonu tera, aha koa he aha te

 Ture  oti tonu ki tana i whakaaro ai. Kati i konei

 ta matau whakautu i o kupu, koi taimaha koe i te

 utunga i enei, mo au waitau e pahu nei koe ano he

 wuruhi kaikino, kua oti te whakakahu ki te huru

  Hipi, hei whakapo i te hunga iti o te whakaaro i

  tenei motu.:

               Na te Etita.

The  Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [7]                 Te Tiupiri, Mei 3. 1898.

             WAIKAWA,



                                25 Aperira, 98.

            Ki te ETITA o te TIUPIRI,

  Ehoa  tena koe ki te marama ia koe tenei reta kia

tuku  atu ki te TIUPIRI, tukua atu hei kawe atu i

toku aroha ki toku hoa kia Meiha Keepa.



  Tenei ka kite iho ahau i te matenga o Meiha

Keepa i roto i nga pepa a tona iwi a te Pakeha.



  Haere  atu ra e te raukura o aotea, o Tainui, o te

arawa, kura-haupo, o Matahorua, o Putahurangi

Matatua  haere atu ra e pa, haere i runga i nga

waka o tipuna i kumea mai ai te momo o te tangata

Id te ao haere haere, haere ra e te piki Huia o te

tonga haere i te ringa o Aitua, haere i te ara matua

i te ara mata ngaro o tipuna i whakatakotoria mai

e  whiro te tipua i roto i tona whare ia Tuteani-

waniwa, koia takaipuni e kume nei te au o te ao ki

te po tuauriuri kerekere i tahuaroa ki te autaha,

haere  e pa haere e te kotuku  kitenga tahi a te

tangata, haere e te hoa, haere atu ra, e te kakawaha

nui o nga iwi haere, waiho e pa ma muri nei e

whaiatu ia koe, he ara ka tuwhera i o tipuna kotahi

ki  te ao  kotahi ki te itinga  tuatia iho  ki te

 paepaetapu ki tikitiki o rangi ko te ora matangaro,

tuatia iho ki te muriwaihou ko tatau ki tepotuauri-

uri ko te whare tena o tipuna i takoto ai te akama-

 tua, e kume nei te ao ki te po. Haere e pa haere,

haere e te Kotuku o Tararua e te Huia o te tonga

 haere ra; kati waiho ma muri nei e mihi iho ki o

takahanga  e takoto nei i runga i o iwi o te motu

 nei, aha koa e pa ki uta, ki tai ranei, paiana na te

wa te ra, na te wa te whakahau, he whakarite tau.

 taere e pa haere i te mea ka kite koe i te pakaruta-

 nga o waka e pae nei, aha koa, e te hoa i tahuri ano

koe ki te whakamine, ki te aukaha i te pakaru o

 Waka, e mahi nei koe i te kotahitanga; ekore e te hoa

 e taea, e muri nei ekore e kore, haere e pa te kanohi o

 te tangata, te mana o te tangata te toa o te tangata,

 te wehi o te tangata, haere e pa haere. Waiata Pa

 rawa e te taha kura, he homai tohu kia oho ake e

 te ngakau, ko wai rawa koe, e tahu nei i ahau, ka

 hara mai e toto, ka kai kohau noa, ka waitohu noa

 tenei tonu ia koe, te whaka wairangi nei i aku maha

 ra, ko wai rawa ka hua, ko koe tonu e pa e i.



   Ka hua au e pa, i whaka puta mai koe ki te ao

 toroa, hei toi ora, hei piki kotuku, ka maha noatu

 e te ngakau, mo nga turanga rau, ki nga marae ra,

 hei takiri i te wai ora ki runga ki o iwi nui ra, e

 whakapau noa mai ra te ngakau e pa e i.



   I naia koe e pa, ka riro i te angi matao, ka tohe

 na koe ki te haere, motuhia mai te aho o matiti

 rangi, o matiti nuku, ki te ao, kia tika to haere ki

 te paepaetapu i purea ai Taane ki Tikitiki o rangi,

 e Ihorangi e Rehua ka riro te puhi ariki i konei e



  Haere atu ra e pu haere atu ki nga mano mano

tuauriuri kua pahure atu i mua ia koe, ma ratau

koe e tiki mai e powhiri atu ki roto i te whare o

tipuna o  Taane  ki Pararakite uru, haere e pa

haere i te ra e whiti nei, ma o iwi koe e tangi tika i

muri nei.



  E  te Etita kati i konei ta matau mihi atu a nga

iwi o tenei wahi na ngati te Toko o te rangi, he

mea tuku mai na Henare te kapua.



                        O TUKAPUA,

                               Kawakawa.







    PITOPITO KORERO.

  Kua tae mai te rongo o Rawene o Hokianga, kua

hapai pu  nga tangata Maori o tera wahi o tatau, te

korero o nga pepa, ko te take o taua raruraru he

Hamenetanga  na nga  kai, whakahaere taaki kuri

 Maori nei, katipu te raruraru, e kia ana, tera pea e

mutu  noa iho, i te mea kua tae etahi onga tangata

ki reira arai ai i taua raruraru, me te kaiwhaka

haere e taua takiwa.

  Ko  te utu o te pauna miti ki Kawana ki tetahi

wahi o kiupa e 8/4 mo te pauna miti kotahi, ko te motu

tera e whawhai mai nei a Peina raua ko Marika.

  I hopukia tetahi onga tima o Peina e Marika e

48, 000 tara moni i roto i taua tima, hei moni utu ia

ratau hoia.

  I hopukia e  Peina kotahi kaipuke o Marika e

e pikau waro ana e 1640 tana waro.

   E whakaatu ana a Tianara Mira kei a ia nei te

 whakahaere o nga Hoia whawhai a Marika, e kore

 e tika te whakaeke i kiupa ki nga hoia i raro iho i

te 50, 000.

   Kua hokona  katoatia e Marika nga kouru o

 Hangaruru mana mo te whakahaere i nga whawhai

 a raua ko Peina.

   Ko nga Piripiana he iwi ano no nga rohe o Peina,

 ka whawhai kia Peina a mate ana e 3000 nga taane

 nga Wahine o taua iwi ia Peina.

   Kua puta te kupu a te Timuaki o Marika, kia

 Kapene Hamatana ki te kai whakahaere o nga

 manuao o  Marika kia mutu te pupuhi i te taone o

 Hawana, kia rite ra no nga hoia mo te whakaeke ki

 uta a ki tona whakaaro hoki ki a 30 haora ka tahuri

 taua taone ia Marika.

   Kua puta te whakaatu ki  nga wahi katoa  o

 Marika kia mohio e kore e poto te whawhai a

 Marika raua ko Peina.

   27 Aperira nei i wera i te ahi tetahi wahi i kara-

 hiko wahi  o kotarani e kia ana e tata ana ki te

 200, 000 te ritenga 

 he mate nui tenei.

The Jubilee, Tuesday, May 3, 1898. [8]                 Te Tiupiri, Mei 3, 1898.

          PORANGAHAU.

                            Aperira 29th, 1898.

             Ki te Etita o te TIUPIRI.



   Mau etuku atu taku mihi kinga pito ewha o te

motu nei.

   Katahi ano au ka tuku mihi atu kia koe e taku

hoa  e te TIUPIRI he tamaiti whanau hou. Koe

 kite ao a he nui te mihi o te ngakau moto kaha kite

 whakamarama inga take e mate nei te Iwi Maori

 mate whenua mate tangata mate ite kaikore mate i

te rawakoretanga mete nui noa iho onga mate taku

 whakaaro e kore rawa e wareware i te tangata tenei

 taonga nui te mate kua koroheketia kua nui nga tau

 kua tutuki ki tona mutunga ki te mate kua roa ki

 muri kua poto kia mua Engari mehemea   kua

 whanau noa mai koe I era tau pai atu.

   Ka patai au kia koe he ahara te mate onga Ranga-

 tira katoa, a ko Meiha Keepa, tenei kua riro nei ite

 nei marama i timata mai taratau haere i te tau

 1893 taku whakaaro noa, kainga rongoa anga takuta

 he nui no te moni anga rangatira no te mea he

 rangatira ano tae ana ki te rima takuta ki te tekau

 ki te rau ranei haere atu ana te moni ki te pakete

 heke atu ana nga tinana ki te whenua.

   E ki ana nga takuta he kore no te Maori e tiaki

 ae pea taku whakaaro noa, he mahi moni kia e a ai o

 ratou raihana no reira kaore e homai ko nga rongoa

 e tere ai te ora kia haere ai ki etahi takuta.

   Pera ano tanga Tiati kooti me o ratau kaiwhaka-

 haere roia karaka kaore e homai ko te whakatau

 poto, ka nukuhia ano kia roa kia tae atu ano ki

 etahi o ratau a ka nukuhia ano a kore he mutunga

 mai kia mate rano te Iwi Maori inga mate maha e

 whakaatu nei te TIUPIRI.

   Ka mutu nei aku kupu mihi ki te TIUPIRI.

   Ko te moni mo te TIUPIRI utu mo te tau 12/6 ka

 tukua atu e au  i tenei ra kia haere tonu mai ai te

 TIUPIRI kia au.

                 Na W. P. HAWAIKIRANGI,

\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Porangahau.



    WHAKAMAHARATANGA.

   Me tuku mai  e nga tangata e hiahia ana

 kite tango pepa taane wahine ranei a ratau

 reta, waea ranei, a ka tu kua atu te pepa nei

 A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o

 te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai

 te tae atu o te pepa. Engari koi wareware

kite o te  potiki nei, e ora ai te haere atu kite

whaka rite i to tono mai.

                    Tiamana o te



                 Kamupene o TE TIUPIRI.

        PAPAKAI, TOKAANU,

                                    Mei 4th, 1898,

      Ki te Etita o te TIUPIRI, Whanganui.



  E hoa tena koe. Mau etuku atu enei Rupu. E

tautoko ana ahau, I nga kupu a Topia Turoa, ratau

ko tona Iwi. E mau i te pepa nei.

  Tenei hoki tetahi kupu i mahue ia ia, ara kei te

taenga ki te ra pootitanga mema mo te koroni. A

rerekeana hoki nga Pika, nga Minita, nga Tiamana,

hei ateha hei mema mo te koroni. A waiho tia atu

nga heki ki a takoto matao-tao-ana i roto i te koha-

nga nei i te kotahitanga na te moni pea a te Kawa-

natanga i kukume ko. kati tenei Kupu.

  Kua  kite iho matau i nga kupu o te Pire e tohu

tohutia mai nei e koe. Hei aha koia. I whakaka-

pirihia mai ai ano hoki. Te Minita kai Tiaki onga

whenua o te Karauna, hei hoa monga Maori kiroto

ki te Ture Poari, Maori motuhake  ka tika. Kei

peangia ka he, ka kukume ke tetahi ? Ka kukume

ke tetehi ? Ka kiia no te kawanatanga te he, kaore

no te whakahaere ano anga kai mahi te he. Mehe-

mea  ki te he te whakahaere a tenei Poari, kaore matou

ko toku Iwi e uru kiroto.

  No  te mea hoki kei a matau etehi whenua Tarewa,

e rite ana mo tenei Pire.

                   Heoi tena koutou,

                          PARANIHI TETAU.







   EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.

        TIMIHANA AHIRAINA.

 Rongoa Huango. Na  e hiahia ana ahau ki te

 whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu

 ti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate-

 e tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tia

 ongoa o Whanganui ranei.



         TIMIHANA TANGATA,

                HANGA RONGOA.







      Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai

       UI MAI

       KIA KIPA ME ONA HOA.

   Persons  wishing  to have  half-yearly volumes

 (bound) reserved for them  should give their in-

 structions without delay, as only a limited number

 will be kept back for binding each half-year.

  A. THOMPSON,



HORSESHOER AND BLACKSMITH,

       Ploughs always on Hand.

     RIDGWAY STREET, WANGANUI.



   A. TAMIHANA,

                                                                 

He  Paraki mete ahau Haeana Hoiho, kei

        takau ringa nga Parau o

          ia ahua e mau ana