|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 19. 10 May 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
MAORI NEWSPAPER
TE TIUPIRI
MAY 10, 1898. WHANGANUI. MAY 10, 1898;
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box, 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
THE JUBILEE. Whanganui, May 10. 1898. \_\_\_\_\_\_TE TIUPIRI.
HEHITINGI MOA. •
Kote tino whare Hokohoko Kakahu
tenei i runga i te utu iti noaiho, ara
kaone. Hooro, Paraikete kara, to-
kena, he. mea whatu ki Niu Tireni.
Ritiwe Tiriti,
kei tawahi mai o te tiata o
Whanganui.
—WANTED KNOWN. —
AUSTLINE CURE FOR ASTHMA
The undersigned wishes to place on the market the
above, at a low price, so as to come within the reach
of all sufferers. It can be obtained at the " Jubilee "
office or from Mr Kitchen, Druggist, Whanganui.
SIMPSON-,
MANUFACTURER,
At Wellington.
KEI whea te toa pai hei haerenga atu mou ki
te hoko, kia riro mai ai i akoe te taonga e
• rite ana mo to moni na maku e whakaatu, kei
F. RAWHITEI tangata whakamine taonga
kakahu, ara Paraikete Paranene, Wuru Whatu-
whatu, Horo, Paraikete kara me nga Hutu
tangata, tamariki hoki Haate, tarau, tokena,
here Kaki, Perehi, Karapu ringa, toroiho,
taora Piihi Hiiti, Kaone, tatana, Paranene
angiangi, Potae, Karakaki, Araiaroaro, Henui,
Kaone po, Heipene me era atu mea.
F. RAWHITEI.
Keremeputu Whare,
Wikitoria Awanui, Whanganui.
WHERE is the BEST SHOP to go to buy the
BEST VALUE for your MONEY ?
WHY at CHELMSFORD HOUSE!
F. LOVEDAY the CASH DRAPER and
DIRECT IMPORTER.
Imports the best goods direct from the Manu-
facturers and so saves all intermediate profits.
For the best value in Blankets', Flannels, shawls,
Rugs, Men and Boys' Tweed Suits, shirts, Pants,
Socks, Ties Braces, Gloves, Cashmeres Merinos,
Dress Tweeds, Sheeting, Prints, and, satteens,
Flannelettes, Hats, Collars, Bags, Portmanteaux,
Pinafores; Chemises, Night Dresses, Aprons and.
Dresses..
F. LOVEDAY,.
CHELMSFORD HOUSE, Victoria Avenue,
Wanganui.
. HEMI TEINA ME TE KAMUPENE
WHAKAMINE taonga Haeana me nga mea
maroa katoa
. Wikitoria Awanui Tiriti, Whanganui.
Kei konei e tiaki ana tona tini o nga taonga
mahamaha o tenei takutai katoa ara, haeana
rau whare, korere wai, nera raka, inihi, omu
riihi kai hapara, hapara koko toki poke
whaki mahi taewa, tapu horoi, pakete wai,
kariri pu, paura, hoota, tingara pu, kohua,
me era atu tini taonga katoa ka hokona i
konei mote utu iti noaiho.
M. KORANA PARAKIMETE
Kai whakanoho haeana hu hoiho.
TERA WIRI TIRITI, WHANGANUI.
M. GORDON HORSE-SHOER & GENERAL
BLACKSMITH
TAYLORVILLE WHANGANUI.
W. L. KOO
KAIMAHI mohoanga tangata haere hoiho
hanihi kara hoiho. Kei au nga taonga
o ingarangai me o Amarika Hanihi, Kara
Paraire Wepu.
Awaniu Tiriti, Whanganui.
W. L. COE
SADDLE, Harness and Collar Maker
Best English, and American Harness Co
lars, Whips and Bridles.
F. KOURAMAMA
TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te
kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko-
mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha
mai i te ngira te atu ki te haika.
Whanganui.
F. COLEMAN,
DEALER, Whanganui
Aways in aorkl second-hand goods of every des-
cription. I buy anything from a needle to an
skct tocn
|
|
3 1 |
▲back to top |
THE JUBILEE TE TUIPIRI
MAORI NEWSPAPER.
Tuesday, May Mei
JUBILEE TE TIUPlRl.
Timi Kara
Waipatu
Heretaunga
Waikato
Meiha Keepa
Whanganui;
|
|
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898. [2] Te Tiupiri, Mei 10, 1898.
me toku hiahia kia penei te ahua o
o te whakahaere o taua pire, kite rere
ke ake i enei, e kore au e mohio he
pai kei roto mo te iwi Maori.
1. —I runga i nga tikanga o tenei Ture me
roherohe nga takiwa o te koroni nei e te
kawana ki tana e whakaaro ai.
2. —Me whakatu he Poari whenua Maori
mo ia takiwa mo ia takiwa, ko nga mema
mo taua Poari kia tokorima, ko te komihana
o nga whenua o te karauna, hei Pakeha, kia
tokowha hei mema Maori, ma nga Maori o
ia takiwa o ia takiwa, e pooti aua mema
Maori, kia toru tau e tu ana, ka pooti hou ano
e nga tangata o ia takiwa.
3. —Me utu tau nga mema katoa o tenei
Poari, te komihana me nga mema Maori
tokowa o ia Poari o ia Poari, me era atu utu
e tika ana, e whakaaetia ana e te Paremata
ia wa ia wa.
4. —Ko te Komihana onga whenua o te
Karauna hei tiamana mo te Poari i runga ano
i tona tunga Komihana kia rua nga pooti
mana ko tana ake pooti, me te pooti whaka-
tau. Ki te ngaro ke te Komihana Tiamana,
mana e whakatu tetahi atu Pakeha hei riwhi
mona, me panui rawa ki te kahiti te ingoa o
tona riwhi, hei tepu te tiamana.
5. —Me whai Pooti te Teputi Tiamana me
te pooti whakatau ano.
6. —Ko te korama o te Poari e tu ai, kia
kaua hei iti iho i te tokotoru, kia rua mema
Maori, kia kotahi Pakeha, haunga te maha
ake.
7. —E pai ana tenei rarangi katoa.
8. —Ko te whakaetanga kia whakahaerea
nga tikanga o tenei Ture ki roto ki nga
takiwa. Me pitihana, ma te kawana e
whakamana taua tono, a te tokomaha onga
tangata nona te whenua. Aha koa papatipu,
karauna, tiwhikete, me era atu pukapuka
pupuri take whenua Maori.
9-—E pai ana tenei rarangi katoa.
10. —Ki te puta he whakahe ma nga
tangata, o te pitihana, o waho ranei o te
pitihana onga tangata ano e whaitake ana
ki te whenua i pitihanatia i roto i te kahiti,
me whakatau taua take i runga i te pooti a
te tokomaha i tae ki te aroaro o te Poari i te-
ra i panuitia ai ki te kahiti.
11. —E pai ana tenei rarangi katoa.
12. —E pai ana tenei rarangi katoa.
13. —E pai ana tenei rarangi katoa.
14. —E pai ana tenei rarangi katoa.
15. —E pai ana tenei rarangi katoa.
16. —E pai ana tenei rarangi katoa.
17. —E pai ana tenei rarangi katoa.
10. —E pai ana tenei rarangi katoa.
20. —E pai ana tenei rarangi katoa.
21. —E pai ana tenei rarangi katoa.
22. —E pai ana tenei rarangi katoa.
23. —E pai ana tenei rarangi katoa.
24. —I runga i te tono a nga tangata
Maori nona te whenua kia nama etahi moni
i te kawanatanga hei whakaea mokete, i"
etahi atu moni e tau ana ki runga i te poraka
inga poraka ranei, apiti atu ki nga moni.
nama anga tangata nona te poraka.
25. —I runga i te tono a nga tangata no-
ratau nga whenua kia tuku a mai he moni
mokete e te kawanatanga ki runga i o ratau
poraka whenua, ko nga takoha, hei hua mo
nga moni tinana i tonoa moketetia ra, kia
kaua e neke ake i te rima pauna i te rau, ko •
aua moni utu takoha ra, me tango i roto i
nga moni utu reti, wuru, hokonga kararehe
ranei o taua poraka i pungaia ai aua moni
pera, ia tau ia tau. E puta ana mai ki nga
Maori nona te whenua.
26. —E pai ana tenei rarangi katoa.
27. —E pai ana tenei rarangi katoa.
Na me apiti atu tenei hei rarangi ano mo -
tenei Ture.
28. —Kaua hei hokona nga whenua Maori
katoa e mau ana i raro i te Ture mokete,
riana ranei, mo te hapanga o te utu hua
takoha onga moni tuturu i tonoa e nga
tangata nona te whenua i whakaaetia ranei
kia takoto mokete ki taua poraka, ki aua
poraka ranei, engari me apiti atu ki nga
tino moni tuatahi o te mokete.
29. —Kia rima tau me tango mai e te
Poari, etahi moni e rima pauna mo ia rau
mo ia rau o nga moni tinana i tonoa ra hei
takoto mokete ki runga i te poraka inga
poraka ranei, hei whakaiti haere i nga moni
tinana o te mokete.
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898. [3] Te Tiupiri, Mei 10, 1898
30. —Kaua te Ture peekerapu e pa ki nga
takiwa kua whakaaetia kia whakahaerea
tenei Ture, te muru ranei inga i hea moni, i te
hea whenua ranei, mo tetahi nama, aha
ranei.
31. —Kaua te tangata o te poraka e waiho
wira ki tetahi tangata ke atu i ona ake uri
ana ake, a ona taina, tua kana ranei a te
whaea kotahi, a te papa kotahi, ina kore
rawa ana ake uri, ki te kore ana ake uri, a ona
taina, tuakana, nga uri ranei a ona taina,
tuakana hoki, me waiho ki te whanaunga
tata tonu kia ia o te hapu nona ai te poraka
i whakataua ai e te kooti. Kaua ki te
tangata ke, ki te pakeha ranei.
32. —Me whai panga te Pouaru Wahine ki
tetahi wahi oranga mona a te taane i mate,
aha koa reti, moni takoto ranei ki te peeke,
era atu putanga moni ranei, aha koa whaiuri
a raua ake ko te Taane i mate, kore ranei.
Engari kia mate taua Wahine, me hoki tau a
painga ki te tangata, ki nga tangata ranei i
whakataua e te kooti koiara nga riwhi o te
tupapaku. E kore e mana te Wira mo te
paanga pera a te Wahine pouaru.
Heoi e hoa ma aku ake whakaaro tenei
mo te pire a to tatou kawanatanga tenei i
whakaaro ai, Otira ma koutou ma nga upoko
maha e whaka haere nga mea e rite ana ki o
koutou ake whakaaro hei painga mo te iwi
Maori, me nga toenga whenua.
TE MATENGA O TE PENEHA,
I te hatarei te 30 onga ra o Aperira i mate
Te Peneha, kaumatua, koia tetahi o nga mihi-
nare o mua, i haere mai ia i Amerika i te tau
1840, i haere atu ki Ingarangi a i whiti mai
ki Niu Tireni i te tau 1842, i haere tahi mai
me Pihopa Herewini. I haere atu ia ki
Rotorua i te tau 1845, ki Tarawera i te tau
1844, i reira. ia tae noa ki te 1870 katahi ka
ahu atu ki maketu, a i mate ki reira, kua
maha atu ona tau i te 86! He tangata e tino
mohiotia ana ki te tai rawhiti he tino hoa ia
no nga Maori o reira, a i roto i nga pakanga
i noho tonu ia ki ona tangata.
Tenei kei a tatou nei tetahi o ona tamariki
a Pererika Penaha he tino hoa ano o nga,
Maori, he Minita hoki ki & ratou.
WAIROA,
2 Mei, 1898,
Kite Etita o te TIUPIRI.
E hoa ki taku whakaaro he mea tika kia tukua utu
koretia atu e koe enei kupu aku, aha koa roa e pai
ana, kite mea me utu mau e whakaatu mai te utu ki
te waea kia tere ai taku mohio atu, ka taea ranei
Na taku kupu tuatahi, he mihi atu ki ta tatau
taonga ki Te TIUPIRI he nui toku whakamoemiti
Pakeha he aha te tua ai ki nga ingoa ano a otatau
tipuna ake, tapa ke koutou ki te ingoa Pakeha
Kapai tera taonga a tatau, te Puke ki Hikurangi
he ingoa ano na o tatau tipuna, ka pai tera ki au
Na tetahi o aku kupu atu kia koutou, ko ahau he
tangata note kura o Nepia ara o te aute o te tau
1878 ahau puta mai ai ki waho, a he maramatanga
ahua iti nei ke, au i naia nei mo te ahua onga
whakahaere o te taha Pakeha, Maori hoki, koia
ahau ka tuku atu ai i tenei reta aku, hei titiro noa
iho ma koutou, na, ma koutou ka whakahe mai pai
noatu, i te mea e hara i au i he ai te motu nei ' Na
mehe mea he painga kei roto i enei kupu aku e pai
ana me whakaatu i te tika i te he.
1. -Whakaatu ria mai nga tangata kua tango i te
TIUPIRI, i runga i te utu i runga i te kore utu kia
mohio ai ia tangata ki tana moni, ki tana tono kia
takatu ai te ngakau onga tangata tono pepa i runga
i te nama, kia wawe te Kimi moni hei uta, e hara i
te mea pai kia nama te tangata; koia te putake
onga mate o nga pepa katoa o te ao, He nama te
putake e mate ai, aha koa peeke moni, e mate i taua
mahi.
2. Kaua hei whaka tokomahatia nga tangata
mahi i te pepa, ko tetahi putake tera o te mate onga
pepa Pakeha, me nga pepa Maori hoki o tenei motu
puta noa te ao katoa; ko nga tangata, tika mo te
whakahaere i te pepa, kia kotahi te Etita kia kotahi
Etita tuarua, a ko raua ano hei kaituhi i nga korero
katoa o te rira o te pepa ake, me etahi korero e
hiahia ana raua tahi o nga tini pepa, o nga reta
tuku mai ranei, a nga tangata penei me taku nei.
Kati rawa i konei nga tangata whakahaere mo te
pepa ake, ko raua ano hei kai tiaki moni ma te
Kamupene o te pepa.
3. Na ko tetahi mate he haohao nui no te nga-
kau, kia tino nui te utu tau wiki ranei, ra ranei, no
te mea ko te tino utu mote Etita e £5 55. e £10 10s
i te wiki, mote Etita tuarua e £3 33. e £6 6s. i te
wiki, mo nga tangata pai, mohio, tupato, koi pa mai
he mate ki te pepa. Na mehe mea, e hara i te mea
he rawa tenei kupu ka kia ake nei e ahau, e pai ana,
engari koi pouri mai ngahoa whakahaere i ta tatau
taonga, mo tenei wahi o te kupu ka kia iho nei, te
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday May 10, 1898 [4] Te Tiupiri, Mei 10, 1898.
utu tika mo te Etita tuatahi kia £3 3s, mo te Etita
tuarua kia £2 2s, te take i penei ai taku whaka-
marama, he hoto iho no taku ngakau, koi hinga ta
tatau taonga, tetahi he titiro iho naku, ki te ahua o
te TIUPIRI he paku, mei rahi penei e ra au, e mea,
he iti tera utu kua kia ake nei e au, ko tenei e titiro
iho ana ahau, e mama ana nga mahi ma enei tangata
tokorua e kia nei e au.
4 —Kaua hei tuku i te pepa nei kia namaia e te
tangata waiho ma te moni e tiki atu te pepa, kaua e
whai kia wawe te nui he tangata mo te pepa, ara
mehe mea kei te pera te ahua o te whakahaere o te
pepa nei, aha koa iti, he iti i puta te moni, paiatu
i te nui kaore i puta mai he moni.
5. —Ehoa ma e te 24 Rangatira me nga Tiamana
Hekeretari, Komiti, o te TIUPIRI he inoi atu tena
naku kia koutou kia whakanui ake ta koutou pepa
kia 12 nga wharangi katoa, kia uru atu ai nga reta
a nga penei me au nei, na te paku ka hopohopo te
tuhi atu kia maha ake nga kupu mo ta tatau taonga.
6. —Na e whakamihi atu ana hoki au ki nga kupu
whakamarama a te rira o te TIUPIRI e panui nei.
pai rawa atu te takoto onga kupu, me te take o aua
kupu, i korerotia ai o te No. 1 tae noa mai nei ki te
No. 15 pai rawa atu, ae kia pena tonu te haere
marama o nga take korero ma te rira, he tohutohu i
te ara e ora ai te iwi Maori, me te whakaatu i te ara
e mate ai i nga tini Ture huhua a te iwi Pakeha,
katika, kia kaha ta koutou whakamarama mai, i nga
ahua o ia whakahaere o ia whakahaere, aha koa na
te Pakeha, aha koa na te iwi Maori, whakaaturia
mai, koiana hoki te rawe o ta tatau taonga o te
pepa, e whaka parahakotia nei e tatau ki te tango
pepa, ki te utu hoki i te pepa kia ora ai nga kaimahi,
me te pepa, kia taea ai te hoko he pepa, he mangu
mangu, me te utu o te perehitanga, whakahemo
koutou mai, tamaroa anake, no te matapihi anake
koutou, kaore he mea o te kauwhanga o te whare.
7. —Na kia maia koutou kia pai te whakaputa i ta
tatau taonga i enei tau. Ki taku whakaaro ake, ki te
mea kei te whare kotahi ta tatau, kei te whaka
kotahi ranei e hoe ana, puta ake, ora ake, ta tatau
taonga; enei kupu katoa aku e pa katoa atu ana
kia tatau taonga e rua, hei whatu mo tatau, hei
mangai, hei whakaae, hei whakakore, i nga take
e tika ana, mo te kore, mo te ae ranei.
8, —Na ta matau mahi he tatari atu ki te tangata
i kia e koutou kei te haere mai ki te tango pepa
kati kua roa nei, e pai ana me tono atu e nga
tangata he pepa ma ratau kia tukua mai, penei me
ta koutou panui e mau net i te TIUPIRI, na ma
ratau e tono atu, engari koi wareware ki tenei, kia
mau te patu i roto i te ringa ka tau ai ki te tu ki te
aroaro o te hoa riri, ki te kore he patu i te ringa, he
momo na te kuare, he kai na te patu. Na e whaka-
pai ana ahau ki nga reta a G. B. Hall, i tuku nei ki
te pepa 14, 15, o te TIUPIRI, e hoa e G. B. Hall
tena koe, he nui toku whakamihi iho ki nga kupa
katoa o reta, pai rawa atu o kupu tohutohu, ki te
tahuri te Iwi Maori ki te whakahaere i okupu, hei
okiokinga mo tona whanau, mo tona whanau, me
tono whare, pai rawa atu tera whakaaro.
9. —Na o whakatika ana hoki ahau ki to kupu
kia whakanuia te pepa o te TIUPIRI kia ura ai nga
korero hei painga mo te iwi nui, koia taku tautoko i
nga kupu o reta e rua nei. Engari kotahi to kupu
kaore i marama ki taku whakaaro, ko te ki noa te
whakanuinga rawatanga o te pepa TIUPIRI, e tango
pepa ai koe, me pewhea hoki e tipu ai ta tatau tao.
nga mehe mea kaore tatau e tango pepa hei whaka-
tipu i ta tatau pepa kia rahi ai hoki.
10. —E meana hoki ahau kia koutou ina tae ki te
hui o te kotahitanga me noho tetahi karaka ma te
kamupene ki taua Hui hei tuhi atu i nga tino korero
kia TE TIUPIRI, hiahia ana ahau kia man katoa ia
tatau nga korero onga Paremata e rua, te Paremata
Maori hoki.
11. —E tono ana hoki ahau ki te Etita kia whaka-
atu ia i tana whakaaro ake mo te Pire a te Kawana-
tanga i Panutia nei e Timi Kara e te Pirimia ki nga
iwi Maori hei titiro ma nga iwi Maori i mua mai o
te huihuitanga ki te Paremata nei.
12. —E te Etita kati pea i konei enei kupu aku,
koi hoha koe ki te tuku atu i enei korero aku, Otira
mau e titiro iho e marama ana e pai ana, a ki te he
iho ia koe, mau e whakarere ake.
Na T. W. KATENE.
Ehoa T. W. Katene tena koe, a nei to reta kanui
to matau pai ki nga kupu o reta, mo te kupu patai
mehe mea me utu to reta e panuitia ai kakaha tonu
koe ki te utu, he meatu kia koe me era atu kaore he
utu onga Reta penei, engari nga panui mahi moni,
kimi taonga ranei, ko era he mea utu.
ETITA.
RETA.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
E hoa mau e tuku atu tena reta aka kia
hariatu ki nga marae o nga iwi e rua nei o
Maori o Pakeha.
Mai o te taenga mai o tenei iwi o te Pateha
ki roto ia tatau noho ai, ka kite tatau i te
ahua o ana Ture atawhai tangata, ko te
nuinga o ana Ture kei te pa ki nga iwi e rua
ki te Maori ki te Pakeha, me te ora pai ano
tatau i raro i aua Ture. Engari anei ano
tetahi Ture kaore i te pa mai kia tatau ki te
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898. [5] Te Tiupiri Mei 10, 1898
iwi Maori, ara, ko te Ture Rehita Tamariki,
. tupatupaku mate nei,
Na ki te whanau he tamaiti na te Pakeha,
tere tonu te kawe anga matua ki te whare
Rehita, kia rehitatia te ra i whanau, me tona
ingoa iriiri hoki me nga ingoa o nga matua
kia tuhia ki te pukapuka o te kai Rehita, na
ki te hapa inga matua te kawe kia rehitatia
taua tamaiti; ka kitea e nga kai tiaki o te
ture Rehita, ka Hamenetia nga matua ki te
aroaro o te Ture mo te korenga e kawea atu
kite rehita, a ka whakataua kia utua te
peratanga.
Ko nga take o tenei Ture he maha noatu,
•engari ko etahi e whakaari ake kia tatou;
tuatahi ma te rehita e mohiotia ai kua whanau
mai he tangata ki tenei ao, tuarua ma te
rehita ano e mohiotia ai, he tamaiti Taane
ranei he tamaiti Wahine ranei, tuawha ma te
rehita e mohiotiai nga tau mete ra mete
marama o taua tamaiti i whanau ai, me te
kainga i whanau ai me te motu hoki, tuarima
ma te rehita ka mohiatia ai te tatau o te
tokomaha onga tamariki taane o nga tamariki
Wahine, ma tenei e mohiotia ai, kei te tipu
ranei te tangata kei te heke haere ranei te
tipu o te tangata kite iti, tuaone onga take i
rehitatia ai, mo te haere atu ki nga tini wahi
o te ao, ka mate ona matua ona tipuna ranei,
tuakana, taina, tuahine ranei, a ka mahue iho
hie Wira, he taonga ranei, ka kimihia nga
uri tika mana e tango aua taonga, e kereme
ranei taua Wira, na ma te pukapuka rehita
ra e whakaatu mai ko mea te uri
tika, nga uri tika, ranei; ko reira ata
rapua ai i nga wahi katoa o taua motu i
whanau ai taua tamaiti, a, kite kore e kitea,
ka tukua nga panui ki era atu wahi o te ao
kimi ai, a ma te pera rawa e tupono ai te
kitenga onga mea pera. Anei ake ano te maha
o nga tikanga o tenei Ture.
Na ko te Ture rehita tupapaku i peratia ai,
te ingoa o te tangata me te wahi i tapukea ai,
4, kua paahitia e te takuta he tika kua mate
taua tangata taane, Wahine ranei; I runga i
enei ahua o te Ture ka tuturu te whakaaro he tika
kua mate rawa taua tangata. Na katahi ka tika te
kereme a nga uri tata ake i ona taonga, whenua
ranei, a, ka marama hoki te whakatau a te ture ki
te tangata mate, pera hoki mo nga inihua tinana ma
te penei ka tika ai.
Na, ma tenei e arai nga mahi tahae, tinihanga,
kohuru, me era atu mahi kino, a, ma tenei e marama
ai te whakahaere i nga tangata, whanau mai ki te ao
nei. Ma taua rehita ano e mohiotia ai, he momo
pai ranei taua tangata, he momo kohuru ranei, he
momo tahae ranei he momo rangatira ranei, he
momo tutua a ranei. Na, ma tenei e mohiotia ia
nga tupapaku mate ohorere, he mea ata mate ranei,
he mea paitini ranei. Na kia tatau ki te Maori, ka
tupono mai nga tupapaku ata mate marire, me nga
mea ohorere te mate, kotahi tonu te mahi, he tangi,
he whakapae he mea whaiwhaia ranei, he mea"
tohuru ranei, na te taane, he aha ranei, heoi a
mutu te tangi, ka kawe atu ka tanu noatu, kaore e
penei me ta re Ture, ka ata rapua nga mea katoa
kia marama rawa te ahua. Na, he mea nui tenei
hei ata whakaaro ma otatau mema ake o te kotahi-
tanga, o te Paremata hoki o te koroni nei, kia ata
whakaaro tia tenei, kia pera hoki tatau i te mea kua
akona tatau e era atu Ture ki te mahi Wira, ki te
kooti i o tatau whenua, ki te wawahi i nga hea o ia
tangata kia ia kia ia, ka whai huarahi mo nga mahi
kohuru i naia nei, no te mea ko te whakaaro nui o
te tangata i naia nei ko te tatari ki nga Wira, a kua
riro mai ia ia te Wira, kua tatari atu ki te matenga
o te matua, o te tuakana, o te tuahine, o te tipuna
hoki, kia wawe te riro mai nga hea o te tupapaku,.
ko nga whakaaro tenei o te nuinga o te tangata
Maori o naia nei.
NA REREKURA RANGIWHAKAEKEA.
WHANGANUI.
20 Aperira, 98.
Ki te Etita o te TIUPIRI, Whanganui.
Ehoa mau e tuku atu ena kupua ku ki TE
TIUPIRI.
No te 15 ka mate a Meiha Keepa, timata i
taua ra tae noa ki te 18 ko Whanganui anake
e whakaeke ana ki te tangi. I te 19 ko ngara-
uru e 90 me ngarerenga, awatea ake ko nga-
tiapa e 30 me nga rerenga, awatea ake ko
Rangitaane, ko Muaupoko e 80 me nga rere-
nga, i te ahiahi ko ngati Raukawa e 60 me
ona rerenga, i te ahiahi ko ngati Kahunganu
kia Tamahau Mahupuku 100 me ona rerenga,
i te 20 ko te Uamairangi me ngati Kahungu-
nu ki Heretaunga 100 me nga rerenga,
Ngaitahu ki te waipounamu kia Taare Tikao
me tona papa Timoti Whiua. No Parihaka
ko te kakakura me ona: hoa tokorua, no Pari-
haka ano ko te Huarei me oha hoa tokorua,
ko te Maari, ko Ihakara me ngati Tuwharetoa
50 me nga rerenga, ko Rau angina me ngati
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898. [6] Te Tiupiri, Mei 10, 1898
Rangi 20 me nga rerenga. Ko Timi Kara to te
kawanatanga me Tamatea pokai whenua me
o raua hoa, koia tenei nga iwi me nga rangatira
i tae mai. Nga taonga ringihanga roimata mo
Taitoko a te ope koia tenei 30 korowai 10
kahu Pikake, 20 kahu ngore, 12 kahu kiwi, nga
Parawai e 6, nga patu Pounamu e 4, nga
Patu paraoa e 5, ko te tahua kai e 300 nga
peeke paraoa, 200 peeke Huka, 100 keehi
pikete, e £200 pauna moni. I te 23 ka hui-
hui katoa nga iwi ki te marae, he nui nga
rangatira i tu ki te korero, he maha nga
rerenga korero, ka tu mai a Timi Kara he
nui ona korero mo tona Pire mo nga whenua
o te iwi Maori; kotahi te kupu o tona korero
i puritia e au; ko tenei kupu ana me mutu nga
tangata Maori te hoko i o ratau whenua ki te
kawanatanga. Taku utu tenei ka pai to
kupu, e mea nei koe kia pupuri te iwi Maori
i o ratau whenua; na koia tenei taku kupu
kia koe, he kaiwhakawa ahau no uta o Whanga-
nui, a he penihana toku, a ki te riri koe, aki
te tango atu koe 1 to penihana i au, kaore
he tikanga; ara ko taku kupu tenei kia koe,
he kupu manakitanga tenei kia koe, kia
homai e te atua te manakitanga mete momo-
natanga o te whenua kia koe, kia piko iho
nga iwi nei kia koe, kia waiho koe hei huinga
tangata i te ao; I na rite to whakahaere ki
ta te kotahitanga, Kia ora te pani te Pouaru,
me te hunga rawakore ia koe; I te mea kua
tae atu koe ki te putahitanga o te huanui onga
iwi e rua te Pakeha te Maori kokoe te kai,
wehe i te mate, i te ora, i te pai, i te kino
kua oti hoki koe te pure ki te ingoa Minita,
hei whakahaere i o iwi e rua, na kia marama
kia pai to ngakau kia tapatahi to whakaaro.
Natetahi o aku kupu, homai te kooti whenua
Maori ki au, kia haria e au ki nga kainga
Maori tu ai te kooti; me mutu te waiho i
nga Taone Pakeha tu ai te kooti, koia te take i
rawakore ai nga iwi Maori, a ka hoko inga
whenua. Na kaore te Honore Timi Kara i
utu mai i aku kupu, e nga iwi koia tenei te
take i panui ai au i enei kupu, he kore ona e utu
. mai i aku kupu.
NAKU RIIMI HEMOATA.
WHANGANUI,
Mei 10, 1898,
Ki te Etita me te Komiti o TE TIUPIRI.
Tena koutou. E whakahari atu ana tooku
ngakau mo to koutou kaha ki te tiri haere i
io tatou Taonga ki o tatou motu e rua piko
noa, no konei ka kaha te takahi o nga waewae,
me te hitoko i nga one roa e iri nei
nga whakatauki a o tatou Tupuna i nga
pito e wha o tatou motu, e noho matapo ana.
hoki o tatou Tupuna me o tatou matua ki
tenei pito ki tero pito, e penei ana hoki o
ratou ngakau kei whea ra te mutunga mai, o
te whenua kei whea ra te mutunga mai o te
noho a te tangata na to tatou taonga i Haere
ki tera wahi ki tera wahi me tend wahi, no
konei ka kite iho au i nga ingoa o era tangata
atu me era atu kainga, ka mohio iho au, koira
te mutunga mai o te tangata, me te whenua,
ka whakaaro au tera to tatou taonga e rere
maia tonu ki nga wahi katoa mutu noa tenei
tau kaati ake aku kupu mo tenei.
Ehoa ma ka Rima oku marama e noho ana
ki tenei wahi ko te take o tenei noho ko te
Keehi o Whakaihuaka e whakawa kia ana e
Tiati Waari me toku roa e titiro haere ana ki
taua mahi i temea he tau hou rawa au ki (end
mahi ki te kooti whenua Maori kaore ano au
i uru ki te whaka haere i enei mahi i raua ata
o Whakaihuaka, ka tahi rawa au ka ura ki
tenei mahi, no tooku kitenga kanga mai
tenei patu kia au tonu, a te tangata, ka mea
au me kimi hoki au i nga mahi a te hunga
mohio no temea ko te wahi tonu tenei i
ai oku Tupuna me oku matua tae mai kia au i
he pa he kainga mahinga tonu no ratou mai tae
mai kia au, i timata mai nei i Pipiriki, kote
Rereaheihei te mutunga mai o te taha ki tai
nei he wahi tenei kaore rawa e mutu te mahi
me te haere a oku Tupuna me oku matua tae
mai kia au, kore rawa e kitea ana nga Tupuna
me nga tangata o etahi Hapu me etahi ate
Iwi ke o waho ia Tararoa kia mahi take ki
tenei wehenga no Pipiriki ki Rereaheihei, no
tenei ra tonu ka kite au ka rongo atu hoki, ki
nga tangata tokorua e korero ana ki te aroaro
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898. [7] Te Tiupiri, Mei 10, 1898.
0 te kooti ka penei atu ki te kooti, he mahinga
araua ki roto i te wehenga kia Tararoa kaore
nei e kitea ana te mahinga e te tini o te
tangata e pae nei i te awa o Whanganui, e ki
ana hoki aua tangata ko te hunga i kite i to
raua mahinga kua mate katoa kaore he mea i
te ora e ora no nei o matou matua nga hoa
whanau onga tangata nei, e hoa ma tino he
rawa te korero a enei tangata ko nga kainga
tuturu o aua tangata kei Manganuiateao kei
Tieke e 20 maero te mamao atu i Pipiriki kei
reira o raua Tupuna e tanu ana me oraua pa
me a raua mahinga,
Ehoa ma tapiko noa te motu nei i rongo
au ki nga kupu ao tatou Tupuna, i whakaatu
nai ai ki o tatatou matua ko te whanau a
Houmea raua ko Pani ko te Pukeko me te
kiore nana o tatou Tupuna matua i whaka
mokai inga ra o mua ko nga tangata tokorua
nei nga uri.
Te tahi lake i titiro ai au ko te ritenga o te
utu a te kai hapai i te keehi me te kai turaki i
te keehi rite tonu te ho atu tanga i te whiu
moni ki nga taha e rua taku mahara e penei
ana ka hapai te tangata i te keehi me te
mohio o katoa tangata i te mahi me te noho
tonu me te whaka taunga hoki a te kooti i
tona tika ki taua keehi kaua taua tangata e
uru i te keehi no temea kua tika ia, ko te
tangata turaki i te keehi ka kitea tona he e
katoa tangata me te whaka taunga hoki a
te kooti, kua hinga ia kaore ia i tika i taua
turaki a taua tangata i te keehi mana katoa
nga taha e rua e utu me penei me nga whaka-
wa tangata ko temea i tika kua tika ko te mea
i he kua he mana katoa nga Roia te whakawa
roe nga ruihi katoa e utu ehoa ma ki te penei
tia te Ture ka wehi nga tangata tinihanga te
tito ki te whenua o tera atu tangata.
Kaati aku kupu kei pau katoa te Pepa na
to koutou hoa.
Na I. REREKURA TE RANGIWHAKAEKEA.
TAUPIRI,
5 Mei, 1898.
Ki te ETITA o te TUIPIRI,
Me onga rangatira e 24 me te Komiti o te taonga
• te iti, o te nui, e pa ma tena koutou katoa, he koa
no te ngakau, koia ka whakaatu ake ai; He nui
taku whakamoemiti iho ki nga korero a to tatau
taonga e whakaatu nei hi nga wahi e haere ai ia,
katahi ano matau nei ka rongo i nga korero, me
nga whakaaro a nga iwi o tenei ake motu onga
motu hoki o te ao, e whakaatu nei TE TIUPIRI, e
nga rangatira kia mau te taura o tenei o tatau
Waka, koi motu ka haria e parawhenua mea ki
runga kite tuahu o taana tama, a, ka potiki whangai
a aitanga a tiki; ha pera ano te Mate, me era atu
taonga a nga tangata mohio i hinga nei; e kimi ana
ahau i te take i mate ai, koia ranei tenei ko ta
koutou e whakaatu mai nei TE TIUPIRI te mate,
kaore ranei, mangakahia ranei kaore ra nei, Otira e
pa ma, he tika pea, ko te puhoi onga tangata taane
Maori Wahine hoki, ki te tango pepa ma ratau,
tuaru onga take ko aa mangakahia e mea nei, he
whakapau nui no koutou inga moni e whakaritea
ana, e nga rangatira nana te taonga, me nga moni e
tukua atu ana e nga tangata tango pepa; ae, e
whakaae ake ana ano ahau mo tera. A anei ano
tetahi ki taku ake whakaaro, he tuku no te komiti
kia nui noatu nga tangata, hei mahi i nga tikanga
o te pepa: I patai ahau ki te Pakeha, e hia te utu
mo te perehitanga i te pepa penei te rahi, me te
maha o nga wharangi o te pepa me Te TIUPIRI nei
ka whakaatu ahau i taua pepa ki taua pakeha, ka
mea mai taua Pakeha kiau, kia Ł7 10s, i te Wiki
ka meatu ahau kia hia tangata hei mahi i te pepa,
ka mea mai ia kiau kia kotahi tino etita tuturu, kia
kotahi etita tuarua, ma raua e mahi, e whakamine
nga korero katoa onga wahi katoa hei tuku ki roto
i te pepa nei. Ka marama atu ahau, koia ahau i
whakaatu ai kia koutou i enei korero. Na konei i
whakatu mai ki au he nui te taimaha onga whaka-
haere o te pepa, te utu o nga tangata tokorua nei
ka tae ki te Ł6 6s pauna neke atu e kiana ia, na ko
nga pane kuini tetahi e ki ana ia, e kore e iti iho i
te Ł2 pauna i te Wiki kotahi ha Ł100 tera ka hui
ka Ł7 6s pauna, no reira e pa ma kia kaha koutou
ki te tauto i ta tautau tanga, engari ki taku whaka-
aro e taea ai tenei pepa te whakahaere kia tino pai,
kia tae nga moni ki te Ł800 i te tau kotahi, katahi
ka kore e pa mai he aitua, Otira ko nga tonoa nga
tangata e tono nei kia whakarahia ake te pepa nei
kei te ki taku whakaro e tika ana ta te Etita i kite
iho nei ahau, he koke moni te take i kore ai e
whakarahia, a, koia ia i mea ai me ata haere, te
whakarahinga o te pepa nei, ae, kaua te Etita e
whakarongo ki nga tonotono pera a nga tangata, no
te mea ko koe ano e te Etita e marama ana me to
Komiti ki nga huarahi e taea ai te whakarahi, te
kore ranei.
Kati ake i konei
Na RENATA POHOI.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 10, 1898 [4] Te Tiupiri, Mei 10, 1898.
WHAKAMAHARATANGA
Powhiritia mai te tamaiti
ki o koutou kainga, ko te kai
mana i te ono marama 7/6; I
te tau, 12/6. Mo te kawhenata
kotahi o te ono marama, 10/6; mo
te tau 21/. Mo nga panui taonga
hoko, kite, ngaro, me era atu panui
e utua nei, kei te utu a nga Nupepa
te ritenga utu, mo nga ahua tangata
nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia
pai te ahua hei tuku mai.
NOTICE.
Welcome our child to your
respective settlements. The
necessary money for our new
child is 7/6 per quarter, or 12/6 per
annum; for half-yearly bound num-
bers of our child 10/6 or £1 is per
annum. For all advertisements the
charges are on the same scale as
European newspapers. Persons
desirous of having their photo printed
in our child can do so by forwarding
their card. The charges altogether
is 12/6, the block being their own
private property. It is particularly
requested that a first class photo be
forwarded in order to give satisfac-
tion.
HOKINA ME TIURI
MONI takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga
Hiako Hipi, a keia matau nga mea paraoa
TiHuka, me era atu mea katoa koia tenei te whare.
iti te utu o Whanganui nei.
TERAWIRA o
WHANGANUI.
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu
iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate
te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
HANGA RONGOA.
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI.
PUKAPUKA KAWHENATA.
Kite hiahia etahi tangata, ki etahi onga nama o
te TIUPIRI kia hangaia, kia whaka Kawhe-
natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua
pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono
marama.
Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai
UI MAI
KIA KIPA ME ONA HOA.
Persons wishing to have Half-yearly volumes
(bound) reserved for them should give their in-
structions without delay, as only a limited number
will be kept back for binding each half-year.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
TAMATI HAWI TIEMI.
Whai raihana.
\_\_
TANGATA mahi ahau mo nga wha-
kaara whare, toku tari kei te
whare nui o Kamene, Whanganui.
THOMAS HARVEY JAMES.
(Articled) ARCHITECT.
ADDRESS:
Cummins Buildings, Whanganui.