|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 22. 31 May 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
MAORI NEWSPAPER
TE TIUPIRI
MAY 31, 1898. WHANGANUI MAY 31 1898
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box, 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol 1. ] Tuesday, May 31, 1898. Mei 31, 1898. [No. 22
JUBILEE TE TIUPIRI.
NA e hoa ma timata mai i te
15 Aperira tae mai ki te
20 Mei nei nui atu te raru-
raru, i te matenga o to
tatau kaumatua o Meiha Keepa;
na kua noho mai ko te tuwhera-
tanga o te Paremata Maori, na
tenei i taki atu nga tangata katoa ki
Papawai ki te wahi kei reira nei te
Hui o te kotahitanga, a e kia ana
kua tae a Mahuta te Kingi Maori o
Waikato me te Hekeretari whaka-
haere o te Kingi a te Ngakau
Waharoa me te mema o te Kingi
o te taihauaru a Henare Kaihau
me era atu o Waikato.
Na e hoa ma he nui te whakamihi ake
o te ngakau mo te putanga o te
whakaaro pai marama i a Mahuta
me ona iwi, kia eke mai ia me ona
iwi ki ranga ki te whakahaere
kotahi, ae kia pena te ahua mo te
iwi Maori kia kotahi te whakaaro
onga Rangatira onga Hapu onga
iwi onga tangata mohio ki te whaka-
haere, e nui ana taku koa mo tenei
kua kotahi a Kingi Mahuta me ona
iwi me nga iwi o te kotahitanga kua
tino pai rawa tenei, kia penei hoki a
te Whiti raua ko Tohu kua tino pai;
E ngari ko taku ake whakaaro, ka
rereke ara koia tenei. Ko te wa
tika tenei ma Kingi Mahuta me te
kotahitanga, e ata whakariterite ai,
i te ahua mo te kotahitanga, me te
kotahitanga hoki; ara, koia tenei
taku whakaaro ake.
Me tino whiriwhiri nga tino
tangata rangatira onga iwi onga
hapu matau, pono, pai, mahaki,
tupato, whakaaro Kotahi ki nga
pai mo te iwi Maori, kia tokorua
nga mema o te iwi, o te Hapu hei
noho tuturu mo te whare Ariki, kaua
hei neke atu ki te whakaaro ake nga
mema o taua whare Ariki i te 75
mema Ariki, ko aua mema hei mema
tuturu mo te whare ariki, a, ko aua
mema te kaunihera o te iwi Maori,
ko Kingi Mahuta hei upoko ariki
mo taua kaunihera o te whare
Ariki.
Na tuarua ko nga mema o te
whare paremata o te iwi nui tonu,
Ma ia takiwa ma ia takiwa e pooti
nga mema e tika ana mo taua whare,
hei nga tangata rangatira pai nga
whakaaro mohio pono. Kia kaua
hei neke atu nga mema 5 te 101
mema mo te iwi nui tonu. Na kia
oti tenei ia tatau te whakahaere, ka
tahi tatau ka tahuri ki te mahi inga
Ture ake mo te whakahaere a nga
mema ake o te Paremata Maori, me nga
Ture mo te iwi Maori ake, haunga nga Ture
e whakahoa nei tatau ki te iwi Pakeha, kei te
pai te takoto o era.
Na e meana ahau ki nga iwi me nga Hapu,
me nga rangatira me nga tangata matau kia*
|
|
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [2] Te Tiupiri, Mei 31, 1898
anga nui mai o koutou ake whakaaro ki te ata
whakaaro i tenei panui o te rira nei he mea
nui tenei. Ma tenei kia oti ia tatau, katahi
ka taea e tatau te pupuri to tatau ake tika, me
te mana o te rangatiratanga o te kupu hoki,
ki te kore tenei e whakaarotia nuitia e koutou,
ko te mana rangatira i heke iho nei i o tatau
tipuna ka heke atu ki te kore, ka tipu ake ko
nga rangatiratanga na te matauranga pakeha,
na te moni hei rangatira e haere ake nei.
Koia ahau ka whaka mahara atu ai kia koutou
i naia nei, kia whakaaronui koutou ki tenei.
Na ko tetahi kupu whaka mahi ara atu kia
tatau, me whakatuturu e koutou he tunga mo
te Paremata i naia nei, me mutu te hapai
haere i runga i te ringa o te tangata, whaka-
tuturutia te tunga mo taua whare me ona
whakahaere katoa i tenei Paremata o koutou
a tera Paremata ranei, pai tonu. Na ko te
wahi pai kiau mo to tatau Paremata ko Papa-
wai ake katahi. Ko Otaki ka rua. Mo te
tata ki te Paremata Pakeha, me te nohoanga
Kawana, me te kawanatanga hoki koia nei
nga pai o enei wahi tetahi he noho ki waenga-
nui o nga motu e rua nei, o Aotearoa o te
Waipounamu. Na kite te kore enei wahi e
tau, kati waiho kia Kingi Mahuta he tunga
mo tau a Paremata o tatau; Nei hei konei
takoto ai enei whakamahara atu aku kia tatau
i naia nei. Na tetahi mea ka whakamahara
ahau ia tatau, ko te kohi ma nga taane menga
wahine, me nga tamariki kua tae ki te 16 tau
me tahuri te kotahitanga ki te whakatuturu
tenei kia tuturu te kohi a nga iwi anga Hapu
a nga tangata i te tau i tetahi kowhatu mo te
kotahitanga o te iwi Maori; No te mea e
tuturu ana tenei e kore e tu to tatau kotahita-
nga ki te kore te iwi e kohi moni mo te tuara
inga mahi me nga whakahaere o tenei kotahi.
tanga e takoto ake nei, ma te moni anake e
taea ai e taiau tenei pikaunga te whakahaere
kia tipu ai hei mahi, Irunga i te whakaritenga
i te Waipatu i te tau 93 i pahitia i reira kia
£1 te kohi ma nga tangata o te kotahitanga.
na kaore i whakamahia taua penei kua te te
moni ki te peeke takoto ai ki te £15, 000
tinana, penei kua ai ienei moni. hei whaka-
haere i nga mahi katoa e puta mai ai he
painga mo te kotahitanga. Na kia aronui o
koutou whakaaro ki enei kia oti ia koutou km"
rapopoto nga matapuna o te whakaaro o te -
matauranga kite wahi kotahi tau ai kia taea ai
e tatau te tu nga matauranga huhua o te iwi
Pakeha i naia nei haere ake nei, heoi hei kona
ra koutou nga matauranga me nga mana kia
kaha.
PITIHANA WHAKAATU.
1. —He Whakamarama, he inoi atu hoki na
matau na te iwi o Whanganui nei me te iwi
o Tuwharetoa o Taupo me o Matau Ranga-
tira Taane Rangatira Wahine me o Matau
Hapu o enei iwi.
2. —I runga i to matau raruraru ki nga
tangihana mo to matau tino Kaumatua
Rangatira aroha o Meiha Keepa a kiha, i i
taea te whakarite te ra 20 o Mei, e tae ai ki-
te Hui o te Kotahitanga i Papawai.
3. —I tae ano he waea whakaatu ma matau
kia nekehia te hui, kia tae atu matau, a,
kaore he utu mai a Tamahau Mahupuku mo
aua waea a matau.
4. —I te mea kua kite matau i roto nga
Nupepa Pakeha kua tae te kawana me te
Pirimia ki Papawai a kua takoto atu nga,
whakamarama a te Pirimia mo te Pire
whenua maori a te kawanatanga kua tae nei
ki Papawai, a, ka whakaaro matau e kore, a
matau take i whiriwhiri ai e uru ki te Pahi-
tanga a te kotahitanga i taua Pire.
5. —Koia matau ka inoi atu nei ki te
Honore Pirimia me ona hoa minita kia
whakaarohia mai e koutou tenei pitihana
kia uru atu ki roto ki te ropu huihuinga
onga minita me te Pirimia ina whiriwhiri
koutou i nga menemana whakatikatika inga
take katoa e whakaurua ana ki taua Pire, e
whakakorea ana ranei o roto o taua Pire.
6. —E whakaaro ana hoki matau kia
awhina, kia tautoko matau me era iwi era
hapu i nga wahi o taua Pire katoa kua whaka-
haerea nei e matau enei e mau ake nei
1. —I runga i nga tikaanga o tenei Ture,
me roherohe nga takiwa o te koroni nei,
2-. —Me whakatu he Poari whenua Maori
mo ia takiwa, ko nga mema mo taua Poari
kia tokorima, ko te komihana o nga whenua,
o te karauna hei Pakeha kia tokowha hei
Maori o ia takiwa o ia takiwa me pooti aua
mema Maori kia toru tau e tu ana, ka pooti
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898 [3], Te Tiupiri, Mei 31, 1898
nou ano e nga tangata o ia takia o ia takiwa.
3. —Me utu tau nga mema katoa o tenei
Poari, te komihana me nga mema Maori
tokowha o ia Poari o ia Poari, me era atu utu
e tika ana, e whakaaetia ana e te Paremata
ia wa ia wa.
4. —Ko te Komihana onga whenua o te
Karauna hei tiamana mo te Poari i runga
ano i tona tunga Komihana kia rua nga
pooti mana ko tana ake pooti, me te pooti
whakatau. Ki te ngaro ke te Komihana
Tiamana mana e whakatu tetahi atu Pakeha
hei riwhi mona, me panui rawa ki te kahiti
te ingoa o tona riwhi, hei tepute tiamana.
5. —Me whai Pooti te Teputi Tiamana me
te Pooti whakatau ano,
6. —Ko te korama o te Poari e tu ai, kia
kaua hei iti iho i te tokotoru, kia rua mema
Maori, kia kotahi Pakeha, haunga te maha
ake.
7. —E pai ana tenei rarangi katoa.
8. —Ko te whakaetanga kia whakahaerea
nga tikanga o tenei Ture ki roto ki nga
takiwa. Me pitihana, te tokomaha onga
tangata nona te whenua, Ma te kawana e
whakamana taua tono. Ahakoa papatipu,
karauna, tiwhikete, me era atu pukapuka
pupuri take whenua Maori.
9. —E pai ana tenei rarangi katoa.
10. —Ki te puta he whakahe ma nga
tangata, o te pitihana o waho ranei o te
pitihana onga tangata ano e whaitake ana ki
te whenua i pitihanatia i raro i te kahiti, me
whakatau taua take i runga i te pooti a te
tokomaha i tae ki te aroaro o te Poari i te ra
i panuitia ai ki te kahiti.
11. —Ko te kupu (te ture mo nga Takiwa
ngawha 1881) me whakakore i roto i tenei
Rarangi a me uru aua tu whenua ki roto i
tenei Pire.
12. —Ka whaimana te Poari ki te Riihi i
nga whenua maori i runga i te whakaae a te
tokomaha o nga tangata nona te whenua,
mo te utu nui i runga i te ritenga makete me
era atu ritenga whakarite Riihi ki te katoa
aha koa Pakeha maori. Maori whitaake
ranei ki te whenua mo te wa mo nga utu i
raro i nga tikanga o nga huarahi whaka-
haere.
13. —E Kore e taea, te hoko he whenua
(he toenga whenua hoko ranei. ) I roto i te
tahi takiwa kua whakaaetia kia whakahaerea
nga tikanga o tenei Ture i roto i muri iho i
ienei.,
14. -—E whaimana ana te poari ki te wehe
i etahi whenua i runga i te tono a te tangata,
anga tangata ranei nona te whenua, Hei
wahi mahinga hei wahi nohoanga mo nga
Tangata, nona te whenua. E whakaarotia
ana e ratou e tika ana, me te wehe hoki i
etahi whenua hei urupa, hei tuunga kura,
hei tuunga whare karakia mo etahi atu
tikanga e pai ana mo te Iwi.
15. —E pai ana tenei rarangi katoa.
16. —Ka ahei te poari. Ki te whakahaere
tikanga mo te Tuku whenua Maori kia te
kuini, kia mahia nga koura, me era atu
kohatu utunui, i runga i nga tikanga e
whakaotia ana e te nuinga onga tangata no
ratou te whenua. Kua patua nga kupu (mo
te mahi maina, i runga inga tikanga o te
Ture Maina 1891). Haere tonu ki te
mutunga. (Ka honoatu ai e nei kupu) (a e
kore nga mana o te Ture 1891. E kaha ki
te whakahe i tenei Ture.
17. —Me hono atu ki te whakamutunga.
Enei kupu. (Ki te mea e marama ana i te
iwi kia pera tia. )
18. —E pai ana tenei rarangi katoa.
19. —E pai ana tenei rarangi katoa.
20. —E pai ana tenei rarangi katoa.
21. —Kei te kupu (Tuku awira. ) Ka hono
atu enei (ki te tangata ki nga tangata ranei
e kitea ana e te Ture he Tika, (me te
whakawhitiwhiti hoki i nga paanga ki nga
whenua Maori). Kua patua nga kupu. (Ki
te tahi atu Maori.
22. —Te nama me te pekerapu me apiti
enei kupu ki raro o taua rarangi, (e te
tangata noaiho e te kawanatanga ranei).
23. —Ki te whakamutunga (ki te mea e
marama ana ki te iwi kia peratia).
24. —E paiana tenei Rarangi.
25. —Me penei nga utu initareti ara: —
£5000 penei nga e 3 paiheneti.
£4000 penei nga e 3½ paiheneti.
£3000 penei nga e 4 paiheneti.
£2000 penei nga e 5 paiheneti.
26. —Penei te whakatikatika. Ko enei
kupu—" Me nga whakahaerenga onga
tangata noaiho "—me kore rawa atu me te
hoatu o enei kupu ki te mutunga o taua
tekiona—" Engari ko nga Tiiti ko nga
Kirimini ranei whakaaetanga ki te hokoa
etahi onga tangata Maori, no ratau etahi
whenua ki tetahi Pakeha ki etahi Pakeha
ranei a kaore ano i taea e taua e aua Pakeha
ranei te whakaoti i roto inga tau Tekau ma
ono. Na me kore e maua ana tu kirimini, a
ko aua whenua me hoki mai ki te hunga
nona te whenua a me taka ki roto ki tenei
ture
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday May 31, 1898 [4] Te Tiupiri, Mei 31, 1898 27. —E pai ana tenei rarangi katoa. 28. —Me hono atu ki te mutunga, o tenei rarangi enei kupu, (i runga i te tono a taua, aua tangata ranei kia pera). Na me apiti atu tenei hei rarangi ano mo tenei Ture. 29. —Me whai panga te Pouaru Wahine ki tetahi wahi oranga mona a te taane i mate, ahakoa reti, moni takoto ranei ki te peeke, era atu putanga moni ranei, aha koa whaiuri a raua ake ko te Taane i mate, kore ranei. Engari kia mate taua Wahine, me hoki taua painga ki te tangata, ki nga tangata ranei i whakataua e te kooti koiara nga riwhi o te tupapaku. E koro e mana te Wira mo te paanga pera a te Wahine pouaru. 30. —Ki te mate mate katoa te tahi whanau ranei, a, kaore he oranga ki te ao, i runga i te matenga kore wira ko oratou paanga whenu akatoa me riro i o ratou whanaunga tata. 31. —Ko te kooti whakawa whenua Maori, me ona mana katoa, ka whakakahoretia atu e tenei Ture. HUIHUINGA O TE HAHI MIHINARE. He panui ma te Etita, hei whakarongo ma te taringa kai kapua o roto o te Hahi. No te 18, o Aperira nei i tu ai te Hui o te Hahi Maori o te tai rawhiti i te Pihopatanga o o Waiapu, he whakatakoto whakaaro mo nga he, mo nga mate, mo nga mea i hapa. Hui ake nga Minita Maori e 4, nga Pakeha 2, haunga hoki te Pihopa, me nga mangai i whiriwhiria mai i ia takiwa i ia takiwa o Whakataane tae noa ki Turanga e 20. Ka tae ake te manuhiri ki Raukokore, karite katoa nga tikanga whakamanuhiri i rite ai te kupu nei. Ma te huruhuru te manu ka rere, ka ao te rangi ka uhia, he kai i te whare o te wananga ka toroa, ko taku tama ko atawhai he kereru te tino kinaki. Te whare moenga he whare- papa. no te koroua nei no te Hata Moutara me tona Hapu, me te whanau a Maru. Ko nga kupu whai-korero, e ahu nui ana kite Pihopa katahi, nei aho hoki ka kitea mai, i tona hokinga mai i te huihuinga o te runanga a nga Pihopa o te ao katoa i hui ra ki Ranana i a Hune 1897, ki ta ratau na tangare 194 te toputanga. I tona urunga hoki ki roto i te tino TIUPIRI a te Ingarihi me ona toronga me ona whakauru i whakahonore ra ki to tipuna kia Wikitoria e ai tau, Ka whakahoki-hokia e ia, ka whakaaturia atu nga whenua i kite ai ia, me nga moana i haere ai ia, o te huarahi i te moana whero, me tona kitenga ia te Kuini i te karakiatanga i roto ia Paora whare karakia i Ranana i tona ake kainga ano i Windsor, me tona kitenga inga maioriori i tu waewae ra i runga i ta te Pakeha tikanga. Hei miha- rotanga hoki tenei ma te tangata kia kite ia. Wikitoria, hei whakaparahakotanga ma te tangata i tae ki Ingarangi, a kaore i kite i taua ruruhi rongonui. Ka tae he kainga ko aua. mihi, ko aua korero, nga whakahoki a taua pahi; i Torere, i Maraenui, i Omaio, i te kaha, heoi ora ana te ngakau o taua iwi i te rongonga ai. Ka hui te hui ki roto i te whare Karakia o taua kainga o Rau Kokore, he whare hou i tapa ki te ingoa o te karaiti, notemea e tata ana ki te Kirihimete i whaia ai te kawa, ko te utu o taua whare e £400, he mea tawa keokeo, karakia i te ata i te ahiahi, he mea ano ko tetahi minita hei karakia, i tetahi wa ko tetahi minita me etahi onga nga tangata i whaka ukia e 30 me nga tangata i pa kite Hapa e go i nga kainga katoa. Na, ka whaikorero te Pihopa, a mea ana te Hui me perehi, oti ana taua kupu, inamata kua tu whaina he mea perehi mai i Kihipane e taua tamaiti e Hapeta te Wiremu. Koia tenei ka tukua nei kia koe, hei perehi mau, hei ruke noa iho ranei, he tangata kowhiriwhiri hoki koe, ko tau e pai ai ka perehitia e koe. Ko nga korero tenei, ko tetahi he tono kia tere te whakatu Minita mo nga wahi hapa; kia kaha kite hoatu i te Rongopai ki nga iwi kua kotiti ke, kua whakarere hoki i te oha a. nga matua i roto i te. whakapono. Kia kaha ki te peehi i te Kai Waipiro, i te haurangi e raru ai te iwi. Kia kaua nga Minita me nga tangata o te Hahi e whai atu ki nga tohunga karakia Maori, hei te rongoa anake. Kia uru kata ki te marena kau a e moe noa iho. Kati ko nga huarahi korero i rite ki ta te Paremata i runga ano ite reo rare nei, e
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [5] Te Tiupiri, Mei 31, 1898
kia nei he motini, he menemana, he aha noa,
aukiri e ! Te reo o tatau tipuna kua
awhekaihetia nei tenei whakatipuranga!
He aha koa, kua marama he take korero, e
autokono, e whakapumautia aua, e whaka-
koreana, ka huri,
Rev. G. Masonell.
HE WHAI-KORERO A TE PIHOPA
(I ti Hui i Rau Kokore).
E hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te iwi.
Ka nui toku koa i ahau ka tae mai nei ki tenei
Hui, kia uru tahi ai tatou. 5 tenei ra ki te hurihuri i i
nga mea e nui haere ai te pai o tenei wahi o te Hahi
a Te Karaiti.
No Nowema ka taha ake nei i hoki mai ai ahau i
Ingarangi, i te huihuinga o nga Pihopa o nga Hahi
e whakahoa nei ki to tatou net Hahi. Kotahi rau
e iwa tekau ma wha nga Pihopa i tae ki taua Hui.
Tetahi kupu nui a taua Hui, ko te mahi kua takoto
nei i te Atua ma tenei Hahi, ara ko te hora i te
Rongopai ki nga wahi katoa o te ao. Kahore ano
tenei mahi kia ata rite i a tatou, na te ngakau-kore
ki te Kingitanga o Te Karaiti kia nui haere ki Niu
Tirani nei, ki nga wahi katoa hoki o te ao.
No Pepuere nei ka whakaaturia mai e te waea te
matenga o te tahi o nga Pihopa 5 kitea e ahau, ara
o Te Herewini, i pihopa nei ki nga motu o Melanesia
i muri i a Te Patihana, Pihopa. He take pouri
tenei ki a tatou, otira ki te Hahi katoa.
Tetahi mea hei, whakaaturanga maku, ko te pere-
hitanga o te Kawenata Hon ki te reo Maori, he
pukapuka mama mo te mau haere, me te
nga. rarangi o ia upoko, o ia upoko. Tenei pea ka
tata te puta, kua oti noa atu hoki te perehi.
Kati ena korero mai o tawahi: me tahuri tenei ki
etahi o nga mea e hapa ana i to tatou nei tawaha o
te mara.
Tetahi take nui o te raruraru e pa nei ki nga
tangata o te Hahi, ko nga tikanga a te tangata
Maori mo te marena. I whakaritea te marena e te
• e te Atua i te wa o te harakoretanga o te tangata,
hei mea e whai pai ai te tangata, kia waiho ai te
tane raua ko te wahine hei hoa pumau, tetahi mo
tetahi. Kua takoto mai hoki i a Te Karaiti ta te
Atua tikanga, " Ko a te Atua i hono ai, kaua e
wehea e te tangata. " He tino taonga tenei kua
homai nei e te Atua ki te mau ano ia te tangata ki
ta te Atua i whakatakoto ai. Tena, kite mahue ta
•te Atua, ka riro, ke te taunga pai hei mea kino; nui
noa atu te raruraru. I he ai etahi, na nga matua i
whakariterite i te wahine ma to Tama i te Taane ma
Te tamahine te waiho kia kitea to raua pai ki a
raua katahi ka whakapiri i a raua tetahi ki tetahi
' runga i te marena. I he ai ano etahi, he tohe na
nga ma matua kia marenatia nga tamariki i te mea
kahore ano kia ahua pakeke nga whakaaro, e
mohiotia ai te tuturu o te pai o te Tane ki te wahine
ranei ki te Taane. Na enei tu tikanga i mawehe ai
etahi o te hunga kua marenatia, i anga ai ki te rapu
hoa i te mea kua mahue te hoa i marenatia ai.
Takahia iho ta te Atua marena, ka rite te tangata ki
te kararehe, ka moepuku noa iho. Te ekenga o
tenei he ki runga ki te tokomaha, ko te whakaae
a te tokomaha kia pera he mahi; te puta he kupu
whakahe. E kore rawa ta te Atua manaki e tau
mai ki te tangata e pera ana te mahi,
Pouri noa iho toku ngakau i toku rongonga, i
ahau ka hoki mai nei, ki etahi mea kua nui haere i
roto i te iwi, ara ki te haurangi waipiro, ki etahi
mahi takaro hoki, e whaia ana hei whakaware mo te
tangata, e kore ai e tau ona whakaaro ki nga mea
hei oranga mo te wairua. Hua noa kua kitea i
enei tau ka mahue ake nei te kino o ena mea. I
mua ake nei kua iti haere te haurangi waipiro. I
naianei e kita ana, ehara i te mea ko nga tane anake
engari ko nga wahine ano, ko nga tamariki e whaka-
haurangitia ana, e mahi ai i te tini noa iho o nga
mahi whakarihariha. Ka rite ki ta Pita e korero
ra: " Ka hoki te kuri ki tona ruaki, me te poaka i
horoia ki tona titakatakanga i roto i te paruparu. "
(2 Pita ii. 22). E apititia ana hoki ki tena, ko etahi
mahi takarokaro a te Pakeha, purei hoiho, purei
kaari, kanikani, aha, aha, e whaia nuitia nei e te
tangata, e wareware ai ia ki nga mahi kua rite mai
i te Atua hei mahi mana. Nui atu toku pouri ki ena
tu tikanga. Ko nga mea i tuku ai a e Karaiti
ia ia kia mate ai ia ki runga ki te ripeka, e
whakanuia ana, e manakohia ana e te hunga kua
iriiria ki roto ki a te Karaiti kia waiho ai nga
tinana hei temepara mo te Wairua Tapu. Ma te
kaha anake o te Wairua Tapu ? a taea ai te whaka-
ore i nga tikanga he katoa i roto i a tatou.
Tena ano tetahi mea e whakaware nei i te tangata
i runga i te whakapono Ki a Te Karaiti, ko te mahi
a nga tohunga e mea nei ma te mana o nga karakia
ka ora ai te turoro. Ahakoa no te Karaipiture, no
ta tatou Pukapuka Inoi ranei, nga kupu e whakahu-
atia ana, he rite tonu taua mahi ki nga karakia a
nga tohunga o mua, he takahi i te whakapono ki a
Te Karaiti. E pa tonu ana te matemate ki te
tangata, kahore hoki he pumautanga o te ora o
tenei tinana. Ki te manaakitia e te Atua te mahi
rongoa a te tangata, e ora ake ai te turoro, e pai
ana. Ki te kore ia te turoro e ora ake; e pai ana
ano; ina hoki hei te whakaarahanga a Te Karaiti i
te tinana a mua ake nei te ata tutuki ai te ora o te
tinana hui tahi ki to te wairua.
I whakaaturia ai e ahau ena mea ki a koutou, kia
hangai ai te titiro ki nga mea i ahua matemate ai te
whakapono i roto i a tatou, kia puta ai te uaua o te
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [6] Te Tiupiri, Mei 31, 1898
katoa ki te whakakore i nga mea e he ana. He
mahi uaua; heoi ano te mea e taea ai, ko te kaha o
Te Karaiti, nana nei te ki (2 Kori. xii. 9), " Mana
tonu toku kaha i runga i te ngoikore. "
Tena ano tetahi mea hei korerotanga maku, ko te
oranga mo nga Minita, i te mea kua hoki haere nei
nga hua o nga Tahua i kohikohi i mua. Me rapu e
tatou he tikanga e rawaka ai; me kohikohi ano
ranei; me apiti ranei e rua nga pariha kia kotahi i
me pewhea ranei.
Ma te Atua tatou e whakahaere, e arahi, kia kitea
ai e tatou nga mea e whai kororia ai ia, e whai pai
ai tenei wahi o tana Hahi.
KO TE PONO KIA PUTA.
He kupu tenei ki nga tangata maori e whakairi
' kino nei ki nga Minita mo ta ratou whakahaere i
roto te whawhai a te Pakeka raua ko te Maori.
Otiia hei aha aua tu whakaaro, me kore te meatia
hei take e whakararea ai te karakia, kei te 1 Kori. iv.
3—5 ia te tikanga o aua Minita. Tena hoki a
ratou mahara i whakapuakina ki te Kawana e
Pihopa Herewini; no roto enei reta i nga pukapuka
a te Paremete he mea perehi; tera pea te kitea e nga
tangata mohio ki te reo pakeha. Ko aua pukapuka,
ko The Appendix to Parliamentary Proceedings, 1861
—62.
Akarana, Pepuere 2, 1862.
KI A TE KAWANA, —
Ko taku tino pai kia kore he mauahara ki a taua
kia kore hoki he totohe.
Tenei ia he tikanga e kore ai a mua ake nei.
He rite tahi ta taua whakaaro kia mau te mana a
te Kuini, kia rongo te iwi ki te Ture. Ki te pai
nga ritenga a te Kawanatanga i runga i enei mahi
pai tonu au ki te tautoko: —
1. —Kia rite tahi nga tikanga mo nga Pakeha mo
nga Maori, i runga i te Ture o Ingarangi.
2. —Kia tino whakaaetia te Mana Maori ki runga
i ana ake whenua.
3. —Me nga ritenga Maori hoki e pa ana ki te
whenua kia ata whakaritea ki ta tatou tikanga, i te
mea kua tino whakaae te tangata nana te whenua.
4. —Ko nga totohe katoa mo nga take whenua me
tuku marire ki tetahi Kooti Whakawa ai.
5. —Ko te mahi tuatahi ma te Kooti he ata tirotiro
i nga take, kua tukua ki a ia, a kei te Paremete
raua ko te runanga Maori te ritenga mo te whakatu i
ana i whakatau.
6. —Ko te mana o te Kuini ma nga Maori ratou tahi
ko te Kawana e hapai, hei pehi whawhai, hei hopu.
kohuru, tahae, hei hapai i te ata noho.
Na PIHOPA HEREWINI.
Mei 5. 1861.
KI A TE TAWHITI, —
E whakaae ana nga minita o te Hahi, me te hari
tonu inaianei, mo te mea ratou i te Kawanatanga.
Na, e puta ana nga hamumu a nga Pakeha katoa:
mo runga i nga tikanga whaka-te-maori, e tautoko
ana hoki i ta koutou ritenga e whakahekia nei e
matou, a, tenei e kiia e whakarerea an te iwi Maori
e matou, i tuku mai nei ratou i to ratou mana, ki te
kore matou e tohe tonu kia rite tonu ratou ko te
Pakeha i runga i te Tiriti o Waitangi. Mo, runga i
tenei mahi Minita, he mahi nui hoki ia, ka ki matou
kia tukua atu ta matou tono ki te Kuini ki te Pare-
mete hoki. Ko ta matou tono tenei. Kia maia te
whakahaere i runga i te tika ki nga hoa tauwhainga
nei, ara, kia ata whakawakia nga take whenua. Ki
te kore a Waitara e waiho hei tauira katahi matou
nga Minita katoa ka tautoko i te Kawanatanga.
Na PIHOPA HEREWINI.
Hurae 4, 1861.
KI A KAWANA PARAONE, —
He kupu atu tenei na matou kia koe e te Kawana
kia ata tirohia mai enei korero: —
1. —I te mea i timata te riri ki Taranaki, kahore
he iwi i rite ki Waikato te ora o te tangata o te
taonga, kore rawa te Maori i pa ki enei.
2. —I mau tonu te rongo o te Pakeha ote Maori ki
Waikato, tera noa ake ki te puwaha.
3. —Pai tonu nga Maori o reira ki nga ritenga
Pakeha.
4. —He tino hoa a Potatau no te Pakeha o
Kawana Hohipana mai ano.
5. —Kihai rawa raua ko tana Tama i akiaki i to
raua iwi kia haere ki Taranaki, riri ai, kihai hoki
raua i nanao ki nga taonga i murua ra.
6. —He pena ano te korero mo Wi Tamihana,
engari i tino whakahoa ia ki te Pakeha. I puritia e
ia tana iwi kia kaua e haere ki Taranaki Nana i
pehi, i whakahoki te taua i haere ki Patumahoe.
Nana i whakahoki te ope whawhai, i mau ai te
rongo.
Na, te take i pa ai te he ki enei iwi erua he kore
kai tirotiro mo o raua he, na reira me whakatu ano
me Maori ano hei hoa. A, ko matou ano hei tautoko
i runga i te ata whiriwhiri i nga putake i puta ake
ai nga raruraru i roto i te Maori, me te tono atu ano
kia uru mai ratou ki tenei mahi. Kahore matou e
mohio, kei te hiahia te Maori ki te riri ki te Kuini
Me ata hanga, me haere i runga i nga ritenga e mau
ai te rongo, kaua e kaikatia.
Na TE. PIHOPA HEREWINI,
„ TE PARAONE,
„ TE PARA,
„ TE MANIHERA,
„ TE TE KEREIHA,
„ TE KIHIKIHI.
He kupu whakahe tenei mo te kati a te Kawana:
Akuhata 29, 1860.
Ki te whakaaro a nga Minita nei, ka tika kia
whakahekia e ratou te takahi i nga. tikanga o te
Tiriti o Waitangi i whakaaetia nei ki nga Maori.
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 31, 1898. [7] Te Tiupiri, Mei 31, 1898
Engari ma te Ture tonu e titiro nga he katoa.
Na TE PIHOPA HEREWINI,
„ TE KIHIKIHI,
„ TE MANIHERA,
„ TE HARAWIRA,
„ TE PARA,
„ RENATA TE WIREMU,
Me etahi minita Pakeha tokowha
Ma enei kupu, e hoa ma, e kitea ai te kaha o o
koutou matua i runga i te whakapono ki te arai atu
i nga mate i pa mai nei ki te matu. A e taea koa te
aha ua ratou. E ai hoki te ki, " He tao tangata ka
taea te karo, tena he tao arero e kore e taea. " He
tao pene koa enei, a, i tu ano pea te ngakau o to
ratou hoa riri o te Kawana. Kia mama te hoatu
kupu ki runga ki aua koeke kua tu na ki te aroaro o
Te Kaiwhakawa Nui. Kei apa te utu tika mo ta
ratou mahi ahakoa pai, ahakoa kino.
PITOPITO KORERO.
, He rongo korero mai no Ranana o te 23 Mei, kua
mea nga. Panioro kia tapahia nga waea takoto
moana a te Marikena e whakamau atu ana ki
Kiupa.,, A, kua mea hoki te Marikena kia tapahia
nga toenga iho nga Waea takoto moana a Panioro
e whakamau ana ki Kiupa.
E whakaarotia ana i te 25 Mei nei kua hangaia
tetahi kirimina e Panioro kia wiwi, he tuku i tetahi
motu ko Piripiana te ingoa, he mea koi riro ia
Marika taua wahi.
Kei te 26 Mei nei ka nohoia a wehihawai te wahi
o Taina i tukua nei hei waahapu tunga kaipuke, mo
naia nei kia tuturu rano te oti o te kirimina a
Tiaina raua ko te Ingarihi ka tino whakahaere ai te
whakanoho, o taua wahi, e te Ingarihi.
E whaka arotia ana tera e tipu ake tetahi raru-
raru i Waenganui te Ingarihi mo tetahi wahi o
Awherika, te whenua o te iwi ko te Poa te ingoa,
e tohe ana a Wiwi kia tino whakanuia, ara kia
nekehia ona ake rohe kia tae rawa ki te tuawhenua,
a ki te pera kariro mai tetahi wahi rahi rawa o te
whenua o te iwi Poa, kua puta hoki te kupu a nga
Poa ma te mana o Kuini Wikitoria e whakahaere i
runga i te pai koi tipu he whawhai mehe mea e ra
e taea te whakahaere te pai
taone, he raorao etahi wahi he ahua tapuke nei
etahi wahi, ahua repo nei etahi wahi engari ka
taea te whakaawa, ko te ahua o te oneone he pai
etahi wahi, he ngakinga kai na te iwi kainga ano no
mua, ko etahi wahi he one rere ko etahi wahi he
punga; ko taua wahi e hangai ana ki te
raina o Akarana ki Poneke, a he tata ki Tongariro
ki Aruhoe ki Ruapehu ki Pihanga ki te wahine a
Taranaki i riri nei raua ko Tongariro.
Timata mai i te Eka tae atu ki te 12 eka nga
tekihana, e maketetia mo nga tau e 21, a e whaka-
aetia ana te whakahou ano i te reti a tona wa mo era
atu tau e 21 ano. Ko te teitei o taua wahi ki
runga o te moana nui a kiwa nei 1200 putu. Hangai
tonu ki te moana o Taupo taua taone, ka maketetia
ki tetahi whare ko Puhao rangi te ingoa kei Tokaanu
ano, e kitea nga mapi o taua taone ki te tari kairuri
i Poneke me nga tino poutapeta. Na koi wareware
J ki etahi tekihana mo koutou kia tata ai ki te puia
hei kainga mou,
I te 21 Mei nei i puta tetahi whatitiri ki tetahi
wahi o Niu aka taone o Marika he mahanga taonga
i kino, e 20 nga tangata i mate rawa.
Kua kitea tetahi mate i roto inga kau o tetahi
wahi patunga kau e tata ana ki Pirihipane o te
[ Waipounamu, he mate pera ano kei Kuinirana;
kua puta te kupu a te kawanatanga o reira kia
mutu te patu kau o tera wahi hei kai ma te tangata.
23 Mei nei ka kohurutia tetahi tangata Pakeha,
e nga Pakeha kohuru Iuporo taua wahi ki Kiriwh-
ata e tataana ki Peeti Poata, taua tangata heketari
he kai whakarite mahi no te Pinehira kamupene
mahi pereki, ia ia e haere ana ki te wahi hei mahi
mana me nga moni e £95 ka rere mai i roto i te
urupinuia rakau i te taha o te rori, ka mau ki te
parire o te hoiho tetahi ka maro mai te pitara kia
ia me te karanga mai homai nga nga moni, ka mea ia
ki te whiu i te Hoiho o tona paki, ka puhia ia ka
hinga mai ia ki te whenua, riro atu nga moni me te
Hoiho rae te Paki e 3 maero te mamao ka mahue te
paki me te hoiho, kaore ano i kitea i naia nei.
Ko nga moni a Paniero i mihi ki ona maunuao:
i totohu i pakaru, me nga paura, mataa, me era atu
mea, nga takatoranga purepo i pakaru, me nga
wahi o te taone o Kaminira rae Piripiana me era
atu wahi i kino ia Mariki; e tata anaki te 12, 000, 000
ki te whakaro ana Mariki 65, 000, 600.
Kua tae a Taingakawa te Waharoa me tona ope
ki te Hui o te kotahitanga, ki Papawai, a ko te
whakaaro nui a Waikato ko te tono ki nga mema o
te kotahitanga kia paahitia ko tona Pire he Pire mo
te iwi Maori i te taenga mai ki Whanganui nei, ka
tono kia whakaaetia e -Whanganui, a whakaaetia
ana e Whanganui ka tautoko ratau i te Pire a Kingi
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, May 24, 1898. [8] Te Tiupiri, Mei 24, 1898.
WHAKAMAHARATANGA
Powhiritia mai te tamaiti
ki o koutou kainga, ko te kai
mana i te ono marama 7/6; I
te tau, 12/6. Mo te kawhenata
kotahi o te ono marama, 10/6; mo
te tau 21/. Mo nga panui taonga
hoko, kite, ngaro, me era atu panui
e utua nei, kei te utu a nga Nupepa
te ritenga utu, mo nga ahua tangata
nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia
pai te ahua hei tuku mai.
NOTICE.
Welcome our child to your
respective settlements. The
necessary money for our new
child is 7/6 per quarter, or 12/6 per
annum; for half-yearly bound num-
bers of our child 10/6 or £1 is per
annum. For all advertisements the
charges are on the same scale as
European newspapers. Persons
desirous of having their photo printed
in our child can do so by forwarding
their card. The charges altogether
is 12/6, the block being their own
private property. It is particularly
requested that a first class photo be
forwarded in order to give satisfac-
tion.
HOKINA ME TIURI
MONI takoto tonu mo te Hoko Wuuru, me nga
Hiako Hipi, a keia matau nga mea paraoa
TiHuka, me era atu mea katoa koia tenei te whare.
iti te utu o Whanganui nei.
TERAWIRA o
WHANGANUI.
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu
iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate
te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
HANGA RONGOA.
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI.
PUKAPUKA KAWHENATA.
Kite hiahia etahi tangata, ki etahi onga nama o
te TIUPIRI kia hangaia, kia whaka Kawhe-
natia, me tuku mai he reta, he waea taunaha, e rua
pukapuka i te tau, kotahi ia ono marama ia ono
marama.
Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai
UI MAI
KIA KIPA ME ONA HOA.
Persons wishing to have Half-yearly volumes
(bound) reserved for them should give their in-
structions without delay, as only a limited number
will be kept back for binding each half-year.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
DAVID McFARLANE,
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER,
Ridgway Street Wanganui,
Hold Luge stocks of—Fencing Wire, Corru-
gated Iron. Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens. Axes. Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates and
General Ironmongery.
All goods sold at lowest market rates.